Giáo án Ngữ văn 10 tuần 29 bài: Nỗi thương mình Truyện Kiều

Giáo án Ngữ văn 10 cơ bản

Trần Thị Hoàng Nguyên

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 10
NỖI THƯƠNG MÌNH
(Trích Truyện Kiều – Nguyễn Du)

A- Mục tiêu bài học:
Giúp học sinh:
- Hiểu được tình cảnh trớ trêu mà Thuý Kiều phải đương đầu và buộc phải chấp nhận
thân phận kĩ nữ tiếp khách làng chơi.
- ý thức sâu sắc của Kiều về phẩm giá bản thân.
- Hiểu được nghệ thuật tả tình cảnh và nội tâm nhân vật.
- rèn luyện kĩ năng cảm thụ và phân tích tác phẩm văn chương
B- Tiến trình dạy học:
1- ổn định tổ chức:
2- Kiểm tra bài cũ: .
3- Giới thiệu bài mới:

Hoạt động của GV và HS

Yêu cầu cần đạt

- Hướng dẫn HS tìm hiểu vị trí và nội dung

I. Tìm hiểu chung

đoạn trích. Tóm tắt những sự kiện chính trước

1. Vị trí đoạn trích: từ câu 1229 – 1248 thuộc

đoạn trích.

phần “Gia biến và lưu lạc”.
2. Nội dung: Tình cảnh trớ trêu mà Kiều gặp
phải, nỗi niềm thương thân, xót phận. Ý thức
cao về nhân phẩm của nàng Kiều.

Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng

Trang 1


Giáo án Ngữ văn 10 cơ bản

Trần Thị Hoàng Nguyên

- Đọc văn bản và chia bố cục? Nêu rõ nội

3. Bố cục: 3 phần

dung từng phần?

- Phần 1: “Biết bao … Tràng Khanh” - Tình
cảnh trớ trêu của Kiều ở lầu xanh.

sá

- Phần 2: “Khi tỉnh rượu … có xuân là gì” –
Tâm trạng, nỗi niềm của Kiều.

- Phần 3: “Đòi phen … mặn mà với ai” – Bi
kịch tâm trạng của Thúy Kiều.
II. Đọc – hiểu văn bản

- Đọc 4 câu đầu, nêu cảm nhận chung của em

1. Cảnh sống của Kiều ở lầu xanh

về cảnh sinh hoạt ở lầu xanh?

- Cảnh sinh hoạt: xô bồ, ồn ào, nhộn nhịp

- Quan sát các cụm từ: bướm lả ong lơi, lá gió

- Nghệ thuật thể hiện:

cành chim, cuộc say đầy tháng, trận cười suốt

+ Ẩn dụ, ước lệ: tả cảnh sống thực của Thúy

đêm, Trường Khanh, Tống Ngọc… Cho biết

Kiều với thân phận 1 kĩ nữ, giữ được chân

tác giả đã sử dụng các hình thức, biện pháp

dung cao đẹp của Thúy Kiều, thể hiện thái độ

nghệ thuật gì để thể hiện cảnh sinh hoạt ở lầu

cảm thông, trân trọng của tác giả đối với nhân

xanh của Thúy Kiều? Ý nghĩa của cách xử lí

vật.

nghệ thuật như vậy?

+ Tách từ, tiểu đối, đối xứng: Tô đậm thân

- So sánh “Bướm lả ong lơi” với “Ong bướm

phận bẽ bàng, nhấn mạnh hiện thực trớ trêu:

lả lơi”: cho biết cách tách từ như vậy có tác

cuộc sống nhục nhã, ê chề kéo dài ở lầu xanh.

dụng diễn tả hiện thực cuộc sống của Thúy
Kiều như thế nào?
Chuyển ý: Như vậy trong 4 câu thơ đầu, cái
tài tình của ND trong nghệ thuật thể hiện là ở
chỗ: Ông tả cảnh sống của Kiều sog đã hé mở
nỗi niềm, tâm trạng của nvtt. Đó là nỗi niềm

Tiểu kết: ND đã tái hiện tình cảnh trớ trêu của
Kiều ở lầu xanh đồng thời bộc lộ cái nhìn cảm
thông, trân trọng đối với nhân vật.

tâm trạng ntn-> tìm hiểu phần tiếp theo.

Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng

Trang 2


Giáo án Ngữ văn 10 cơ bản

Trần Thị Hoàng Nguyên

- Em có nhận xét gì vầ giọng điệu lời kể, ngôi
kể trong phần này? (Gợi ý: Nếu ở trên chủ
yếu là lời của tác giả thì ở đây ta thấy có sự
chuyển đổi giọng điệu tinh tế ntn?)
- Khi … canh là những khoảnh khắc có ý
nghĩa ntn đối với TK?
GV: Khi … canh là thời điểm những cuộc vui
tạm bợ đã chấm dứt, k còn nữa âm thanh của
những trận cười, cuộc say. Kiều như chợt
tỉnh. Câu thơ đăng đối nhịp 3/3 như tấm bản

2. Nỗi lòng Thúy Kiều
- Lời kể, ngôi kể có sự chuyển đổi tự nhiên từ
khách quan sang chủ quan, như là chính Kiều
đang bày tỏ nỗi lòng mình.
- Khi tỉnh rượu, lúc tàn canh: là những
khoảnh khắc hiếm hoi Kiều được sống thực
với mình, đối diện với chính mình.

lề khép mở 2 thế giới: khép lại thế giới bên
ngoài đầy náo nhiệt, phù hoa và mở ra thế

giới của nội tâm chất chứa đầy tâm trạng.
- Nhận xét sự biến đổi nhịp thơ và tác dụng
nghệ thuật của nó?
- Giải thích ý nghĩa của các từ “thương mình”,
“xót xa”?

- Giật mình, mình lại thương mình xót xa:
nhịp thơ 2/4/2 đứt gãy bộc lộ tâm trạng:
+ Giật mình: bàng hoàng, ngơ ngác, thảng thốt
trước thực tại
+ Thương mình: Ý thức về nhân cách, phẩm
giá và quyền sống của bản thân. Đó là giọt
nước mắt nuốt vào trong gan ruột thấm thía,

- Sự lặp lại ba từ “mình” trong cùng một câu

xót xa.

thơ có giá trị biểu cảm ntn?

+ Xót xa: sự đau đớn, ấm ức của tâm hồn.

- 4 câu tiếp theo đã góp phần lí giải tâm trạng

-> Ba chữ “mình” trong câu thơ diễn tả nỗi cô

Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng

Trang 3

Giáo án Ngữ văn 10 cơ bản

của Thúy Kiều ntn? Hãy chỉ ra và phân tích

Trần Thị Hoàng Nguyên

đơn cùng cực của nàng Kiều.

những hình ảnh tương quan, đối lập trong
đoạn thơ này?

- Những hình ảnh tương quan, đối lập:
Quá khứ

Hiện tại

Khi sao

Giờ sao

Phong gấm rủ là

- Tan tác như hoa…
- mặt sao dày gió …
- Thân sao bướm
chán…

Êm đềm, hạnh
- Em hãy phân tích giá trị biểu hiện của các

phũ

cặp tiểu đối, đối xứng trong đoạn thơ này?

Phúc, trong trắng

bị chà đạp, vùi dập

phàng

(Gợi ý: dày gió/dạn sương, bướm chán/ong
chường… có tác dụng thể hiện cuộc sống thực
tại cũng như tâm trạng của TK ra sao?)
- Với hàng loạt từ để hỏi: khi sao, giờ sao, mặt
sao, đem đến cho em cảm nhận gì về giọng
điệu của đoạn thơ này?
- Từ “xuân” trong câu thơ cuối đoạn có ý
nghĩa gì? Em hãy khái quát những nét tâm
trạng của nàng Kiều?

- Các cặp tiểu đối, đối xứng làm tô đậm cuộc
sống hiện tại đầy tủi nhục, ê chề, tâm trạng
chán chường, mỏi mệt, ghê sợ chính bản thân
khi bị đẩy vào hoàn cảnh trớ trêu.
- Hàng loạt từ để hỏi: khi sao, giờ sao, mặt
sao, thân sao tạo nên giọng điệu chất vấn:
Kiều tự tra vấn, tự giày vò, kết án chính mình.
Nàng chất vấn + oán trách + căm giận số
phận.

GV: Không chỉ có quá khứ đối lập với hiện tại - Mặc người … / … có xuân là gì: sự đối lập
mà bản thân cuộc sống hiện tại của Kiều cũng đau xót, chua chát giữa người – ta.
là một sự đối lập bẽ bàng.
Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng

Tiểu kết: Nỗi cô đơn cùng cực và những đau
Trang 4


Giáo án Ngữ văn 10 cơ bản

Trần Thị Hoàng Nguyên

- Em hãy chỉ ra sự đối lập giữa cái biểu hiện

đớn, tủi nhục không bút nào tả xiết của nàng

bên ngoài của cuộc sống ở lầu xanh với tâm

Kiều. Đó cũng là ý thức về phẩm giá, nhân

trạng thực của Thúy Kiều?

phẩm của nvtt.

- Cảm nhận của em về những hình ảnh thiên

3. Bi kịch tâm trạng của Kiều

nhiên và cuộc sống sinh hoạt được miêu tả ở
đây?
- Cuộc sống sinh hoạt ở lầu xanh:
Bề ngoài

thực chất

Gió tựa, hoa kề, tuyết ngậm tủi nhục, nhơ
nhớp
Trăng thâu, nét vẽ, câu thơ
Cung cầm, nước cờ

- Hai câu thơ “Cảnh nào … bao giờ” đã khái

Tao nhã, phong lưu

quát chân lí gì? Nhận xét về tài năng nghệ
thuật của ND?

“Vui gượng”,
“ai tri

GV: ND đã để nhân vật tự khẳng định phẩm
giá cao đẹp của mình giữa chốn bùn nhơ. Nơi
đó chỉ có thể cướp đi thể xác của Kiều chứ

“người buồn”

âm, mặn mà với
ai”

không thể làm vẩn đục tâm hồn, phẩm giá của Kiều hoàn toàn vô cảm, gượng gạo trước
khung cảnh, cuộc sống ở lầu xanh. Mọi thú
nàng. Tâm trạng đau đớn, dằn vặt, tủi hổ, tự
thương mình… cho thấy rõ ý thức làm người,

vui đều vô nghĩa.

ý thức không nguôi về nhân phẩm của nàng

- Cảnh nào … bao giờ: Mqh giữa ngoại cảnh

Kiều – 1 tâm hồn trong trắng, cao thượng.

– tâm cảnh, câu thơ khái quát quy luật tâm lí

- Khái quát những nét tiêu biểu về ND,Nt của

của con người: nhìn thiên nhiên qua lăng kính

Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng

Trang 5


Giáo án Ngữ văn 10 cơ bản

đoạn trích. Xem phần ghi nhớ SGK

Trần Thị Hoàng Nguyên

của tâm trạng-> bút pháp tả cảnh ngụ tình.
Tiểu kết: Tâm trạng gượng gạo, chán
chường… cũng chính là ý thức nhân phẩm
đẹp đẽ của nhân vật trữ tình.

III. Tổng kết
1. Đặc sắc nghệ thuật:
- Đối xứng, tiểu đối, tách từ
- ẩn dụ, ước lệ
- Chuyển đổi giọng kể, ngôi kể
2. Nội dung
Ý thức cao về phẩm giá, nhân cách
4. Củng cố và dặn dò:
- Nỗi thương thân xót phận, vẻ đẹp của sự ý thức về phẩm giá, nhân cách, quyền sống của
nàng Kiều đồng thời cảm nhận được tấm lòng nhân đạo cao cả của Nguyễn Du dành cho nhân
vật.
- Đọc lại toàn bộ đoạn trích, khai thác thêm những vấn đề về nội dung, nghệ thuật mà trên lớp
do thời gian có hạn chưa khai thác hết.
- Chuẩn bị bài: Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật
+ Đọc SGK, nắm những vấn đề cơ bản: ngôn ngữ nghệ thuật, đặc trưng của PCNN NT
+ Gạch chân những nội dung còn thắc mắc

Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng

Trang 6


Giáo án Ngữ văn 10 cơ bản

Trần Thị Hoàng Nguyên

HƯỚNG DẪN HS CHUẨN BỊ BÀI

* 4 câu đầu
- Tóm tắt những sự kiện chính trước đoạn trích.
- Đọc văn bản và chia bố cục? Nêu rõ nội dung từng phần?
- Đọc 4 câu đầu, nêu cảm nhận chung của em về cảnh sinh hoạt ở lầu xanh?
- Quan sát các cụm từ: bướm lả ong lơi, lá gió cành chim, cuộc say đầy tháng, trận cười suốt
đêm, Trường Khanh, Tống Ngọc… Cho biết tác giả đã sử dụng các hình thức, biện pháp nghệ
thuật gì để thể hiện cảnh sinh hoạt ở lầu xanh của Thúy Kiều? Ý nghĩa của cách xử lí nghệ
thuật như vậy?
- So sánh “Bướm lả ong lơi” với “Ong bướm lả lơi”: cho biết cách tách từ như vậy có tác dụng
diễn tả hiện thực cuộc sống của Thúy Kiều như thế nào?

* 8 câu tiếp theo
- Em có nhận xét gì về giọng điệu lời kể, ngôi kể trong phần này? (Gợi ý: Nếu ở trên chủ yếu
là lời của tác giả thì ở đây ta thấy có sự chuyển đổi giọng điệu tinh tế ntn?)
- Khi tỉnh rượu, lúc tàn canh là những khoảnh khắc có ý nghĩa như thế nào đối với T. Kiều?
- Nhận xét sự biến đổi nhịp thơ của câu thơ: Giật mình mình lại thương mình xót xa và tác
dụng nghệ thuật của nó?
- Giải thích ý nghĩa của các từ “thương mình”, “xót xa”.
- sự lặp lại ba từ “mình” trong cùng một câu thơ có giá trị biểu cảm ntn?
- 4 câu tiếp theo: “Khi sao phong gấm rủ là … ong chường bấy thân” đã góp phần lí giải tâm
trạng của Thúy Kiều ntn? Hãy chỉ ra và phân tích những hình ảnh tương quan, đối lập trong
đoạn thơ này? (Gợi ý: đối lập giữa quá khứ với hiện tại…)
Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng

Trang 7

Giáo án Ngữ văn 10 cơ bản

Trần Thị Hoàng Nguyên

- Em hãy phân tích giá trị biểu hiện của các cặp tiểu đối, đối xứng trong đoạn thơ này? (Gợi ý:
dày gió/dạn sương, bướm chán/ong chường… có tác dụng thể hiện cuộc sống thực tại cũng
như tâm trạng của TK ra sao?)
- Với hàng loạt từ để hỏi: khi sao, giờ sao, mặt sao, đem đến cho em cảm nhận gì về giọng
điệu của đoạn thơ này? (Gợi ý: giọng dằn vặt, cật vấn, chất vấn…)
- Từ “xuân” trong câu thơ cuối đoạn (Mặc người mưa Sở mây Tần – Những mình nào biết có
xuân là gì) có ý nghĩa gì? Em hãy khái quát những nét tâm trạng của nàng Kiều?

* 8 câu cuối
Không chỉ có quá khứ đối lập với hiện tại mà bản thân cuộc sống hiện tại của Kiều cũng là một
sự đối lập bẽ bàng.
- Em hãy chỉ ra sự đối lập giữa cái biểu hiện bên ngoài của cuộc sống ở lầu xanh với tâm trạng
thực của Thúy Kiều?
- Cảm nhận của em về những hình ảnh thiên nhiên và cuộc sống sinh hoạt được miêu tả ở đây?
- Hai câu thơ “Cảnh nào … bao giờ” đã khái quát chân lí gì? Nhận xét về tài năng nghệ thuật
của ND?
- Khái quát những nét tiêu biểu về ND,Nt của đoạn trích. Xem phần ghi nhớ SGK

---------- Rất mong được các em hợp tác và chúc các em học tốt ----------

Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng

Trang 8