TRUYỆN TRẠNG

TRUYỆN TRẠNG
Truyện trạng chiếm một vị trí nổi bật trong truyện kể ở Bến Tre. Đó là những truyện kể gắn
với một hệ thống truyện do những người nói láo – "nói láo như thật", "bịa như thật" như dân
gian quen gọi – sáng tạo ra. Vùng Châu Bình (Giồng Trôm) có ông Ba Me, vùng Cẩm Sơn
(Mỏ Cày) có ông Bảy Lẹ, vùng Đại Điền (Thạnh Phú) có ông Bàng, vùng Định Thủy (Mỏ Cày)
có ông Ó ... Ông Ó, ông Bàng, ông Bảy Lẹ, ông Ba Me vừa là nhân vật trung tâm của một
hệ thống truyện, vừa là người sáng tạo truyện, Tiêu biểu nhất trong số này là ông Ó và
truyện ông Ó. Cũng như các nhân vật Trạng Lợn, Trạng Quỳnh, Ba Giai, Tú Xuất, Thủ
Thiệm, Ba Phi, Bộ Lữ... các "tác giả" truyện trạng Bến Tre vừa có nét chung, vừa mang dấu
ấn riêng khó lẫn lộn.
Ở các truyện trạng của ông Ba Me, ông Bảy Lẹ, ông Bàng, người ta thường thấy một thủ
pháp quen thuộc khá phổ biến là biện pháp phóng đại. Ở truyện ông Ba Me, cây mì có
cháng ba lớn đến nỗi người nằm trên đó không gãy; con cá ngát to đến nỗi cái lọp chứa
không nổi nó. Ở truyện ông Bảy Lẹ thì tay con người cứng như thép, khi gồng lên, người ta
mang búa tạ đập vào mà chẳng hề hấn gì. Ở ông Ó, có một số truyện cũng sử dụng biện
pháp ngoa dụ này như truyện Chó săn, truyện Hàng dừa của bà huyện. Con chó săn bị heo
rừng húc trả lại bể đầu, ông Ó phải lấy dây choại ràng cột lại, nhưng nó vẫn còn đủ sức để
đuổi theo cắn con mồi. Con chó mẹ đẻ ra một bầy chó con. Bầy chó vừa đẻ ra đã lao vào
cùng mẹ cắn đứt nhượng chân của một con heo rừng độc chiếc (truyện Chó săn). Trong khi
ở truyện Hàng dừa của bà huyện, con cọp từ trong rừng ra, ăn trái dừa bị ông Ó bắt gặp,
Ông Ó nắm đuôi con cọp, đá một cú song phi vào bụng nó, làm cho cọp ỉa vãi ra một loạt
trái dừa, nơi ấy về sau mọc lên một hàng dừa thẳng băng như kẻ chỉ.
Nhưng biện pháp nghệ thuật chính ở truyện Ông Ó là ở chỗ thường tạo ra một "tình huống
thử thách" ở cốt truyện. Trong tình huống này, nhân vật phản diện phơi bày cái đáng chê,
đáng cười của nó, còn ông thì chứng tỏ sự thông minh, tài ứng phó của mình. "Tình huống
thử thách" này thường được tạo ở hai dạng. Dạng thứ nhất là một nhân vật A hay B nào đó
(có khi là một đám đông nhiều người) vốn đã biết tiếng ông, chủ động mời ông nói láo, coi
như để thử tài ông như truyện Bữa nay bể đập Kỳ Hà. Đám hương chức đang ngồi ở đình,
thấy ông Ó đi ngang bèn mời ông: "Này vào đây nói láo nghe chơi". Như thế là họ đã biết
tỏng rằng ông Ó là một "cây" nói láo, nên mới mời ông. Điều thú vị là, mặc dù họ đã biết
trước sẽ bị lừa, đã hết sức "cảnh giác", nhưng cuối cùng vẫn bị ông lừa. Cả một đám hương

chức đều cắm đầu, cắm cổ chạy theo ông đến đập Kỳ Hà để bắt cá, nhưng đến nơi họ mới
chưng hửng ra là bị ông Ó gạt. Đó cũng là trường hợp truyện Ông Ó ở Huế.Chính bọn quan
lại ở triều và viên Đông cung đã tạo ra "tình huống thử thách" và họ đã nếm biết được tài
nói láo của ông Ó ngay lần gặp gỡ đầu tiên.
Bằng sự thông minh và nhanh nhẹn, ông Ó đã lừa được vợ nhỏ anh nhà giàu nọ, vốn được
cưng chiều (truyện Xỏ vợ nhỏ anh nhà giàu), gạt được bọn quan chức từ chánh tổng (truyện
Bán sách nói láo) đến quan huyện Cái Quao (truyện Nói láo có sách), đến cả các quan chức
ở trong triều đình Huế.
Dạng thứ hai là "tình huống thử thách" do chính ông Ó tạo ra, rồi sau đó đưa các nhân vật
vào cuộc đầu trí với ông, để từ đó làm bật ra chân tướng, tính cách của họ như viên quan
huyện hống hách tham lam (Truyện Tui là dân mần ăn mà), gã nhà giàu hám lợi (truyện
Mượn trâu), ông hương Cả ham ăn (truyện Ông Cả thèm thịt trâu)... Bằng tài ứng phó linh
hoạt và thông minh, ông đã lột cái áo hoa mỹ, dối trá của bọn nhà giàu, quan lại hợm hĩnh,
phơi bày cái tầm thường, lố bịch của những nhân vật. Mỗi truyện ông Ó, nếu tách rời ra, là
một mẫu truyện độc lập, nhưng nếu tập hợp thành một hệ thống truyện, thì nhân vật trung
tâm chính là ông Ó - người kể chuyện. Nói một cách khác, ông Ó là tác giả của truyện, vừa
là chất keo kết dính các truyện thành một chuỗi truyện - truyện ông Ó – mang đặc trưng
riêng, không giống các tác giả truyện khác.