Giáo án Ngữ văn 12 tuần 25 bài: Một người Hà Nội

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 12

MỘT NGƯỜI HÀ NỘI
NGUYỄN KHẢI
A/. MỤC TIÊU:
Giúp H:
- Cảm nhận được vẻ đẹp và chiều sâu văn hoá của người Hà Nội qua hình tượng nhân vật
bà Hiền.
- Nắm được một số nét cơ bản trong nghệ thuật văn xuôi của Nguyễn Khải: cách kể
chuyện, giọng văn, chất triết lí...
B/.CHUẨN BỊ:
GV: SGK, SGV, Thiết kế bài học
HS: SGK; đọc hiểu bài “ Về Tây Ninh”
C/.PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC:
GV tổ chức giờ dạy theo cách kết hợp các phương pháp đọc sáng tạo, gợi tìm; kết hợp với
các hình thức trao đổi thảo luận, trả lời các câu hỏi.
D/. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1/ Ổn định tổ chức: Kiểm diện HS
2. Kiểm tra bài cũ:
1. Trắc nghiệm ghép nối:
STT

Tác phẩm

Năm sáng tác

1

Đất (Anh Đức)

1966

2

Rừng xà nu (Nguyễn Trung Thành)

1965

3

Những đứa con trong gia đình (Nguyễn Thi)

1964

4

Một người Hà Nội (Nguyễn Khải)

1990

Đáp án: 1 – 1964; 2 – 1965; 3 – 1966; 4 – 1990.


2. Nhận xét ngắn: ba tác phẩm đầu có điểm gì chung về thời gian, nội dung sáng tác? Một
người Hà Nội có gì khác biệt về thời gian và nội dung phản ánh so với ba tác phẩm trên ?
Gợi ý trả lời: * Ba tác phẩm: - Sáng tác trong thời ký kháng chiến chống Mĩ.
- Nd phản ánh: về cuộc đấu tranh chống đế quốc Mĩ.
* Một người Hà Nội: - Sáng tác trong thời kỳ đất nước đổi mới – văn học đổi mới.
- Nd phản ánh: con người và cuộc sống đời thường.
3.Giảng bài mới:
* Giới thiệu

HOẠT ĐỘNG CỦA G &

NỘI DUNG CẦN ĐẠT

H
- Sơ lược về tác giả?

I/.Giới thiệu
1/.Tác giả
- Nguyễn Khải (1930 – 2008), tên khai sinh là Nguyễn Mạnh
Khải, sinh tại Hà Nội, đã từng tham gia, rèn luyện, trưởng
thành và bắt đầu sự nghiệp văn chương trong quân ngũ.
- Sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Khải chia 2 giai đoạn:
+ 1955 – 1978: quan tâm đến vấn đề chính trị, giọng văn
chính luận. Tiêu chí đánh giá con người là tiêu chí đạo đức
và chính trị.
+ 1978 – nay: quan tâm nhiều hơn đến số phận cá nhân trong
cuộc sống đời thường, giọng triết luận. Tiêu chí đánh giá con
người được mở rộng ở các góc độ văn hoá, lịch sử và triết
học.
+ Những tác phẩm tiêu biểu: SGK tr 72.
- Cống hiến của ông được ghi nhận bằng nhiều giải thưởng
về văn học nghệ thuật, trong đó có giải thưởng Hồ Chí Minh

- Thể loại?

năm 2000.

- Xuất xứ?

2. Taùc phaåm:


(a). Thể loại: Truyện ngắn.
(b). Xuất xứ;
- Sáng tác 1990, gắn với công cuộc đổi mới của đất nước.
- Rút từ tập Hà Nội trong mắt tôi, XB 1995.
- Tóm tắt truyện?

(c).Tóm tắt truyện:
Sau khi hòa bình lập lại, nhân vật “tôi” từ chiến khu về Hà
Nội. Nhân vật “ tôi” cảm nhận được người dân đang thích
ứng với cuộc sống mới, trong đó có cô Hiền. Cô Hiền nói về
niềm vui cả phần máy móc, cực đoan của cuộc sống xung
quanh.
Thời kì đầu xây dựng XHCN ở miền Bắc, cô Hiền làm việc
phù hợp với chủ trương và đưa gia đình vượt qua những thử
thách, khó khăn.
Vào lúc Mỹ đánh phá miền Bắc, cô Hiền dạy con cách sống
biết tự trọng, không sống ăn bám vào sự hy sinh của người
khác. Vì thế tuy cô Hiền “ đau đớn nhưng bằng lòng” cho
con đi chiến đấu.
Ngày đại thắng mùa xuân năm 1975, nhân vật “tôi” có dịp
gặp Dũng – người con lớn của cô Hiền trong buổi liên hoan
đoàn tụ.Nơi đây, nhân vật “tôi” được nghe câu chuyện cảm
động của Dũng về Tuất – người đồng đội đã hy sinh và mẹ
của Tuất – một người mẹ Hà Nội có con đi chiến đấu chống
Mỹ.
Nhân vật “ tôi” từ thành phố H.C.Minh ra Hà Nội công
tác và ghé thăm cô Hiền. Đó là thời kỳ đổi mới với đủ cái tốt

– xấu – phải – trái, cô Hiền vẫn là một người Hà Nội với
tính cách như xưa.
II/.Đọc hiểu

+ Nhân vật trung tâm?

Thời

Nhân vật bà Hiền – Một

Nhân vật tôi


Nhìn vào kết cấu văn bản,

gian

người Hà Nội

- Người kể

nhận thấy nhân vật được

chuyện

xây dựng theo trình tự

Trước

- Lai lịch: người gốc Hà -

nào?

năm

Nội, có nhan sắc, thông nhưng

1955

minh, gia đình gia giáo, có gắn bó và chứng

(thời

gian)

Mốc

chính?

Cháu

họ
là

+ Song song là nhân vật

nền nếp, yêu văn chương.

nào? Quan hệ và vai trò?

- Trong kháng chiến chống vật bà Hiền.

(Có thể có hướng khai

Pháp: vẫn sống ở Hà Nội. Lí

thác khác)

do đơn giản vì không thể rời

- Chú ý gì về lai lịch của

xa Hà Nội, không thể sinh

xa

người

kiến cuộc đời nhân

cơ lập nghiệp ở một vùng

bà Hiền?

đất khác

- Trong không khí của

 Tình yêu Hà Nội, sự gắn

cuộc k/chiến chống P, bà

bó với Hà Nội.

vẫn ở lại HN. Vì sao?

 Khiến cho nhân
vật

tôi

“nghi

ngại”.

Cho thấy điều gì về n/vật
- Bà Hiền tỉnh táo nhận ra - Phát hiện ra sự

bà Hiền?

niềm vui hơi quá mức và có từng trải, lịch lãm,

- Thái độ của nhân vật

phần thoả mãn của con bản lĩnh của bà

Tôi?

người sau chiến thắng “vui Hiền nhưng vẫn
hơi nhiều và nói cũng hơi còn những băn

nhiều”. Bà không bằng lòng khoăn, nghi ngại,
với cách bắt chước ngôn không tin cậy.

- Tìm những chi tiết về bà
Hiền trong giai đoạn hoà
bình lập lại?

bình

+ Thái độ của bà Hiền
trước

niềm

vui

chiến

thắng?
+ Nếp sống nếp sinh hoạt
có thay đổi?

Hoà
lập lại

ngữ cách mạng không phải
lối. Bằng sự từng trải và
trầm tĩnh, bà Hiền nói đến
sự làm ăn chứ không mãi
say sưa trong chiến thắng.

- Mặc dù thời thế đã đổi
thay nhưng bà Hiền vẫn giữ
vững nếp nhà. Vẫn giữ được
nếp sinh hoạt truyền thống


của một gia đình có văn hoá,
có cách sống đẹp, đường
hoàng, sang trọng. Khi các
con còn nhỏ, ngồi vào bàn
ăn, cô thường chú ý sửa
chữa cách ngồi, cách cầm
bát, cầm đũa, cách múc canh
và cả cách nói chuyện trong
bữa ăn. “Chúng mày là
người Hà Nội thì cách đi
đứng, nói năng phải có
chuẩn, không được sống tuỳ
tiện, buông tuồng”.
+ Cách quản lí gia đình,
tính toán làm ăn?

- Cách quản lí gia đình, tính
toán làm ăn:
. Chuyện hôn nhân, sinh
con, tính toán cho tương lai
của con cái.
. Bán một ngôi nhà ở hàng - Phát hiện ra bà
Bún

Hiền có “đầu óc

. Không đồng ý cho chồng thực tế”, “tính toán
mua máy in, thuê người trước cả” và “luôn
làm.
- Từ đó nhận thấy bà Hiền
là người như thế nào?
- Nhân vật Tôi đã vỡ lẽ ra
nét tính cách nào của nhân
vật bà Hiền?

. Bản thân mở một cửa hàng
lưu niệm, tự tay làm ra sản
phẩm “hoa làm rất đẹp, bán
rất đắt”.
. Phê phán thói gia trưởng
của người cháu.
 Bản lĩnh, thức thời, khôn

- Trong hoàn cảnh cả nước

luôn tính đúng”,
“đã tính là làm, đã
làm là không để ý
tới những lời đàm
tiếu của thiên hạ”
Khâm phục


ra trận, hai con lần lượt ra

ngoan và sắc sảo.

chiến trường, thái độ của
bà Hiền như thế nào?

Trong

- Bằng lòng cho hai đứa con - “Cô tôi tính toán

thời kì đi chiến đấu.
kháng
- Nhận ra thêm nét tính
cách nào nữa ở bà Hiền?
- Thái độ của người kể

việc

nhà,

việc

chiến

+Vì không muốn con sống nước đại khái là
bám vào sự hy sinh của bạn như thế”.

chống

bè.

Mĩ

+ Bảo nó tìm đường sống để của bà Hiền (thống
các bạn nó phải chết cũng là nhất giữa tình yêu

chuyện?

một cách giết chết nó.
+ Muốn bình đẳng với các

-> Vỡ lẽ ra vẻ đẹp

gia đình và tình
yêu Tổ quốc).

bà mẹ khác “hoặc sống cả
hoặc chết cả, vui lẻ thì có
hay hớm gì” -> là một con
người giàu lòng tự trọng, có
ý thức trách nhiệm với cộng
đồng -> giải quyết việc nhà
việc nước rất hợp lí.  Tình
yêu nước biểu lộ chân thực,
- Sau ngày thống nhất, Hà

tự nhiên, không giả tạo.

Nội có thay đổi gì? Thái
độ của nhân vật tôi trước

Đất

- Hà Nội giàu hơn, vui hơn,  Hoài nghi, lo

nước

hăm hở buôn bán, lối sống âu, không tin họ

- Nếp sinh hoạt, nét tính

bước

xô bồ.

cách của bà Hiền có thay

vào

sự thay đổi ấy?

đổi?
Biểu hiện ?

còn giữ được nét

- Bà Hiền vẫn là “một người hào hoa, thanh lịch
thời kì Hà Nội của hôm nay, thuần của đất kinh kì.
kinh tế tuý không pha trộn”.
thị

- Nơi tiếp khách của bà sau
trường
tấm bình phong cao hơn đầu
.
người bằng gỗ chạm suốt


mấy chục năm không hề
thay đổi.
- Vẫn duy trì những cuộc
gặp mặt bạn bè hàng tháng
-> cuộc sống xô bồ nhưng
- Hình ảnh cây si đổ, sống

vẫn giữ một lối sống sang

lại trong lời kể của bà

trọng và thanh lịch.

Hiền cho thấy điều gì
trong suy nghĩ, nhận thức
của bà?

- Vẫn giữ thói quen chơi hoa
thuỷ tiên ngày Tết.
- Kể về chuyện cây si bị đổ
“lại sống” -> niềm tin về

- Phát hiện của nhân vật

quy luật bất diệt của sự sống

tôi về bà Hiền so với các

và sự trường tồn của những

giai đoạn trước? Thái độ?

giá trị văn hoá truyền thống. - Phát hiện ra bà

- Nét đẹp nhất trong nhân

Hiền: “giỏi quá”,

cách bà Hiền là gì?

“khiêm

- Thảo luận nhóm: + Cảm

rộng lượng quá”

nhận về hình ảnh “hạt bụi



vàng”?

thán phục.

+ Nhận xét, suy nghĩ về

- “Một người như

tính cảm, thái độ của

cô phải chết đi thật

người kể chuyện: “Một

- Bà Hiền là “một hạt bụi tiếc, lại một hạt
bụi vàng của Hà
vàng của Hà Nội”

người như cô... ánh vàng.”

-> Một so sánh độc đáo
nhằm ca ngợi bản lĩnh, cốt
cách của bà Hiền.
- Nói đến hạt bụi, người ta
nghĩ đến một vật nhỏ bé,
bình thường. Nhưng “hạt
bụi vàng” thì dù nhỏ bé

Nội

Ngỡ

rơi

tốn

và

ngàng,

xuống,

chìm sâu vào lớp
đất cổ. Những hạt
bụi vàng lấp lánh
đâu đó ở một góc
phố Hà Nội, hãy
mượn gió mà bay
lên cho đất kinh kì


nhưng lại có giá trị quý báu.

chói sáng những

- Bà Hiền là một người Hà ánh vàng”.
Nội bình thường nhưng

 Tiếc nuối, lo

trong bà chứa đựng những âu, tin tưởng, tự
cái tinh hoa của người Hà hào.
Nội.

 Tha thiết nâng

-> Bản sắc Hà Nội, văn hoá niu và mong muốn
Hà Nội, là chất vàng mười nhân lên những
của Hà Nội. Mỏ vàng trầm nhân cách văn hoá
tích đó được bồi đắp tích tụ
từ những hạt bụi vàng như
bà Hiền. Bao nhiêu người
như bà Hiền sẽ hợp lại thành
những ánh vàng chói sáng.
Ánh vàng ấy là phẩm giá
của người Hà Nội, là cái
truyền thống, cốt cách của
người Hà Nội.

Kết

 Qua thời gian, sự biến  Qua thời gian,

luận

thiên của thời thế nhưng bà nhân vật tôi càng
Hiền vẫn giữ được cốt cách ngày

càng

hiểu

của người Hà Nội, bản lĩnh, dần ra ngày một rõ

tự tin, trung thực và giàu hơn đầy đủ hơn vẻ
lòng tự trọng.

đẹp của lối sóng
Hà Nội, văn hoá
Hà Nội. (Từ hoài
nghi, e ngại đến nể
phục; từ tò mò đến

- Qua phân tích, hãy khái

cảm

quát vẻ đẹp cơ bản của

trọng).

động,

trân


nhân vật bà Hiền?

2. Những đặc sắc nghệ thuật
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật: Đặt nhân vật trong nhiều
quan hệ (gia đình, xã hội), nhân vật được soi chiếu trên
nhiều bình diện (hôn nhân, nuôi dạy con cái, quản lí gia
đình, cách nhìn nhận đối với con người và hiện tượng xung
quanh, quan niệm và cách xử thế...).

- Người kể chuyện xưng tôi tăng cảm giác tin cậy cho câu
chuyện và tăng tính đối thoại dân chủ với người đọc.
- Ngôn ngữ sắc sảo, giàu tính trí tuệ, uyên bác, giọng văn
linh hoạt, đa thanh (lúc lo lắng, chiêm nghiệm, lúc hóm hỉnh,
lúc sôi nổi, nhiệt tình...).

- Diễn giảng.

- Sử dụng những hình ảnh có tính biểu tượng: hình ảnh cây
si, hình ảnh hạt bụi vàng.
III. Tổng kết:
1. Nghệ thuật: Nghệ thuật trần thuật và nghệ thuật xây dựng
nhân vật tiêu biểu cho văn phong của Nguyễn Khải.
2. Nội dung:
- Trân trọng và khao khát lưu giữ vẻ đẹp và chiều sâu văn
hoá của người HN, cũng là của con người thời nay trước
những biến động dữ dội của thời kinh tế thị trường và hội
nhập văn hoá thế giới.
- Cho thấy sự đổi mới trong quan niệm và góc nhìn, chuẩn
đánh giá con người.
 Sự vận động của nhà văn Ng Khải và của nền văn học
mới.

4/. Củng cố và luyện tập:
- Em có suy nghĩ gì về quê hương sau khi học bài này?


1. Hướng dẫn HS giải quyết BTNC: Qua chân dung “một người Hà Nội”, Ng Khải đã trình
bày quan niệm nghệ thuật của cá nhân ông về con người. Hãy làm rõ quan niệm đó?
* Quan niệm nghệ thuật về con ngời của Nguyễn Khải trong Một người Hà Nội gắn liền với

nhận thức và niềm tin mang dấu ấn cá nhân, nghĩa là không hoàn toàn trùng khít với kinh
nghiệm quen thuộc của cộng đồng. Điều đó cũng có nghĩa là quan niệm về con người
trong sáng tác giai đoạn sau của ông có biến đổi vì giai đoạn trước 1978 ông nhìn con người chủ yếu từ kinh nghiệm cộng đồng, lấy tính giai cấp làm chuẩn quy chiếu. Con người
trong Một ngời Hà Nội được Nguyễn Khải soi ngắm trong cái nhìn thế sự, điểm quy chiếu
là văn hoá ứng xử, là đạo đức sinh hoạt. Vẻ đẹp của bà Hiền được tác giả tô đậm ở bản
lĩnh cá nhân, ở những ứng xử xuất phát từ lòng tự trọng của "một người Hà Nội". Đây là
điểm nhìn riêng. (Có thể liên hệ đến lời bộc bạch Nguyễn Khải gửi vào nhân vật "hắn"
trong cuốn tiểu thuyết – tự truyện Thượng đế thì cười : "Bằng sự từng trải của tuổi tác hắn
đã nhận ra vẻ đẹp của đời thường và sự bất biến của những tính cách mới xác lập trong
nửa thế kỉ qua sẽ thành máu huyết của dân tộc, thành tính cách Việt Nam").
2. Hiểu như thế nào về nhan đề “Một người Hà Nội”?
5/.Hướng dẫn H tự học ở nhà:
- Học bài. Soạn bài: Luyện tập về cách dùng một số quan hệ từ.
+ Đọc các BT và trả lời câu hỏi theo yêu cầu của BT vào vở bài soạn.
E/. RÚT KINH NGHIỆM:
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
…………………………………………