Giáo án Ngữ văn 11 tuần 24 bài: Từ ấy Tố Hữu

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 11

Từ ấy
Tố Hữu
A. Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh:
- Kiến thức: + Thấy rõ niềm vui sướng, say mê mãnh liệt của Tố Hữu trong
buổi đầu gặp gỡ lí tưởng cộng sản, tác dụng kì diệu của lí tưởng đối với cuộc đời
nhà thơ.
+ Hiểu được sự vận đông của các yếu tố trong thơ trữ tình: tứ thơ,
h/ảnh, ngôn ngữ, nhịp điệu,… trong việc làm nổi bật tâm trạng của “cái tôi” nhà
thơ.
- Kĩ năng: Bình giảng, phân tích được những câu thơ, đoạn thơ hay.
B. Phương tiện thực hiện:
- GV: SGK, SGV, Thiết kế bài giảng, Giới thiệu giáo án...
- HS: SGK, Vở soạn, Tư liệu tham khảo (nếu có),...
C. cách thức tiến hành:
GV tổ chức giờ học theo phương pháp đọc sáng tạo, gợi mở, thảo luận, trả
lời câu hỏi, khái quát kiến thức.
D. Tiến trình bài giảng:
I. ổn định tổ chức:

II. Kiểm tra bài cũ:
? Đọc thuộc bản phiên âm và dịch thơ bài thơ Chiều tối (Mộ) của Hồ
Chí Minh? Nêu khái quát nội dung, nghệ thuật bài thơ?
Gợi ý: “mộ” là bài thơ tiêu biểu cho tư tưởng HCM và phong cách
nghệ thuật thơ Người. Đúng là người chỉ dùng “vài nét bút lông” mà “đã phác hoạ


nên nhiều điều vô giá” (Bu-ra-den, người dịch NKTT của HCM ra tiếng Pháp).
“Vài nét bút lông” chính là bút pháp nghệ thuật cổ điển phương Đông. Điều vô giá
nhất là qua bài thơ Người đã dạy chúng ta dù trong bất cứ hoàn cảnh nào vẫn ko

gục ngã, vẫn hướng tới sự sống, ánh sáng và tương lai.
III. Bài mới:
Gv giới thiệu bài: Trong nền văn học VN, Tố Hữu được coi là lá cờ đầu của nền
thơ ca cách mạng. Từ một thanh niên trí thức tiểu tư sản, được giác ngộ lí tưởng,
Tố Hữu đã trở thành một chiến sĩ cộng sản. Tập thơ Từ ấy là tập thơ đầu tay đánh
dấu thời điểm bừng sáng của tâm hồn thơ và lí tưởng cách mạng. Bài thơ Từ ấy là
bài thơ có ý nghĩa mở đầu và cũng có ý nghĩa như một tuyên ngôn về lẽ sống của
một chiến sĩ cách mạng cũng là tuyên ngôn nghệ thuật của một nhà thơ. Từ ấy đến
lúc “tạm biệt

đời yêu quý nhất”, Tố Hữu đã sống và sáng tác theo những định

hướng ấy của nhà thơ
Hoạt động của thầy và trò

Nội dung cần đạt

Về tác gia TH có bài học riêng ở I. Tìm hiểu chung:
chương trình ngữ văn 12.

1. Tác giả: (1920 – 2002)

- HS đọc tiểu dẫn SGK và trình - Tên khai sinh: Nguyễn Kim Thành.
bày vắn tắt những hiểu biết về Tố
- Quê: Làng Phù Lai, xã Quảng Thọ, huyện
Hữu và tập thơ Từ ấy?
Quảng Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế.
- HS khác có thể bổ sung.
- Gia đình: nhà Nho.
- Gv mở rộng: Cha là một nhà

- Học trường Quốc học Huế. Năm 1938, kết
Nho ko đỗ đạt phải chật vật kiếm
nạp Đảng Cộng sản.
sống, ham thơ và thích sưu tầm
ca dao, tục ngữ. Mẹ là một nhà - Thơ ca gắn liền với cách mạng, thơ gắn bó
Nho, thuộc nhiều tục ngữ, ca dao với những chặng đường cách mạng đầy gian
dân ca Huế. Từ nhỏ, TH đã sống khổ, hi sinh nhưng cũng nhiều thắng lợi vẻ
trong bầu ko khí dân gian, được vang của dân tộc VN.
cha dạy làm thơ theo lối cổ.)

-> Tố Hữu là nhà thơ của lí tưởng cộng sản,


thơ TH tiêu biểu cho khuynh hướng thơ trữ
tình - chính trị.
? Bài thơ có xuất xứ ntn?

2. Tác phẩm:
a. Xuất xứ: Từ ấy (1937 - 1946) là chặng
đường đầu của thơ Tố Hữu, nằm trong phần
Máu lửa của tập Từ ấy. (Tập thơ gồm 3 phần:
Máu lửa, Xiềng xích, Giải phóng. Máu lửa là
tiếng reo náo nức của một tâm hồn trả băn
khoăn đi tìm lẽ sống thì gặp gỡ ánh sáng lí
tưởng. Xiềng xích ghi lại cuộc đấu tranh gay
go của người chiến sĩ cách mạng trong nhà tù
thực dân , thể hiện sự trưởng thành vững vàng
của người chiến sĩ cách mạng. Giải phóng
được tiếp nối sau khi nhà thơ vượt ngục tiếp
tục cuộc đời tranh đấu cho đến ngày cách

mạng thành công)
3. Đọc - chú thích:

? GV hướng dẫn HS đọc diễn
cảm, gọi 1 HS đọc thuộc, HS
khác đọc văn bản.
(Trăm nơi: hoán dụ chỉ mọi
người sống ở khắp nơi)

(Bài thơ giàu nhạc điệu. Thể thơ thất ngôn vốn
mang âm điệu trang trọng. Cách ngắt nhịp liên
tục thay đổi qua các câu thơ.)
II. Tìm hiểu văn bản:
1. Bố cục: 3 phần:

- Nêu bố cục của văn bản? Nội
dung mỗi phần?

- Khổ 1: Niềm vui sướng, say mê khi gặp lí
tưởng của Đảng.
- Khổ 2: Những nhận thức mới về lẽ sống.
- Khổ 3: Sự chuyển biến sâu sắc trong tình
cảm của TH.


- HS nêu hướng khai thác?

2. Phân tích:
a. Khổ 1: Niềm vui sướng, say mê khi
gặp lí tưởng của Đảng.

- HS đọc khổ 1.

- Hai câu mở đầu viết theo bút pháp tự sự, nhà
thơ kể lại kỉ niệm ko quên của đời mình:
+ Từ ấy: mốc thời gian có ý nghĩa đặc biệt
quan trọng trong đời cách mạng và đời thơ

? TH đã dùng những hình ảnh TH.
nào để chỉ lí tưởng của Đảng?
(Khi đó nhà thơ mới 18 tuổi, đang hoạt động
? “Từ ấy” có ý nghĩa ntn?
tích cực trong Đoàn TN c/sản Huế, được giác
ngộ lí tưởng cộng sản, được kết nạp vào
- HS trả lời, GV bổ sung.

Đảng.)
+ Nắng hạ, mặt trời chân lí, chói qua tim: lí
tưởng cm như một nguồn sáng mới làm bừng
sáng tâm hồn nhà thơ.
(Nguồn sáng ấy ko phải là ánh thu vàng nhẹ
hay ánh xuân dịu dàng mà là ánh sáng rực rỡ
của một ngày nắng hạ. Hơn thế, nguồn sáng ấy

- GV bình.

còn là mặt trời, và là mặt trời khác thường,
mặt trời chân lí - một sự liên kết sáng tạo giữa
hình ảnh và ngữ nghĩa. Mặt trời của thiên
nhiên đem lại cho nhân gian ánh sáng, hơi ấm,

sự sống thì Đảng cũng là nguồn sáng kì diệu
toả ra những tư tưởng đúng đắn, hợp lẽ phải,
báo hiệu những điều tốt lành cho cuộc sống)
+ Bừng: chỉ ánh sáng phát ra đột ngột.
+ Chói: ánh sáng có sức xuyên mạnh.
 Cách gọi lí tưởng như vậy thể hiện thái độ


thành kính, ân tình; kết hợp với các động từ
càng nhấn mạnh ánh sáng của lí tưởng đã hoàn
- Ko chỉ có cách gọi mà TH còn
sử dụng những từ gì? ý nghĩa ?
? Cách gọi lí tưởng như vậy và
kết hợp với các động từ trên có
tác dụng gì?

toàn xua tan màn sương mù của ý thức tiểu tư
sản và mở ra trong tâm hồn nhà thơ một chân
trời mới của nhận thức, tư tưởng, tình cảm.
- Hai câu sau:
Tâm hồn: là vườn hoa lá, đậm hương, rộn
tiếng chim:  H/ảnh so sánh với bút pháp trữ
tình đã diễn tả niềm vui sướng vô hạn của nhà

? Nếu như hai câu đầu TH đã
dùng những hình ảnh để thể hiện
lí tưởng CM, thì hai câu sau đó
nhà thơ tiếp tục biểu hiện niềm
vui sướng, say mê ntn? Nghệ
thuật và bút pháp sử dụng trong

hai câu thơ? ý nghĩa biểu đạt?

thơ trong buổi đầu đến với lí tưởng cộng sản.
(Đó là một thế giới tràn đầy sức sống với
hương sắc của các loại hoa, vẻ tươi xanh của
cây lá, âm thanh rộn rã của tiếng chim ca hót.
Đối với khu vườn hoa lá ấy, còn gì đáng quý
hơn ánh sáng mặt trời? Đối với tâm hồn người
thanh niên đang “băn khoăn đi kiếm lẽ yêu
đời”, còn gì quý giá hơn khi có một lí tưởng

- Gv bình.

cao đẹp soi sáng, dẫn dắt.)
=> TH sung sướng đón nhận lí tưởng như cỏ
cây hoa lá đón a/sáng m/trời, chính lí tưởng c/s
đã làm con người tràn đầy sức sống và niềm
yêu đời làm cho c/s của con ng có ý nghĩa hơn.
(Nhưng TH còn là một nhà thơ, nên vẻ đẹp và
sức sống mới ấy của tâm hồn cũng là vẻ dẹp
và sức sống mới của hồn thơ. Cách mạng ko
đối lập với nghệ thuật, trái lại, đã khơi dậy một

? Có thể nói, toàn bộ khổ 1 bài
thơ cho thấy tâm trạng của TH ra

sức sống mới, đem lại một cảm hứng sáng tạo
mới cho hồn thơ.)
b. Khổ 2: Biểu hiện những nhận thức mới

sao?

về lẽ sống:

- Gv bình.
- Hai câu đầu:
+ Động từ “buộc”: ngoa dụ thể hiện ý thức
? Khi được á/sáng của lí tưởng tự nguyện sâu sắc, quyết tâm cao độ muốn
c/mạng soi rọi, n/thơ đã có vượt qua giới hạn của “cái tôi” cá nhân để
những nhận thức mới về lẽ sống sống chan hoà với mọi người.
ntn?
- HS đọc khổ 2.
? Trong quan niệm về lẽ sống,

+ Trang trải: tâm hồn nhà thơ trải rộng với
cuộc đời, tạo ra khả năng đồng cảm sâu xa với
hoàn cảnh của từng con người cụ thể.

giai cấp tư sản và tiểu tư sản có  Lẽ sống là sự gắn bó hài hòa giữa “cái tôi”
phần đề cao “cái tôi” cá nhân chủ cá nhân và “cái ta” chung của mọi người.
nghĩa. Khi được giác ngộ lí - Hai câu sau:
tưởng, TH khẳng định quan niệm
mới về lẽ sống.

+ Hồn tôi - hồn khổ: trong mối liên hệ với
mọi người, nhà thơ quan tâm đến quần chúng

? Tìm những từ ngữ tiêu biểu để lao khổ.
phân tích?

+ Khối đời: ẩn dụ chỉ khối người đông đảo

? Những từ ngữ đó cho em thấy, cùng chung cảnh ngộ trong cuộc đời, đoàn kết
TH quan niệm ntn về lẽ sống?

cùng phấn đấu vì một mục tiêu chung.
(Có thể hiểu: khi “cái tôi” chan hoà trong
“cái ta”, khi cá nhân hoà mình vào một tập thể
cùng chung lí tưởng thì sức mạnh của mỗi
người sẽ được nhân lên gấp bội.)
 Tình yêu thương con người của TH là tình
cảm hữu ái giai cấp.
=> TH đặt mình vào giữa dòng đời và trong


môi trường rộng lớn của quần chúng lao khổ,
ở đấy TH tìm thấy sức mạnh, niềm vui mới
bằng nhận thức, tình cảm yêu mến, sự giao
cảm của những trái tim. Qua đó TH cũng
khẳng định mối liên hệ sâu sắc giữa văn học
và cuộc sống, mà chủ yếu là c/sống của quần
? Với 2 câu thơ sau, tình yêu chúng n/dân.
thương con người của TH có
phải chỉ dừng ở tình cảm chung
chung?

c. Khổ 3: Sự chuyển biến sâu sắc trong
- Trước khi được giác ngộ lí tình cảm của Tố Hữu:
tưởng, TH là một TN tiểu tư sản.

- Điệp từ: là cùng với các từ con, em, anh và
Lí tưởng c/sản giúp nhà thơ ko
số từ ước lệ vạn:  nhấn mạnh, khẳng định
chỉ có được lẽ sống mới mà còn
t/cảm gia đình thật đầm ấm, thân thiết, nhà thơ
vượt qua tình cảm ích kỉ, hẹp hòi
cảm nhận sâu sắc bản thân mình là 1 thành
của g/cấp tiểu tư sản để có được
viên của đại g/đình quần chúng lao khổ.
tình hữu ái g/cấp với q/chúng lao
khổ. Sang khổ 3, TH có sự - Kiếp phôi pha (những người đau khổ, bất
chuyển biến sâu sắc trong t/cảm.
- HS đọc khổ 3.
? Sự chuyển biến sâu sắc trong
tình cảm của TH được biểu hiện
qua những từ ngừ nào?

hạnh, những người lao động vất vả, dãi dầu
mưa nắng để kiếm sống).
- Những em nhỏ “ko áo cơm cù bất cù bơ”
(những em bé ko nơi nương tựa phải lang
thang vất vưởng nay đây mai đó)


 Tấm lòng đồng cảm, xót thương của n/thơ.

=> Lòng căm giận của nhà thơ trước bao bất
công, ngang trái của cuộc đời cũ.
(Chính vì những kiếp người phôi pha, những
em nhỏ cù bất cù bơ ấy mà người thanh niên

TH sẽ hăng say hoạt động cách mạng, và họ
cũng chính là đối tượng sáng tác chủ yếu của
? Tiếp theo tấm lòng nhà thơ còn nhà thơ TH: cô gái giang hồ trong Tiếng hát
được biểu hiện ntn?

sông Hương, chú bé đi ở trong Đi đi em, ông

? Qua những lời thơ ấy, ko chỉ là lão khốn khổ trong Lão đầy tớ, em bé bán
tấm lòng đồng cảm, xót thương bánh trong Một tiếng rao đêm,…)
mà ta còn cảm nhận được tâm
trạng gì của nhà thơ?

III. Tổng kết:
1. Nghệ thuật:
Hình ảnh tươi sáng, các BPTT, ngôn ngữ giàu
nhạc điệu.
2. Nội dung:
- Bài thơ là tuyên ngôn cho tập Từ ấy nói riêng
và cho toàn bộ t/phẩm của TH nói chung. Đó
là q/điểm của g/cấp vô sản với n/dung quan
trọng là n/thức sâu sắc về mối liên hệ giữa cá
nhân với q/chúng lao khổ, với nhân loại cần

? Nhận xét khái quát về giá trị lao.
nghệ thuật bài thơ và nội dung tư
tưởng ?

- Từ ấy là lời tâm nguyện của người thanh niên
yêu nước giác ngộ lí tưởng cách mạng. Sự vận
động của tâm trạng nhà thơ được thể hiện sinh

động bằng những hình ảnh tươi sáng, bằng các


biện pháp tu từ và ngôn ngữ giàu nhạc điệu.
- Từ ấy đánh dấu một thời điểm q/trọng trong
cuộc đời TH và trong sự nghiệp thơ ca của
ông. Bài thơ ko ngừng hấp dẫn độc giả các thế
hệ.
IV. Luyện tập:
Bài tập 1/44
Gợi ý: Có thể chọn một trong 3 khổ thơ, phát
biểu được lí do chọn và cảm nghĩ sâu sắc về
khổ thơ. (Khổ 1).
Đảm bảo hình thức đoạn văn.
Bài tập 2/44
Gợi ý:
- Giải thích nhận định của Chế Lan Viên: Bài
thơ có ý nghĩa mở đầu, định hướng cho toàn
bộ quá trình sáng tác của TH. Đó là hai yếu tố
làm ra anh: thi pháp (phương thức biểu hiện:
dùng thể thơ truyền thống, sử dụng ngôn ngữ
giàu h/ảng, nhịp điệu,...), tuyên ngôn (quan
- HS đọc yêu cầu bài tập.

điểm nhận thức và sáng tác: gắn bó với quần
chúng lao khổ, phấn đấu vì c/sống hạnh phúc
của đồng bào, tương lai tươi sáng của đất
nước,...).
- Căn cứ vào nội dung bài học để làm sáng tỏ
nhận định.

IV. Củng cố:


- Niềm vui sướng, say mê mãnh liệt của TH trong buổi đầu gặp gỡ lí
tưởng cộng sản và tác dụng kì diệu của lí tưởng đối với cuộc đời nhà thơ.
- Sự vận động của các yếu tố trong thơ trữ tình: tứ thơ, hình ảnh,
ngôn ngữ, nhịp điệu…
V. Hướng dẫn học bài ở nhà:
1. Cũ: - Nắm vững kiến thức.
- Hoàn chỉnh bài tập vào vở.
- Đọc thêm sách tham khảo và luyện viết những bài,
đoạn văn ngắn về thơ TH và bài thơ Từ ấy.

2. Mới: 2 Tiết Đọc thêm: Lai tân, Nhớ đồng, Tương tư, Chiều
xuân.
- Đọc bài, học thuộc thơ, soạn câu hỏi.
- Dự kiến trả lời bài tập.
E. rút kinh nghiệm: