Giáo án Ngữ văn 10 tuần 15: Thực hành phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ

Giáo án Ngữ văn 10

Tên bài: Thực hành phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ
I.

Mục đích, yêu cầu:
- Kiến thức:

+ Ôn tập, củng cố và nâng cao sự hiểu biết về hai phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ.
-

Kĩ năng:

+ Tích hợp vốn sống, vốn văn chương đã học vào với các bài làm văn với các bài
tự sự có yếu tố miêu tả.
+ Rèn luyện kỹ năng nhận biết và vận dụng hai phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ.
Phương tiện, phương pháp giảng dạy
- Phương tiện giảng dạy:
+ Gv: Sách giáo khoa, sách giáo viên, giáo án, thiết kế bài giảng…
+Hs: Sách giáo khoa, vở soạn văn, sách bài tập…
- Phương pháp giảng dạy:
+ Kết hợp nhiều phương pháp: Thảo luận, nêu vấn đề, gợi mở…
III. Tiến trình dạy học
1. Ổn định lớp
- Kiểm tra sĩ số:
2. Kiểm tra bài cũ
- Không kiểm tra bài cũ
3. Tiến trình bài mới
 Lời vào bài:

II.

Trong chương trình Ngữ văn ở THCS, các em đã được tìm hiểu qua về hai biện
pháp tu từ là ẩn dụ và hoán dụ. Trong tiết học hôm nay chúng ta sẽ vận dụng những
kiến thức đó để làm tốt các dạng bài tập liên quan đến hai biện pháp tu từ này.


Tiến trình bài học

Hoạt động của giáo viên và học sinh
Gv: Để hình dung lại kiến thức đã
học trong chương trình lớp dưới, cô
đưa ra hai ví dụ sau:
+ VD1:
“ Về thăm nhà Bác làng Sen
-

1

Nội dung cần đạt
Lý thuyết chung
Ẩn dụ
a. Khái niệm
-Ẩn dụ là gọi tên sự vật hiện tượng
này bằng tên sự vật hiện tượng khác
I.
1.

Thời
gian

Giáo án Ngữ văn 10

Có hàng râm bụt thắp lên lửa
hồng”
( Nguyễn Đức Mậu)
+ VD2:
“Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.”
(Minh Huệ)
- Gv: Ở ví dụ 1, các từ “thắp”, “lửa
hồng” dùng để chỉ sự vật hoặc
hiện tượng nào?
- Hs: suy nghĩ trả lời
+ Thắp: chỉ sự nở hoa
+ Lửa hồng: chỉ màu đỏ của hoa
râm bụt.
 Màu đỏ của hoa râm bụt được
so sánh như đốm lửa hồng vì
chúng có sự tương đồng với
nhau về hình thức bên ngoài:
màu sắc. Sự “nở hoa” được so
sánh với hành động “thắp” vì
giữa chúng có sự tương đồng
về cách thưc thực hiện.
- Gv: trong ví dụ 2, “người cha”
được dùng để chỉ ai? Vì sao có
thể ví như vậy?

- Hs: Suy nghĩ trả lời: Người Cha
trong câu thơ được dùng để chỉ
Bác Hồ, bởi Bác Hồ và người cha
có những phẩm chất giống nhau.
Đó là Bác yêu thương nhân dân,
hết lòng vì nhân dân cũng như
một người cha hết lòng vì con cái.
- Gv: trong hai ví dụ trên mà chúng
ta vừa đi phân tích, người ta gọi
đó là phép tu từ ẩn dụ. Vậy ẩn dụ
là gì?
- Hs: trả lời
- Gv: nhận xét, rút ra khái niệm
2

có nét tương đồng nhằm tăng sức gợi
hình gợi cảm cho sự diễn đạt.


Giáo án Ngữ văn 10

-

chung. Có thể hiểu đơn giản là ẩn
dụ chính là sự so sánh ngầm trong
đó vế A được ẩn đi.
Gv: Trong ví dụ 1, sự vật và hiện
tượng được so sánh với nhau dựa
trên sự tương đồng về hình thức
và cách thức thực hiện. Ở Ví dụ 2

đó là sự tương đồng về phẩm
chất.
Vì vậy mà người ta có thể phân
loại phép tu từ ẩn dụ thành nhiều
kiểu khác nhau nhưng trong đó có
4 kiểu thường gặp.

Gv: Cô có ví dụ sau:
VD1:
“Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người sỏi đá cũng thành
cơm”.
- Từ “bàn tay” gợi cho em sự
liên tưởng gì?
- Hs: Từ “bàn tay” là một bộ
phận của cơ thể con người,
được dùng để lao động và nó
chỉ người lao động nói chung.
VD2:
“Một cây làm chẳng nên non
Ba cây chụm lại nên hòn núi cao”.
-Gv: từ “Một cây”, “ba cây” là
những từ chỉ số lượng. Nó rất cụ thể.
Chúng gợi cho em sự liên tưởng gì?
-Hs: Một cây: số lượng ít
Ba cây: số lượng nhiều hơn
 Ý nghĩa: Một người đơn lẻ
không làm được việc lớn lao.
-

3

Phân loại:
Có 4 kiểu thường gặp là:
- Ẩn dụ hình thức: Là ẩn dụ dựa
trên sự tương đồng về hình thức
giữa các sự vật hiện tượng.
- Ẩn dụ cách thức: là ẩn dụ dựa
trên sự tương đồng vè cách thức
thực hiện hành động.
- Ẩn dụ phẩm chất: là dựa trên sự
tương đồng về phẩm chất giữa
các sự vật hiện tượng.
- Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác (hay
còn gọi là ẩn dụ bổ sung): là ẩn
dụ dựa vào sự tương đồng về
cảm giác.
b.


Giáo án Ngữ văn 10

Phải đoàn kết nhiều người với
nhau để tạo ra sức mạnh.
-Gv: Qua ví dụ trên thì em hiểu hoán
dụ là gì?
-Hs suy nghĩ trả lời.

2.

Gv: để củng cố lượng kiến
thức vừa học, chúng ta sẽ
chuyển sang làm bài tập.
Lớp sẽ tổ chức thảo luận theo nhóm.
Mỗi nhóm là một bàn. Ngăn bên tay
trái sẽ làm ý (1), (2), (5) của bài tập
số 2 thuộc phần ẩn dụ. Ngăn bên tay
phải sẽ làm bài tập 1 của phần hoán
dụ.
Nếu còn thời gian, chúng ta sẽ cùng
nhau làm bài tập số 2 của phần hoán
dụ sau.
- Hs: Thảo luận làm bài tập.
-

Hoán dụ
a. Khái niệm
- Là gọi tên sự vật, hiện tượng,
khái niệm này bằng tên của một
sự vật, hiện tượng khác có quan
hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức
gợi hình, gợi cảm cho sự diễn
đạt.
b. Phân loại: Có 4 kiểu hoán dụ
thường gặp là:
Lấy một bộ phận để gọi toàn
thể.
- Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị
chứa đựng.
- Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi

sự vật.
- Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu
tượng.
II.
Luyện tập
1.Bài tập thực hành về phép tu từ
ẩn dụ:
 Bài 2(sgk/135 + 135):
(1)

Dưới trăng quyên đã gọi hè
Đầu tường lửa lựu lập lòe đâm bông
- Ẩn dụ: lửa lựu
 Chỉ hoa lựu đỏ chói như lửa.
4


Giáo án Ngữ văn 10

Diễn tả mùa hè rực rỡ và tràn
đầy sức sống.
(2) - Ấn dụ: Thứ văn nghệ ngòn
ngọt; tình cảm gầy gò
 Ân dụ chuyển đổi cảm giác
 Ám chỉ, phê phán thứ văn
chương thoát ly đời sống, vô bổ
và thứ tình cảm cá nhân nhỏ
nhen, ích kỉ.
(5)
-“ Phù du” là ẩn dụ chỉ kiếp sống nhỏ

bé, quẩn quanh, vô nghĩa.
- “Phù sa” là ẩn dụ chỉ cuộc sống mới
màu mỡ, tươi đẹp.
2. Bài tập thực hành về phép tu từ
hoán dụ.
 Bài 1 (sgk/136)


-Gv: Qua phần tìm hiểu lý thuyết
chung cũng như phần luyện tập, một
em hãy so sánh cho cô sự khác nhau
giữa ẩn dụ và hoán dụ?
-Hs: Trả lời câu hỏi

(1)
- “Đầu xanh”: tuổi trẻ
- “Má hồng”: người con gái trẻ đẹp
=> Thúy Kiều là một cô gái trẻ xinh
đẹp
(2)
- Áo nâu: những người nông dân
-Áo xanh: những người công nhân
=> lấy dấu hiệu hoặc đặc điểm của sự
vật để chỉ sự vật.
- Nông thôn – thị thành: tình đoàn kết
công - nông và thế trận chiến tranh
nhân dân.


Ẩn dụ

5

So sánh sự khác nhau giữa
ẩn dụ và hoán dụ:
Hoán dụ


Giáo án Ngữ văn 10
-

-

-

IV.
V.

Củng cố, dặn dò:
Về nhà xem lại phần lý thuyết
Làm các bài tập còn lại
Soạn bài: ba bài đọc thêm.
Rút kinh nghiệm

6

Dựa trên sự
liên
tưởng
giống
nhau(Tương

đồng) của hai
đối
tượng
bằng so sánh
ngầm.
Sự giống nhau
này mang tính
chủ
quan,
không tất yếu.
Khi thực hiện
phép tu từ ẩn
dụ
thường
kèm theo sự
chuyển nghĩa

-

-

-

Dựa trên sự
liên
tưởng
tương cận (gần
gũi) đi đôi giữa
hai đối tượng
không mang ý

nghĩa so sánh.
Sự liên tưởng
đi đôi này
mang
tính
khách quan tất
yếu.
Không có sự
thay đổi về
trường nghĩa.