SƠ LƯỢC VỀ TIẾNG Ê ĐÊ

KLEI HRIÀM 1
SÅ LỈÅÜC VÃƯ TIÃÚNG, CHỈỴ ÃÂÃ
I- SỈÛ RA ÂÅÌI CA CHỈỴ ÃÂÃ:
Dán täüc Ãâã l mäüt trong nhỉỵng dán täüc thiãøu säú ca Viãût Nam cọ âỉåüc tiãúng nọi v chỉỵ viãút
riãng. Chỉỵ Ãâã âỉåüc hçnh thnh tỉì nhỉỵng nàm nỉía cúi thãú k XIX. Cạc cha cäú Alexandre de
Rhodes, Borri v Merini l nhỉỵng ngỉåìi â nghiãn cỉïu dỉûa vo máùu tỉû Latin âãø ghi ám chỉỵ Ãâã.
Nàm 1838, cha Tabert â v âỉåüc táúm bn âäư âëa hçnh, thäø nhỉåỵng, dán cỉ Táy ngun v Dak Lak.
Nàm 1851-1857 cọ cạc cha Bouillevaux, Fontaine, Azema âãún cao ngun Mnäng xáy dỉûng giạo
âỉåìng â dng máùu tỉû Latin âỉåüc dng âãø ghi chẹp, biãn soản tiãúng Ãâã v Stiãng âãø dëch kinh
thạnh phủc vủ cho viãûc truưn giạo. Ngỉåìi cọ cäng låïn nháút trong viãûc biãn soản bäü chỉỵ Ãâã l cha
Alexandre de Rhodes, sau ny cạc nh trê thỉïc ngỉåìi Ãâã l Y-Jut Hwing, Y-Ut Niã {n R^t v Y{lu\l Niã Blä â cng nhau hon thiãûn dáưn chỉỵ Ãâã nhỉ ngy nay.
Ngỉåìi Ãâã cọ nhiãưu nhạnh khạc nhau nhỉ: Kpà, Adham, Bih, Krung, {lä, Kdrao, Ãpan,
Mdhu\r. Màûc d ging âiãûu ca mäùi vng cọ håi khạc song chỉỵ viãút ca ngỉåìi Ãâã cọ tênh thäúng
nháút ráút cao. Vç váûy, Ãâã Kpà l tiãúng Ãâã phäø thäng. Ngỉåìi Ãâã kpà åí xung quanh thnh phäú Bn
Ma Thüt. Tiãúng Ãâã åí Dak Lak âỉåüc xem l tiãúng phäø thäng ca cạc dán täüc thiãøu säú åí Táy
ngun.

II- NGÄN NGỈỴ ÃÂÃ:
Tiãúng Ãâã thüc ngỉỵ hãû Malayo- Polynesien (Nam Âo), cọ quan hãû våïi nhiãưu ngän ngỉỵ
Nam Âo lủc âëa.
1- Bng chỉỵ cại tiãúng Ãâã:
a
à
á
b
[
]
d
â
e
e\

ã
e#
g
h
i
^
j
k
l
m
n
`
o
o\
ä
o#
å
å\
p
r
s
t
u
u\
ỉ
ỉ\
w
y
 Chỉỵ “á” chè sỉí dủng trong trỉåìng håüp âãø ghẹp våïi chỉỵ “o” tảo thnh váưn “áo” âãø viãút cạc tỉì cọ
mang váưn áo:

Vê dủ: káo, máo, tháo.
2. Mäüt säú âàûc âiãøm ngỉỵ ám tiãúng Ãâã:
Tiãúng Ãâã l mäüt ngän ngỉỵ vỉìa âån láûp (giäúng tiãúng Viãût) vỉìa âa tiãút (giäúng tiãúng Phạp)
khäng cọ thanh âiãûu. Trong tiãúng Ãâã, pháưn âáưu ám tiãút chỉa bë âån tiãút hoạ triãût âãø nãn cáúu trục
ngỉỵ ám- ám vë hc ca nọ vä cng phỉïc tảp. Cạc hiãûn tỉåüng biãún âäøi hçnh thại ca tỉì khäng nhiãưu
v âỉåüc diãùn ra ngay trong bn thán v ám tiãút lm cho ám tiãút cọ cáúu trục ngỉỵ ám khäng äøn âënh.
Hçnh thại thay âäøi lm cho nghéa ca tỉì thay âäøi, vê dủ: djiã- mdjiã (chãút- giãút); â^- mâ^ (lãn- lm
cho lãn); bo\- mbo\ (âáưy- lm cho âáưy).
 Mäüt säú lỉu khi âc tiãúng Ãâã:
 Nhỉỵng chỉỵ âc giäúng tiãúng Viãût:
[
( båì)
[à : cng
]
( chåì)
]ä : chạu, gäüi (âáưu)
k
( cåì)
ka : chỉa
`
( nhåì)
`u : nọ, äng áúy, b áúy,...
w
( våì)
wã : cong
y
(giåì, dåì) yang: tháưn
y
( y ) chỉỵ lọt khi viãút tãn cho nam giåïi ngỉåìi Ãâã
vê dủ: Y- Yang {n Kräng.

 Chỉỵ “b”, “d” viãút giäúng tiãúng Viãût, âc khạc tiãúng Viãût.
 Nhỉỵng chỉỵ cọ dáúu phy åí trãn sau phủ ám âån, khi âc:
h’ ( hå) h’ a^ : khäng
k’ ( kå) k’u\t : âáưu gäúi
m’ ( må) m’ar : giáúy
s’ ( så) s’a^
: âãưu , c
 Cạc phủ ám ghẹp thỉåìng sỉí dủng trong tiãúng Ãâã. Cạch âc cạc phủ ám l: âc nhanh chỉỵ âáưu
v nháún chỉỵ cúi:
bl
(bålå)
blu\
: nọi
[l
([ålå)
[le\
: chy, mc
bh (båhå)
bha`
: hàõt håi
br
(bårå)
brei
: cho
dl
( dålå)
dlàng
: âc, xem, nhçn

dr
( dårå)
drei
: chụng ta
âr
( âårå)
âru
: giụp
dj
( dgiå)
djà
: cáưm
gr
( gåråì)
gràp
: mäùi
hg ( hågå)
hgu\m
: håüp lải
hl
( hålå)
hla
: lạ
kh ( khå)
khua
: ch, trỉåíng, gi
kp ( kåpå)
kpà
: thàóng
mbr ( mbåråì)

mbr
: häm qua
md ( mådå)
mdei
: nghè
mâ ( måâå)
mâao
: áúm
mg ( mågå)
mgi
: ngy mai
mkr ( måkrå)
mkra
: sỉía chỉỵa
ml (målå)
mlan
: thạng, tràng
mm(mmå)
mmah
: nhai
mn (månå)
mnei
: tàõm
m` (månhå)
m`am
: dãût
mr (mårå)
mran
: thuưn
ms (måså)

msah
: ỉåït
mt ( måtå)
mtei
: chúi
mtr (måtrå)
mtring
: hng hng
ph ( påhå)
phiår
: bay
pl
( pålå)
plei
: bê â, bê råü
pr
( pårå)
pràk
: tiãưn
th
( tåhå)
tháo
: biãút
tl
( tålå)
tlam
: chiãưu, bøi chiãưu
tr
(tårå)
tram

: ngám
Ngun ám âäi:
ẫ / áy/
: äng (näüi ngoải)
ei /ay/
klei
: dáy, sỉû, tiãúng, bi, âo (âäüng tỉì)
hmei
: chụng täi
ãsei
: cåm
ãa /ã-a/
: nỉåïc
ia /ã-a/
hia
: khọc
2


tia
: rn
ktià
: con vẻt
ua /oa/
dua
: (säú) 2
ksua
: con nhêm
krua
: con ra

Ngun ám âäi âc lỉåït nhanh:
- iã
mdiã
: lụa
mniã
: nỉỵ, con gại
hliã
: l
- iu
ktiu
: måï (nọi trong giáúc må)
3. Mäüt säú âàûc âiãøm vãư tỉì vỉûng:
Väún tỉì vỉûng tiãúng Ãâã bao gäưm nhiãưu låïp tỉì, nhiãưu úu täú tỉì vỉûng cọ ngưn gäúc tỉì nhiãưu
nhọm ngän ngỉỵ khạc nhau åí khu vỉûc Âäng Nam Ạ.
Tỉì trong tiãúng Ãâã l cạc tỉì âån tiãút, säú lỉåüng tỉì âa tiãút ráút êt. Phỉång thỉïc cáúu tảo tỉì ch
úu hiãûn nay trong tiãúng Ãâã l phỉång thỉïc ghẹp.
Quạ trçnh âån tiãút hoạ v vay mỉåün tỉì vỉûng â gọp pháưn thục âáøy nhỉỵng chuøn biãún nghéa
ca tỉì (måí räüng, thu hẻp, thay âäøi ngỉỵ nghéa,...); tỉì âäưng ám, âäưng nghéa, ... trong tiãúng Ãâã.
Vê dủ:
* Vãư tỉì âäưng ám (tỉì âa nghéa):
- Boh: trại, giàût, chiãúc – cại (dng âỉïng sau säú tỉì).
+ Káo [å\ng boh suai (Täi àn trại xoi).
+ Káo boh ]hum ao (Täi giàût qưn ạo).
+ Sang káo máo sa boh ti wi (Nh täi cọ mäüt chiãúc ti vi).
* Vãư tỉì khạc ám âäưng nghéa:
- H
ÀN (dng àn cåm). Káo h (ãsei) leh (Täi àn cåm räưi).
- {å\ng
(dng àn bạnh trại v thỉïc àn).
+ Káo [å\ng boh suai (Täi àn trại xoi).

+ Adei káo khàp [å\ng kan àm (Em täi thêch àn cạ nỉåïng).
Nọi chung, väún tỉì tiãúng Ãâã khäng nhiãưu. Vç váûy, trong giao tiãúp, tiãúng Ãâã thỉåìng mỉåün
mäüt säú tỉì ca tiãúng Viãût âãø biãøu thë.
4. Mäüt säú âàûc âiãøm ngỉỵ phạp:
Ngỉỵ phạp tiãúng Ãâã mang âàûc âiãøm cå cáúu ngỉỵ phạp ca cạc ngän ngỉỵ âån láûp. Âãø diãùn
âảt cạc nghéa ngỉỵ phạp, phỉång thỉïc ngỉỵ phạp trong tiãúng Ãâã l phỉång thỉïc tráût tỉû tỉì v hỉ tỉì.
Mä hçnh cáúu trục cáu trong tiãúng Ãâã âỉåüc xạc âënh khạ r rng, mang âàûc th tiãúng Ãâã. Trong cáu
tỉåìng thût, ch ngỉỵ bao giåì cng âỉïng trỉåïc vë ngỉỵ, cn bäø ngỉỵ âỉïng sau vë ngỉỵ. Âënh ngỉỵ thỉåìng
âỉïng sau thnh pháưn m nọ bäø nghéa. Riãng trảng ngỉỵ cọ pháưn tỉû do hån vãư vë trê.
Vê dủ: - Adei káo hia kyua dah `u ]ia\ng [å\ng [e#`
(Em täi khọc båíi vç nọ mún àn bạnh)
- Hr anei, káo nao mà br.
(Häm nay, täi âi lm )
- Káo nao hriàm klei Ãâã
(Täi âi hc tiãúng Ãâã)
Trong cáu nghi váún ca tiãúng Ãâã, tỉì âãø hi thỉåìng âỉåüc âỉa lãn âáưu cáu (âàûc âiãøm ny
khạc cáu nghi váún trong tiãúng Viãût).
Vê dủ: Ti ih nao? Anh (chë) âi âáu?
3


5. Vióỷc sổớ duỷng dỏỳu cỏu, vióỳt hoa:
Caùc dỏỳu cỏu (dỏỳu phỏứy, dỏỳu chỏỳm, dỏỳu chỏỳm hoới,...) trong tióỳng õó õổồỹc sổớ duỷng nhổ
trong tióỳng Vióỷt. Nguyón từc vióỳt hoa cuớa tióỳng õó cuợng giọỳng nhổ tióỳng Vióỷt.
- Gru: dỏỳu
- K]o\: chỏỳm
- K]o\ ómuh: chỏỳm hoới
- Kue#]: phỏứy
- Dua k]o\: hai chỏỳm
-Treh k]o\: chỏỳm than

***********************

PHU|N MTA SA

GP DJU NU PUL
KLEI HRIM 2
HRU HRIM TAL LO
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Kkuh
Kỏo
Ih
Dọk gu\
Kgu\ dồ\ng
Mtọ
Nai mtọ
Hrim
Hdruọm hr
Ti anọk
}ing
Ka
ồh

: chaỡo
: tọi (ngọi thổù nhỏỳt sọỳ ờt)
: anh, chở,...(ngọi thổù 2 sọỳ ờt)
: ngọửi xuọỳng
: õổùng lón
: daỷy
: giaùo vión

: hoỹc
: quyóứn saùch
: ồớ õỏu, chọự naỡo
: muọỳn
: chổa
: khọng (tổỡ chọỳi)

Ann
: tón, õỏỳy, õoù
Klei õó
: tióỳng õó
Hlei
: ai , gỗ ( khi hoới tón)
Suaih pral
: maỷnh khoớe
Klei Yun
: tióỳng Kinh
Po\k : mồớ, tổỡ duỡng õóỳm sọỳ trang, quyóứn
Mồ\
: khọng(tổỡ duỡng õóứ hoới)
Amỏo
: khọng
Ti
: õỏu, naỡo, taỷi
Sang
: nhaỡ
Nao
: õi
|
: vỏng, d

Mỏo
: coù , õổồỹc

2. nhiang blu\
* Mồ\ (khọng), tổỡ duỡng õóứ hoới, coù hai caùch duỡng nhổ sau :
- Caùch 1 : Thổồỡng õổùng ồớ cuọỳi cỏu hoới
Cuỷm chuớ vở + mồ\ ?
Si tọ hmọ :
Ih suaih pral mồ\?
(Anh (chở) coù khoớe khọng?)
- Caùch 2 : ổùng giổợa hai õọỹng tổỡ,coù khi õổùng sau õọỹng tổỡ
Chuớ vở + õọỹng tổỡ + mồ\ + õọỹng tổỡ + bọứ ngổợ?
Si tọ hmọ : Ih khp mồ\ hrim klei õó ?
(Anh (chở) coù thờch hoỹc tióỳng õó khọng ?)
* Hlei : ai, gỗ (õóứ hoới tón) thổồỡng õổùng ồớ õổùng õỏửu hoới, vồùi hai caùch sổớ duỷng nhổ sau :
- Caùch 1 : óứ hoới vóử ai (laỡm gỗ õoù
Hlei + õọỹng tổỡ + cuỷm chuớ vở ?
Si tọ hmọ : Hlei mtọ ih hrim klei õó ? (Ai daỷy baỷn hoỹc tióỳng õó ?)
- Caùch 2 : Chố duỡng õóứ hoới tón
4


Hlei + ann + chuớ ngổợ ?
Si tọ hmọ :
Hlei ann ih? (Anh (chở) tón gỗ?)
* Ti anọk : tổỡ duỡng õóứ hoới vóử nồi chọỳn,thổồỡng õổùng õỏửu cỏu hoới, vồùi hai caùch sổớ duỷng nhổ sau :
- Caùch 1
Ti anọk + danh tổỡ + chuớ ngổợ ?
Si tọ hmọ :
Ti anọk sang ih?( Nhaỡ anh (chở) ồớ õỏu?)

- Caùch 2
Ti anọk + cuỷm chuớ vở?
Si tọ hmọ : Ti anọk ih m bru ?(Baỷn laỡm vióỷc ồớ õỏu ?)

II- KLEI HRIM BI BLU|:
Nai mtọ
Hõeh
Nai mtọ
Hõeh
Nai mtọ
Hõeh
Nai mtọ
Hõeh
Nai mtọ
Hõeh

: Ih suaih pral mồ\?
: |, kỏo suaih pral mồh. Bi ih suaih asei mlei mồ\?
: |, kỏo suaih mồh. Hlei ann ih?
: Ann kỏo Y-Ta Nió.
: Ti ih nao?
: Kỏo nao hrim klei õó
: Ih ]ing hrim klei õó mồ\?
: |, Kỏo ]ing hrim mồh.
: Ti anọk sang ih?
: Sang kỏo ti [uọn Ko\ Dhọng

III- KLEI HRIM NG:
1. Mjing prue# ho\ng boh blu\ mỏo lu klei sng mdhó mdhó: ti, po\k, mỏo leh ann mblang klei Yun.
2. Mblang klei õó prue# blu\ ti gu\ anei:

a- Anh (chở) coù õi hoỹc tióỳng õó khọng?
+ Vỏng, tọi õi hoỹc chổù.
b- Anh (chở) coù quyóứn saùch hoỹc tióỳng õó khọng?
+ Khọng, tọi khọng coù .
c- Anh (chở) bióỳt vióỳt tióỳng õó chổa?
+ Chổa, tọi chổa bióỳt vióỳt.

KLEI HRIM 3
HRU MDEI
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Hruó
{ồ\ng
Anei
Ya
deh
Bru
Ng
Nao ]u
ue# hiu
Hlp

: ngaỡy
: n (baùnh traùi, canh)
: naỡy, õỏy, nay
: gỗ
: xe
: vióỷc
: laỡm
: õi thm

: õi chồi
: chồi

Hu
: n ( cồm)
Kn
: nỏỳu ( cồm)
Tu\k
: nỏỳu ( canh), õun
a ]ó
: nổồùc cheỡ
Leh he\ ?
: ..... rọửi haớ ?
M bru
: laỡm vióỷc
Djam
: rau, canh
Snk, ódi
: rỏỳt, lừm
Hlp ]ổng boh: chồi õaù boùng
Mnm
: uọỳng
5


Â^
: tro, leo, cỉåỵi, lãn, tàng
}hum ao
: qưn ạo
Kih

: quẹt
Leh ka ?
: räưi chỉa?/ xong chỉa?
Mnuih [n sang: nhán dán, âäưng bo, dán lng
Boh
: qu, giàût, cại, chiãúc, củc, hn (dng âãúm âäư váût,...)

2. Ãnhiang blu\
* Ya (gç) tỉì dng âãø hi thỉåìng âỉïng âáưu cáu.
Âãø hi lm viãûc gç hồûc nghãư gç
Ya + br + củm ch vë?
Si tä hmä : Ya br ih ngà?(Bản lm nghãư gç?)
* Leh ka, leh he\: tỉì dng âãø hi thỉåìng âỉïng cúi cáu.
Củm ch vë + leh ka?
Si tä hmä : Ih ]ih klei hriàm leh ka?( Bản viãút bi hc xong chỉa?)
Củm ch vë + leh he\?
Si tä hmä : Ih máo hdrm hrà hriàm klei Ãâã leh he\?
( Bản cọ sạch hc tiãúng Ãâã räưi h? )

II- KLEI HRIÀM DLÀNG:
Hr mdei, káo amáo nao mà br äh. Káo däk ti sang kih waih pỉk sang, boh ]hum ao kå
anak aneh, ung kjar káo, leh anàn káo knà ãsei tu\k djam. Bi phung anak káo âue# hiu leh .
Truh yang hr då\ng, jih jang hmei h h. Leh h , hmei [å\ng boh kroh leh anàn mnàm
ãa ]ã.

III- KLEI HRIÀM NGÀ:
1. Hriàm bi blu\:
KLEI L DLIÃ AGUAH TLAM
- Hr mdei, ti anäk ih nao?
+ Hr mdei, káo däk ti sang.

- Ya br ih ngà?
+ Káo kih waih pỉk sang, boh ]hum ao leh anàn knà ãsei djam.
- Ti anak aneh ih nao?
+ Di `u âue# hiu hlàp le#` leh
- Ih khàp må\ mà br hlàm pỉk sang?
+ Å|, káo khàp måh.

2. Mblang klei Ãâã prue# blu\ ti gu\ anei:
a) Täi âi xe mạy âãún thàm {n Ko\ Dhäng.
b) Y- Yang ráút thêch chåi bọng chuưn.
c) Anh (chë) thêch chåi bọng âạ khäng?
+ Váng, täi thêch chỉï.
d) Anh (chë) thêch cỉåỵi voi khäng?
+ Khäng, täi khäng thêch cỉåỵi voi.

3. }ih mâao\: (Hmỉ\ - }ih)
Klei hriàm dlàng: Hr hriàm tal ãláo.

6


KLEI HRIM 4
ANK KO M BRU
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Alum kkuh
: thỏn chaỡo, kờnh chaỡo
K[^n : hoỹp
M^t asp
: gổới lồỡi

Ya ng
: taỷi sao, vỗ sao
ku\t
: vừng
Hổn mthỏo
: thọng baùo
Djuó ann
: hoỹ tón
H^n kồ
: hồn
Jhổng ]ih
: baớng õen (baớng vióỳt)
ặm
: sồùm
Hrió
: õóỳn, sang, qua (õỏy)
Kyua dah
: bồới vỗ, taỷi vỗ
nu\m ónap
: õọng õuớ, õỏửy õuớ
Nanao
: luọn luọn
Yang õar
: moỹi khi, moỹi ngaỡy
He#] hmổi
: chuùc mổỡng,cỏửu chuùc
Ai tió
: tỏỳm loỡng, tinh thỏửn
Hồ\k mak
: vui mổỡng, phỏỳn khồới

Alum kkuh kồ mnuih [uọn sang khp hióng
: kờnh thổa õọửng baỡo thỏn móỳn.
{rổ\ hruó [rổ\
: caỡng ngaỡy caỡng, mọựi ngaỡy mọựi

2. nhiang blu\
* Sa^ (õóửu) tổỡ thổồỡng õổồỹc duỡng ồớ cuọỳi cỏu.
Cuỷm chuớ vở + sa^
Si tọ hmọ : Jih jang dổi nao hrim sa^.(tỏỳt caớ õóửu õổồỹc õi hoỹc hóỳt.)
* H^n kồ (hồn) tổỡ duỡng õóứ so saùnh, vở trờ trong cỏu tổồng tổỷ nhổ trong cỏu tióỳng Vióỷt.
Cuỷm chuớ vở + h^n kồ + bọứ ngổợ
Si tọ hmọ : Kỏo nao m bru ổm h^n kồ yang õar (Tọi õi laỡm sồùm hồn thổồỡng ngaỡy.)

II- KLEI HRIM DLNG:
Aguah anei, kỏo nao m bru ổm h^n kồ yang õar kyua dah khua knồ\ng bru jao kồ kỏo
bru ióọ ann phung knu druh bi k[^n tlam mbloh, bi `u dó ]ih klei hổn mthỏo ti jhổng ]ih hlm
adu\ bru, ]ing kồ jih jang thỏo.
Truh tlam, jih jang knu druh bi k[^n hlm adu\ pro\ng. Khua mỏo klei ]ing la] kồ jih jang
mnuih hlm bru m. lỏo kồ `u mu\t hlm adu\ pro\ng, kỏo ióọ ann phung knu druh, ayo\ng amai
adei hrió ónu\m ónap sa^. Leh kỏo ióọ ann khua hrió yồh, ólỏo h^n `u la]: Alum kkuh kồ jih jang
ayo\ng amai adei, kỏo hồ\k mak [uh ayo\ng amai adei k[^n ónu\m ónap snei... Ayo\ng amai adei mỏo
ai tió g^r kt^r, kỏo he#] hmổi kồ ayo\ng amai adei suaih pral nanao leh ann m bru [rổ\ hruó [rổ\ jk
h^n....

III-KLEI HRIM NG:
1) Hrim bi blu\:
a) Ya ng ih amỏo ]ih ann nao hrim?
+ Kyua dah kỏo amỏo thỏo.
b) Ih ]ing nao hrim mồ\?
+ |, kỏo ]ing nao hrim mồh.

c) Hlei dổi nao hrim?
+ Jih jang dổi nao hrim sa^.
2-Mjing prue# blu\ ho\ng boh blu\: thỏo, ya ng, ya mnồ\ng.
3. }ih mõao\: ( Hmổ\ - }ih)
Hruó mdei
7


KLEI HRIM 5
MR YAP
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Mrọ yap
: sọỳ õóỳm
K^
: kilọgam
Sa
:1
To\
: lon, loỹ
Dua
:2
}p
: boù, troùi
Tlỏo
:3
Dồ\ng mồ\ng
: Tổỡ
P
:4

Truh kồ
: õóỳn
ma
:5
Yap sa dồ\ng
: õóỳm xuọi
Nm
:6
Yap mklk
: õóỳm ngổồỹc
Kjuh
:7
Mrọ klah
: sọỳ leớ
Sa pn
:8
Mrọ mkruọp : sọỳ chụn
Dua pn
:9
tuh
: trm
Pluh
: 10
Dua pluh
: 20
Pluh sa
: 11
Jórọ
: sọỳ 0
Dua pluh sa

: 21
2. nhiang blu\
*Du\m (bao nhióu, mỏỳy) tổỡ duỡng õóứ hoới vóử sọỳ lổồỹng, tuọứi, thồỡi gian thổồỡng õổùng ồớ õỏửu cỏu hoỷc coù
cỏỳu truùc cỏu tổồng tổỷ nhổ tióỳng Vióỷt.
Si tọ hmọ :- Du\m hruó mỏo sa mlan? (Mọỹt thaùng coù bao nhióu ngaỡy ?)
(Sa mlan mỏo du\m hruó ?)
- Du\m ]ọ anak ih mỏo ? (Chở coù mỏỳy õổùa con ?)
(Ih mỏo du\m ]ọ anak ?)
- Du\m thu\n ih mỏo ? ( Anh bao nhióu tuọứi)
(Ih mỏo du\m thu\n ?)

II- KLEI HRIM BI BLU|:
- Hlm mrọ dồ\ng mồ\ng sa truh kồ pluh, ti mrọ klah, ti mrọ mkruọp?
+ Hlm mrọ dồ\ng mồ\ng sa truh kồ pluh. Mrọ 1 , 3, 5 , 7 , 9 jing mrọ klah. Mrọ 2 , 4 , 6 , 8 ,
10 jing mrọ mkruọp.
- Sa thu\n mỏo du\m hruó?
+ Sa thu\n mỏo 365 hruó.
- Sa thu\n mỏo du\m mlan?
+ Sa thu\n mỏo 12 mlan.
- Du\m hruó mỏo sa mlan?
+ Sa mlan mỏo 30, 31 hruó. Mỏo mồh mlan 28 hruó.

III- KLEI HRIM NG:
12-

Hrim mjut dlng prue# blu\:
Kỏo blei sa ]p djam pun.
Adu\ hrim hmei mỏo tlỏo pluh ]ọ mnuih.
Kỏo mỏo sa boh ódeh wai.
Dlng mrọ: 8 , 17, 29, 37, 42 , 56 , 63, 71, 84, 99, 152, 2.317 , 1.205

3.001 , 62.100, 223.447, 1.205.073.
8


3- Yap sa dồ\ng :- Dồ\ng mồ\ng : 50 truh kồ 80.
- Lo\ yap mklk: 80 -50
4- Mjing prue# blu\ ho\ng boh blu\: k^, to\, ]p.

KLEI HRIM 6
KLEI T&NG
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
T^ng
M he\
Jing
T^ng mõao\
Gru m
Mdu\m
Gru õiót h^n
Boh jing
Lo\

: tờnh, phờa
: trổỡ õi, bồùt õi
: thaỡnh,laỡ, tọỳt
: tờnh õọỳ
: dỏỳu trổỡ ( -)
: bũng nhau
: dỏỳu nhoớ ( <)
: õaùp sọỳ (kóỳt quaớ)

: ruọỹng, nổợa, laỷi

K[^n ho\ng
Gru k[^n
Gru mbha
Gru mõ^
Adọk
Gru mdu\m
Gru pro\ng h^n
T^ng prl

2. nhiang blu\
* Mdu\m: tổỡ duỡng õóứ so saùnh bũng nhau vóử sọỳ lổồỹng vỏỷt chỏỳt
Si tọ hmọ : - Kphó sang kỏo thu\n anei mdu\m ho\ng thu\n dih
( Caỡ phó nhaỡ tọi nm nay bũng nm ngoaùi )
- Kỏo mbha mdu\m leh kồ di `u. ( Tọi õaợ chia õóửu cho hoỹ )
* Adọk vaỡ Bi: laỡ hai tổỡ khaùc ỏm cuỡng nghộa caùch sổớ duỷng nhổ sau:
- Adọk: coỡn vóử vỏỷt chỏỳt, sổỷ vióỷc.
Si tọ hmọ : Kỏo adọk lu prk (tọi coỡn nhióửu tióửn)
- Bi: tổỡ õóứ nọỳi 2 móỷnh õóử
Si tọ hmọ : Kỏo nao m bru bi adei kỏo nao hrim hr.
(tọi õi laỡm coỡn em tọi õi hoỹc)
* Ya mnồ\ng (caùi gỗ) tổỡ duỡng õóứ hoới thổồỡng õổùng ồớ õỏửu cỏu.
Si tọ hmọ : Ya mnồ\ng ih lo\ ]h^ õa?

II- KLEI HRIM T&NG:
1- Pluh óma k[^n ho\ng pluh dua du\m jing?
Pluh óma k[^n ho\ng pluh dua jing dua pluh kjuh
15 + 12 = 27
2- Bi tlỏo pluh m he\ pluh nm du\m adọk?

Tlỏo pluh m he\ pluh nm adọk pluh p.
30 - 16 = 14
3- Dua pluh óma mõ^ ho\ng dua pn jing dua ótuh dua pluh óma.
25 x 9 = 225
4- P pluh óma mbha ho\ng óma jing dua pn
45 : 5 = 9
5. Du\m klei t^ng ih ng djo\ leh he\?
+ Kỏo ng djo\ jih leh.
9

: cọỹng vồùi
: dỏỳu cọỹng ( + )
: dỏỳu chia ( : )
: dỏỳu nhỏn ( x)
: coỡn
: dỏỳu bũng (=)
: dỏỳu lồùn (>)
:tờnh nhỏứm (nhanh)


III- KLEI HRIM NG:
1. Hrim bi blu\:
Ti ih nao aguah anei?
+ Kỏo nao ]h^ kphó.
- Du\m k^ ih ]h^?
+ Kỏo ]h^ p pluh óma k^ .
- Du\m ih ]h^ sa k^?
+ Sa pn óbỏo sa k^.
- Ya mnồ\ng ih lo\ ]h^ õa?
+ Kỏo ]h^ ktồr õa.

- Du\m sa k^ ih ]h^ ktồr?
+ Sa óbỏo óma ótuh sa k^.
- Snn, du\m jih jang prk ih mỏo?
+ T^ng prk kphó k[^n ho\ng prk ktồr jing óma ótuh pluh óbỏo.
- Ya mnồ\ng ih ]ing blei ho\ng ónoh prk ann?
+ Blei ]hum ao, hr mar kồ anak aneh leh ann sa blah abn pioh yua.
- Adọk mồ\ prk, ih brei kỏo ]an?
+ Kỏo t^ng lng: óma ótuh pluh óbỏo m yua tlỏo ótuh kjuh pluh óbỏo adọk sa ótuh p
pluh óbỏo prk. Du\m ih ]ing ]an?
+ Kỏo ]ing ]an óma pluh óbỏo.
- Hoh!
+ La] jk kồ ih.
-

2. Dlng klei t^ng ti gu\ anei ho\ng klei õó:
a) 128 + 12
b) 120 - 15
c) 1.359 - 453

= 140 ;
= 105 ;
= 906 ;

35 x 2
= 70 ;
232 x 33
= 7.656 ;
4.278 x 100 = 427.800

55 : 5

700 : 10

= 11
= 70

3. W^t la] ho\ng klei õó mrọ ]ih ti gu\ anei:
114 < 210 ;

10.000 > 8.400

; 982 = 982

KLEI HRIM 7
MMNG BUH KNGAN
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
ru\m
Knm sa
Mlan
Mkrah
la
Djl
Mmt
Mrỏo
nuk anei
u\t
}ing kồ

: kim
: thổù hai

: thaùng, trng
: nổớa
: tróự
: nhanh
: tọỳi
: mồùi
: thồỡi nay
: ngừn
: õóứ, õóứ cho

Knm
Hruó km
Thu\n
Mmọng
Mn^t
Sgo\ng
Ar anei
Hb^l
Amra, srng
Dlọng
10

: thổù
: tuỏửn lóự
: nm, tuọứi
: giồỡ, õọửng họử
: phuùt
: giỏy
: hióỷn nay, bỏy giồỡ
: khi naỡo, luùc naỡo, bao giồỡ

: seợ
: daỡi, cao


2. Ãnhiang blu\
* Thu\n (nàm, tuäøi)
Si tä hmä :- Káo ngà sang anei máo pluh thu\n leh.
(Täi laìm nhaì naìy âaî 20 nàm räöi)
- Aduän káo máo sa pàn pluh thu\n leh
(Baì täi âæåüc 80 tuäøi räöi)

II- KLEI HRIÀM DLÀNG:
H’Nang máo sa boh mmäng kà kngan siam ãdi, anei jing sa boh mmäng ama `u pah mæn kå
`u, kyua `u kriàng hriàm hrà leh anàn dæi bi läng rue# hriàm sang hrà gæl dua. ~u khàp ãdi kå
mmäng anei.
Mmäng anei máo tláo aruàt ãru\m: ãru\m âu\t pioh ktráo mmäng, ãru\m dläng ktráo mn^t, ãru\m
âiãt dhiãt pioh ktráo sgo\ng. }iàng kå H’Nang tháo dlàng mmäng, ayo\ng Y- Kha `u mtä dlàng snei:
Sa mmäng máo nàm pluh mn^t, sa mn^t máo nàm pluh sgo\ng. Tå dah ãru\m dläng anei ãran jih sa
dar jing máo sa mmäng. Tå dah ãru\m âu\t anei le\ ãran jih dua dar jing máo dua pluh pà mmäng.
Kyua snàn, aràng la] sa hruã mlam máo dua pluh pà mmäng.
Leh ayo\ng `u mtä, `u hå\k ãdi tháo dlàng mmäng. Då\ng må\ng anei `u amáo lo\ hu^ kå nao
hriàm hrà ãla äh.

III- KLEI HRIÀM NGÀ:
1- Mblang w^t klei Yuàn prue# blu\ ti gu\ anei :
a) Knàm nàm anei, hmei mdei.
b) Mbruã di `u nao jik rå\k då\ng må\ng aguah truh kå tlam.
c) Sa mmäng mkrah tlam mgi, knå\ng bruà hmei sràng k[^n.
d) Aguah mgi, káo sràng nao mà bruà æm h^n.
2- Hriàm bi blu\:

A: Ya do\ ama H’Nang pah mæn kå H’Nang?
B: Ama H’Nang pah mæn kå `u sa boh mmäng.
A: Ya pioh yua mmäng?
B: }iàng kå tháo kral hruã mmäng.
A: Sa mmäng máo du\m mn^t?
B: Sa mmäng máo nàm pluh mn^t.
A: Sa hruã máo du\m mmäng?
B: Sa hruã máo dua pluh pà mmäng.
A: Sa thu\n máo du\m mlan?
B: Sa thu\n máo pluh dua mlan.
3.}ih mâao\ : (Hmæ\ - ]ih)
Klei hriàm : ‘’]ih mrä’’
---------------------------------

KLEI HRIÀM 8
GÀP DJUÃ KÁO
I- BOH BLU| - ÃNHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Am^

: meû

Ama
11

: bäú, cha


Adn
: b (näüi, ngoải)

Mdn
: gi
Mdhã
: khạc
Amai
: chë
Däk ung
: láúy chäưng
Däk mo#
: láúy våü
Ayo\ng
: anh
Ktlah mdhã
: tạch riãng
Anak
: con (dng cho ngỉåìi)
Awa
: bạc
Gàp dj
: h hng
Aneh
: dç (em gại ca mẻ)
Amiãt
: cáûu, chụ (em trai ca mẻ) Apro\ng
: bạc (chë ca mẻ)
Amn
: chạu (cáûu, bạc,...gi)
Gàp dj ãn ãpul : h hng dng täüc
Go\ ãsei
: näưi cåm, gia âçnh, häü gia âçnh

}ä
: chạu (äng b gi), âỉïa, ngỉåìi (khi cọ säï lỉåüng), gäüi

2. Ãnhiang blu\
* Si ngà (nhỉ thãú no) tỉì âãø hi thỉåìng âỉïng åí âáưu cáu.
Si tä hmä : Si ngà klei hd^p hlàm go\ ãsei ?
(Cüc säúng gia âçnh bản nhỉ thãú no ?)

II- KLEI HRIÀM DLÀNG:
Gàp dj káo ãláo dih máo adn ẫ, amiãt awa, apro\ng, aneh, am^ ama ayo\ng amai adei,...
Amiãt jing adei ãkei am^, `u däk mo# leh. Aneh káo àt däk ung leh måh, `u ktlah däk mdhã leh.
Apro\ng däk mb^t ho\ng adn ẫ káo. Kyua dah apro\ng jing amai khua am^ káo. Am^ ama káo dã àt
ktlah däk mdhã måh. Sang hmei däk giàm ho\ng sang adn ẫ.
Go\ ãsei hmei arà anei máo nàm ]ä mnuih: am^ ama, leh anàn pà ]ä ayo\ng amai adei káo.
Ama káo ngà br hlàm sà, am^ káo ngà hma, ]iãm räng u\n mnu\. Ayo\ng káo pro\ng ãdam leh, thu\n
dih `u dỉi bi läng mu\t hriàm sang hrà gỉl pro\ng ti {n pro\ng Häư Chê Minh. Ayo\ng káo däk ti
anäk kbỉi, àt khàng m’^t hrà nanao kå sang. Amai káo hriàm adu\ pluh sa ti sang räng mtä hâeh
hriàm hrà dj [ià N’Trang Lång. ~u kriàng ãdi hriàm hrà m’ar, kyua anàn gràp thu\n hriàm máo
klei pah mni s’a^. Káo dã le\ hriàm adu\ sa pàn, adei káo hriàm adu\ nàm. Hmei dua hriàm mb^t sa boh
sang hrà.

III- KLEI HRIÀM NGÀ:
1- W^t la] prue# ãmuh:
a) Go\ ãsei ih máo du\m ]ä mnuih? Ih ràk làng?
b) Ya br gràp ]ä di gå\ ngà?
c) Si ngà klei hd^p hlàm go\ ãsei ih?
d) Ih khàp må\ kå go\ ãsei ih? Ya ngà?
2- Mjing pà prue# blu\ ho\ng boh blu\: ]ä (máo klei pia mdhã mdhã)
3- }ih klei w^t la] ti mrä sa jing klei l dliã âu\t kå go\ ãsei pä.

KLEI HRIÀM 9
LO| W&T HRIÀM

Kdre#] 1
MJT YUA BOH BLU| - PRUE$ BLU|
I/ Boh blu\
1. Mjing prue# blu\ ho\ng boh blu\ ti gu\ anei :
12


Dlng : nhỗn, xem, õoỹc
Drei : chuùng ta, sọỳ õóỳm(con vỏỷt)
Khua, ann, adu\, [ồ\ng, õ^, klei, kha\p, ]ọ, boh.
2. Boh hr pioh ómuh :
Hlei : ai
Hlei ann ih ?
Du\m : bao nhióu
Du\m thu\n mỏo ih ?
Ya : gỗ
Ya bru ih ng ?
II/ Prue# blu\
Du\m thu\n.. ? pioh ómuh thu\n mlan, thu\n mnuih, yap thu\n.
Dổm ti anp prue# ómuh.
Du\m thu\n mỏo ih ?
Ya pioh yua.. ? pioh ómuh klei tu\ dổn mỏo, mnồ\ng pioh yua,...
Dổm ti anp amỏo dah knhal tu] prue# ómuh
Ya pioh yua mmọng ?
Mmọng ya pioh yua ?
III/ Hrim mjut ng
1/ Lo\ da\p w^t prue# blu\ ti gu\ anei:

a. thu\n/leh/kỏo/ama/khua/am^
b. sa/siam/mỏo/kỏo/boh/ódi/mmọng
c. Pn lm/kỏo/sang/ti/[uọn
d. õó/kỏo/mrỏo/hrim/nao/klei
2/ Mblang w^t klei õó prue# blu\ ti gu\ anei:
a. Trong mọỹt ngaỡy tọi laỡm vióỷc 8 giồỡ
b. Hũng ngaỡy, chuùng tọi õóỳn lồùp hoỹc tióỳng õó rỏỳt sồùm
c. Ngaỡy nghố chuùng tọi rỏỳt thờch chồi boùng õaù
d. oỹc caùc sọỳ sau bũng tióỳng õó:
12, 21, 30, 99, 100, 101, 1045, 1999, 2000, 74.501, 301.451, 2.150.000

Kdre#] 2
HRIM MJUT BLU|
I/ Prue# klei ómuh:
+ Hlei ann ih?
Ann kỏo Lan
+ Ih suaih pral mồ\?
Kỏo suaih pral mồh
+ Ya bru ih nga\?
13


Káo ngà nai mtä
+ Ti anäk sang ih?
Sang káo ti [uän Pàn Làm
+ Ih khàp må\ hriàm klei Ãâã
Káo khàp hriàm klei Ãâã måh
+ Hlei mtä ih hriàm klei Ãâã
Nai Y Khing mtä káo hriàm klei Ãâã
+ Go\ ãsei ih máo du\m ]ä mnuih?

Go\ ãsei ih máo ãma ]ä mnuih.
+ Du\m thu\n máo ih?
Káo máo dua pluh ãma thu\n leh.
II/ Hriàm blu\
1. Hluã klei hriàm 2 gràp ãpul bi träng ]hai
2. Brei gràp ãpul nao ti anàp bi blu\.

Kdre#] 3
}IH MÂAO| - HRIÀM }IH KLEI YÀL DLIÃ
I/ }ih mâao\ (Dlàng - }ih)
Klei hriàm dlàng :
Gàp djuã káo
}ih må\ng : ‘’Gàp djuã …. Aduän ãa’’
II/ }ih klei yàl dliã
Ko\ klei ngà: Ayo\ng (amai, adei) ]ih yàl dliã kå gàp djuã ih pä ho\ng klei Ãâã
Atàt klei ngà :
1. K]æm klei ngà
- Hæn mtháo drei pä
- Ti anäk däk hd^p
2. Krah wah klei ngà
Hæn mdah go\ ãsei pä
3. Rue# klei ngà
La] klei khàp h’iãng kå go\ ãsei pä ?
* }ih klei bi hmä : Yàl dliã kå gàp djuã káo
Káo Y Thanh Mlä däk hd^p ti {uän Pàn Làm, {uän pro\ng BMT, gàp djuã káo máo aduän
aã, amiãt awa, apro\ng, aneh, am^ ama leh ana\n ayo\ng amai adei... Amiãt jing adei ãkei am^, `u däk
mo# leh. Thu\n dih amiãt w^t däk ti sang mo# `u. Neh káo àt däk ung leh måh, `u ktlah däk mdhã.
Apro\ng däk mb^t ho\ng aduän aã káo, kyua dah apro\ng jing amai khua am^ káo. Bi am^ ama káo àt
ktlah däk mdhã måh. Sang hmei giàm ho\ng sang aduän aã.

Go\ ãsei hmei ara\ anei máo pà ]ä mnuih: am^, ama, amai káo leh ana\n káo. Am^
ama káo mà bruà lo\ hma leh ana\n ]iãm räng u\n mnu\. Amai káo hriàm adu\ dua pàn,
káo hriàm adu\ nàm. Hmei dua hriàm mb^t sa boh sang hrà. Dua amai adei hmei g^r
14


kt^r ódi hrim hr mar, kyua ana\n grp thu\n hrim hmei mỏo klei pah mni si. Dọk ti
sang, hmei õru am^ ama m bru hlm pổk sang.
Go\ ósei hmei hd^p bi hl^ leh ana\n thỏo bi khp hióng snk.

Kdre#] 4
KSIM NG

(Pioh dlng)
I/ Ksióm }ih:
Cõu 1. Chn cõu tr li ỳng nht. ( coù thóứ 10 - 20 tổỡ ) (2im)
Cõu 2. t cõu vi t a ngha v dch sang ting Vit. ( coù thóứ 2 - 4 tổỡ ) (1im)
Cõu 3. Chn t thớch hp vo ch trng. ( coù thóứ 4-5 tổỡ ) (1im)
Cõu 4. Tỡm li sai trong cỏc cõu v hon chnh cho ỳng. ( coù thóứ 2 - 4 cõu ) (1im)
Cõu 5. Sp xp trt t cỏc t thnh cõu ỳng. ( coù thóứ 3 - 5 cõu) (1,5 im)
Cõu 6. Dch on vn sang ting Vit v tr li cõu hi sau õy:(t 1-2 cõu hi) (1,5 im)
Cõu 7. Vit mt on vn bng ting ấờ: (Gii hn: 80 100 t) (2 im)
II/ Ksióm blu\, w^t la]: (Nai mtọ ]ih mjing klei ksióm hluó si phu\n mta hrim)

Si tọ hmọ klei ómuh ti gu\ anei :
Cỏu 1 : Hlei pọ tal ólỏo ]ih boh hr õó ? ar anei du\m boh hr õó mỏo ? Ih rk lng
boh hr ]ih mdhó ho\ng boh hr Yun ?
Cỏu 2 : Hlei phung nai õó tal ólỏo lo\ mkra ]ih boh hr õó? Rk lng ópul õó
mỏo ?
Cỏu 3 : Hlei ann ih ? Du\m thu\n mỏo ih ? Ya bru ih ng ?

PHU|N MTA DUA

PIN A ALA {UN
KLEI HRIM 10
NAO }HặN HLM {UN SANG
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Bi tuọm
lỏo
gao
Tu\ drọng
Mak mha]
Yl dlió
H^t mõao
lỏo kồ

: gỷp nhau
: trổồùc
: qua
: õoùn tióỳp
: cồới mồớ
: kóứ chuyóỷn
: ọứn õởnh
: trổồùc khi

Dria dria
Bi k]ah
Kbổi
Nng ai

Dọk ]hổn
Mb^t ho\ng
S^t suọr
Bi k]ah
15

: rọm raớ
: heỷn
: xa
: khoaớng, coù thóứ, coù leợ
: ngọửi chồi
: cuỡng vồùi
: chỏn thaỡnh
: heỷn, ỏỳn õởnh


^ kyar

: phaùt trióứn

2. nhiang blu\
* Daỷng cỏu móỷnh lóỷnh trong caùch noùi cuớa ngổồỡi õó:
- Bồ drei nao be\ ! amỏo dah Bồ be\ drei nao ! (naỡo chuùng ta õi)
* Kn (cuợng khọng)
Chuớ ngổợ + kn õei + tờnh tổỡ + lei.
Si tọ hmọ : {uọn kn õei kbổi lei. (Laỡng cuợng khọng xa lừm)
* .....jai.....ójai (.vổỡa.vổỡa). Thổồỡng thóứ hióỷn haỡnh õọỹng cuỡng xaớy ra.
Si tọ hmọ : Hmei nao ójai blu\ dria dria ójai.
(Chuùng tọi vổỡa õi vổỡa noùi chuyóỷn rọm raớ)

II- KLEI HRIM DLNG:
Knm nm mdih, hmei nao ]hổn kồ [uọn Dh. Nng ai sa pn mmọng aguah, hmei bi tuọm ti
anọk bi k]ah. Jih jang hmei truh leh ónu\m ónap, pọ thỏo ólan nao kồ [uọn la]: Bồ drei nao be\ !.
Hmei nao ójai blu\ dria dria ójai. {uọn kn õei kbổi lei. Nng ai ógao tlỏo pluh mn^t, hmei truh yồh
kồ [uọn. Hmei õ^ sang khua [uọn, khua [uọn tu\ drọng hmei mak mha] ódi. ~u mdồ\ng ht, óa ]ó kồ
hmei leh ann dọk ]hổn ho\ng hmei. Hmei mnm óa, dju\p ht ójai yl dlió ójai.
Truh yang hruó dồ\ng, hmei hu mb^t ho\ng khua [uọn. Nng ai dua mmọng tlam, khua [uọn
att hmei nao ]hổn kồ grp boh go\ ósei dleh knap leh ann du\m boh go\ ósei thỏo duh bru, mõ^ kyar
klei hd^p h^t mõao. Mnuih [uọn sang blu\ ]hổn ho\ng hmei s^t suọr ódi. lỏo kồ w^t, phung hmei he#]
hmổi kồ jih jang suaih asei mlei leh ann mỏo klei hd^p mda õ^ kyar.

III-KLEI HRIM NG:
1- Hrim bi blu\:
- Ti ih nao, knm nm mdih?
+ Kỏo nao ]hổn kồ [uọn Dh.
- Ho\ng hlei ih nao?
+ Kỏo nao ho\ng [^ng gp kỏo.
- Ya ódeh di ih õ^?
+ Hmei õ^ ódeh pồ phu\t.
- Hlei sang di ih õ^?
+ Hmei õ^ sang khua [uọn.
- Si ng khua [uọn tu\ drọng di ih?
+ ~u tu\ drọng hmei mak mha] ódi.
- Si ng di ih [uh klei hd^p di gồ\?
+ Klei hd^p di gồ\ adọk dleh knap.
2-Mblang klei õó prue# blu\ ti gu\ anei:
a) Noù vổỡa õi vổỡa khoùc.
b) Hoỹ vổỡa uọỳng nổồùc traỡ vổỡa noùi chuyóỷn.
c) Tọi vổỡa xem ti vi vổỡa n traùi cỏy.
d) Buọn tọi cuợng khọng xa lừm.

e) Chuùng tọi gỷp nhau taỷi buọn.

16


KLEI HRIM 11
KHUA {UN MO LU MNUIH {UN SANG
KHP HING, AO| KNANG.
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
ao\ knang
: tin tổồớng
Kdriók ]ar
: huyóỷn
{uọn hgu\m
: phổồỡng
a doh
: nổồùc saỷch
Khua [uọn
: trổồớng laỡng
King khua
: phoù trổồớng
Mkra mõ^ klei hd^p mda
Krió mgang klei hnu\k ónang

Khp hióng
Yan adió
Kr^ng
Rng mgang
Tu\ jing

Mne#]
: caới thióỷn õồỡi sọỳng
: giổợ gỗn trỏỷt tổỷ an ninh.

: quyù móỳn
: thồỡi tióỳt
: vuỡng
: phoỡng ngổỡa
: thaỡnh cọng
: bióỷn phaùp, meỷo

2. nhiang blu\
* Mboh: ra quaớ, õeớ (õeớ trổùng)
Si tọ hmọ 1: Kphó mboh lu. (Caỡ phó ra quaớ nhióửu)
Si tọ hmọ 2: Mnu\ dọk mboh. (gaỡ õang õeớ trổùng)

II- KLEI HRIM DLNG:
Ti [uọn a Sang, sa\ a Hõ^ng, kdriók }ổ\ Mgar mỏo djp ]ọ bi mni sa^ kồ awa ama
HRum, kyua gồ\ khng je\ gim ho\ng mnuih [uọn sang. Thu\n anei awa mỏo óma pluh dua thu\n leh,
[i dah awa ama HRum pral kdal ódi, amỏo hu^ ọh kồ klei dleh dlan, knap m`ai, djp bru jao ng
tu\ jing sa^. Jing khua [uọn a Sang, awa mb^t ho\ng phung m bru hlm s nao ]hổn ónguó nanao
kồ grp boh sang pioh mtọ la] kồ mnuih [uọn sang thỏo m bru knu, mkra mõ^ klei hd^p mda,
krió mgang kjp klei óõp ónang [uọn sang.
Awa mtọ la] kồ phung aneh apro\ng krió dlng kphó bi djo\ mne#] ]ing kồ kphó mboh lu,
mlih mrỏo djuó mjeh mnồ\ng pla, mnồ\ng rọng djo\ guọp ho\ng ln, yan adió ti anọk pọ, klei [ng óa
mnm doh pioh rng mgang klei óngoh duam, t mgaih rồ\k ktồ\k, bh^t pum pioh tlaih mỏo anọk kồ
ke#] [loh kõap kdó ba klei ru kồ mnuih,...
Du\m thu\n ng khua [uọn, awa ama HRum mỏo leh mnuih [uọn sang [uọn a Sang khp
hióng leh ann õao\ knang. Di gồ\ tui hluó bru awa ng ]ing mỏo klei hd^p õ^ kyar jk mak h^n.

III- KLEI HRIM NG:
1- W^t la] prue# ómuh:
a) Ya bru ama HRu\m ng?
b) Ti [uọn gồ\ dọk?
c) Du\m thu\n mỏo gồ\?
d) Si gồ\ ng djp mta bru arng jao?
e) Ya mta bru gồ\ õru mnuih [uọn sang?
f) Mnuih [uọn sang khp ]ing kồ gồ\ mồ\?
2- Mjing prue# blu\ ho\ng boh blu\: õao\ knang , khp ]ing, yan adió.

17


KLEI HRIÀM 12
BR }H& MNIA.
I- BOH BLU| - ÃNHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Br ]h^ mnia
: viãûc bn bạn
ba
: mang, âem
Br blei mnia
: viãûc mua bạn
}iãm räng
: ni náúng
Tu\ dỉn
: låüi êch
K[ah
: thiãúu
Jàk o

: täút âẻp
S^t nik
: chàõc chàõn
Pla mjing
: träưng trt
Räng mnå\ng : chàn ni
Mlih mráo
: âäøi måïi
Mnå\ng räng
: váût ni
Klei hd^p
: cüc säúng
Làn dap kngỉ
: táy ngun
Mnuih [n sang dj [ià : ngỉåìi dán täüc thiãøu säú

2. Ãnhiang blu\
* Âu] (thäi) l tỉì âãûm thỉåìng âỉïng åí cúi cáu
Củm ch vë + âu].
Si tä hmä : Räng mnå\ng pioh [å\ng h hlàm gàp dj âu].
(Chàn ni dng âãø àn trong gia âçnh thäi)

*Tå dah … s^t nik… : nãúu… (thç) chàõc chàõn….
Nọi vãư ngun nhán v kãút qu (hồûc háûu qu)
Tå dah…. S^t nik...
Si tä hmä : Tå dah amáo máo ]h^ mnia, s^t nik klei hd^p anak mnuih drei k[ah lu mta mnå\ng. (Nãúu
khäng bn bạn, (thç)chàõc chàõn cüc säúng con ngỉåìi chụng ta thiãúu thäún nhiãưu thỉï)

II- KLEI HRIÀM DLÀNG:
Ãláo adih mnuih [n sang dj [ià ti làn dap kngỉ kno\ng tháo ngà lo\ hma, pla mjing,

räng mnå\ng pioh [å\ng h hlàm gàp dj âu]. Arà anei, djàp mnå\ng räng, pla mjing aràng tháo ba
]h^ mnia s’a^.
Snàn gràp yan aràng amáo k[ah mnå\ng ]h^ mnia må\ng mnå\ng räng, mnå\ng pla mjing.
Då\ng må\ng anàn mnuih [n sang tháo kå klei t^ng yap, tháo yua pràk pä máo pioh duh br kn
hlàm pỉk sang: mse\ si pràp blei mnå\ng yua hlàm sang, ]iãm räng anak ]ä hriàm hrà m’ar. Br ]h^
mnia ba lu klei tu\ dỉn kå mnuih [n sang. Tå dah amáo máo ]h^ mnia, s^t nik klei hd^p anak
mnuih drei k[ah lu mta mnå\ng.
Arà anei djàp kr^ng [n máo sang ]å mnia s’a^ pioh mnuih [n sang blei- ]h^ mnå\ng pä
pla mjing. Br ]h^ mnia mâ^ klei hd^p mda kå mnuih [n sang [rỉ\ hr [rỉ\ máo lu klei mlih
mráo jàk o h^n.

III- KLEI HRIÀM NGÀ:
1. Hriàm bi blu\:
a) Ãláo adih mnuih [n sang Ãâã tháo ]h^ mnia må\?
+ Ãnuk ãláo dih mnuih [n sang Ãâã amáo tháo ]h^ mnia äh.
b) Ya br di `u khàng ngà?
+ Di `u khàng ngà br lo\ hma, ]iãm räng mnå\ng.
c) Ya pioh yua du\m mnå\ng räng, pla mjing anàn?
+ Pioh [å\ng h hlàm gàp dj âu].
d) Arà anei, ãngao kå pioh [å\ng h hlàm gàp dj, ya aràng lo\ ngà?
18


+ Arà anei, ãngao kå pioh [å\ng h hlàm gàp dj, aràng ]h^ mnia.
e) Ya klei tu\ dỉn máo må\ng br ]h^ mnia?
+ Br ]h^ mnia ba lu klei tu\ dỉn kå mnuih [n sang, [rỉ\ hr [rỉ\ máo lu klei mlih mráo
jàk o h^n.
2. Mblang klei Ãâã prue# blu\ ti gu\ anei:
a) Täi âi bạn c phã âãø mua phán bọn.
b) Anh täi âi mua xe Hon âa.

c) Mẻ täi gỉíi tiãưn cho em täi tr tiãưn àn v åí.
d) Bạc täi cọ âải l bạn phán bọn.
3. }ih mâao\ : (Hmỉ\ - ]ih)
Klei hriàm: Khua {n máo lu mnuih {n sang khàp }iàng, âao| knang.
Då\ng må\ng ‘’Awa mtä .... kå mnuih,...’’

KLEI HRIÀM 13
MNUIH {N SANG ÃÂÃ NGÀ BR LO| HMA.
I- BOH BLU| - ÃNHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Jik rå\k
: lm c, cúc c
Pe\
: hại
Mdiã
: lụa
Bro\ng
: bäư
Rah, srai mdiã: gieo, sả lụa
{hu, rang
: phåi
Pt
: tút
Gui
: mang (trãn lỉng)
Ana boh kroh
: cáy àn trại (nọi chung)
Sua^
: cỉûc nhc, mãût, váút v
Ãnäng

: gạnh
}iàng kå djàl rue# br : âãø mau xong viãûc

Buh
Sua^ h^n
Bu\ng
Ktår
Bi ring
Prah
Âàk
Wià
Pla
Ãtak
Kbáo

: tèa
: váút v hån, cỉûc hån
: cại gi
: bàõp
: âäøi cäng
: âáûp (âáûp lụa), qút
: b
: gàût
: träưng, cáúy
: âáûu
: mêa

2. Ãnhiang blu\
* Prue# blu\ mdhã ho\ng prue# blu\ Yn (Cáúu trục cáu khạc våïi tiãúng Viãût)
Âãø diãùn t khi lm xong viãûc ny v lm mäüt viãûc khạc tiãúp theo.

Leh + âäüng tỉì, + củm ch vë
Si tä hmä: Leh kai, aràng mkå\ng ãa hlàm lo\.
(Cy xong, ngỉåìi ta âãø nỉåïc trong rüng)

II- KLEI HRIÀM DLÀNG:
Hlàm hma aràng pla lu mta mnå\ng mse\ si: mdiã, ktår, ãtak ãbai, hbei. Ãngao kå anàn
aràng lo\ pla lu mta mnå\ng mkàn mse\ si: kphã, boh kroh, tiu, kbáo, mtei. Yan ngà hma, aràng khàng
bi ring buh pla, jik rå\k, pr hbáo,... ]iàng kå djàl rue# br.
Bi hlàm lo\ aràng pla mà kno\ng mdiã. Ngà lo\ sua^ h^n kå ngà hma. Ãláo kå srai rah mdiã,
aràng kai làn, leh kai aràng mkå\ng ãa hlàm lo\ ]iàng kå ãbhui làn ãlỉih j leh anàn phai ãa srai
mdiã h.
19


Truh yan puọt wi mak snk, mnuih [uọn sang nao kồ lo\ hma sa^, ókei ódam mnió óra bi
ring puọt wi dj ba mni, bu\ng bai nao dồ\ng mồ\ng aguah ổm truh kồ tlam. Leh puọt wi phung
ókei ónọng, phung mnió gui mdió ba w^t kồ [uọn. Hruó ódei, di`u [hu mdió ]ing kồ thu leh ann
dổm hlm bro\ng.

III- KLEI HRIM NG:
1. W^t la] prue# ómuh:
a) Ya mnồ\ng arng pla hlm hma?
b) Ya mnồ\ng arng pla hlm lo\?
c) Si ng mnuih [uọn sang m bru ]ing kồ djl leh?
d) Si ng bru lo\ hma?
e) Leh puọt wi, Ho\ng ara\ng yua ba w^t mdió kồ [uọn?
f) Ti anọk arng dổm mdió?
2. }ih mõao\ : (Hmổ\ - ]ih)
Klei ]h^ mnia : mồ\ng : Snn.lu mta mnồ\ng

KLEI HRIM 14
MA& YUA NG BRU LO| HMA
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
deh kai
mõ^ ai tió
Ma^ wi
Kyỏo mtỏo
Amre#]
Jah rồ\k
Ha^ mang

: maùy caỡy
: nỏng cao tinh thỏửn
: maùy gỷt
: cỏy cọỳi
: ồùt
: phaùt coớ
: khọng coù gỗ caớ

Ma^ [uọp óa
: maùy bồm nổồùc
deh kuai [ng : xe khoan họỳ
Ma^ puọt mdió
: maùy tuọỳt luùa
Ma^ pleh ktồr
: maùy teớ ngọ
Mnga
: hoa
Krih

: tổồùi, phun
Mkn
: khaùc

2. nhiang blu\
* Ya pioh yua : cuỷm tổỡ õóứ hoới taùc duỷng cuớa vỏỷt.
Ya pioh yua + cuỷm danh tổỡ ?
Si tọ hmọ : Ya pioh yua ódeh õoh wng kai? (Maùy caỡy duỡng õóứ laỡm gỗ?)

* Prue# blu\ mdhó ho\ng prue# blu\ Yun (Cỏỳu truùc cỏu khaùc vồùi tióỳng Vióỷt)
Si tọ hmọ : Ktồr amỏo dleh pleh sua^ mse\ si phu\n dọ ọh.
(Bừp khọng phaới teớ vỏỳt vaớ nhổ họửi trổồùc)
II- KLEI HRIM DLNG:
Ar anei, mnuih [uọn sang ng bru lo\ hma amỏo õei sua^ ómn mse\ si ólỏo adih ọh. Mỏo
ódeh kai lo\ hma, kuai [ng pla ana kyỏo mtỏo. Kyua ann, mnuih [uọn sang ng õang ksu, kphó
pro\ng snk. Tồ dah jik rồ\k, jah rồ\k t mỏo ma^ leh mồh.
Yan boh mdió ks mỏo ma^ wi prah, ktồr amỏo dleh pleh sua^ mse\ si phu\n dọ ọh, mỏo ma^
pleh ktồr leh. Mnuih [uọn sang mỏo m lu bru mkn.
Yan mõi, arng amỏo lui ln ha^ mang ọh. Arng pla djam tam, amre# ], tro\ng, mnga,
ktồr,... yua ma^ [uọp óa krih kồ mnồ\ng pla.
20


Anei yồh jing klei jk yỏo kồ mnuih [uọn sang ng bru lo\ hma, bi mõ^ ai tió m bru kồ
pọ.

III- KLEI HRIM NG:
1- Hrim mjut prue# blu\:
a) Ar anei, mỏo lu mta ma^ pioh yua hlm bru lo\ hma.
b) Ma^ [uọp óa pioh krih õang ksu , kphó,...

c) deh õoh wng kuai [ng pioh pla ana kphó, ana ksu, ana k`u\l.
d) Bru pleh ktồr t mỏo ma^ leh mồh.
2- Hrim bi blu\ :
a) Ya pioh yua ódeh õoh wng kai?
+ Pioh kai lo\ hma.
b) Ya pioh yua ódeh õoh wng ]aih?
+ Pioh ]aih lo\.
c) Phu\n dọ pla ana kyỏo mtỏo, si arng ng?
+ Phu\n dọ pla ana kyỏo mtỏo arng klei [ng ho\ng wng kuọk.
d) Ar anei ho\ng arng yua kuai [ng pla ana kyỏo mtỏo?
+ Ar anei, arng yua ódeh õoh wng kuai [ng pioh pla ana kyỏo mtỏo.
e) }ing pleh ktồr mỏo lu leh ann hmr, si arng ng?
+ }ing pleh ktồr mỏo lu leh ann hmr, arng yua ma^ pleh ktồr.

KLEI HRIM 15
LO| W&T HRIM

Kdre#] 1
MJUT YUA BOH BLU| - PRUE$ BLU|
I/ Boh blu\
1. Mjing prue# blu\ ho\ng boh blu\ ti gu\ anei :
Lo\ : laỷi, nổợa, ruọỹng,..
{le\ : moỹc, chaớy, trọứ bọng
2. Boh blu\ pioh ómuh :
Si ng : nhổ thóỳ naỡo ?
Si ng ih ara\ anei ?
Ya pioh yua ? (õóứ laỡm gỗ ?)
II/ Prue# blu\
Mjing prue# blu\ ho\ng boh blu\ ti gu\ anei :
1. Ho\ng hlei.. ?

Ho\ng hlei ih nao {uọn ọn ?
Hruó mbruó ho\ng hlei ih nao {uọn ọn ?
2. Ya klei tu\ dổn ? pioh ómuh klei tu\ dổn mnồ\ng dhồ\ng,..
Dổm ti anp prue# ómuh
Ya klei tu\ dổn mỏo mồ\ng klei rọng mnồ\ng ?
3. Ya mnồ\ng mỏo...? pioh ómuh mnồ\ng mnu,....
Dổm ti anp prue# ómuh
21


Ya mnồ\ng mỏo hlm óa?
Ya mnồ\ng mỏo hlm hma?
4. ójai.ójai, pioh la] kồ bru ng sa ónu\k [ia\ dah ng lu mta bru
Hmei hu ójai, blu\ ójai mnm kpió ójai
III/ Hrim mjut ng
1/ Dổm boh hr ti anọk k]o\:}ọ, Khua, Lo\
Am^ kỏo mỏo ............ leh.
Adu\ kỏo mỏo pa\ pluh ............ mnuih.
Amai kỏo dọk ............ ko\.
Ktồr anei ............ leh.
Ama kỏo nga\ ............ [uọn.
Ama kỏo nao kồ ............
Mgi ih ............ hrió ho\.
2/ Lo\ da\p w^t prue# blu\ ti gu\ anei:
a. Yang hruó dồ\ng/hu [ồ\ng/truh/mb^t/Khua {uọn/ho\ng/hmei
b. Mnuih {uọn Sang/mnồ\ng rọng/mlih mrỏo djuó mjeh mnồ\ng/yan adió/djo\ guọp/ln/ho\ng/ti
anọk pọ/ ar anei/leh/thỏo/pla
c. Klei hd^p/brổ\ hruó/mnuih/õ^ kyar/brổ\/[uọn sang/õó/ar anei
d. Khng/[uọn sang/ ng/mnuih/pla/bru/mjing/lo\ hma
3/ Mblang w^t klei õó prue# blu\ ti gu\ anei:

a.Thổù baớy tuỏửn trổồùc, chuùng tọi õi thm buọn Ko\ Dhọng. Khoaớng taùm giồỡ saùng, chuùng tọi tỏỷp
trung ồớ chọự heỷn. Chuùng tọi vổỡa õi vổỡa noỳi chuyóỷn rọm raớ. Buọn khọng xa lừm. Sau khoaớng mổồỡi
phuùt, chuùng tọi õaợ õóỳn Buọn. Chuùng tọi lón nhaỡ trổồớng laỡng, ọng õoùn tióỳp chuùng tọi rỏỳt nióửm nồớ.
ng dỏựn cuỡng tọi õi thm Buọn, chuùng tọi noùi chuyóỷn vồùi ngổỡồi dỏn vaỡ õóỳn trổa chuùng tọi ngọửi n
cồm vaỡ uọỳng rổồỹu cỏửn cuỡng nhau.
b. Trổồùc õỏy cuọỹc sọỳng cuớa ngổồỡi dỏn tọỹc õó coỡn nhióửu thióỳu thọỳn vaỡ khoù khn nhổng giồỡ õỏy
cuọỹc sọỳng cuớa hoỹ ngaỡy caỡng phaùt trióứn. Do hoỹ bióỳt aùp duỷng khoa hoỹc kyợ thuỏỷt vaỡo saớn xuỏỳt.

Kdre#] 2
HRIM MJUT BLU|
I/ Prue# blu\
+ Du\m ih ]h^ sa ]a\p djam pun anei? (du\m ih km sa ]p djam pun ?)
Sa ]a\p dua óbỏo prk.
+ Ho\ng hlei ih nao ]hổn?
Kỏo nao ho\ng [^ng gp kỏo.
II/ Hrim blu\
1. Hluó si klei hrim 12 (BRU }H& MNIA) grp ópul mjing prue# bi blu\. Prue# blu\ yl dlió kồ sa
aguah nao sang ]ồ blei mnồ\ng dhồ\ng, mỏo dua ]ọ mnuih: pọ ]h^ leh ann pọ blei.
2. Brei grp ópul nao ti anp bi blu\.
Kdre#] 3
}IH MAO| - HRIM }IH KLEI YL DLI
I/ }ih mõao\ (Hmổ\ - }ih)
Klei hrim dlng: Mnuih {uọn sang óõó ng bru lo\ hma.
}ih mồ\ng : Hlm hma .... rue# bru
II/ }ih klei yl dlió
22


Ko\ prue# ómuh: Lo\ ]ih w^t ho\ng klei õó yl dlió kồ klei di ih hiu ]hổn hlm {uọn sang õó.
Att klei ng :

1. K]ổm klei ng
- Hruó mmọng nao ]hổn
- Ti anọk [uọn ih nao ]hổn
- Ya bru ih ]ia\ng nao ]hổn
2. Krah wah klei ng
- Si ng khua [uọn leh ann mnuih [uọn sang tu\ drọng di ih ?
- Klei hd^p mnuih [uọn sang si ng, mỏo klei mlih mrỏo mồ\ he\ ?
- Ya klei di ih blu\ yl dlió ho\ng mnuih [uọn sang
3. Rue# klei ng
}ih si ng klei m^n pọ kồ klei hiu ]hổn ann.
* Klei ]ih bi hmọ : Yl dlió kồ sa hruó nao ]hổn ti [uọn a Knuọp, s }ổ Ni, kdrók a Kar.
Nng ai gồ\ 9 mmọng aguah, hruó 12 mlan 5 thu\n 2008 Kỏo leh ann mo# kỏo nao ]hổn ti
[uọn a Knuọp, S }ổ Ni, Kdriók a Kar. Leh truh ti {uọn Hmei õ^ ti sang gp djuó hmei, truh ti
sang gp djuó hmei tu\ drọng hmei mu\t hlm sang leh ann khua sang ómuh hmei ya bru ih ]ing
hiu ]hổn? kỏo w^t la] : tal ólỏo hrió ]ua\ ]hổn gp djuó drei ti anei, tal dua hrió ]ia\ng m mjeh mdió
õó drei ]ia\ng buh hlm hma thu\n anei.
Leh hmổ\ gp djuó hmei yl dlió, snn kỏo t [uh mồh klei hd^p mnuih [uọn sang ti anei t
dọk lu klei dleh knap, [ia\ dah klei hgu\m mguọp hlm mnuih [uọn sang ti anei pro\ng snk, leh ann
hmei lo\ y\l dlió kồ klei duah [ồ\ng hu, klei ba mne#] hlm klei ng brua\ lo\ hma ]ia\ng kồ ba w^t lu
boh mnga hlm klei duah [ồ\ng hua\.
Kỏo m^n leh hmei yl dlió hdr mne#] mrỏo hlm klei duah [ồ\ng hu leh ann hlm klei ng
lo\ hma gp djuó kỏo ti anei thỏo m yua h^n mne#] mrỏo hlm bru ng lo\ hma ]ia\ng mõ^ kyar klei
hd^p.
Kdre#] 4
KSIM NG
(Nai mtọ ng klei ksióm hluó si Phu\n Mta dua pioh mjing klei ksióm
kồ adu\ hrim)

PHU|N MTA 3

LN ADI DLI YANG MTA RING GAH KLEI HD&P
KLEI HRIM 16
YAN
I- BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
Yan
Yan hjan
Yan bhang
Yan puih
Bluh mnga
{hu\l

: muỡa
: muỡa mổa
: muỡa khọ, muỡa haỷ
: muỡa õọng, muỡa laỷnh
: nhuù hoa, trọứ bọng
: buỷi

Mõi
Yan mnga
Knam
-t
Ang^n õru\ng
}ho\ mro\
23

: nừng
: muỡa xuỏn
: mỏy muỡ

: laỷnh
: lọỳc
: dồ bỏứn


oh
: chaớy (doỡng chaớy), keùo
Bi knt
: nỏứy chọửi
Hlồr
: noùng
Mta rióng gah klei hd^p: mọi trổồỡng

Kdlu\t kdlt
: lỏửy lọỹi
-ổt
: ngồùt
õp drổm
: maùt meớ
Ln adió dlió yang: Thión nhión

2. nhiang blu\
* Blah :buớa, bọứ, cheớ, caùi (õóứ duỡng õổùng sau sọỳ tổỡ : aùo, maỡn...)
Si tọ hmọ1 : - Mnuih [uọn sang õó khng hiu blah djuh
(Ngổồỡi õó thổồỡng õi buớa cuới)
- Amai kỏo mỏo dua blah ao. (Chở tọi coù hai caùi aùo)

II- KLEI HRIM DLNG:
Hlm sa thu\n mỏo p mta yan: Yan mnga, yan bhang, yan hjan, leh ann yan puih.
Arng thỏo yan mnga truh kyua dah yan anei kyỏo mtỏo bi knt mda, bluh mnga, ang^n

thut óõp drổm. Anei yồh jing yan mak ódi. Yan mnuih [uọn sang leh m boh mnga. Arng prp
ómiót pổk sang drọng thu\n bhang mrỏo.
Yan bhang adió mõi ktang, hlồr h^p. Anei yồh yan ónang bru pổk hma, mnuih [uọn sang
õó khng hiu blah djuh, pe\ djam leh ann pồ\k m`am. Yan anei mồh mỏo hjan le\ rah leh ann mỏo
ang^n ktang, ang^n õru\ng.
Yan hjan, jing yan arng ng bru lo\ hma, pla mdió, ktồr. Yan anei, adió hjan lu snk, pt
]ing grp hruó amỏo thỏo mdei, ólan klọng ]ho\ mro\, kdlu\t kdlt, órọ óbat dleh dlan. Kyỏo mtỏo,
rồ\k ktồ\k mtah mda djổt. Hlm yan hjan khng mỏo óa lip hlm kr^ng dọk gim krọng.
Yan puih jing yan arng puọt wi, pe\ kphó. Yan anei mỏo ang^n mồ\ng ngo\ ó-t hriót, snn
arng họ ao s, ao kpal ]ing kồ mõao.

III- KLEI HRIM NG:
1- W^t la] prue# ómuh:
a) Hlm sa thu\n mỏo du\m mta yan? Ih rk lng?
b) Ln dap kngổ drei mỏo du\m mta yan?
c) Ya yan mnuih [uọn sang ng bru pổk hma? Si ng yan ann?
d) Ya yan arng ónang bru pổk hma ? ya bru di `u khng ng?
e) Ya yan ih khp h^n? Ya ng?
2. Mjing prue# blu\: Yan mnga, Yan bhang, Yan hjan, Yan puih
3. Lo\ w^t ]ih klei ómuh ti mrọ 1 hlm mar.

KLEI HRIM 17
HL MN|NG
I-BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
- Kmrồ\ng dhọng
- }ổ\ ]hing
- Hlọ mnồ\ng
- Kru\
- Kuó`

- Kto\ng

: rổỡng ruù
: nuùi non
: thuù rổỡng
: boỡ toùt
: vổồỹn
: hổồu

- Troh trọk
- a juọr
- Kbao dlió
- Kto\ng
- Hwa
- mọng
24

: thung luợng
: sọng suọỳi
: trỏu rổỡng
: hoụng
: con giọỹc
: họứ, coỹp


- Kra
- Hlọ u\n
- Mja
- Ktang
- Ksua

: khố
: lồỹn rổỡng
: chọửn
: khoeớ
: nhờm

- Hlọ rang
- Asỏo tan
- Pai
- Jho\ng

: nai
: choù soùi
: thoớ
: dổợ, daỷn

2. nhiang blu\
* Prue# blu\ mdhó ho\ng prue# blu\ Yun (Cỏỳu truùc cỏu khaùc vồùi tióỳng Vióỷt)
Si tọ hmọ: Mỏo lu djuó hlọ mnồ\ng hd^p hla\m dlió mdhó djuó mdhó klei hd^p.
(Coù nhióửu loaỡi thuù rổỡng sọỳng trong rổỡng mọựi loaỡi coù õồỡi sọỳng khaùc nhau)

II- KLEI HRIA|M DLA|NG:
Ti la\n dap kngổ mỏo lu kmrồ\ng dhọng, troh trọk, ]ổ\ ]hia\ng, óa juọr. Mỏo lu djuó hlọ
mnồ\ng hd^p hla\m dlió mdhó djuó mdhó klei hd^p. Mỏo phung hlọ pro\ng mse\ si óman, kbao dlió,
kru\. Mỏo phung hlọ jho\ng mse\ si: mọng, hlọ u\n. Hlm phung hlọ õồ õiót mỏo asỏo tan, pai, mja,
ksua... Hla\m dlọng kyỏo mỏo kra, hwa, kue#`, ]^m ]ap.
mọng, ómọng gu, asỏo tan [ồ\ng ]^m mtah. mọng jing hlọ jho\ng leh ann ktang h^n hlm
phung hlọ mnồ\ng, di`u khng [ồ\ng õeh phung hlọ mnồ\ng mkn. Kgỏo dó khp [ồ\ng óa hnuó, kyua
ann yan hnuó arng khng [uh kgỏo hiu duah hruh hnuó.

Bi phung hlọ mnồ\ng mkn le\ [ồ\ng boh kroh dlió leh ann [ồ\ng rồ\k. Phung [ồ\ng boh kroh
mỏo kra, hwa, kue#`, mja, ksua... Mỏo phung hlọ mnồ\ng [ồ\ng kno\ng rồ\k mse\ si hlọ rang, õruah,
kto\ng, kbao dlió, kru\, pai.

III- KLEI HRIA|M NGA|:
1/ Klei ómuh:
a- Ya hlọ mnồ\ng mỏo lu ti la\n dap kngổ drei?
b- Ya mnồ\ng hlọ pro\ng h^n?
c- Ih la] la\ng hlọ mnồ\ng [ồ\ng ]^m mtah?
d- Ya hlọ khng [ồ\ng boh kroh?
e- Ya hlọ [ồ\ng m kno\ng rồ\k?
2/ Klei hria\m boh blu\:
+ Mtah.
- Amai kỏo mỏo sa blah ao mtah.
- Kỏo amỏo [ồ\ng ]^m mtah ọh.
3/ }ih mõao\: (Hmổ\ - }ih)
Klei hrim dlng: Yan. }ih mồ\ng Yan hjan.... gim krọng.

KLEI HRIA|M: 18
MN|NG RUI HNR
I. BOH BLU| - NHIANG BLU|:
1. Boh blu\
- Mnồ\ng rui hnr
- Krua
- Ala kruak tang
- Ala knl

: loaỡi boỡ saùt
: ruỡa
: rừn caỷp nong

: rừn giun

- Ban, hnr
- Agut
- Pk kó
- Hnr õue#
25

: trổồỡn
: boỹ caỷp
: từc keỡ
: rổồỡn õi