Giáo án Ngữ văn 8 bài 20: Tức cảnh Pác Bó

Giáo án Ngữ văn 8
TIẾT 81

TỨC CẢNH PÁC BÓ
(Hồ Chí Minh)

A.MỤC TIÊU CẦN ĐẠT: Giúp HS:
1. Cảm nhận được niềm thích thú thực sự của Hồ Chí Minh trong những ngàygian
khổ ở Pắc Bó. Qua đó thấy được vẻ đẹp tâm hồn của Bác, vừa là một chiến sĩ say
mê hoạt động cách mạng vừa như một người khách lâm tuyền ung dung sống hoà
nhịp với thiên nhiên.
2. Hiểu được giá trị nghệ thuật độc đáo của bài thơ.
* Trọng tâm: phân tích
B.CHUẨN BỊ:
GV: Soạnbài,tranhvẽ cảnh Bác đang ngồi trên bàn đá dịch sử Đảng.
HS: học bài cũ, soạn bài mới.
C. TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG
1. Ổn định
2. Kiểm tra:
- Học thuộc lòng bài thơ"Khi con tu hú" của Tố Hữu
- Bài thơ có thể chia làm mấy đoạn? bức tranh mùa hè hiện lên như thế nào và tâm
trạng của tác giả ra sao?
3. Bài mới
* Giới thiệu bài:
Năm 1911, tại bến cảng Nhà Rồng, người con đất Việt Nguyễn Tất Thành rời Tổ
quốc ra đi tìm đường cứu nước. Người đã sống bằng nhiều nghề, làm đủ mọi việc
để hoạt động cách mạng.Ba mươi năn sau( 2/1941), Người trở về Tổ quốc; nơi

1

Người đặt chân đến đầu tiên là Cao Bằng. Ghi lại giây phút đáng nhớ ấy, nhà thơ
Tố Hữu viết:
Ôi sáng xuân nay, xuân bốn mốt...
Trắng rừng biên giới nở hoa mơ
Bác về. Im lặng. Con chim hót
Thánh thót bờ lau vui ngẩn ngơ...
Từ đó Người sống và làm việc ở hang pác Bó( Cốc Bó), tỉnh Cao Bằng. ởđây,
Người đã nhiều lầnngẫu hứng, cất bút đề thơvịnh cảnh, vịnh đời. Hôm nay cô cùng
các em thưởng thức một trong những bài thơ đó của Người nơi Pác Bó: Tức cảnh
Pác Bó.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
HOẠT ĐỘNG 1: HD đọc và hiểu chú thích
- GV gọi HS đọc chú thích * trang 28 Sgk để
tìm hiểu về tác giả, xuất xứ bài thơ, hoàn
cảnh sống và làm việc của Bác Hồ ở Pác Pó.
-H: Em hãy nêu một vài nét về tiểu sử cuộc
đời tác giả?
* Trả lời: Hồ Chí Minh (Bác Hồ) là người
yêu thiên nhiên. Người đã mở ra lối đi mớ cho
cả dân tộc Việt Nam …
-H: Em hãy nêu xuất xứ của bài thơ? Từ đó
em có nhận xét gì về hoàn cảnh sống và nơi
làm việc của Bác Hồ?
* Trả lời: Bài thơ ra đời khi Bác sống và làm
việc tại hang Pác Bó ( 2 – 1941).
- Bác sống và làm việc trong hoàn cảnh gian
khổ ( trong hang).
-H: Bài thơ thuộc thể thơ gì?
* Trả lời: Thất ngôn tứ tuyệt.
* Giáo viên: Nhắc lại và củng cố thể thơ thất

ngôn tứ tuyệt.
-H: Kể tên một số bài thơ của Bác có cùng thể
thơ nói trên mà em đã được học?
* Trả lời: Cảnh khuya, nguyên tiêu
* Giáo viên: Hai bài thơ: Ngắm trăng, đi
đường… sắp được học.

2

NỘI DUNG
I. ĐỌC VÀ HIỂU CHÚ THÍCH.
1. Tác giả và tác phẩm.
- Tác giả: Hồ Chí Minh ( 1890 –
1969).
- Tác phẩm:
+ Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ ra
đời khi Bác sống và làm việc tại
hang Pác Bó ( 2 – 1941).
+ Thể loại: Thơ thất ngôn tứ tuyệt
Đường luật.

2. Đọc và giải thích từ khó.


- GV đọc mẫu bài thơ và gọi HS đọc văn bản.
Hướng dẫn đọc với giọng vui tươi, nhẹ nhàng,
chú ý nhịp thơ.
- GV nhận xét cách đọc của HS.
- GV HD HS tìm hiểu các từ khó trong bài
thơ:

+ Bẹ: Ngô
+ Sử Đảng: Lịch sử ĐCS Liên Xô
+ Chông Chênh: Không vững chắc, dễ
nghiêng đổ ( từ láy).
+ “Thú lâm tuyền”: Niềm vui thú được sống
với rừng, suối.
+ Pác Bó: Nơi đầu nguồn
HOẠT ĐỘNG 2: Tìm hiểu chi tiết.

II. TÌM HIỂU CHI TIẾT.
1. Tìm hiểu chung về bài thơ.
- Bài thơ tự nhiên, bình dị, giọng
điệu thoải mái, pha chút vui đùa,
hóm hỉnh  Cảm giác vui thích,
thoải mái.

-H: Em hãy phát biểu cảm nhận của mình về
tinh thần chung của bài thơ?
-H: Em có nhận xét gì về giọng điệu chung 2. Tìm hiểu “thú lâm tuyền” của
của bài thơ?
Bác Hồ thể hiện trong bài thơ.
* Trả lời: Tự nhiên, bình dị, vui đùa, hóm
hỉnh.
Sáng ra bờ suối tối vào hang
-H: Những yếu tố nào trong bài thơ giúp em
cảm nhận được như vậy?
- Nhịp 4/3  Hai vế sóng đôi.
- Dùng phép đối:
-H: Câu thơ đầu được ngắt nhịp như thế nào? + Thời gian: Sáng – tối
* Trả lời: Nhịp 4/3.

+ Không gian: Suối – hang
-H: Em hãy xác định hai vế sóng đôi của câu + Hoạt động: Ra – vào.
thơ đầu?
 Cảm giác nhịp nhàng, đều đặn,
* Trả lời: Sáng ra bờ suối >< tối vào hang
nề nếp ( Sáng ra – tối vào)
-H: Tìm trong câu thơ các từ ngữ chỉ thời => Giọng điệu thơ vui đùa, thoải
gian, không gian và hoạt động diễn đạt nếp mái, phơi phới => Bác Hồ sống
sống của Bác?
ung dung, hòa điệu với nhịp sống
* Trả lời: Thời gian: Sáng – tối
núi rừng với hang, với suối.
+ Không gian: Suối – hang
+ Hoạt động: Ra – vào.
* Giáo viên phân tích và chốt ý.
*Giáo viên chuyển ý: Câu thơ đầu gợi ra
cảnh sống của Bác. Câu thơ nói lên việc ở
trong nếp sinh hoạt thường ngày của Bác. Cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng
Vậy việc ăn của Bác thể hiện ra sao, chúng ta
cùng tìm hiểu qua câu thơ tiếp theo.
- Lương thực, thực phẩm, thức ăn
-H: Câu thơ nói thứ hai nói về việc gì?
luôn sẵn có, đầy đủ, dồi dào ( đến
* Trả lời: Việc ăn uống của Bác Hồ.
mức dư thừa).

3


-H: Em hiểu như thế nào về cụm từ “cháo bẹ

rau măng”?
- HS thảo luận nhanh theo cặp: Món ăn của
Bác hằng ngày là cháo ngô và thay cho rau là
măng rừng.
-H: Em có nhận xét gì về các món ăn hàng
ngày của Bác Hồ?
* Trả lời: Món ăn giản dị, đơn sơ.
-H: Tinh thần lạc quan có pha chút vui đùa
của Bác Hồ thể hiện qua từ ngữ nào?
* Trả lời: “ sẵn sàng”
* Giáo viên giảng bài và chốt ý.
- GV liên hệ nếp sống giản dị của Bác Hồ qua
bài Đức tính giản dị của Bác Hồ ở lớp 7.
* Giáo viên tổ chức cho HS hoạt động
nhóm. GV chia lớp thành 4 nhóm và yêu cầu
tìm hiểu câu hỏi sau trong thời gian 3 phút.
-H: Theo em, giữa niềm vui được sống hòa
với thiên nhiên của Hồ Chí Minh và “ thú lâm
tuyền” của người xưa có gì giống và khác
nhau?
* Giáo viên: Sau khi đại diện các nhóm trình
bày kết quả thảo luận, có nhận xét bổ sung,
chuẩn xác kiến thức:
 Giống nhau:
- Yêu thích thiên nhiên
- Sống gần gũi, giao hòa với thiên nhiên
 Khác nhau:
- Khi vui với “ thú lâm tuyền”, người xưa
thường sống như ẩn sĩ, xa lánh cõi đời.
- Bác Hồ vui với “ thú lâm tuyền” nhưng

không phải là ẩn sĩ. Người là một chiến sĩ,
suốt đời chiến đấu không mệt mỏi cho sự
nghiệp cứu dân, cứu nước.
- Giáo viên liên hệ cách nói hóm hỉnh tự trào
của 1 số nhà thơ như:
+ Bạn đến chơi nhà (Nguyễn Khuyến)
+ Ngày hai bữa vỗ bụng rau bình bịch.
Người quân tử ăn chẳng cần no (Nguyễn
Công Trứ)
+ Thu ăn măng trúc, đông ăn giá
Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao ( Nguyễn Trãi)
* Giáo viên chuyển ý: Hai câu thơ đầu nói

4

 Cuộc sống của Bác giản dị, đạm
bạc => Bác có tinh thần lạc quan,
yêu đời.

Bàn đá chông chênh dịch sử
Đảng
- Đối:
+ Thanh bằng >< thanh trắc
+ Bàn đá chông chênh >< dịch sử
Đảng


Từ láy gợi hình, gợi tả
Việc
đại sự

- Nhịp thơ 4/3
 Nơi làm việc đơn sơ.
=> Câu thơ khắc họa hình ảnh Bác


về việc ở và ăn uống hằng ngày của Bác, vậy
còn công việc của Bác thì sao, chúng ta cùng
tìm hiểu nội dung câu thơ tiếp theo.
-H: Bác nói về việc gì ở câu thơ thứ ba?
* Trả lời: Bác nói về việc làm.
-H: Sự đối lập trong câu thơ thể hiện như thế
nào?
* Trả lời: Bàn đá chông chênh >< dịch sử
Đảng
-H: Em hãy cho biết sức gợi tả của từ láy:
“chông chênh”?
* Trả lời: Không vững chắc, dễ nghiêng đổ
( từ láy).
-H: “ Dịch sử Đảng” là làm việc gì?
* Trả lời: Dịch lịch sử ĐCS Liên Xô.
-H: Cảm nghĩ của em về câu thơ?
* Trả lời: Nơi làm việc của Bác đơn sơ.
* Giáo viên chuyển ý: Câu thơ cuối thể hiện
tinh thần chủ yếu của cả bài thơ. Từ nơi làm
việc, Bác đã phát biểu cảm nghĩ của mình.
Vậy cảm nghĩ ấy là gì, chúng ta cùng phân
tích.
-H: Em hiểu chữ “ sang”có nghĩa là gì?
-H: Tác dụng của chữ “sang” đối với bài thơ?
-H: Vì sao Bác lại cảm thấy cuộc sống gian

khổ đó “ thật là sang”?
- GV liên hệ các bài thơ đã học của Hồ Chí
Minh để tìm hiểu về phong cách thơ của bác
và tinh thần tư tưởng được thể hiện qua các
bài thơ của Bác.
+ Gạo đem vào giã bao đau đớn
Gạo giã xong rồi trắng tựa bông
+ Đi đường mới biết gian lao …
HOẠT ĐỘNG 3: Tổng kết:
-H: Em hiểu như thế nào về “chất thép” trong
bài thơ này?
-H: Tâm trạng của Bác Hồ ở Pác Bó được
biểu hiện như thế nào qua bài thơ?
-H: Thơ Bác là sự kết hợp hài hòa giữa tính cổ
điển và hiện đại. Hãy chứng minh.
* Giáo viên: Phong cách: kế thừa, phát huy
thơ cổ. Tư tưởng: yêu nước, yêu thiên nhiên,
lạc quan cách mạng. (Liên hệ: Thơ Bài ca

5

vượt qua khó khăn, gian khổ với tư
thế uy nghi.
3. Phân tích cái “ sang” của cuộc
đời cách mạng.
Cuộc đời cách mạng thật là sang
-> Chữ “ sang” là kết tinh và làm
tỏa sáng tinh thần của bài thơ.
=> Tinh thần lạc quan, yêu đời của
một người có nhân cách cao cả.

=> Phong cách riêng vừa độc đáo,
vừa hiện đại.
III. TỔNG KẾT.
- Ghi nhớ: Sgk trang 30.
* Giáo viên kết luận: Bài thơ miêu
tả chân thực cuộc sống sinh hoạt
hằng ngày thật gian khổ của Hồ
Chí Minh ở Pác Bó.
- Người rất vui, coi đó là “sang” vì
đây là cuộc đời cách mạng.
- Hồ Chí Minh là người yêu nước
thiết tha, có tinh thần kiên cường,
ung dung tự tại trong mọi tình
huống.
- Bác là người sống hòa hợp với
thiên nhiên.


Côn Sơn của Nguyễn Trãi, Tập thơ Nhật ký
trong tù của HCM).
- GVHDHS đọc lại bài thơ và nhận xét giọng
điệu, nhịp thơ tòan bài, tư tưởng được thể
hiện.
- GV gọi HS đọc phần ghi nhớ sgk và nhấn
mạnh nội dung trọng tâm của bài.

6