Giáo án Ngữ văn 9 bài 5: Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh (trích Vũ trung tùy bút)

CHUYỆN CŨ TRONG PHỦ CHÚA TRỊNH(Đọc thêm)
(Trích Vũ trung tuỳ bút)
(Phạm Đình Hổ)
I – MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT
- Bước đầu làm quen với thể loại tuỳ bút thời kỳ trung đại.
- Cảm nhận được nội dung phản ánh xã hội của tuỳ bút trong Chuyện cũ trong phủ chúa
Trịnh.
- Thấy được đặc điểm nghệ thuật độc đáo của truyện.
II – TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KỸ NĂNG
1. Kiến thức
- Sơ giản về thể văn tuỳ bút thời trung đại.
- Cuộc sống xa hoa của vua chúa, sự nhũng nhiễu của bon quan lại thời Lê - Trịnh.
- Những đặc điểm nghệ thuật của một văn bản viết theo thể loại tuỳ bút thời kỳ trung đại ở
Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh.
2. Kỹ năng:
- Đọc – hiểu một văn bản tuỳ bút thời trung đại.
- Tự tìm hiểu một số địa danh, chức sắc, nghi lễ thời Lê – Trịnh.
III- CHUẨN BỊ
1. Gv: văn bản tác phẩm "Vũ trung tùy bút" và "Hoàng lê nhất thống chí" (bản dịch tiếng Việt)
2. Hs: Chuẩn bị bài, trả lời câu hỏi trong sgk.
IV- TỔ CHỨC DẠY HỌC
1. Ổn định lớp
2 . Kiểm tra bài cũ (hình thức vấn - đáp)
1. Những yếu tố thần kì hoang đường đã được kết hợp với những yếu tố hiện thực trong truyện
như thế nào và sự kết hợp ấy có tác dụng nghệ thuật gì?
2. Theo em, vì sao khi chuyển thể truyện này sang kịch bản sân khấu chèo, nhà biên kịch lại đổi
tên là "chiếc bóng oan khiên"?
3. Nếu tác giả kết thúc truyện ở chi tiết Vũ Nương tự tử, Trương Sinh nhận ra sự thật về cái bóng,
thấu hiểu nỗi oan của vợ nhưng đã muộn thì giá trị của truyện có thể vì thế mà giảm đi hay không?
Giải thích?
3. Bài mới

Hoạt động 1: Khởi động
TaiLieu.VN

Page 1


Hoạt động 2: Hướng dẫn hs tìm hiểu tác I. Đọc- Tìm hiểu chung
giả, tác phẩm
1. Tác giả:
- Cho HS đọc phần chú thích trong sgk, - Phạm đình Hổ (1768- 1839), tên chữ là
sau đó gv nhấn mạnh một số ý về tác giả. Tùng Niên và Bỉnh Trực, hiệu Đông Dã
-Tục gọi là Chiêu Hổ với những giai thoại Tiều .
họa thơ cùng nữ sĩ Hồ Xuân Hương:
- Ông người làng Đan Loan, huyện Đường
Anh đồ tỉnh, anh đồ say
An, tỉnh Hải Dương.
Sao anh ghẹo nguyệt giữa ban ngày
hoặc: này cái cô bay tớ bảo nhe
Bảo nhe không được gậy ông nghè)
- Từ thuở nhỏ, ông từng ôm ấp mộng văn
chương. Cuối đời Lê Chiêu Thống, ông
vào học trường Quốc Tử Giám, thi đỗ
sinh đồ, nhưng gặp lúc thời thế loạn lạc
nên phải lánh về quê dạy học, ẩn cư

- Xuất thân từ dòng dõi thế gia, cha từng đỗ
cử nhân, làm quan dưới triều Lê.
- Di sản văn chương của ông tương đối lớn
và rất có giá trị. Về văn có hai tập là "vũ
trung tùy bút" và "tang thương ngẫu lục"

(viết chung với Nguyễn Án). Về thơ, có hai
tập "Đông Dã học ngôn thi tập" và "Tùng
cúc liên mai tứ hữu".

- Đến triều Nguyễn, vua Minh Mạng vời
ông ra làm quan. Được một thời gian, ông
xin nghỉ việc. Ông đã mấy lần từ chức, rồi
lại bị triệu ra.
- Ông để lại nhiều công trình biên soạn,
khảo cứu có giá trị thuộc đủ các lĩnh vực
triết học, lịch sử, địa lí, ngôn ngữ và văn
học, tất cả đều bằng chữ Hán.
Ông viết về những vấn đề xã hội, con
người mà tác giả chứng kiến và suy ngẫm.
Giá trị của tác phẩm không chỉ ở văn
chương nghệ thuật mà còn mở rộng trên
nhiều lĩnh vực lịch sử, địa lí, văn hóa, xã 2. Tác phẩm:
hội học…
a. Hoàn cảnh sáng tác:
? Em hiểu gì về tuỳ bút?
- GV nhấn mạnh thể tùy bút

- "Vũ trung tùy bút" (tùy bút viết trong
những ngày mưa) là một tác phẩm văn xuôi
đặc sắc viết bằng chữ Hán, viết khoảng đầu
đời Nguyễn (đầu thế kỉ 19) gồm 88 mẩu
chuyện nhỏ.
b. Thể loại: thể tùy bút :một loại bút kí,
thuộc thể loại tự sự nhưng cốt truyện đơn

TaiLieu.VN

Page 2


giản (thậm chí không có chuyện), ghi chép
- tùy bút trung đại không hoàn toàn giống tùy hứng, tản mạn, gặp gì ghi nấy, nhớ đâu
với tùy bút hiện đại: Cô tô, Cây tre Việt ghi đó, không cần hệ thống, kết cấu gì cả
Nam
c. Nội dung
"Chuyện cũ trong phủ chúa trịnh" ghi chép
Đọc: Giọng bình thản, chậm rãi, hơi buồn, về cs và sinh hoạt ở phủ chúa thời Thịnh
Vương Trịnh Sâm (1742- 1782), một vị
hàm ý phê phán kín đáo.
chúa nổi tiếng thông minh quyết đoán và
kiêu căng xa xỉ, càng về cuối đời càng bỏ bê
triều chính, đắm chìm trong xa hoa hưởng
lạc cùng Tuyên Phi Đặng Thị Huệ.
- Bổ sung các từ:
d. Từ khó: SGK
+ Hoạn quan: còn gọi là thái giám: những
viên quan vốn là đàn ông bị thiến - hoạn)
giúp việc hoàng hậu và các phi tần của
vua trong cung
+ Cung giám: nơi ở và làm việc của các
3 Bố cục : 2 phần
hoạn quan
a. Từ đầu đến "triệu bất tường"=> Cs xa hoa
hưởng lạc của Thịnh Vương Trịnh Sâm
b. Phần còn lại: Lũ hoạn quan thừa gió bẻ

măng.
Hoạt động 3:Đọc -tìm hiểuchi tiết

II. Đọc -tìm hiểuchi tiết

? CS của chúa Trịnh Sâm được miêu tả 1. Cuộc sống xa xỉ, vô độ của Thịnh Vương
như thế nào?
Trịnh Sâm và bọn quan lại hầu cận trong
phủ chúa
- Chúa cho xây dựng nhiều cung điện, đình
đài ở các nơi để thoả ý thích "chơi đèn
đuốc", ngắm cảnh đẹp. Ý thích đó không
biết bao nhiêu cho vừa, vì vậy "việc xây
dựng đình đài cứ liên miên", hao tiền tốn
của.
- Những cuộc dạo chơi của chúa ở Tây Hồ
được miêu tả tỉ mỉ:
? Những cuộc đi chơi của chúa Trịnh + Diễn ra thường xuyên (tháng ba, bốn lần)
được tác giả miêu tả như thế nào?
+ Huy động rất đông người phục dịch (binh
lính dàn hầu vòng quanh bốn mặt hồ- mà hồ
Tây thì rất rộng)
TaiLieu.VN

Page 3


+ Bày đặt nhiều trò chơi giải trí lố lăng, tốn
kém ( các nội thần ăn mặc giả đàn bà bày
bán hàng quanh hồ, thuyền ngự dạo trên hồ,

chốc chốc lại ghé vào bờ mua bán, dàn nhạc
bố trí khắp nơi quanh hồ để tấu nhạc làm
vui….)
- Cảnh trong vườn phủ chúa được tô điểm
bởi những vật "phụng thủ" thực chất là cướp
đoạt những của quý trong thiên hạ.
+ Chim quý, thú lạ, cây cổ thụ
? Cảnh vườn trong phủ chúa được miêu tả + Những hòn đá hình dáng kì lạ
như thế nào?
+ Chậu cây cảnh, có những cây cảnh "rễ dài
đến vài trượng", phải một đội cơ binh mới
khiêng nổi.
+ Núi non bộ "điểm xuyết bày vẽ" trong phủ
chúa
- Các sự việc đưa ra đều cụ thể, chân thực,
khách quan.
- Sử dụng biện pháp liệt kê và miêu tả tỉ mỉ
một số sự kiện tiêu biểu để khắc họa ấn
tượng
? Qua những chi tiết trên, em hình dung - Không xen lời bình của tác giả, để sự việc
cs của chúa Trịnh Sâm ra sao? Nhận xét tự nói lên ý nghĩa của chúng.
về nghệ thuật miêu tả của tác giả?
- Câu văn "đêm thanh cảnh vắng, tiếng chim
=> Phạm đình Hổ đã được mắt thấy tai kêu vượn hót ran khắp bốn bề, hoặc nửa
nghe những chuyện cũ đã xảy ra trong đêm ồn ào như trận mưa sa gió táp, vỡ tổ tan
quá khứ nên cách kể, cách tả của ông rất đàn, kẻ thức giả biết đó là triệu bất tường"
sống, từng sự việc, từng cảnh tượng lại đã thể hiện thái độ dự đoán của tác giả trước
hiện lên qua những câu văn thật sinh cảnh xa hoa dâm đãng, ghê rợn trước một
động. Tất cả đều toát lên thói ăn chơi, xa cái gì không bình thường chứ không phải là
xỉ, vô độ của chúa Trịnh và các quan lại cảnh thái bình thịnh trị thực sự. Tác giả đã

bình bằng một điềm báo: "Triệu bất tường"
hầu cận trong phủ chúa.
là điềm xấu, điềm gở, chẳng lành. Câu văn
miêu tả vẽ ra cảnh u ám, đầy âm khí như kết
? Câu văn "đêm thanh cảnh vắng, tiếng đọng nỗi oán hờn của dân gian, chứa đựng ý
chim kêu vượn hót ran khắp bốn bề, hoặc nghĩa cảnh báo sự suy vong tất yếu của triều
nửa đêm ồn ào như trận mưa sa gió táp,
TaiLieu.VN

Page 4


vỡ tổ tan đàn, kẻ thức giả biết đó là triệu đại Lê - Trịnh.
bất tường" đã thể hiện thái độ gì của tác
giả?
Cái âm thanh của chim kêu vượn hót ran
bốn bề ấy chính là "lời ca thán căm thù
của nhân dân đối với ngai vàng mục nát
của vua Lê - chúa Trịnh. Quả vậy, chỉ
ngay sau khi Trịnh Sâm qua đời, đã xẩy ra
loạn kiêu binh, rồi các sự kiện lịch sử:
Nguyễn Huệ ra Bắc Hà lần thứ nhất
(1788), Lê Chiêu Thống rước 29 vạn quân
Thanh sang xâm lược nước ta và bị đánh
tan tành - đó là "triệu bất tường" đối với
chúa Trịnh, là ngày tàn của bạo chúa
? Thái độ của tác giả được biểu hiện ra
sao trong câu văn đó? Lịch sử đã chứng
minh lời đoán này là đúng như thế nào?
Hs đọc đoạn còn lại:

b. Những thủ đoạn và hành động của bọn
hoạn quan thái giám

? Dựa thế Chúa, bọn hoạn quan thái giám
- Chúng đã ra ngoài dọa dẫm
đã làm gì?
- Dò xét xem nhà nào có chậu hoa, cây
cảnh, chim quý thì biên hai chữ "phụng thủ"
(lấy để tiến, dâng chúa)

- Đêm đến, lẻn ra, sai lính đến đem về, có
khi phá nhà đập tường đẻ đưa cây hoặc đá
non bộ đi.
- Buộc gia chủ phải cất, giấu vật phụng thủ
- Dậm dọa tống tiền
=> Đó là thủ đoạn tàn nhẫn, trắng trợn.
(cướp đêm là giặc cướp ngày là quan).
- Những hành vi của chúng gây cho dân
? Thực chất những hành động đó là gì? lành lương thiện nhiều nỗi cơ cực và cs luôn
Tìm những thành ngữ hoặc những câu ca trong tình trạng bất ổn: bị vu oan, hãm hại,
dao nói về bản chất của bọn quan lại này? cửa nát nhà tan.Người giầu có bỗng thành
?Vì sao chúng có thể làm được như vậy? miếng mồi ngon cho bầy diều quạ hung dữ
mượn danh Chúa đục khoét, hành hạ….
- Sở dĩ chúng làm được như vậy là vì thời
TaiLieu.VN

Page 5

chúa Trịnh Sâm, bọn hoạn quan hầu cận
trong phủ chúa rất được sùng ái, bởi
chúng có thể giúp chúa đắc lực trong việc
bày các trò ăn chơi hưởng lạc. Do thế
chúng cũng ỷ thế nhà chúa mà hoành
hành, tác oai, tác quái trong nhân dân để
thoải mãn thú chơi xa xỉ. Đúng là dột từ
nóc dột xuống: "thượng bất chính, hạ tắc
loạn" (trên không nghiêm, dưới sinh
loạn).

- GĐ tác giả cũng phải chặt cây quý => Chi
? Chi tiết cuối đoạn tác giả nêu ra nhằm tiết này vừa tăng tính chân thực, tạo niềm tin
mục đích gì?
cho người đọc mai hậu, vừa phê phán bộ
?Cách miêu tả của tác giả so với đoạn trên mặt tham lam, ghê tởm của bọn quan lại
thời Lê- Trịnh, vạch trần sự thối tha trong
có gì khác? Thái độ của tác giả ?
phủ chúa
-Cách miêu tả của tác giả cũng vẫn tương
tự như đoạn trên, nghĩa là rất tỉ mỉ, cụ thể, => - Phê phán thói ăn chơi xa xỉ của bọn
có vẻ như khách quan, lạnh lùng. Nhưng vua chúa đương thời
đến đoạn tả cây lê, cây lựu nở hoa trắng,
- Phê phán tệ nhũng nhiễu nhân dân của
hoa đỏ thì xúc cảm đã hiện ra: xót xa, lũ quan lại hầu cận vua chúa
tiếc, hận, giận mà chẳng làm gì được vì
-Thể hiện lòng thương cảm đối với nhân
mình là kẻ thuộc hạ dưới quyền, là thần
dân dưới quyền cai trị của một vương dân
triều thối nát.

Hoạt động 4: Hướng dẫn tổng kết

III. Tổng kết: Ghi nhớ

1. Qua câu chuyện trong phủ chúa, có thể
khái quát một trong những nguyên nhân
khiến chính quyền Lê - Trịnh suy tàn và
sụp đổ không thể cứu vãn được là gì?

"Chuyện cũ trong phủ chúa trịnh" có giá trị
lịch sử sâu sắc, nó đã làm hiện lên đời sống
xa hoa ăn chơi của vua chúa và sự nhũng
nhiễu của bọn quan lại thời

2. Đặc sắc nghệ thuật của bài văn là ở Lê - Trịnh bằng một lối văn ghi chép sự việc
cụ thể, chân thực, sinh động.
những điểm nào?
3. Từ đó có thể khái quát tư tưởng và
nghệ thuật của bài văn này như thế nào?
4. HS đọc và ghi nhớ nội dung mục ghi
nhớ sgk.

4. Củng cố:
TaiLieu.VN

Page 6


? So sánh sự giống nhau, khác nhau về thể loại giữa tùy bút, bút kí, kí sự với truyện?
- Gợi ý

Tùy bút

Truyện
- Thuộc loại tự sự
- Văn xuôi
- Có chi tiết, sự việc, cảm xúc, nhân vật

- Cốt truyện đơn giản, mờ nhạt hoặc không - Cốt truyện nhất thiết phải có, có khi lắt
có cốt truyện
lẽo, phức tạp (chất tự sự)
- Kết cấu tự do, lỏng lẻo, có khi tản mạn, - Kết cấu chặt chẽ, có sự dàn bày, sắp đặt
tùy theo cảm xúc của người viết
đầy dụng ý nghệ thuật của người viết
- giàu tính cảm xúc, chủ quan (chất trữ - Tính cảm xúc, chủ quan được thể hiện kín
tình)
đáo qua nhân vật hoặc sự việc
- Chi tiết sự việc chân thực có khi từ những - Chi tiết, sự việc phần nhiều được hư cấu,
điều mắt thấy tai nghe trong thực tiến cs.
sáng tạo.

5. Hướng dẫn học bài
- Viết một đoạn văn biểu cảm từ 10 đến 15 dòng ghi lại suy nghĩ của em về cs xa hoa, vô độ của
chúa Trịnh và các quan lại hầu cận được miêu tả trong phần văn bản đã được trích học.
- Soạn bài "Hoàng Lê nhất thống chí"

TaiLieu.VN

Page 7