Giáo án Ngữ văn 11 tuần 19 bài: Lưu biệt khi xuất dương Phan Bội Châu

Phạm Thị Thu Hằng

Giáo án Ngữ văn 11- cơ bản

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 11
Lưu biệt khi xuất dương
-Phan Bội ChâuA. Mục tiêu
- Cảm nhận được vẻ đẹp LM hào hùng của nhà chí sĩ CM đầu thế kỉ XX &
giọng thơ tâm huyết sôi trào của PBC.
B. Trọng tâm
- Tâm trạng người chí sĩ CM trong buổi đầu ra đi tìm đường cứu nước.
C. Đặc điểm bài
- 1 trong những TP mở đầu 1 thời kì LS mới của DT, cũng là 1 thời đại mới
trong văn chương.
D. Tiến trình
1. Kiểm tra bài cũ
2. Bài mới
PBC là ng đầu tiên trong LS VHVN có YT dùng văn chương để tuyên
truyền, vận động CM (nhấn mạnh mđ trực tiếp mà TG đã xđ là tuyên truyền
đường lối CM cho ND, khích lệ tinh thần YN, ý chí chiến đấu, vận động
đông đảo đồng bào tham gia vào khối đại đk DT để hợp sức đánh đuổi kẻ
thù. Những áng thơ văn tuyên truyền ấy chỉ có thể chinh phục lòng ng khi nó
thấm đẫm cx trữ tình, xuất phát từ trái tim nhiệt huyết của TG.

Hđ GV - HS

Yêu cầu cần đạt

- Trình bày những I. Tiểu dẫn
Năm học: 2007 – 2008

1

Trường THPT chuyên Quang Trung


Phạm Thị Thu Hằng

Giáo án Ngữ văn 11- cơ bản

hiểu biết của E về 1. Tác giả
cđ PBC?

- PBC là 1 trong những ng khai sáng con đường đấu
tranh giải phóng DT theo khuynh hướng DCTS, sau

- Ngay từ 1925: thất bại của ptrào Cần vương cuối XIX.
NAQ đã suy tôn + Cđ hđ CM gắn liền với LS đtranh giải phóng DT
ông: vị AH, vị thiên trong 25 năm đầu XX.
sử, đấng xả thân vì + Tấm gương sáng chói về tấm lòng nhiệt thành với lí
ĐL, được 20 triệu tưởng cứu nước, tinh thần đtranh bền bỉ, kiên cường,
con ng trong vòng khó khăn k nản, nguy hiểm k sờn, về lòng tin k dời đổi
nô lệ tôn sùng. vào SNGPDT.
(Những trò lố…).

- Ptrào Đông du phát triển mạnh từ 1905-1908: PBC

- PBC: k xem văn có đk GT, học hỏi, bồi bổ tri thức, tranh thủ sự đồng
chương là mđ cđ tình, ủng hộ của nước ngoài.
mình. Ông vào đời
để làm 1 ng chiến

sĩ

đtranh

ĐLTD

của

cho
DT,

+ 1909: NB thân P, trục xuất PBC, ptrào tan rã >< tên
tuổi PBC- linh hồn của ptrào- vẫn mãi sống trong lòng
bạn bè, đồng chí.

nhưng nvụ của ng -> Năng khiếu VH + nguồn cx dồi dào + từng trải
chiến sĩ buộc ông bước đường CM -> Nvăn lớn, nthơ lớn.
cầm bút stác pvụ -> Ng khơi dòng cho loại VH trữ tình- ctrị, từng đc
cho công cuộc CM. xem như 1 trong mũi tiến công kẻ thù trong công cuộc
vận động CM -> để lại nhiều bài học quý cho bao thế
hệ nvăn sau này.
- Cần lưu ý gì khi

2. TP:

tìm hiểu về bối - Cuối XIX: ctrị đen tối, đặt ra trc các nhà YN 1 câu
cảnh LS dẫn tới sự hỏi lớn day dứt: phải cứu nước bằng cách nào?
Năm học: 2007 – 2008

2

Trường THPT chuyên Quang Trung


Phạm Thị Thu Hằng

ra đời của TP?

Giáo án Ngữ văn 11- cơ bản

- Ảnh hưởng của tư tưởng DCTS từ NN <-> PBC say
sưa dấn bước, bất chấp mọi nguy hiểm, gian lao.

- Trc PBC, đã có II. Đọc- hiểu
nhiều ng pbiểu về 1. Đề:
vđ này trong thơ: - TG đề cập đến chí làm trai nói chung của các nhà nho
Bay thẳng cánh xưa với tinh thần khẳng định. Theo đó, KV làm việc
muôn trùng tiêu lớn của nv trữ tình cũng đc thể hiện 1 cách sâu sắc.
hán/ Phá vòng vây
- Khẳng định 1 lẽ sống đẹp, phải lạ có nghĩa là phải
bạn với kim ô
biết sống cho phi thường, hiển hách, phải dám mưu đồ
(Chim trong lồngnhững việc kinh thiên động địa, xoay chuyển càn
Nguyễn Hữu Cầu),
khôn, chứ k thể sống tầm thường, tẻ nhạt, buông xuôi
Chí làm trai…4 bể
theo sp, chịu để cho con tạo vần xoay.
(Chí AH, NCT)
- Với PBC, đó là sự tiếp nối KV sống mãnh liệt của
-> PBC: hi kì:

chàng trai đầy nhiệt huyết, nhưng nó táo bạo & quyết
hiếm, lạ, khác
liệt hơn NCT (…).
thường.
- Con ng dám đối mặt với cả đất trời (càn khôn), cả vũ
- Qn về chí làm trai
trụ để tự khẳng định mình, vượt hẳn lên trên cái mộng
cuả TG có gì mới
công danh thường gắn liền với hiếu, trung để vươn tới
mẻ?
những lí tưởng nhân quần, XH rộng lớn & cao cả hơn
- C1: bản dịch rõ nhiều
ý. C2: lời tự nhắc
nhở.

-> PBC ôm ấp KV có thể xoay chuyển càn khôn, k để
cho nó tự chuyển vần <-> k chịu khuất phục trước sp,
trước h/c.
-> Lí tưởng sống ấy đã tạo cho con ng 1 tư thế mới,
khoẻ khoắn, ngang tàng, dám ngạo nghễ thách thức với

Năm học: 2007 – 2008

3

Trường THPT chuyên Quang Trung


Phạm Thị Thu Hằng

Giáo án Ngữ văn 11- cơ bản

- Giang sơn còn tô càn khôn.
vẽ mặt nam nhi/
Sinh thời thế phải
xoay nên thời thế
(Chơi xuân).

2. Thực:
- Câu thơ k chỉ đơn giản xác nhận sự có mặt của nv trữ

- Tầm vóc con ng
trong vũ trụ đc tạo
dựng ntn?

tình ở trên đời mà còn hàm chứa 1 tâm niệm: ta hiện
diện k phải như 1 sự ngẫu nhiên, vô ích -> ta phải làm
đc việc gì đó có y/n cho đời. Cuộc thế trăm năm này
cần phải có ta, k phải để hưởng lạc mà là để cống hiến
cho đời, để đáng mặt nam nhi, để lưu danh thiên cổ ->
Khẳng định dứt khoát.
- Chí làm trai đã gắn với YT về cái tôi- công dân đầy

- Qn của PBC gắn tinh thần trách nhiệm trước cđ: thấy việc k thể k làm, k
liền với những tư ỷ lại cho ai. Giọng nghi vấn nhưng nhằm khẳng định
tưởng gì?
- Bước vào mấy
năm đầu XX: sau
thất bại liên tiếp

quyết liệt hơn 1 KV sống hiển hách, phát huy hết tài
năng & chí khí cống hiến cho đời. Hơn thế, cái tôi ấy
thấy rõ LS là 1 dòng chảy liên tục, có sự góp mặt, sự
tham gia gánh vác cviệc của nhiều thế hệ.

của các ptrào vũ -> Ý thơ đc tăng cấp lên + giọng khuyến khích, giục
trang chống P: nõi giã con ng.
thất vọng, bi quan -> Với 1 lẽ sống nthế, tất sẽ làm nên sự nghiệp, & tên
đè nặng tâm hồn tuổi chẳng có lẽ lại k lưu truyền mãi tới ngàn năm.
những ng VN YN Thân nam nhi k chịu nát với cỏ cây (NCT), k chịu
-> tâm lí buông cảnh cá chậu chim lồng.
xuôi, an phận.

Năm học: 2007 – 2008

* Cảm hứng LM bay bổng lại đc gắn với những
4

Trường THPT chuyên Quang Trung


Phạm Thị Thu Hằng

Giáo án Ngữ văn 11- cơ bản

-> hồi chuông thức htượng ngth kì vĩ, trường tồn: càn khôn, khoảng trăm
tỉnh của P có y/n năm, sau này muôn thuở -> làm tăng đến vô cùng s/m
lớn.

của KV & niềm tin.

3. Luận:

- Thái độ của TG - Gắn chí làm trai vào h/c thực tế của ĐN
trước tình cảnh ĐN + Lẽ nhục- vinh đc đặt ra, gắn với sự tồn vong của DT.
ntn?
+ Ý tưởng của PBC mang sắc thái mới của tư tưởng
(+ Tnào là nền học thđại, thđộ chối bỏ nền học vấn cũ đầy tinh thần CM.
vấn cũ?

Phải biết đặt TP vào h/c ra đời của nó mới có thể hiểu

+ Từ ngữ nào thể sâu sắc nguyên nhân của thđộ này. Mang trong lòng ý
hiện rõ thđộ đgiá chí gp DT cùng nỗi nhục mất nước, lại chịu ảnh hưởng
của TG đ/v nó?

của Tân thư, PBC nhìn thấy sự vô ích của cái học, kiểu

+ Nguyên nhân của học cĩ trc những đòi hỏi mới của thđại.
thđộ đó là gì?

- PBC dám đối mặt với cả nền học vấn cũ để nhận thức

+ Nền học vấn cũ 1 chân lí: tử hĩ (đã chết), nhuế (nhục), si (ngu): sách
đã đc nhìn nhận từ vở thánh hiền k giúp gì đc khi nước mất nhà tan -> ý
góc độ nào?)
- Liên hệ: NĐC.

tưởng táo bạo đ/v 1 ng từng gắn bó với cửa Khổng sân
Trình. Tất nhiên ông hiểu vtrò của đạo Nho trong
XHPK, thấm thía y/n của cái học nho gia trong việc

- PBC nhận thấy sự đào luyện NC con ng phù hợp với đòi hỏi của 1 thời kì
lỗi thời của những LS.
tín điều xưa cũ
từng 1 thời khuôn
vàng thước ngọc

- PBC nhận thức đc vì YN, có KV tìm con đường đi
mới có thể đưa nước nhà thoát khỏi cảnh khổ đau.

-> phủ nhận quyết -> Nv trữ tình có khí phách ngang tàng, táo bạo, quyết
liệt của 1 nhà CM đi tiên phong cho thđại mới. Vđ ông
liệt.
muốn phát biểu ở TP là vđ thđộ đ/v ĐN trong htại. Cái
Năm học: 2007 – 2008

5

Trường THPT chuyên Quang Trung


Phạm Thị Thu Hằng

Giáo án Ngữ văn 11- cơ bản

- Sách vở…thân gì mà ông kêu gọi là sự thức thời, là tinh thần hđ vì SN.
(NK):

chiêm

Đây chính là hệ quy chiếu mà ông đã dùng để đgiá,

nghiệm, có niềm nhìn nhận tcả những vđ còn lại.
tủi thẹn, thoàng
nghi ngờ về hữu
dụng của VH trong
ngày loạn.
-> PBC: thđộ k
dừng ở mức nghi
ngờ.

Tình

ĐN+cá

tính

thế
ưa

hđ=tđ sâu sắc từ 4. Kết:
cốt cách của 1 con - Tư thế & KV buổi lên đường của nv trữ tình.
ng.

- H/a đều hết sức lớn lao: bể Đông, cánh gió, muôn

- Câu thơ cho E trùng sóng bạc -> hoà nhậpvới con ng trong tư thế bay
hiểu gì về KV hđ & lên. TG mong muốn tìm ra con đường đi mới cho LS
tư thế ng đi buổi ĐN, tìm ra trường hđ mới để thân nam nhi đc thoả chí
lên đường?

bình sinh.

- Thực tế: cuộc ra - H/a kết thúc thật LM, hào hùng, con ng dường như
đi bí mật, vài 3 đ/c đc đôi cánh thiên thần, bay bổng ở bên trên thực tại tối
thân cận tiễn, phía tăm, khắc nghiệt, vươn ngang tầm vũ trụ bao la -> Con
trc le lói tia sáng ng ra đi tìm đường cứu nước vẫn hăm hở dấn thân, tự
của KV…

tin & đầy quyết tâm.
-> Hình tượng thật đẹp & giàu chất sử thi đã thắp sáng
niềm tin & hi vọng cho 1 thđại mới, 1 thế kỉ mới. Tâm
thế cùng với tư thế của nv trữ tình lúc này là muốn lao

Năm học: 2007 – 2008

6

Trường THPT chuyên Quang Trung


Phạm Thị Thu Hằng

Giáo án Ngữ văn 11- cơ bản

ngay vào 1 trường hđ mới mẻ, sôi động; bay lên làm
quẫy sóng đại dương, hay bay lên cùng những đợt
sóng trào sôi vừa thoáng hiện lên trong tâm tưởng.
III. Tổng kết:
1- KV sống hào hùng, mãnh liệt

- Tư thế con ng kì vĩ, sánh ngang vĩ trụ
- Lòng YN cháy bỏng & YT về lẽ nhục- vinh gắn liền
sự tồn vong của ĐN
- Theo E, những
yếu tố nào tạo nên
sức lôi cuốn mạnh
mẽ của TP?

- Tư tưởng đổi mới táo bạo, đi tiên phong cho thđại
vốn đc TN thđại hăm hở đón chào & tin tưởng.
- Khí phách ngang tàng, dám đương đầu với mọi thử
thách
- Giọng thơ tâm huyết sâu lắng mà sục sôi, hào hùng,
đánh trúng vào nỗi nhục mất nước mà mọi ng VN phải
chịu đựng cũng như lích thích đc bản tính ưa hđ của
TN.
-> 1 nhân cách đáng ngưỡng mộ.
-> TP gợi ra cả 1 trường hđ rộng rãi cho những ng
đang muốn làm 1 cái gì đó có y/n cho ĐN.
2- TP đc viết theo bút pháp ước lệ, phóng đại của thơ
tỏ chí cổ điển rất cần thiết cho nhu cầu cổ vũ, động
viên. TG đã thực sự thổi hồn vào từng câu chữ, h/a
vốn quen, khiến chúng vẫn mang đậm dấu ấn cá nhân
ng viết & có đc sức lay động thấm thía.
3- Đây là TP từ biệt & cũng là lời mời gọi lên đường.

Năm học: 2007 – 2008

7

Trường THPT chuyên Quang Trung


Phạm Thị Thu Hằng

Giáo án Ngữ văn 11- cơ bản

Nó htoàn tương xứng với tầm vóc của 1 con ng đc cả
DT ngưỡng vọng & tin tưởng vào thời điểm LS khi đó.

HDHB:

1. Rút ra những bài học về 1 lẽ sống đẹp của TN trong
thđại ngày nay?
- sống có lí tưởng, có hoài bão
- ước mơ & dám đương đầu với mọi thử thách để thực
hiện hoài bão, ước mơ đó.
2. Cảm nhận về h/a ngth ở C7- 8?

- BT khó:

3. Chí làm trai đã đc nv trữ tình khẳng định trên cơ sở
nào?
- nhận thấy nó phù hợp với KV khđịnh cái tôi
- nhận thấy nó phù hợp với y/c của ĐN về 1 thế hệ TN
biết Xúm vai vào xốc vác cựu giang san, khôi phục lại
chủ quyền.
- nhận thấy nó là đk cần để kéo những kẻ còn bị cầm tù
bởi nền học vấn cũ ra khỏi cơn mê để tìm tới hướng đi
mới cho LS.

-> Qn về cơ bản vẫn nằm trong vòng YT hệ nho gia
(PNL-> Đặng Dung-> Ng Hữu Cầu-> NCT).
-> Nét mới của PBC: sự nhạy cảm trc đòi hỏi mới của
ĐN, đích: khôi phục chcủ quyền ĐN. Điều qtrọng là
phải biết dứt bỏ cái học từ chương đã trở thành 1 lực
cản trên đg đi của kẻ mang hoài bão cứu dân, cứu nước

Năm học: 2007 – 2008

8

Trường THPT chuyên Quang Trung


Phạm Thị Thu Hằng

Giáo án Ngữ văn 11- cơ bản

-> Xét ở 1 mức độ, qn của ông đã có phần vượt lên qn
cũ từng đc khđịnh trong suốt thời TĐ.

Tổ trưởng kí duyệt:
1. 2008

Cao Thị Hoan

Năm học: 2007 – 2008

9

Trường THPT chuyên Quang Trung