Giáo án Ngữ văn 12 tuần 24 bài: Chiếc thuyền ngoài xa Nguyễn Minh Châu

GIÁO ÁN NGỮ VĂN LỚP 12
CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA
Nguyễn Minh Châu

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Kiến thức:
- Cảm nhận được suy nghĩ của người nghệ sĩ nhiếp ảnh khi phát hiện ra cái mâu thuẫn éo
le trong nghề nghiệp của mình; từ đó thấy rõ mỗi người, nhất là người nghệ sĩ không thể
giản đơn và sơ lược khi nhìn nhận cuộc sống và con người.
- Hiểu được những nét đặc sắc về nghệ thuật: kết cấu độc đáo, cách triển khai cốt truyện
rất sáng tạo, khắc hoạ nhân vật khá sắc sảo của một cây bút bản lĩnh và tài hoa.
2. Kĩ năng:
- Kĩ năng chuyên môn: đọc hiểu truyện ngắn Việt Nam hiện đại.
- Kĩ năng sống:
+ Tự nhận thức về cách tiếp cận và thể hiện hiện thực trong tác phẩm, về cảm hứng thế sự
và tấm lòng đầy ưu tư, trăn trở của nhà văn trước cuộc sống hiện tại, qua đó rút ra bài học
nhận thức về cuộc sống của mỗi cá nhân.
+ Tư duy sáng tạo: Phân tích, bình luận về cá tính sắc nét, về cách đặt vấn đề và giải quyết
vấn đề của nhà văn trong tác phẩm.
3. Thái độ:
- Ý thức đúng đắn mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời, giữa các mặt trong cuộc sống.
- Tự khám phá cho mình cách nhìn nhận cuộc sống khách quan, đúng đắn.

II. PHƯƠNG TIỆN THỰC HIỆN.
1. Giáo viên: SGK, SGV, Tài liệu tham khảo.


2. Học sinh: SGK, vở soạn.

III. PHƯƠNG PHÁP TIẾN HÀNH.
- Giáo viên tiến hành kết hợp các phương pháp gợi tìm, đàm thoại, diễn giảng.

- Phương pháp dạy học tích cực:
+ Động não: HS suy nghĩ và nêu ý kiến về cách tiếp cận và thể hiện hiện thực trong tác
phẩm.
+ Thảo luận nhóm: Trao đổi về sự thể hiện cảm hứng thế sự của nhà văn Nguyễn Minh
Châu trong tác phẩm.
+ Trình bày 1 phút: Trình bày cảm nhận, ấn tượng sâu sắc của cá nhân về giá trị nội dung
và nghệ thuật của tác phẩm.

IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1. Ổn định:
2. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra phần chuẩn bị bài của học sinh
3. Bài mới:
“Trong sáng tác của Nguyễn Minh Châu, dù có là tiểu thuyết hay truyện ngắn, cốt
truyện thường không đóng một vai trò nào đáng kể. Nhà văn tập trung chú ý vào thân
phận con người, tính cách nhân vật và đã huy động vào đấy tâm hồn đa cảm dồi dào ấn
tượng tươi mới và xúc động về cuộc sống, bút pháp chân thực và một giọng văn trữ tình
trầm lắng ấp áp” (Nguyễn Văn Hạnh, Nguyễn Minh Châu những năm 80 và sự đổi mới
cách nhìn về con người, T.C Văn học, 1993, số 3, tr.20). Có thể nói Chiếc thuyền ngoài xa
là một biểu hiện của xu hướng tìm tòi khám phá trong văn của Nguyễn Minh Châu, trở về
với đời thường, với mảnh đất miền Trung cằn cỗi và cơ cực, đau đáu đi tìm câu hỏi cho
những phận người trong cuộc sống đời thường trăm đắng ngàn cay. Trên tinh thần quyết
liệt đổi mới, Nguyễn Minh Châu đã lấy con người làm đối tượng phản ánh thay cho hiện
thực đời sống. Mặc dù không phủ nhận văn chương gắn với cái chung, với cộng đồng


nhưng Nguyễn Minh Châu còn muốn thể hiện một quan niệm văn chương trước hết phải
là câu chuyện của con người, với muôn mặt phức tạp phong phú với tất cả chiều sâu.

Hoạt động của GV & HS

HOẠT ĐỘNG 1: TÌM HIỂU

Yêu cầu kiến thức

I. TÌM HIỂU CHUNG.

CHUNG
? Em hãy giới thiệu những nét chung 1. Tác giả.
nhất về nhà văn Nguyễn Minh Châu?
- Nguyễn Minh Châu (1930- 1989)
- Quê: Xã Quỳnh Hải, huyện Quỳnh Lưu,
tỉnh Nghệ An
- Ông là nhà văn quân đội - “Niềm kiêu hãnh
của những người cầm bút” ( Nguyễn Khải)
- Trước 1975: tác phẩm của ông mang đặc
điểm chung của văn học thời chống Mĩ:
Mang khuynh hướng sử thi, lấp lánh vẻ đẹp
lãng mạn và dồi dào chất thơ.
- Sau 1975 (chính xác là từ những năm 1980)
ông “thuộc trong số những nhà văn mở
đường tinh anh và tài năng nhất” (Nguyên
Ngọc) của văn học Việt Nam thời đổi mới và
được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn
học nghệ thuật
năm 2000
- Tác phẩm chính: (SGK) Dấu chân người
lính, Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành,


Bến quê…

2. Tác phẩm.
- Tháng 8- 1983.
- In trong tập truyện ngắn cùng tên, NXB Tác
? Nêu xuất xứ ? hoàn cảnh sáng tác?

phẩm mới, Hà Nội, 1987

MR: “ Chiếc thuyền ngoài xa” ra đời ba
năm trước thời điểm 1986 - mốc mà bất
cứ một nhà văn Việt Nam, XHCN nào
cũng phải nhớ, như là năm khai sinh và
tái sinh con đường nghệ thuật của mình,
ít nhất là về tư thế cầm bút, họ được tự
do. Nguyễn Minh Châu được coi là vị
khai quốc công thần của triều đại văn
học đổi mới. Bắt đầu từ Bức tranh,
Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành,
truyện ngắn Nguyễn Minh Châu tăng
dần độ rung chấn vào cơ địa văn đàn
đương thời, dự báo một cuộc bung trào
bung nham đổi mới triệt để của văn học
nghệ thuật những năm sau đó.

HOẠT ĐỘNG 2: ĐỌC HIỂU VĂN
BẢN.

II - ĐỌC HIỂU VĂN BẢN.

GV yêu cầu HS đọc ở nhà.
? Nêu bố cục của văn bản?

- Đọc.
- Bố cục: Hai đoạn
+ Đoạn 1(từ đầu đến chiếc thuyền lưới vó đã
biến mất): Cảnh bình minh trên biển


+ Đoạn 2(còn lại): Câu chuyện

ở toà án

huyện
? Tác phẩm mở đầu bằng khung cảnhnh
như thế nào?

1. Cảnh bình minh trên biển: Người nghệ sĩ

có những phát hiện mới mẻ
? Nghệ sĩ Phùng đã gọi đó là cảnh đắt tr
trời cho? Em hiểu như thế nào?

a. Bức tranh thiên nhiên hoàn mĩ:
- Vẻ đẹp trời cho mà cả đời bấm máy người
nghệ sĩ chỉ có diễm phúc bắt gặp một lần :
Mũi thuyền in một nét mơ hồ loè nhoè vào
bầu sương mù mầu trắng như sữa có pha đôi
chút màu hồng hồng do ánh mặt trời chiếu
vào.Vài bóng người lớn lẫn trẻ con ngồi im
phăng phắc như tượng trên chiếc mui khum
khum…”

+ Một bức tranh mực tàu của một danh hoạ
thời cổ
+ Toàn bộ khung cảnh từ đường nét đến ánh
sáng đều hài hoà
+ Một vẻ đẹp toàn bích
 Không thể tìm thêm một từ ngữ nào ấn

? Trình bày cảm nhận của em về bức
tượng hơn nữa để ca ngợi vẻ đẹp cổ điển mà
tranh?

lãng mạn của bức tranh biển lúc bình minh.
- Cảm xúc người nghệ sĩ:

? Trước cảnh đẹp như vậy, cảm xúc của
Phùng như thế nào?
MR: Còn gì hạnh phúc hơn đối với
người nghệ sĩ khi bắt gặp vẻ đẹp tuyệt
cảnh đem đến sự trong trẻo, bay bổng

+ Đau thắt trái tim, thấy được khoảnh

khắc trong ngần của tâm hồn.
+ Khám phá ra chân lí của sự hoàn thiện
+ Nghĩ rằng bản thân của cái đẹp chính là
đạo đức


của tâm hồn. Cái đẹp thực sự giúp  Cái đẹp thực sự phải có tính hướng thiện.
thanh lọc tâm hồn.

Đó là sự hài hòa giữa Chân, Thiện, Mĩ.
b- Bức tranh cuộc sống đầy bất ngờ và
nghịch lí
- Từ chiếc thuyền đẹp như mơ, những con

người bước ra:
? Bước ra khỏi chiếc thuyền có phải cảnh
+ Một người đàn bà ngoài bốn mươi tuổi cao
mà người nghệ sĩ mong đợi không?
MR: Giữa lúc tâm hồn đang thăng hoa
bởi cái đẹp vô cùng, vô tận của ngoại
cảnh thì nghệ sĩ Phùng lại choáng váng
vì những gì mình đang chứng kiến.

lớn, thô kệch và xấu xí với khuôn mặt rỗ đầy
mệt mỏi, tái nhợt sau một đêm thức trắng,
ánh mắt như buồn ngủ…
+ Một lão đàn ông thô kệch, dữ tợn với tấm
lưng rộng, mái tóc tổ quạ, chân đi chữ bát,
đôi mắt đầy vẻ độc dữ.
- Hành động:
+ Người đàn ông rút chiếc thắt lưng quật tới

? Hành động của họ như thế nào?

tấp vào người đàn bà với tất cả lòng căm hận
như lửa cháy: “Mày chết đi cho ông

nhờ,

chúng mày chết đi cho ông nhờ” → tra tấn cả
về cả thể xác và tinh thần.
+ Người đàn bà cam chịu, nhẫn nhục “không
hề kêu một tiếng, không chống trả, cũng
không tìm cách chạy trốn”.
? Nếu là người đàn bà em sẽ xử sự
như thế nào?

+ Thằng bé Phác: vì thương mẹ như một viên
đạn trên đường lao tới đích nhảy xổ vào,
giằng lấy chiếc thắt lưng, quật vào gã đàn ông.
Lão thẳng tay tát thằng bé khiến nó lảo đảo
ngã chúi xuống cát rồi bỏ đi.
+ Người đàn bà lúc này mới đau đớn, xấu hổ,


nhục nhã, mếu máo gọi con.
 Thì ra đó là một gia đình - Một bi kịch
ngang trái. Đằng sa vẻ đẹp tưởng như hoàn
thiện hoàn mĩ lại là cảnh tượng hãi hùng, phi
đạo đức, phi thẩm mĩ.
? Em có cảm nhận như thế nào về
phát hiện thứ hai này của người nghệ
sĩ?

- Thái độ của người nghệ sĩ:
+ Mấy phút đầu, Phùng quá ngạc nhiên, đứng
há mồm ra mà nhìn → Người nghệ sĩ trong

Phùng đang hết sức sửng sốt, thất vọng.
? Trước cảnh tượng đó, Phùng đã làm
+ Chiếc máy ảnh rơi xuống đất, Phùng định
như thế nào?
lao ra → Lúc này, Phùng sống với tư cách
một con người hành động để bảo vệ con
người.
* Ý nghĩa:
Qua hai phát hiện của người nghệ sĩ, nhà
văn muốn nhắn gửi nhiều thông điệp. Cuộc
đời chứa đựng nhiều nghịch lí, mâu thuẫn,
không thể đánh giá sự việc qua dáng vẻ bề
? Qua sự đối lập giữa hai phát hiện của
ngoài mà phải đi sâu tìm hiểu bên trong. Cần
Phùng, em có suy nghĩ gì về thông điệp
có cái nhìn đa chiều về cuộc sống. Bên cạnh
mà tác giả muốn gửi tới người đọc?
đó, tác giả muốn nói về mối quan hệ giữa
MR: Nhà văn không nên nhìn cuộc sống cuộc đời và nghệ thuật.
chỉ bằng cái nhìn nghệ sĩ và từ ngoài xa
mà phải “ngụp sâu vào dân tộc mình,
nhân dân mình…” “ngụp sâu vào dân
tộc mình, nhân dân mình…” “để làm
công việc giống như kẻ nâng giấc cho
những người cùng đường, tuyệt lộ, bị cái
ác hoặc số phận đen đủi dồn con người


ta đến chân tường, những con người cả
tâm hồn và thể xác bị hắt hủi và đoạ đầy

đến ê chề, hoàn toàn mất hết lòng tin
vào con người vhà cuộc đời để bênh vực
cho những con người không có ai để
bênh vực”(Ngồi buồn viết mà chơi) để
“mang lại một điều gì thật sâu sắc mới
mẻ cho bạn đọc”.
Phải chăng quan niệm ấy cũng rất gần
với quan niệm của Nam Cao trước kia
"…Nghệ thuật chỉ có thể là tiếng kêu

2. Câu chuyện ở toà án huyện.

đau khổ thoát ra từ những kiếp lầm

- Người đàn bà xuất hiện ở tòa án huyện theo

than"(Trăng sáng).

lời mời của chánh án Đẩu.
Chánh án Đẩu

Người đàn bà
hàng chài

Thân mật khuyên Cầu xin không phải
? Vì sao người đàn bà hàng chài lại

người đàn bà tự giải bỏ chồng : Quý tòa

xuất hiện ở tòa án huyện?

phóng một cách đầy … phạt tù con cũng
thiện chí : chị không được, đừng bắt con

Hoạt động nhóm.
GV chia lớp thành 2 nhóm:
+ Nhóm 1: diễn biến tâm lí nhân vật
chánh án Đẩu.
+ Nhóm 2: diễn biến tâm lí nhân vật
người đàn bà hàng chài.
Thời gian thảo luận: 03 phút.
Các nhóm lần lượt trình bày. GV
nhận xét bổ sung, chuẩn kiến thức.

sống nổi với cái lão bỏ nó…
đàn ông vũ phu ấy
đâu.

 Có lẽ Đẩu tin
rằng giải pháp anh
lựa chọn cho người
đàn bà là tốt nhất.
Hoá ra lòng tốt của
anh phi thực tế. Anh
hiểu

pháp

luật

 Một cách cư xử
đáng ngạc nhiên !


nhưng anh đâu phải
người làm ăn…đâu
có hiểu được cái
việc của các người
làm ăn lam lũ, khó
nhọc.
* Thay đổi cách
xưng hô với tư cách
là chánh án :

* Thay đổi thái độ :

Tùy bà! Nguyên tắc thân thiện hơn, khi
của chúng tôi là kêu thì lúng túng , sợ sệt
gọi hòa thuận

lúc lại có vẻ sắc sảo
và kể về cuộc đời
bất hạnh của mình.
- Giải thích sự cam
chịu của mình :
+ Cần một người
đàn ông chèo chống
… để nuôi nấng một
sắp con
+ Cảm thấy hạnh

phúc vì có lúc vợ
chồng con cái …
hòa thuận, vui vẻ,
nhất là lúc ngồi
nhìn đàn con tôi
chúng nó được ăn

* Nghe xong câu

no…

chuyên người đàn bà → Người đàn bà là


kể về cuộc đời mình người rất sâu sắc,
một cái gì vừa vỡ ra hiểu lẽ đời.
trong đầu vị Bao
Công của cái phố
huyện miền biển
→ Câu chuyện đã làm thay đổi suy nghĩ
của Phùng và Đẩu: Người đàn bà hóa ra
không hề ngờ nghệch, cam chịu vô lí mà là
người sâu sắc. Chị biết chắt chiu hạnh phúc.
Trong chị, ta thất thấp thoáng hình ảnh người
phụ nữ VN nhân hậu, bao dung, giàu đức hi
sinh vì chồng, vì con.
- Chánh án Đẩu: có lòng tốt, sẵn sàng bảo vệ
pháp luật nhưng chưa đi sâu vào quần chúng
nhân dân. Pháp luật cần phải đi sâu vào cuộc
sống.

- Nghệ sĩ Phùng: Lắng nghe những điều đó nghệ sĩ
Phùng đi từ ngạc nhiên này sang ngạc nhiên khác,
? Câu chuyện này tác động như thế
nào đến những người nghe ?

nỗi xúc động tràn ngập lòng anh.
Câu chuyện về cuộc đời đáng thương
của người đàn bà kia ẩn chứa
những triết lí sâu sắc về cuộc sống
và con người:
* Quan niệm hạnh phúc của con người nhiều khi
thật giản đơn, khát vọng vọng hạnh phúc thật nhỏ
bé mà sao vẫn ngoài tầm tay.
* Sự tàn bạo nhiều khi được sinh ra từ sự nghèo đói

? Nhận xét về nhân vật chánh án

vất vả .

Đẩu ?

* Nguyên nhân sự nghèo đói khó có thể lí giải một


cách giản đơn:
+ Trước kia do trốn lính.
+ Thêm vào đó do đẻ nhiều quá
+ Nghề nghiệp đầy những bất trắc, nguy hiểmnhững lúc biển động động, phong ba…
Thảo luận : Qua câu chuyện người đàn * Lời giải cho bài toán cuộc đời càng phức tạp:
bà kể gợi cho em những suy nghĩ gì về Trước thời kì đổi mới, nhiều nhà văn lí văn lí giải

cuộc đời ?

một cách giản đơn rằng cách mạng và môi trường
lao động trong xã hội mới sẽ giúp con người tự vượt
lên hoàn cảnh nhưng Nguyễn Minh Châu cho rằng
dù cách mạng về cuộc sống bớt khổ hơn nhưng n
con con người vẫn phải đối diện với sự khắc nghiệt
của cuộc sống và tự họ phải đi tìm câu trả lời.
- Hành trình đi tìm hạnh phúc nhỏ nhoi của những
người hàng chài kia vẫn đầy chông gai phía trước
và có thể còn nảy sinh những bi kịch đau đớn hơn
bi kịch chồng đánh vợ, con trai đã từng cầm dao
chống lại bố để bảo vệ mẹ.
- Con người ta luôn đứng trước sự lựa chọn và
chưa có sự lựa chọn hoàn mĩ cho những con người
nghèo khổ, đáng thương .
3. Tấm ảnh được chọn trong bộ lịch năm
ấy.
- Mỗi lần nhìn kĩ vào tấm ảnh đen trắng, tôi
lại thấy đằng sau tấm ảnh có “ ánh hồng hồng
của buổi sương mai” và “ người đàn bà đang
bước ra khỏi tấm ảnh”:
- Ý nghĩa:


+ Chất thơ, vẻ đẹp lãng mạn của cuộc sống.
+ Hiện thực về số phận lam lũ, khốn khó của
con người.
III. TỔNG KẾT.
1. Nội dung (SGK).

2. Nghệ thuật:
* Xây dựng cốt truyện giản dị mà độc đáo
- Tình huống mang ý nghĩa khám phá về đời sống:
- Tình huống truyện dã được Nguyễn Minh Châu
đẩy lên cao trào và càng xoáy sâu hơn nữa để phát
hiện tính cách con người, phát hiện sự thật cuộc đời.
* Ngôn ngữ trần thuật
- Người kể chuyện: Phùng - sự hoá thân của tác giả
 Tạo điểm nhìn trần thuật sắc sảo, tăng
cường khả năng khám phá đời sống
? Mỗi lần ngắm tấm ảnh người nghệ

của tình huống truyện, lời kể trở nên

sĩ thấy gì ?

khách quan, chân thực, giàu sức
thuyết phục.
- Ngôn ngữ nhân vật: phù hợp với đặc điểm
tính cách từng người:

? Ý nghĩa hình ảnh mà Phùng nhìn
thấy ?

+ Người đàn ông: thô lỗ, cục cằn, tàn nhẫn, hung
bạo
+ Người đàn bà: dịu dàng, xót xa khi nói với
con, đau đớn và thấu trải lẽ đời khi nói về
thân phận.
+ Đẩu: giọng điệu người tốt bụng, nhiệt

HOẠT ĐỘNG 3 : TỔNG KẾT.

thành…


 Việc sử dụng ngôn ngữ linh hoạt, sáng tạo
HS đọc ghi nhớ.
? Tổng kết các giá trị nghệ thuật đặc

như vậy đã phần khắc sâu thêm chủ đề- tư
tưởng của truyện ngắn.

sắc của truyện ngắn ?
4. Củng cố:
- Nắm được nội dung và nghệ thuật của truyện ngắn.
- Thảo luận nhóm : Cảm nghĩ của em về các nhân vật trong truyện ngắn ?
Thời gian : 3 phút.
Cảm nghĩ về nhân vật đã để lại trong em ấn tượng sâu sắc nhất trong truyện ngắn
Chiếc thuyền ngoài xa?
a. Người đàn bà vùng biển:
- Cảm thông cho con người
+ Ngoại hình: thô kệch, xấu xí.
+ Tính cách: cam chịu, nhẫn nhục.
+ Cuộc đời: đau khổ, bất hạnh.
- Xúc động trước sự bao dung, đức hi sinh, lòng thương con vô bờ bến của người đàn bà
vô danh- không mang một cái tên cụ thể trong tác phẩm.
b. Người đàn ông:
- Phẫn nộ trước sự tàn nhẫn, độc ác đối với vợ cho dù trước kia hắn là một anh con trai
cục tính nhưng hiền lành lắm .

- Phần nào cảm thông cho kẻ vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, vừa là tội nhân
gây nên biết bao đau khổ cho chính những người thân?
c. Cảm thương cho chị em Phác- những đứa trẻ nghèo đói lại phải gánh chịu nỗi đau tinh
thần trước cảnh bạo hành trong gia đình.
* Chị Phác : yếu ớt mà can đảm - thương mẹ nhưng phải vật lộn để ngăn không cho Phác
cầm dao chống lại bó để tránh một bi kịch còn xót xa hơn…


* Phác: Thằng con từ tính khí đến mặt mũi giống bố như lột nhưng bất cứ lúc nào cũng có
thể cầm vũ khí đánh lại cha để bảo vệ mẹ.
 Xúc động vì tình thương mẹ dạt dào nhưng cũng rất khó chấp nhận cách bảo vệ mẹ của
nó.
d. Phùng: Trân trọng và ngưỡng mộ một nghệ sĩ lãng mạn nhưng đồng thời là con người
dũng cảm, chính trực , căm ghét sự bất công, bạo tàn, sẵn sàng làm tất cả vì điều thiện, vì
lẽ công bằng.
5. Dặn dò:
• Học bài cũ:
- Nắm được cốt truyện, ý nghĩa tư tưởng của truyện.
- Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện.
- Ý nghĩa các phát hiện, câu chuyện của người đàn bà hàng chái.
• Chuẩn bị bài mới: Soạn bài “ Thực hành về hàm ý”
- Làm các bài tập trong sách giáo khóa.
- Sưu tầm 3 ví dụ về hàm ý trong ngôn ngữ nói hàng ngày.