Giáo án Ngữ văn 11 tuần 24 bài: Từ ấy Tố Hữu

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 11
TỪ ẤY
- Tố Hữu Lời vào bài:
Khi bị giam trong xà lim nhà tù đế quốc, Tố Hữu đã nhớ lại giây phút giác ngộ của
mình :
Đâu những ngày xưa, tôi nhớ tôi
Băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời
Vơ vẫn theo mãi vòng quanh quẩn
Muốnn thoát, than ôi, bước chẳng rời
Rối một hôm nào, tôi thấy tôi
Nhẹ nhàng như con chim cà lơi
Say đồng hương vui ca hát
Trên chín tầng cao bát ngát trời..
Vậy giây phút giác ngộ ấy như thế nào, hôm nay cô và trò chúng ta sẽ đi tìm hiểu bài thơ
“ Từ ấy” của ông để trả lời cho câu hỏi này.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung cần đạt
I. Tìm hiểu chung:

- Một em hãy đứng dậy đọc phần tiểu dẫn trong
sgk

1. Tác giả:

- Qua phần bạn vừa đọc, em hãy nêu vài nét cơ

- Tố Hữu (1920 - 2002) tên khai sinh

bản về nhà thơ Tố Hữu?

Nguyễn Kim Thành

GVBS: Vì sao ông lại lấy bút danh là Tố Hữu?

- Quê: Phù Lai, Quảng Thọ, Quảng

Giải thích điều này, ông kể rằng, giữa năm 1938

Điền, ThừaThiên Huế

sang Lào thăm người anh. Ở đây ông gặp cụ đồ


nho người Quảng Bình.Sau khi hàn huyên, cụ

- Năm 1938, Tố Hữu được kết nạp

đã đặt bút danh cho nhà thơ là Tố Hữu. Cụ đã

vào ĐCS. Từ đó sự nghiệp thơ ca của

giải thích:theo Khổng Tử nói “ngô nhi Tố Hữu

ông gắn liền với sự nghiệp CM.

đại chí”, nghĩa là: trẻ ta sẵn có chí lớn.Tố Hữu
là sẵn có, hai chữ ấy để chỉ cái tiềm ẩn trong con
người nhà thơ.Nhà thơ trân trọng nhận bút danh
do cụ đồ tặng, nhưng chỉ dám hiểu với nghĩa

khác là : Tố là trong trắng, hữu là bạn, hai chữ
Tố Hũu nghĩa là người bạn trong trắng .Từ đó,
nhà thơ lấy bút danh với nghĩa mà mình đưa ra.
Ông sinh ngày 4 tháng 10 năm 1920. Quê ở làng
Phù Lai , xã Quảng Thọ, huyện Quảng Điền,
tỉnh Thừa Thiên - Huế
Ông sinh ra trong một gia đình nhà Nho nghèo,
từ sáu, bảy tuổi Tố Hữu đã học và tập làm thơ.
Ông giác ngộ CM từ rất sớm.Năm 1938, ông
được kết nạp vào ĐCS. Từ đó sự nghiệp thơ ca
của ông gắn liền với sự nghiệp CM. Tháng 41939 bị thực dân Pháp bắt, giam giữ ở các nhà
lao miền Trung và Tây Nguyên. Tháng 3-1942,
vượt ngục Đaclay, tiếp tục hoạt động cách mạng.
Sau đó ông giữ nhiều chức vụ khác nhau Đến
năm 2002, ông mất tại Hà Nội.
- Tố Hữu đến với thơ và đến với cách mạng cùng
một lúc. Thơ ông gắn liền với lí tưởng cộng sản
và cuộc đời cách mạng.Để hiểu rõ điều đó hơn ta
đi tìm hiểu sang phần 2 - tác phẩm.
- Trước hết chúng ta sẽ đi tìm hiểu một vài nét về
tập thơ “ Từ ấy”.

2. Tác phẩm :


- Qua phần tiểu dẫn bạn vừa đọc , các em hãy
cho cô biết vài nét cơ bản về tập thơ “ Từ ấy” ?
GVBS: Thơ của Tố Hữu gắn bó chặt chẽ với
cuộc cách mạng dân tộc, vì vậy các chặng đường
thơ của ông cũng song hành với các mốc son

lịch sử của dân tộc.Từ ấy là tập thơ đầu tiên của
Tố Hữu, sáng tác từ 1937 - 1946, tập thơ gồm 71

a. Tập thơ “ Từ ấy” :
- Phản ánh chặng đường từ khi giác
ngộ lí tưởng cách mạng đến CMT8
của Tố Hữu.

bài thơ, chia làm 3 phần: Máu lửa, Xiềng xích - Là tiếng hát hân hoan , nồng nhiệt
và Giải phóng. Sau đó ông có sáng tác thêm các của người thanh niên cộng sản.
tập thơ : Việt Bắc , Gió lộng, Ra trận, Máu và
hoa, Một tiếng đờn, Ta đi tới.

- Bài thơ “Từ ấy” được ra đời trong hoàn cảnh
nào?
GVBS: Từ ấy mở đầu cho con đường thơ ca và
sự nghiệp cách mạng của Tố Hữu.Bài thơ là
tuyên ngôn về lẽ sống cũng như tuyên ngôn nghệ
thuật của ông.Cho đến cuối đời ông vẫn luôn b. Bài thơ “Từ ấy”
sáng tác theo đúng con đường đã vạch ra trong - Hoàn cảnh sáng tác: Ra đời khi Tố
“Từ ấy”.Bai thơ được ra đời khi Tố Hữu tìm đến Hữu tìm đến với lí tưởng của Đảng,
với lí tưởng của Đảng, ánh sáng của Cách mạng ánh sáng của Cách mạng và thực sự
và thực sự được đứng vào hàng ngũ của Đảng được đứng vào hàng ngũ của Đảng
(T7.1938).

(năm 1937, lúc đó nhà thơ mới 18

- Một em hãy đứng dậy đọc văn bản trong sgk - tuổi).
T 44.

- Xuất xứ: “Từ ấy” là bài thơ mở đầu

GV: Khi đọc bài thơ cần đọc với giọng hân hoan, cho phần thơ “Máu lửa” trong tập thơ
vui tươi, hào hứng thể hiện được tâm trạng vui “Từ ấy”.
sướng, hạnh phúc của người thanh niên trẻ tuổi
lần đầu tiên đến với lí tưởng cộng sản. Em hãy


đọc diễn cảm bài thơ với giọng điệu như thế.
GV:Để tiện cho việc phân tích bài thơ, chúng ta
sẽ đi tim hiểu bố cục của bài thơ
- Qua phần cô và bạn vừa đọc, qua phần chuẩn bị
bài ở nhà em hãy cho cô biết bố cục của bài thơ
được chia làm mấy phần? Nội dung của từng
phần?
c. Bố cục bài thơ: gồm 3 phần
Trước hết cô sẽ giải thích nhan đề bài thơ.
"Từ ấy" là mốc son đánh dấu bước ngoặt, lối rẽ

- Khổ 1: Niềm vui sướng, say mê khi
gặp lí tưởng của Đảng

mới trong cuộc đời của nhà thơ Tố Hữu , đối với

- Khổ 2: Nhận thức mới về lẽ sống

ông " từ ấy " là một thời gian rất cụ thể, ông đã

- Khổ 3: Sự chuyển biến trong tình

xác định được hướng đi đúng đắn cho cuộc

cảm của nhà thơ

đời ... mà trước đây , ông đã từng lầm đường lạc

II. Đọc - hiểu văn bản :

lối.Trong buổi ban đầu, những người thanh niên
như Tố Hữu dù có nhiệt huyết nhưng vấn chưa
tìm được đường đi trong kiếp sống nô lệ, họ bị
ngột thở dưới ách thống trị của thực dân phong
kiến và "băn khoăn đi kiếm lẽ yêu đời".Chính
trong hoàn cảnh đó ông đã bắt gặp lí tưởng CS
và hướng ông đến một lẽ sống cao đẹp hơn vì
một tương lai tươi sáng của dân tộc.
Người thanh niên Tố Hữu đã đón nhận lí tưởng
ấy không chỉ bằng khối óc mà bằng cả con tim,
không chỉ bằng nhận thức lí trí mà xuất phát từ
tình cảm một kỷ niệm sâu sắc của người thanh
niên yêu nước bắt gặp lí tưởng Cách mạng, mà
sau này, ông nói rõ trong một bài thơ:


"Con lớn lên, con tìm Cách mạng
Anh Lưu, anh Diểu dạy con đi
Mẹ không còn nữa, con còn Đảng
Dìu dắt khi con chửa biết gì"

(Quê mẹ).

GV: Nếu các nhà thơ mới đương thời mơ ước có
được một niềm vui bằng những hình ảnh trừu
tượng: “Tôi muốn hóa 1 con chim để cùng gió
Bay lên cao mơn trớn sợi mây hồng
Muốn uống vào trong buồng phổi vô cùng
Tất cả ánh sáng dưới gầm trời lồng lộng”
thì Tố Hữu lại diễn tả niềm vui đến với lí tưởng
bằng những hình ảnh thực, cụ thể.Để hiểu rõ
điều đó ta đi tìm hiểu sang khổ 1.
Mở đầu bài thơ là tiếng reo vui náo nức của một

1. Khổ 1: Niềm vui sướng, say mê
khi gặp lí tưởng của Đảng

tâm hồn trẻ băn khoăn đi tìm lẽ sống thì gặp gỡ
ánh sáng của lí tưởng CM: “Từ ấy trong tôi bừng
nắng hạ… chói qua tim “
- Như chúng ta đã biết “ Từ ấy” đánh dấu mốc
quan trọng trong cuộc đời nhà thơ, đó là khi ông
được giác ngộ lí tưởng cộng sản.Vậy trong hai
câu thơ đầu tác giả đã sử dụng những hình ảnh
gì?
Em hiểu gì về hình ảnh ấy?
GV: Hình ảnh “ Nắng hạ” và “ Mặt trời” là
những nguồn sáng rực rỡ mang hơi ấm nồng
nàn, là biểu tượng của sự sống, lí tưởng của

*) Hai câu đầu:

Đảng. Qua hình ảnh “ Mặt trời chân lí” người
thanh niên khẳng định: Lí tưởng của ĐCS là
chân lí của thời đại, là hiện thân của lẽ phải, lí
tưởng ấy đem đến cho con người nhiều điều tốt
lành.
- Ngoài ra trong hai câu thơ đầu tác giả còn sử
dụng động từ gì? Em hiểu như thế nào về hai
động từ đó?

- Hình ảnh :
+ Nắng hạ : ánh sáng rực rỡ
+ Mặt trời chân lí : Mặt trời của
Đảng, của CM, của CN Mác- Lênin
soi chiếu. .
→ Hình ảnh ẩn dụ thể hiện niềm tin
hướng về lí tưởng.

- Động từ :
+ Bừng : ánh sáng phát ra đột ngột,
bất ngờ.
+ Chói : ánh sáng có sức xuyên thấu
- Nếu như 2 câu đầu tả niềm vui sướng của nhà mạnh mẽ
thơ khi gặp lí tưởng Đảng, thì 2 câu sau tiếp tục
→ Động từ mạnh KĐ lí tưởng CS
thể hiện cảm xúc, tâm trạng của nhà thơ khi tiếp
như một nguồn sáng mới làm bừng
nhận ánh sáng ấy như thế nào, ta đi tìm hiểu sang
sáng tâm hồn nhà thơ.
2 câu thơ tiếp.

=> Bằng bút pháp tự sự tác giả KĐ lí
- Hai câu thơ sau tác giả đã sử dụng biện pháp
tưởng CS có tác động mạnh mẽ đến lí
nghệ thuật gì?
trí, nhận thức và tình cảm, cảm xúc
GV: Nhà thơ đã sử dụng hình ảnh so sánh , nhà
của nhà thơ.
thơ đã ví tâm hồn mình như một mảnh vườn đầy


hoa lá, đầy hương thơm, màu sắc và âm thanh

*) Hai câu sau:

rộn ràng , náo nức của tiếng chim.Nhà thơ đã vẽ
lên một bức tranh căng tràn sức sống nhằm diễn
tả tâm trạng của mình khi bắt gặp lí tưởng.
Đó là tâm trạng vui sướng, say mê khi đón nhận
lí tưởng của Đảng.Bằng bút pháp lãng mạn và
nghệ thuật liên tưởng độc đáo, Tố Hữu đã KĐ:

- Hồn tôi = vườn hoa lá : đậm hương,

CM đã đem lại sức sống cho tâm hồn nhà thơ.

rộn tiếng chim

=> Kết luận khổ 1: Bằng bút pháp tự sự kết hợp
với bút pháp trữ tình lãng mạn, đoạn thơ đã thể → Hình ảnh so sánh thể hiện lí tưởng
hiện tình cảm chân thành, trong trẻo và hết sức cách mạng khơi dậy sức sống mới

nồng nhiệt của một thanh niên lần đầu tiên được trong tâm hồn nhà thơ.
tiếp nhận lí tưởng của Đảng, tìm được hướng đi
đúng đắn cho cuộc đời mình.
- Lí tưởng cộng sản đã mở ra một thế giới mới
với chân trời hồng trải rộng làm cho người
thanh niên yêu nước thay đổi trong nhận thức về
lẽ sống. Vậy sự thay đổi nhận thức đó như thế
nào, ta hãy cùng nhau đi vào tìm hiểu khổ 2 của
bài thơ
- Nhà thơ đã có những nhận thức mới về lẽ sống
ntn?

=>KL Khổ 1: Sự vui sướng, hạnh
phúc của tác giả khi bắt gặp và đi
theo lí tưởng CM.

GV:Nhờ ánh sáng của Mặt trời chân lí mà nhà
thơ đã nhận ra ách áp bức giai cấp và những bất
công trong xã hội. Nhà thơ đã tự hoà mình vào
cái ta chung để cùng mọi người đứng lên chiến
đấu chống lại ách áp bức bất công đó.Lẽ sống 2. Khổ 2: Nhận thức mới về lẽ sống
mới ở đây chính là sự tự nguyện hoà mình với
cuộc sống của nhân dân cần lao.Từ đó đoàn kết,


gắn bó chặt chẽ với họ để làm nên sức mạnh
trong đấu tranh cách mạng.
- Để KĐ nhận thức mới về lẽ sống của mình, nhà
thơ đã sử dụng những từ ngữ nào ?
GV: Để KĐ nhận thức mới của mình về lẽ sống,

nhà thơ đã sử dụng những từ ngữ có giá trị tạo
hình và biểu cảm :

- Lẽ sống mới: tự nguyện hoà mình
vào cuộc sống của nhân dân cần lao.

+ Động từ “ Buộc” :Nhà thơ đã sử dụng nghệ
thuật khoa trương, nói quá nhấn mạnh và KĐ sự
tự nguyện, quyết tâm vượt qua giới hạn để hoà
hợp với mọi người, gắn bó cuộc sống với những
người dân lao động.
+ Trang trải : sự trải rộng tâm hồn của nhà thơ
với mọi người
+ Nhà thơ đã đặt cái tôi nhỏ bé của mình giữa
cuộc đời:
Lòng tôi → Với mọi người
Đặt tình cảm → với trăm nơi
Hồn tôi → với bao hồn khổ
thể hiện tình thương yêu dành cho con người,
tình hữu ái giai cấp.
+ “Khối đời”: là hình ảnh ẩn dụ để chỉ những
người cùng chung cảnh ngộ.
-> Từ khi đứng vào hàng ngũ của Đảng, nhận
thức về lẽ sống của Tố Hữu có sự thay đổi: Tố
Hữu tự nguyện gắn bó cái tôi cá nhân của mình
vào cái ta chung của mọi người, hướng tới sự gắn

- Từ ngữ:
+ Buộc : Động từ thể hiện sự tự
nguyện gắn bó với nhân dân.

+ Trang trải : sự trải rộng tâm hồn
+ Hồn tôi - bao hồn khổ :thể hiện sự
đồng cảm sâu xa.
+ Khối đời: Hình ảnh ẩn dụ chỉ
những người cùng chung cảnh ngộ.
→ Quan niệm mới về lẽ sống : gắn
bó và chia sẻ với ND.
=>KL Khổ 2 :Nhận thức mới về lẽ
sống, là nhận thức đúng đắn và tiến
bộ.


bó với quần chúng lao khổ trong cuộc đấu tranh
vì tự do.
=> Kết luận khổ 2: Tự đặt mình vào giữa cuộc
đời và môi trường rộng lớn của quần chúng lao
khổ, Tố Hữu đã tìm thấy niềm vui và sức mạnh
từ họ. Và bằng tình cảm yêu mến chân thành,
bằng sự giao cảm của trái tim, nhà thơ đã hòa
nhập cái tôi riêng của mình với cái ta chung của
toàn dân tộc, khẳng định sự gắn bó của mình với
cuộc sống của nhân dân lao động nghèo khổ.
- GV: Nếu các nhà thơ lãng mạn đương thời
quay lưng lại với cuộc đời như Xuân Diệu:
“Tôi là con nai bị chiều giăng lưới
Không biết đi đâu đứng sầu bóng tối”,
hay thu hẹp mình trong cái tôi cá nhân giống
Chế Lan Viên:
“Với tôi tất cả như vô nghĩa
Tất cả không ngoài nghĩa khổ đau”

thì với Tố Hữu, ông lại tìm đến với đông đảo
quần chúng NDLĐ: Tôi đã là .. cù bất cù bơ…”.
Sự chuyển biến trong tình cảm đó của nhà thơ
được bắt đầu từ khi Tố Hữu được giác ngộ cách
mạng, được thay đổi trong nhận thức. Để hiểu rõ
hơn về sự chuyển biến trong tình cảm ấy, ta hãy
đi vào phân tích khổ 3 của bài thơ.
- Khổ thơ này tiếp tục ghi nhận những chuyển 3. Khổ 3: Sự chuyển biến trong
biến nhận thức và hành động của nhà thơ về lẽ tình cảm của nhà thơ
sống thể hiện trong quan hệ với các tầng lớp


khác nhau của quần chúng nhân dân lao động.
Ở khổ thơ này các em nên chú ý đến những từ
khó như:
- “Kiếp phôi pha”: kiếp nghèo khổ, sa sút, vất
vả, cơ cực.
- “Vạn nhà”: tập thể, lớn lao, rộng rãi
- “Cù bất cù bơ” (thành ngữ): lang thang, bơ vơ,
không nơi nương tưạ giống như: em Phước trong
bài “Đi đi em” hay em bé mồ côi trong bài “Mồ
côi, Tiếng hát sông Hương…”
-> Bằng những từ ngữ biểu cảm, Tố Hữu đã thể
hiện được tình cảm chân thành muốn được hòa
mình vào cuộc sống của những người dân lao
động.
- Sự chuyển biến trong tình cảm của tác giả được
thể hiện qua những từ ngữ nào?
- GV: Tác giả còn sử dụng điệp từ “Là - vạn”
xuất hiện trong ba câu thơ vừa nhấn mạnh tình

cảm gia đình đầm ấm, thân thiết; vừa thể hiện
tấm lòng tác giả luôn rộng mở với những cảnh
đời cơ cực, nguyện sống và sẵn sàng chia ngọt
sẻ bùi với họ.
- Ngoài ra tác giả còn sử dụng hình ảnh gì?

- Qua những từ ngữ và hình ảnh trên tác giả


muốn thể hiện điều gì?
GV: Ngoài ra tác giả còn sử dụng kết cấu “tôi
đã là…của”; “là… của” : Đó là cách nói trực
tiếp,nhà thơ XĐ rõ ràng vị thế của mình trong
gia đình lớn: là con, là anh, là em..có tác dụng
khẳng định ý thức tự giác chắc chắn, vững vàng
của tác giả. Đó là ý thức giác ngộ lẽ sống mang - Từ ngữ:
tính giai cấp của người cộng sản trong cuộc + Con - em - anh : Từ chỉ quan hệ gia
sống vận động tuyên truyền và đấu tranh cách đình
mạng.
=> Kết luận khổ 3: Bằng lối nói khẳng định kết
hợp với những điệp từ, Tố Hữu đã thể hiện được

+ Vạn : Từ chỉ số lượng
- Điệp từ “ là - vạn” :

tình cảm đầm ấm, thân thiết giữa nhà thơ với đại → Tác giả tự ý thức mình là thành
gia đình quần chúng lao khổ, được cùng họ sống viên của đại gia đình quần chúng lao
và tranh đấu cho tự do. Đó chính là nhận thức khổ.
mới đã được chuyển biến trong tình cảm của nhà
thơ.

GV: Chúng ta đã vừa tìm hiểu xong bài thơ.Vậy
bài thơ có giá trị gì về Ndung và NT chúng ta
sang phần III- Tổng kết
- Qua phần tìm hiểu bài thơ em hãy nêu những
nét khái quát về nội dung của bài thơ?
+ “Từ ấy” là bài thơ thể hiện tình cảm chân
thành niềm vui sướng, say mê mãnh liệt của
người thanh niên yêu nước lần đầu tiên được
giác ngộ lí tưởng cộng sản. Ánh sáng của lí
tưởng cộng sản đã làm thay đổi trong nhận thức
của Tố Hữu. Nhà thơ đã tìm được niềm vui và
sức mạnh ở trong nhân dân, tự nguyện hòa nhập

- Hình ảnh : Kiếp phôi pha, Cù bất
cù bơ
→ Sự bất hạnh của những con người
không nơi nương tựa.


cái tôi cá nhân của mình với cái tôi của cộng
đồng, của dân tộc, đặc biệt là những người lao
động nghèo khổ, để từ đó cùng nhân dân tranh
đấu cho lí tưởng, cho tự do.
Qua đó bài thơ thể hiện lí tưởng lớn, lẽ sống lớn
và tình cảm lớn của nhà thơ.
+ “Từ ấy” được coi như tuyên ngôn của nhà thơ =>KL Khổ 3: KĐ sự gắn bó với
những người lao động nghèo khổ
cách mạng
- Trong bài thơ tác giả đã sử dụng những biện
pháp nghệ thuật gì?

Bài thơ được viết theo thể thất ngôn với giọng
điệu cảm xúc nhiệt tình, cách ngắt nhịp linh
hoạt, sự phối âm có sức ngân vang. Ngôn ngữ
thơ giàu nhạc điệu, sử dụng điệp từ, điệp ngữ

III. Tổng kết :

giàu sức gợi kết hợp với những hình ảnh tươi
sáng đã góp phần thể hiện thành công tứ thơ
1.Nội dung:
- Bài thơ là lời tâm nguyện của người
thanh niên yêu nước giác ngộ lí tưởng
CS và sự vận động trong tâm trạng
của nhà thơ.


2.Nghệ thuật:
- Ngôn ngữ giàu nhạc điệu, cách ngắt
nhịp linh hoạt.
- Sử dụng hình ảnh ẩn dụ, điệp từ,
điệp ngữ giàu sức gợi.

Củng cố - dặn dò :
Qua bài thơ chúng ta đã biết được niềm vui sướng say mê khi bắt gặp lí tưởng CS và
sự tự nguyện gắn bó với quần chúng của nhà thơ.Về nhà các em hãy học thuộc lòng và
nắm được giá trị nội dung và nghệ thuật của nhà thơ. Và chuẩn bị bài “ Tiểu sử tóm tắt”