Phát triển bền vững sản xuất cam trên địa bàn tỉnh nghệ an tt

H C VI N NỌNG NGHI P VI T NAM
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯

LÊ HOÀNG NG C

PHÁT TRI N B N V NG S N XU T CAM
TRểN A BÀN T NH NGH AN

Chuyên ngành: Kinh t phát tri n
Mã s :

9.31.01.05

TịM T T LU N ÁN TI N S

Hµ NéI, 2019


Công trình đ

c hoƠn thƠnh t i:

H C VI N NỌNG NGHI P VI T NAM

Ng

ih

ng d n khoa h c: PGS.TS. Nguy n Th D

ng Nga

TS. Nguy n Qu c Oánh
Ph n bi n 1: GS.TS. Nguy n V n Song
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam
Ph n bi n 2: PGS.TS. Bùi Quang Tu n
Vi n Kinh t Vi t Nam
Ph n bi n 3: TS. Tr n V n

c

H i Khoa h c Kinh t nông nghi p và Phát tri n
nông thôn Vi t Nam

Lu n án s đ

c b o v tr

c H i đ ng đánh giá lu n án c p

H c vi n, h p t i: H c vi n Nông nghi p Vi t Nam
Vào h i ..... ngày ..... tháng ..... n m 2019

Có th tìm hi u Lu n án t i th vi n:
- Th vi n Qu c gia
- Th vi n H c vi n Nông nghi p Vi t Nam


PH N 1. M
U
1.1. TÍNH C P THI T C A

TÀI
Phát tri n b n v ng là m i quan tâm c a b t k qu c gia, lãnh th , ngành s n xu t nào
và t i m i th i đ i. Trong khi lý lu n v phát tri n b n v ng c p đ v mô nh qu c gia,
toàn c u ho c đ a ph ng/vùng đ c đ c p khá r ng rưi nh trong United Nations (1972),
Network UNSDN (2013), Dixon and Fallon (1989), và WCED (1987), lý lu n v phát tri n
b n v ng m t ngành s n xu t nông nghi p c th khá thi u v ng.
Ngh An là t nh mi n Trung có l ch s phát tri n cây có múi t lâu đ i, đ c bi t là cam,
do l i th có h n 13.000 ha đ t đ Bazan. ây là lo i đ t quí hi m đ phát tri n các lo i cây
công nghi p dài ngày và cây n qu . Cam đ c tr ng hàng hóa t i t nh Ngh An t cu i
nh ng n m 80, đư và đang mang l i ngu n thu nh p đáng k cho các h nông dân và góp
ph n t o sinh k cho các h nông dân, đ c bi t là các h s ng khu v c mi n núi (Lê Hoàng
Ng c và Nguy n Th D ng Nga (2016); Vi t Hùng (2016)). Nh có các chính sách khuy n
khích s n xu t c ng nh gia t ng v nhu c u th tr ng v s n ph m cam, di n tích s n xu t
cam t i t nh Ngh An đư gia t ng nhanh chóng. Vào n m 2013, di n tích cam toàn t nh c
tính 2.894 ha, đư t ng lên g n g p hai l n, đ t kho ng 4.757 ha vào n m 2016. Ngoài Qu
H p, Ngh a àn, nhi u huy n đư ch tr ng khai thác th m nh đ a ph ng chuy n đ i
ho c khôi ph c l i s n xu t cam nh Thanh Ch ng, Con Cuông, Yên Thành (Baonghean,
2016). Nhi u t phú cam đư xu t hi n trên đ a bàn huy n Qu H p (Quang i, 2017). M c
dù v y, s phát tri n quá nhanh trong s n xu t cam t i Ngh An đư và đang b c l m t s
v n đ thi u n đ nh và b n v ng, c n có s xem xét và đi u ch nh m t cách thích h p.
Trong nh ng n m g n đây, sâu b nh h i cam đư xu t hi n ngày càng nhi u và là m t trong
các nhân t chính nh h ng n ng n t i n ng su t, ch t l ng và thu nh p c a các h tr ng
cam (Lê Hoàng Ng c và Nguy n Th D ng Nga, 2016). Trong v cam 2016, sâu b nh h i
trên cam b t đ u lan r ng, ch y u các b nh nh b nh vàng lá, vàng ng n, cây không ra qu
bói r i ch t l i d n, cam “gh ”, đư nh h ng r t l n t i thu nh p c a ng i tr ng cam t i
huy n Qu H p (An Nhiên, 2017). Thoái hóa đ t đai và s d ng các lo i phân bón và thu c
BVTV không đ c ki m đ nh đang là m t v n đ hi n h u trong các vùng thâm canh cam
cao nh Qu H p, đây c ng chính là m t trong nh ng nguyên nhân d n t i sâu b nh cam
mà ng i nông dân không th gi i quy t (Xuân Hoàng và Quang An, 2018). Giá cam t i
Ngh An dao đ ng th t th ng trong giai đo n 2012-2016 gây ra tâm lý ng i đ u t c a

ng i s n xu t (Lê Hoàng Ng c và Nguy n Th D ng Nga, 2016).
S b t n đ nh, đ c bi t là v khía c nh kinh t , trong phát tri n s n xu t cam t i Ngh
An đang đ t ra câu h i l n: Làm th nào đ phát tri n s n xu t cam trên đ a bàn t nh nh m
khai thác t i đa l i th đ a ph ng song đ m b o s b n v ng cho sinh k , xã h i, môi
tr ng cho th h hi n t i và mai sau. Cho đ n th i đi m hi n t i các nghiên c u v th c
tr ng s n xu t cam t i Ngh An r t h n ch , và ch a có nghiên c u nào quan tâm t i khía
c nh phát tri n b n v ng s n xu t cam t i t nh Ngh An.
1.2. CÂU H I NGHIÊN C U
Phát tri n b n v ng s n xu t nông nghi p nói chung và phát tri n b n v ng s n xu t
cam nói riêng bao g m nh ng n i dung gì?
Hi n tr ng phát tri n s n xu t cam trên đ a bàn t nh Ngh An trong th i gian qua nh
th nào và có đ m b o tính b n v ng không?
Các y u t nào nh h ng đ n s phát tri n b n v ng s n xu t cam trên đ a bàn t nh
Ngh An?
1


C n có gi i pháp gì nh m phát tri n b n v ng s n xu t cam trên đ a bàn t nh Ngh An
trong th i gian t i?
1.3. M C TIÊU NGHIÊN C U
1.3.1. M c tiêu chung
Trên c s đánh giá th c tr ng phát tri n b n v ng s n xu t cam t i t nh Ngh An, đ
xu t các gi i pháp nh m phát tri n b n v ng s n xu t cam trên đ a bàn t nh Ngh An trong
th i gian t i.
1.3.2. M c tiêu c th
(1) Lu n gi i, làm rõ h n c s lí lu n và th c ti n v phát tri n b n v ng s n xu t
nông nghi p nói chung và phát tri n b n v ng s n xu t cam nói riêng;
(2) ánh giá th c tr ng và phân tích các y u t nh h ng đ n phát tri n b n v ng s n
xu t cam trên đ a bàn t nh Ngh An;
(3)

xu t gi i pháp nh m phát tri n b n v ng s n xu t cam trên đ a bàn t nh Ngh
An trong th i gian t i.
1.4.
IT
NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U
1.4.1. i t ng nghiên c u
i t ng nghiên c u c a đ tài là nh ng v n đ lý lu n và th c ti n v phát tri n b n
v ng s n xu t cam.
i t ng thu th p thông tin ch y u c a đ tài t các tác nhân trong
chu i giá tr cam t i t nh Ngh An bao g m tác nhân s n xu t, thu gom, bán buôn và bán l ,
ng i tiêu dùng cam cho t t c các lo i gi ng cam ph bi n trên đ a bàn t nh Ngh An
1.4.2. Ph m vi nghiên c u
Ph m vi không gian: Lu n án đ c ti n hành nghiên c u trên đ a bàn t nh Ngh An.
Ph m vi th i gian: Th i gian th c hi n nghiên c u t tháng 6 n m 2016 đ n n m 2019.
Thông tin th c p s đ c kh o sát trong giai đo n 5 n m g n đây (2013 - 2017). Thông tin
s c p s đ c kh o sát trong c 3 niên v cam 2016 - 2018. Các gi i pháp đ xu t nh m
phát tri n b n v ng s n xu t cam cho t nh Ngh An trong giai đo n 2020- 2030.
Ph m vi n i dung: T p trung vào phân tích, đánh giá s phát tri n b n v ng s n xu t
cam trên đ a bàn t nh Ngh An
1.5. NH NG ịNG GÓP M I C A
TÀI
V lý lu n, đ tài đư đ a ra khái ni m riêng v phát tri n b n v ng SX cam, n i hàm
c th trong phát tri n b n v ng SX cam th hi n 3 tr c chính c a phát tri n b n v ng, c ng
nh các ch tiêu đánh giá phát tri n b n v ng SX cam.
tài lu n án c ng đóng góp khung
nghiên c u cho phát tri n b n v ng s n xu t dùng trong m t ti u ngành SX nông nghi p.
V th c ti n, đ tài đư cung c p m t t li u m i, chi ti t v hi n tr ng s n xu t cam và
đánh giá tính b n v ng c a s n xu t cam trên đ a bàn t nh Ngh An, ch ra r ng s n xu t
cam t i t nh Ngh An đang th hi n s không b n v ng trên các giác đ kinh t , xã h i và
môi tr ng, và c n có nhi u gi i pháp c p bách gi i quy t các v n đ trên c ph ng di n

vùng, đ a ph ng, h s n xu t.
1.6. ụ NGH A KHOA H C VÀ TH C TI N C A
TÀI
Phát tri n b n v ng luôn là v n đ th i s c v lý lu n và th c ti n, nghiên c u này
góp ph n làm phong phú và hoàn thi n h n c s lý lu n v phát tri n b n v ng s n xu t
nông nghi p nói chung và phát tri n b n v ng s n xu t c a m t ti u ngành c th .
tài áp
d ng lý thuy t c a phát tri n b n v ng vào nghiên c u th c ti n ngành s n xu t cam t i
Ngh An, phát hi n và tìm ra nguyên nhân c a s không b n v ng trong s n xu t. Các ti p
2


c n, các ph ng pháp nghiên c u trong phát tri n b n v ng đ c v n d ng nh ti p c n h
th ng, ti p c n chu i, các ph ng pháp phân tích đ nh l ng và đ nh tính kh ng đ nh thêm
n n t ng ti p c n và nghiên c u v phát tri n b n v ng cho m t ngành s n xu t c th .
V th c ti n, đ tài đư cung c p các b ng ch ng, phân tích rõ nét v s b n v ng trong
phát tri n s n xu t cam t i t nh Ngh An, các gi i pháp khuy n ngh các c p đ đ a ph ng
và c p h s n xu t nh m h ng t i phát tri n b n v ng s n xu t cam trong th i gian t i.
ây là các đóng góp có giá tr th c ti n đ i v i t nh Ngh An nói riêng, B Nông nghi p và
PTNT và các t nh khác đang phát tri n s n xu t cam.
PH N 2. C

S

LÝ LU N VÀ TH C TI N V PHÁT TRI N B N V NG
S N XU T CAM
2.1. C S LÝ LU N
2.1.1. M t s khái ni m
S n xu t là m t quá trình t p h p các đ u vào nguyên li u và phi nguyên li u (các k
ho ch, công ngh ) đ làm ra v t d ng nào đó cho tiêu dùng. S n xu t nông nghi p bao g m

vi c t p h p và chuy n đ i c a 4 y u t s n xu t: đ t đai, v n, lao đ ng và các k n ng qu n
lý thành các s n ph m h u ích nh th c ph m, bông s i, thu c lá (Reenen, 1989). FAO
(2011) đ nh ngh a “phát tri n có ngh a s t o thành m t tr ng thái m i trong b i c nh thay
đ i, ho c quá trình thay đ i nói chung”. Phát tri n b n v ng, đây là khái ni m đ c đ c p
t i l n đ u tiên b i Brundtland (1987), ng i mà đư đ nh ngh a phát tri n là “b n v ng” n u
nó “đáp ng đ c nhu c u c a hi n t i mà không làm t n h i t i kh n ng mà các th h
t ng lai đáp ng nhu c u c a h ”. Khái ni m phát tri n s n xu t trong n i dung lu n án
này đ c hi u bao g m c s t ng lên v quy mô s n ph m/d ch v (d ch chuy n đ ng gi i
h n kh n ng s n xu t ra bên ngoài) và c i thi n v ch t l ng c a s thay đ i này trên
ph ng di n mang l i các nh h ng tích c c cho các thành ph n tham gia vào quá trình
s n xu t.
2.1.2. Phát tri n b n v ng s n xu t cam
Phát tri n b n v ng th ng đ c đ c p t i v i ba m c tiêu ch y u: kinh t ; sinh
thái, và xã h i. Phát tri n nông nghi p b n v ng tích h p 3 tr c t c a phát tri n b n v ng
(kinh t - xã h i - môi tr ng). Tính b n v ng trong phát tri n s n xu t nông nghi p c ng
đ u d a trên nguyên t c v s th a mãn nhu c u cho hi n t i mà không làm t n h n t i
kh n ng đáp ng nhu c u c a các th h t ng lai. Phát tri n b n v ng s n xu t cam trong
nghiên c u này đ c hi u là s thay đ i v quy mô và hoàn thi n c c u t ch c và s n
ph m trong s n xu t, phân ph i cam mà gi v ng ho c t ng hi u qu kinh t s d ng các
ngu n l c, có đóng góp tích c c v m t xã h i c ng nh góp ph n b o t n môi tr ng sinh
thái trong vùng s n xu t.
2.1.3. c đi m kinh t - k thu t c a s n xu t cam
Cam là cây n qu dài ngày có chu k ki n thi t c b n kho ng 3 n m v i chi phí đ u
t khá cao, mi n B c cam cho thu ho ch vào mùa thu và đông (kéo dài t tháng 9 - 1 n m
sau). Cam h u h t đ c tiêu th t i s ng và có tính mùa v cao nên d x y ra các th i đi m
thu ho ch r . i u này hàm ý cho khâu s n xu t và tiêu th ph i đ m b o đ tránh hi n
t ng đ c mùa m t giá.
2.1.4. N i dung nghiên c u phát tri n b n v ng s n xu t cam
Sen (1988) đư nh n m nh s t ng h gi a các ti u ph n trong phát tri n b n v ng
trong đó s c i thi n ho c x u đi c a thành ph n nào (kinh t , xã h i, môi tr ng) c ng s

3


nh h ng t i các thành ph n còn l i. Trong nghiên c u này, khía c nh kinh t đ c ch n
là đi m xu t phát đ u tiên, t ng tr ng kinh t s nh h ng t i các khía c nh xã h i, môi
tr ng và ng c l i trong h th ng. Các khía c nh c a s phát tri n này đ u ph i có đóng
góp cho phát tri n b n v ng s n xu t cam trong đ a ph ng/khu v c c ng nh
c pđ h
s n xu t (farm-level). N i dung phát tri n b n v ng s n xu t cam bao g m các khía c nh v
t ng tr ng v quy mô s n xu t; thay đ i các hình th c t ch c s n xu t và liên k t; c i thi n
v n ng su t, ch t l ng s n ph m cam và áp d ng th c hành s n xu t b n v ng; phát tri n
th tr ng tiêu th s n ph m cam; đ m b o tính kh thi v kinh t .
2.1.5. Các y u t nh h ng t i phát tri n b n v ng s n xu t cam
Các y u t nh h ng đ n phát tri n b n v ng s n xu t cam g m: (i). Quy ho ch s n
xu t và các chính sách h tr ; (ii) C nh tranh trên th tr ng qu , đ c bi t là th tr ng cam;
(iii) i u ki n t nhiên, khí h u; (iv) Ngu n l c s n xu t n i t i c a nông dân; (v) H t ng,
các d ch v và ho t đ ng h tr c a khu v c công; (vi) D ch b nh trong s n xu t; (vii) S phát
tri n khoa h c công ngh và k thu t
2.2. C S TH C TI N
D a trên th c ti n v phát tri n s n xu t cam b n v ng trên th gi i và m t s đ a
ph ng c a Vi t Nam (Hòa Bình, Hà Giang, Tuyên Quang, Hà T nh), m t s bài h c kinh
nghi m cho phát tri n b n v ng s n xu t cam trên đ a bàn t nh Ngh An đư đ c rút ra, t p
trung vào các ho t đ ng c a khu v c công nh quy ho ch và ki m soát quy ho ch tr ng
cam, t ch c tuyên truy n, t p hu n k thu t, chuy n giao khoa h c k thu t; t ch c tuy n
ch n và b o t n các cây cam đ u dòng; xây d ng c ch , chính sách khuy n khích l u thông,
thu mua s n ph m b o đ m l i ích ng i s n xu t, chú tr ng liên k t b n nhà trong s n xu t
và tiêu th s n ph m; đ y m nh vi c hình thành các h p tác xã, t h p tác và s n xu t theo
h ng trang tr i, gia tr i quy mô t p trung đ t o s n ph m l n thu hút th tr ng; t ng
c ng công tác xúc ti n th ng m i, làm t t công tác gi i thi u, qu ng bá s n ph m, xây
d ng th ng hi u; có các chính sách thu hút đ u t t nhân vào công ngh sau thu ho ch,

b o qu n ch bi n các s n ph m.
T ng quan các nghiên c u v phát tri n s n xu t b n v ng nông nghi p các n c và
s n xu t cam Vi t Nam cho th y khá thi u v ng nghiên c u phát tri n b n v ng cho m t
s n ph m/ti u ngành c th . ây là kho ng tr ng nghiên c u c v lý lu n mà th c ti n mà
đ tài này góp ph n b sung, hoàn thi n.
PH N 3. PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

3.1. PH
NG PHÁP CH N I M NGHIÊN C U
D a trên ti p c n vùng sinh thái, có 7 huy n đ c ch n đ kh o sát d a trên tiêu chí
di n tích và t c đ t ng tr ng di n tích, bao g m Nghi L c và H ng Nguyên (đ ng b ng),
Yên Thành và Nam àn (trung du), Qu H p, Ngh a àn và Tân K (mi n núi). 17 xã thu c
7 huy n đi u tra đ c l a ch n c ng d a trên tiêu chí di n tích s n xu t cam và m c đ t ng
tr ng trong th i gian 2012-2016.
3.2. PH
NG PHÁP TI P C N VÀ KHUNG PHÂN TÍCH
tài s d ng 4 ph ng pháp ti p c n là: Ti p c n h th ng, ti p c n có s tham gia,
ti p c n chu i giá tr và ti p c n vùng. Các ti p c n này đ c l a ch n trên c s nhi u
nghiên c u v phát tri n nông nghi p b n v ng đư l a ch n nh trong các nghiên c u c a
John (1993), Huang and Chen et al. (1998), Shaw et al. (1992), Davis (2018), Abid and Saurabh
4


(2013) Webber (2007) và Verhagen et al. (2017). Khung phân tích phát tri n b n v ng s n xu t

cam đ

c xây d ng d a trên khung lý thuy t và các ti p c n (S đ 3.1).

S đ 3.1. Khung phân tích phát tri n b n v ng s n xu t cam
3.3. THU TH P, X LÝ, PHÂN TÍCH S LI U
3.3.1. Thu th p s li u
S li u, thông tin th c p v đ a bàn nghiên c u, th c tr ng phát tri n s n xu t cam
đ c thu th p qua niên giám th ng kê c a t nh và T ng C c th ng kê, các báo cáo c a S
NN & PTNT Ngh An, phòng NN và PTNT các huy n, các doanh nghi p, h p tác xã s n
xu t cam. Thông tin, s li u s c p đ c thu th p thông qua đi u tra 349 ng i s n xu t
cam t i 17 xã, 120 h tiêu dùng cam t i thành ph Vinh; Ph ng v n sâu 12 h thu gom bán
buôn, bán l , 6 cán b phòng nông nghi p, 3 cán b khuy n nông, 6 cán b xã và 2 cu c
th o lu n nhóm v i nông dân huy n Qu H p và Ngh a àn.
3.3.2. X lý và phân tích s li u
Nghiên c u s d ng các ph ng pháp th ng kê mô t , th ng kê so sánh (có ki m đ nh
s trung bình) và l c đ mô ph ng phân ph i xác su t c a n ng su t và thu nh p/ha cam
đ đánh giá thêm tính r i ro và bi n đ ng gi a các h s n xu t, ph ng pháp h ch toán kinh
t trong nông h , ph ng pháp phân tích l i ích chi phí, ph ng pháp SWOT. Ph ng pháp
h i quy s d ng hàm s n xu t c c biên nh m đánh giá nh h ng c a các y u t t i n ng
su t cam c ng nh xác đ nh hi u qu k thu t trong s n xu t cam và các y u t nh h ng.
3.4. H TH NG CH TIÊU NGHIÊN C U
G m 4 nhóm ch tiêu nghiên c u liên quan t i đánh giá tính b n v ng trên giác đ đ a
ph ng và c p đ h s n xu t, liên quan t i các khía c nh (i) phát tri n b n v ng v khía
c nh kinh t ; (ii) phát tri n b n v ng v khía c nh xã h i; (iii) phát tri n b n v ng v khía
c nh môi tr ng; (iv) các y u t nh h ng t i phát tri n b n v ng s n xu t cam.
PH N 4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N
4.1. TH C TR NG PHÁT TRI N B N V NG S N XU T CAM TRểN A BÀN
T NH NGH AN
4.1.1. T ng tr ng v quy mô s n xu t cam
V bi n đ ng di n tích, s n l ng cam toàn t nh. Theo s li u báo cáo c a S NN &
PTNT (2018), di n tích tr ng cam đư t ng lên nhanh chóng đ t 2.894 ha vào n m 2013 và
5

5.589 ha vào n m 2017, s n l ng cam c tính 41.000 t n vào n m 2017, t ng kho ng 1,6
l n trong vòng 5 n m (B ng 4.1) và s còn t ng lên m nh trong nh ng n m sau khi các
v n cây m i b c vào giai đo n đ nh cao n ng su t.
V tính lan t a, m r ng s n xu t cam theo vùng sinh thái. V i xu t phát đi m ban đ u
c a cam đ c tr ng t i huy n Qu H p (vùng núi) và cam Xư oài Nghi Diên, huy n
Nghi L c, cam đư đ c nhân r ng ra nhi u huy n, đ a ph ng trong c t nh. Có th th y
t ng tr ng trong di n tích s n xu t cam không đ ng đ u, m nh m nh t vùng mi n núi,
đây c ng là vùng có t l h nghèo cao nh t t nh.
B ng 4.1. Di n tích vƠ c c u di n tích cam theo vùng trong giai đo n 2013-2017
N m
N m
N m
N m
N m
T PT
Ch tiêu
VT
2013
2014
2015
2016
2017 BQ (%)
Di n tích cam toàn t nh
2894
3057
3542
4757
5589

117,89
C c u di n tích
%
100
100
100
100
100
Vùng núi
%
75,67
77,66
79,28
83,52
85,56
Vùng trung du
%
19,35
17,53
16,54
13,22
11,67
Vùng đ ng b ng
%
4,98
4,81
4,18
3,26
2,77
4.1.2. Thay đ i các hình th c t ch c s n xu t và liên k t

Hình th c t ch c s n xu t ch y u là h nông dân sau khi các nông tr ng tr ng cam
chuy n thành doanh nghi p, các h nh n khoán. Theo c tính có kho ng 2279 h tr ng
cam n m 2013 và t ng lên 3589 h vào n m 2017, t p trung ch y u vùng mi n núi. Theo
s li u đi u tra, di n tích đ t tr ng cam bình quân m t h /trang tr i n m 2017 là 1,14 ha.
Trang tr i: Các trang tr i tr ng cam xu t phát ch y u t trang tr i tr ng tr t và trang
tr i t ng h p, nên th c ch t là các trang tr i có cam, trong nghiên c u này đ c phân tích
nh h s n xu t quy mô l n. S l ng trang tr i có cam ít song t ng m nh t i 139 đ n v
vào n m 2017, ch y u t p trung vùng mi n núi.
B ng 4.3. S l ng các đ n v s n xu t cam qua 5 n m theo vùng
2013
2017
Vùng
Vùng
Vùng
Vùng
Ch tiêu Vùng
Vùng
T ng
T ng
trung
đ ng
trung
đ ng
núi
núi
du
b ng
du
b ng
H

1.879
325
74
2278
2.265
548
114
3589
T.tr i
24
3
0
27
123
16
0
139
HTX
6
1
0
7
12
3
0
15
DN
3
0
0

3
3
0
0
3
H p tác xư: đây là lo i hình m i đ c hình thành t 2010 đ i v i s n xu t cam, các
h p tác xã thành l p nh m đ s n xu t và tiêu th cam. c bi t trong 3 n m g n đây nh m
đ b o v và phát tri n th ng hi u cam Vinh. Tính t i n m 2017 trên đ a bàn t nh có t ng
s 15 HTX tr ng, tiêu th s n ph m cam Vinh.
Doanh nghi p: Các doanh nghi p chuy n t các nông tr ng qu c doanh (Xuân Thành
và 3/2) có 1.466,75 ha đ t s n xu t nông nghi p, v i 1.214 h nh n khoán, ch y u h tr
k thu t, v t t cho nông dân mà không tiêu th s n ph m. M t s doanh nghi p m i thành
6


l p ho t đ ng nh các HTX d ch v đư b c đ u thu mua s n ph m c a h nông dân song
v i s l ng không đáng k .
V t ch c, liên k t trong s n xu t c a các h : m t s ít h s n xu t quy mô l n đư t p
h p thành các HTX và ho t đ ng ch y u là cùng mua đ u vào v i giá th p h n và h ng
các h tr c a chính ph . H u h t các h nông dân s n xu t đ c l p và bán s n ph m m t
cách t do, không có các th a thu n chính th c v i ng i mua. i u này cho th y s không
t ng đ ng trong phát tri n s n xu t cam t i t nh Ngh An gi a quy mô s n xu t và cách
th c t ch c s n xu t.
4.1.3. C i thi n n ng su t, ch t l ng cam và áp d ng th c hành s n xu t b n v ng
Các gi ng cam tr ng t i t nh Ngh An. Hi n t i trên đ a bàn t nh Ngh An có 5 gi ng
cam ch y u: Cam xư oài, Vân Du, Sông con, Valencia (V2), và quỦt PQ, trong đó cam
Xư oài chi m di n tích ch y u, t ng t kho ng 1700 ha n m 2013 lên h n 3000 ha n m
2017. S c i thi n n ng su t, ch t l ng cam đ c quan sát khá rõ ràng v i s chuy n đ i
các gi ng cam nh Vân Du, cam Sông Con, cam Xư oài sang các gi ng nh Valencia (V2),
Quýt PQ1 và sau đó cam Xư oài chín mu n. N ng su t cam c a t nh Ngh An đ t trung

bình 15.67 t n/ha n m 2017, trong đó n ng su t cao nh t là vùng núi, sau đó t i trung du và
đ ng b ng. Nhìn chung n ng su t có s c i thi n qua các n m, v i t c đ phát tri n bình
quân 105,29% (B ng 4.4).
B ng 4.4. N ng su t cam t nh Ngh An, theo vùng, giai đo n 2013-2017
Ch tiêu
2013
2014
2015
2016
2017 T PTBQ (%)
Vùng núi
12,90
13,04
14,11
15,59
15,72
105,07
Vùng trung du
12,57
12,62
13,56
15,32
15,56
105,48
Vùng đ ng b ng
12,35
12,34
12,90
13,77
13,98

103,15
Toàn t nh
12,75
12,98
14,02
15,52
15,67
105,29
Ch t l ng cam đ c đánh giá khá t t t ng i tiêu dùng v các tiêu chu n nh m u
mã, đ t i, màu s c, song v n ch a đ c đánh giá cao v đ đ ng đ u, màu s c cam ch a
sáng bóng, vàng đ u nh cam nh p kh u, hay các đ m v t trên cam.
Thay đ i các gi ng cam cùng v i kéo dài th i dài thu ho ch cam t cu i tháng 9 n m
tr c đ n tháng 2, 3, th m chí tháng 4 n m sau đã giúp cho các h s n xu t có giá bán cao
h n, bán d h n và gi m s ép giá c a ng i mua buôn.
Áp d ng các bi n pháp th c hành nông nghi p t t. Theo th ng kê c a t nh Ngh An,
di n tích cây cam tr ng đ t chu n VietGap đư t ng đáng k t 26 ha n m 2016 lên 105 ha
n m 2018, tuy v y ch chi m ch a đ y 3% t ng di n tích cam toàn t nh. Hi n có 12 trang
tr i đ c c p Gi y ch ng nh n s n xu t theo quy trình VietGAP.
Bên c nh vi c s n xu t theo quy trình VietGAP thì t ng di n tích đ c t i theo công
ngh cao c a Israel t i nh gi t c ng t ng nhanh chóng t 150 ha n m 2016 lên kho ng
500ha n m 2018 do ng i dân b t đ u nh n th c đ c l i ích t áp d ng mô hình này. Công
ngh này gi m đ c 425 m3/ha/n m, t c là ti t ki m đ c 45% so v i l ng n c t i áp
d ng k thu t t i rưnh thông th ng
4.1.4. Phát tri n th tr ng tiêu th s n ph m
Tr c đây, cam s n xu t t i đ a ph ng ch y u tiêu th trong đ a bàn t nh. Nh ng
n m t 2010 cho đ n nay thì cam s n xu t t i t nh Ngh An v i th ng hi u “cam Vinh”
đư đ c tiêu th t i th tr ng nhi u t nh trong c n c nh Hà N i, Thanh Hóa, Ninh Bình,
Nam nh, Qu ng Bình, Qu ng Tr , th m chí vào c thành ph H Chí Minh. Trong ho t
7

đ ng qu n bá th ng hi u cam Vinh và dán tem nhãn. S Khoa h c - Công ngh là c quan
qu n lý ph n m m in tem và ki m soát l nh in tem nhãn. M t s HTX tr ng cam VietGAP
c ng đư đi vào h th ng siêu th và nhà hàng t i Vinh. M c dù v y đa ph n s n l ng cam
s n xu t t các h bán t do cho ng i mua buôn và ng i bán l (S đ 4.1).

S đ 4.1 Các kênh tiêu th cam t i t nh Ngh An
4.1.5. m b o tính kh thi v kinh t
Tính kh thi v kinh t đ c s d ng trong khuôn kh nghiên c u này là k t qu , hi u
qu s n xu t cam. Ho t đ ng s n xu t cam đ c coi là kh thi v kinh t (hay là m t d án
có kh n ng sinh l i) n u nh t o ra đ c l i nhu n cho ng i s n xu t. Qua đi u tra 349
h s n xu t cam chia làm 3 qui mô khác nhau 3 vùng khác nhau.
tu i trung bình c a
ch h đi u tra kho ng 47 tu i. Bình quân m i h có trên 4 nhân kh u trong đó m t n a là
lao đ ng, th ng thì là 2 v ch ng là lao đ ng chính. S n m đi h c trung bình c a các lao
đ ng chính tr ng cam này là g n 9 n m. Di n tích tr ng cam bình quân m t h là kho ng
1,23ha vùng núi, 0,96 ha vùng trung du và 0,046 ha vùng đ ng b ng.
u t : Th i k ki n thi t c b n là 3 n m đ u tiên v i m t đ cây bình quân/ha cam
kho ng 480 cây/ha và không có s khác bi t đáng k gi a các quy mô. Kh i l ng phân
đ m, lân, kaly và NPK bón cho cây trong th i k ki n thi t c b n bình quân là 256 kg, 567
kg, 224 kg và 327 kg t ng ng cho 1 ha/n m (B ng 4.5). Các h c ng đư s d ng phân
chu ng bón cho cam v i bình quân kho ng 13 t n/ha. u t cam c a các h có s khác
bi t theo quy mô và vùng sinh thái. T ng s công lao đ ng gia đình dành cho 1ha là kho ng
160 công, nhi u nh t làm c (30 công/ha), ti p đ n là phun thu c tr sâu, do hi n t ng sâu
b nh h i ngày càng nhi u.
B ng 4.5. u t v t ch t cho s n xu t cam th i k kinh doanh, theo vùng sinh thái,
niên v 2017 (tính bình quân/ha)
Vùng
Trung
ng

Tính
Ch tiêu
VT
Fkđ
núi
du
b ng
chung
m
kg
687,41
414,65
180,87
605,25
27,15***
Lân
kg
1185,36
989,20
267,64
1075,56
21,62***
Kali
kg
702,91
480,26
125,88
618,22
29,24***
NPK

kg
762,12
498,56
0,00
655,08
21,65***
Phân chu ng
t n
22,51
13,84
1,17
19,31
40,90***
H uc
kg
97,49
0,00
0,00
73,75
0,45ns
Vôi
kg
860,78
686,24
466,57
799,39
8,67***
Khác
kg
48,30

0,00
0,00
36,54
0,89ns
Thu c BVTV tr.đ ng
19,87
11,43
10,23
16,92
34,37***
Ghi chú: ***, **, * t

ng ng v i có Ủ ngh a th ng kê m c Ủ ngh a 1%, 5%, 10% và ns: không có Ủ ngh a th ng kê

8


Trung bình 1ha cam mang l i thu nh p h n h p kho ng 171 tri u đ ng/ha, cao nh t là
vùng đ ng b ng (do các xã t i Nghi L c bán v i giá cao) (B ng 4.6). Phân tích c ng cho
th y cam Xư oài mang l i thu nh p/ha l n nh t (229 tri u đ ng). T i V2 (kho ng 145 tri u
đ ng). M c dù v y, nông dân v n có xu h ng đa d ng các gi ng nh m gi m r i ro và r i
v nên các gi ng cam v n luôn đ c duy trì tr ng trên đ a bàn t nh Ngh An. Thu nh p bình
quân cho 1 h tr ng cam vùng núi là h n 120-130 tri u đ ng/n m còn vùng trung du g n
100 tri u đ ng/n m.
B ng 4.6. K t qu và hi u qu s n xu t cam c a h niên v 2017
(tri u đ ng/ha)
Ch tiêu
Vùng núi Trung du
ng b ng Tính chung Fkđ
1. T ng chi

91,37
56,44
12,35
79,09
76,00***
- Chi phí trung gian
73,67
40,94
6,42
62,75
77,48***
- Kh u hao
16,22
11,56
5,93
14,60
22,98***
- Lãi ti n vay
0,83
3,94
0,00
1,25
4,93***
- Khác
0,64
0,00
0,00
0,49
10,12***
2. T ng thu

234,69
211,50
457,57
250,20
24,35***
3. Thu nh p h n h p
143,33
155,05
445,22
171,11
45,75***
4. Thu nh p h n h p/L G
1,12
1,04
1,03
1,09
2,48*
Ghi chú: ***, **, * t

ng ng v i có Ủ ngh a th ng kê m c Ủ ngh a 1%, 5%, 10% và ns: không có Ủ ngh a th ng kê

N u xét tr ng cam nh m t d án đ u t v i chu k thông th ng t i các huy n đi u
tra là 16 n m, s d ng lãi su t g i /n m c a ngân hàng NN & PTNT giá tr hi n t i ròng c a
d án đ u t 1 ha cam t i t nh Ngh An x p x 1083 tri u đ ng, t su t n i hoàn v n là trên
87%. Nh th ho t đ ng tr ng cam có kh thi v kinh t .
4.2. ÁNH GIÁ TệNH B N V NG TRONG PHÁT TRI N S N XU T CAM T I
T NH NGH AN
4.2.1. ánh giá tính b n v ng trong s n xu t cam v khía c nh kinh t
Tính b n v ng v m t kinh t đ c đánh giá trên hai giác đ : đ a ph ng và nông h .
Tính b n v ng v kinh t th hi n s n đ nh và t ng tr ng trong các ch tiêu v kinh t

qua các n m và gi a các h s n xu t.
B ng 4.7 T ng tr ng n ng su t cam vƠ đóng góp c a s n xu t cam trong
nông nghi p c a t nh Ngh An
Ch tiêu
VT
2013
2014
2015
2016
2017
1. Giá tr s n xu t cam
t đ ng 378,64 375,90 485,44 598,82 636,27
2. óng góp trong NN
%
1,095
0,958
1,070
1,159
1,095
3. DT cam/t ng DT đ t NN
%
0,23
0,24
0,22
0,33
0,38
4. T ng tr ng NS cam
%
1,8
8,0

10,7
1,0
Tính b n v ng v kinh t xét trên giác đ đ a ph ng. Di n tích cam c a c t nh Ngh
An đư đ t 5.965 ha vào n m 2018, v t quy ho ch cho n m 2020 (5.600 ha). S t ng tr ng
nhanh chóng quy mô s n xu t có đóng góp tích c c vào ngành nông nghi p toàn t nh, song
không t ng x ng v i ngu n l c dành cho s n xu t cam, v i gia t ng trong c c u di n tích
đ t nông nghi p t 0,23% vào 2013 lên 0,38% vào 2017 song đóng góp trong GDP nông
9


nghi p không có c i thi n, x p x 1,1% (B ng 4.7). C ng có th th y t c đ t ng tr ng
n ng su t cam không n đ nh và có xu h ng d n ch ng l i trong ph m vi toàn t nh.
Tính b n v ng v kinh t xét trên giác đ nông h : Tính n đ nh trong n ng su t. Trong
s các h đi u tra, h u h t t t c các h đ u có xu h ng gi nguyên di n tích s n xu t cam
ho c t ng lên, cùng v i xu h ng chung c a toàn t nh. Lý do ch y u c a s gia t ng này,
theo các h đi u tra, là do thu nh p mang l i do cam khá l n, v i n ng su t và giá c ch p
nh n đ c. M c dù v y, bi n đ ng trong n ng su t cam cho th y có s khác bi t nhi u gi a
các quy mô, nhóm h .
B ng 4.8. Bi n đ ng n ng su t cam trong các h đi u tra niên v 2017, phân theo
vùng sinh thái
Th p nh t
N ng su t
Cao nh t
l ch
Vùng
CV
TB (t n)
(t n)
chu n
(t n)

Mi n núi
17,22
35,00
1,33
11,79
0,68
Trung du
10,22
24,00
1,00
4,41
0,43
ng b ng
4,95
6,00
2,67
0,91
0,18
Chung
15,06
35,00
1,00
11,14
0,74
Xét theo quy mô s n xu t thì bi n đ ng n ng su t gi a các h trong các quy mô khá
đ ng đ u nhau, trong đó bi n đ ng quy mô nh nhi u nh t v i CV = 0,79, ch y u do đ u
t c a các h quy mô nh dao đ ng m nh h n cùng nh m t đ cây tr ng. Bi n đ ng m nh
nh t trong n ng su t gi a các h là gi ng Quýt PQ v i h s bi n thiên CV = 0,79. N ng
su t cam Sông Con, Vân du và V2 khá n đ nh h n so v i các gi ng cam khác. Nh th n u
xét v bi n đ ng n ng su t cam cho th y xu h ng không n đ nh nh t là vùng mi n núi,

đây cùng là vùng mà di n tích đ c m r ng nhi u nh t trong nh ng n m v a qua.
Nghìn đ ng/kg

12
10

Giá cam/giá phân đ m urea

Giá cam/giá phân Super Lân

Giá cam/giá phân Kaly

8
6
4
2
0
2013

2014

2015

2016

2017

2018

N m

th 4.2. Bi n đ ng t s giá đ u ra đ i v i đ u vƠo trong s n xu t cam t i
Ngh An, giai đo n 2013-2018
Trong giai đo n 2013-2018, giá cam c ng nh các đ u vào có bi n đ ng khá m nh,
trong khi giá cam có xu h ng gi m thì giá các đ u vào có v ch ng l i. i u này d n t i
t s giá đ u ra/đ u vào có xu h ng không n đ nh, t ng n m 2017 song gi m m nh vào
2018. T s này càng gi m thì càng b t l i đ i v i ng i s n xu t. áng lo ng i là s s t
gi m c a ch tiêu này ch y u là do giá cam gi m xu ng.
Giá tr gia t ng t o ra b i 1 ha trong s n xu t cam bình quân là kho ng 186 tri u đ ng/ha
và bi n đ ng khá cao v i CV = 0,98, trong đó, bi n đ ng cao nh t t i khu v c mi n núi, ch
y u do bi n đ ng cao h n v n ng su t. Trong các gi ng cam thì s n xu t cam Vân Du, Quýt
PQ có bi n đ ng cao nh t v giá tr gia t ng t o ra/ha. Xét v tính n đ nh thì cam V2, Xã
oài, Sông Con có tính n đ nh nh t.
10


B ng 4.9. Bi n đ ng giá tr gia t ng t o ra trong s n xu t cam c a các h s n xu t cam
Vùng
Mi n núi
Trung du
ng b ng
Chung

Giá tr gia t ng TB
(tri u đ ng)
160,21
164,64
451,15
187,45

Cao nh t
Th p nh t
(tri u đ ng) (tri u đ ng)
1511,07
465,74
609,63
1511,07

-80,22
-67,76
208,18
-80,22

l ch
chu n
177,12
112,23
100,60
182,05

CV
1,11
0,68
0,22
0,98

B ng 4.10. Bi n đ ng thu nh p trong s n xu t cam c a các h s n xu t cam
Thu nh p TB
Cao nh t
Th p nh t

l ch
Vùng
CV
chu n
(tri u đ ng) (tri u đ ng) (tri u đ ng)
Mi n núi
140,12
1483,94
-91,85
176,29
1,26
Trung du
147,79
435,96
-88,61
111,55
0,75
ng b ng
445,22
603,50
203,75
100,73
0,23
Chung
167,55
1483,94
-91,85
183,15
1,09
Tính n đ nh trong thu nh p t s n xu t cam. Thu nh p là tiêu chí quan tr ng đánh giá

b n v ng hay n đ nh kinh t do cam t o ra gi a các h . Trung bình thu nh p h n h p t o
ra/ha cam đ t h n 171 tri u đ ng/ha, cao nh t khu v c đ ng b ng nh có gi ng cam Xã
oài t i Nghi Diên cho giá bán cao. Thu nh p h n h p/ha th p nh t khu v c mi n núi và
h s bi n thiên c ng cao nh t (CV = 1,26). L c đ
c l ng phân ph i c a thu nh p bình
quân/ha cam c a các h đi u tra c ng cho th y phân ph i này l ch ph i, có đuôi b t h n so
v i phân ph i chu n và không ph i là phân ph i chu n. H s đ nh n Kurtosis khá cao
hàm ý các giá tr b t th ng xu t hi n hai bên nhi u h n và nh th bi n đ ng trong thu
nh p trong s n xu t cam là khá l n.
B ng 4.11. S h và m c đ b thua l trong v cam 2016-2017
Theo vùng
T l h thua l
M c thua l TB (tr.đ) Th p nh t Cao nh t
1. Theo vùng
Mi n núi
5,68
-24,84
-4,56
-91,85
Trung du
3,64
-45,02
-5,98
-88,61
ng b ng
0,00
0,00
2. Theo quy mô
QMN
3,85

-27,16
-7,29
-67,51
QMV
4,63
-21,24
-4,56
-39,95
QML
6,31
-31,80
-4,71
-91,85
T tc
4,87
-26,97
-4,56
-91,85
Trên th c t , có g n 5% t ng s h phát sinh thua l trong s n xu t cam niên v 20162017 v i m c thua l cao nh t lên t i h n 90 tri u đ ng, th p nh t là 4,6 tri u đ ng. i u
này kh ng đ nh s n xu t cam không h n mang l i thu nh p cho t t c các h , th m chí còn
gây thua l , m t mát.
11


c l ng hàm c c biên tính toán hi u qu k thu t trong s n xu t cam cho th y các
y u t đ u vào còn có nh h ng t i n ng su t cam bao g m l ng phân bón kali, vôi, phân
chu ng. Các đ u vào khác không th y có b ng ch ng nh h ng t i n ng su t cam là phân
đ m, phân lân, lao đ ng (B ng 4.15). K t qu này có th có vài hàm ý, th nh t, có th s n
xu t đư vào giai đo n 3 khi thâm canh các y u t đ u vào không còn t ng n ng su t. Th
hai, có th vi c áp d ng phân bón và các quy trình k thu t ch a h p lý có th d n t i tác

d ng c a phân bón kém ho c m t tác d ng. i u này liên quan t i m c bón phân vô c c a
nông dân r t cao nh phân tích trên, song d ng nh đư không mang l i hi u qu nh
mong mu n.
B ng 4.12. K t qu
c l ng h p lý t i đa hƠm s n xu t c c biên trong s n xu t
cam c a các h nông dân t nh Ngh An
Ký hi u
Tên bi n
H s
Giá tr t
1. Hàm s n xu t biên (Frontier production function)
H ng s
-0.754**
-2.036
LN(N)
m (kg)
0.018ns
1.207
LN(P)
Lân (kg)
-0.014 ns
-0.515
LN(K)
Kali (kg)
0.068***
2.986
LN(PC)
Phân chu ng (kg)
0.019*
1.791

LN(VOI)
Vôi (kg)
-0.035***
-4.152
LN(BVTV)
Chi phí thu c b o v th c v t (nghìn đ ng)
0.199***
7.592
ns
LN(LD)
S công lao đ ng
0.050
1.029
TUOICAY
Tu i cây cam
0.187***
6.772
2
2
TUOICAY
(Tu i cây cam)
-0.006***
-4.479
N c
`=1 N u đ n c
0.245***
3.645
2. Hàm hi u qu phi k thu t
H ng s
0,481***

7,310
DT
Di n trích tr ng cam (ha)
-0,0257**
-2,570
TDHV
S n m đi h c
0,016***
4,120
TH
`=1 N u t p hu n
0,038**
2,270
KN
S n m kinh nghi m tr ng cam
-0,001 ns
-0,410
HN
`=1 Tham gia h i nhóm
0,014 ns
0,560
V2
`=1 N u gi ng V2
-0,105***
-3,300
XD
`=1 N u gi ng Xư đoài
-0,069***
-2,930
VANDU

`=1 N u gi ng Vân du
-0,013 ns
-0,590
NUI
`=1 N u vùng núi
0,065*
1,740
TRUNGDU
`=1 N u vùng trung du
0,096**
2,450
log likelihood function =
-258,087
mean efficiency (%)
63,770
R2
0,180
12


Nhìn chung các nghiên c u c l ng và tính toán hi u qu k thu t trong s n xu t
cây múi nói chung và cây cam nói riêng cho các c l ng dao đ ng t 60%-90%. Hi u
qu k thu t trong s n xu t cam t i Ngh An m c th p h n so v i Felippe et al. (2015)
khi nghiên c u và tính toán hi u qu k thu t cho s n xu t cây có múi t i Brazil, v i hi u
qu k thu t trung bình là 79%. Song k t qu này c ng khá t ng đ ng v i nghiên c u c a
Fatima et al. (2007) nghiên c u và c l ng hi u qu k thu t c a các trang tr i tr ng cây
có múi t i tây Ban Nha trong th i k 1995-2003, theo đó hi u qu k thu t trung bình là
64,11%. Fabio (2011) c l ng hi u qu thu t trung bình trong s n xu t cây có múi Italia
là 71%. Trong các vùng sinh thái, vùng đ ng b ng đ t hi u qu k thu t kém nh t.
B ng 4.13 Hi u qu k thu t trong s n xu t cam c a các h trong niên v 2017,

phân theo vùng sinh thái
Ch tiêu
Mi n núi
Trung du
ng b ng
Chung
< 50%
20,45
14,55
13,33
18,91
50 - 60%
12,88
21,82
56,67
18,05
60 - 70%
21,21
20,00
20,00
20,92
70 - 80%
26,14
32,73
10,00
25,79
80% - 90%
18,94
10,91
0,00

16,05
T 90% tr lên
0,38
0,00
0,00
0,29
Tính toán ch s th hi n m c đ t ch c a h trong các đ u vào cho th y các h l
thuôc cao vào đ u vào thi t y u nh phân bón và thu c BVTV (t ch 6%), (B ng 4.14),
hàm ý s d b t n th ng tr c nh ng bi n đ ng b t l i bên ngoài th tr ng nên gi m tính
b n v ng.
B ng 4.14. M c đ t ch trong ngu n l c s n xu t cam c a h , niên v 2017
Mi n
Trung
ng
Tính
Ch tiêu
núi
du
b ng
chung
T ng s công L gia đình/T ng công lao đ ng
0,799
0,826
1,000
0,827
Giá tr v t t t có/T ng giá tr v t t s d ng
0,050
0,040
0,060
0,049

V n t có/t ng v n đ u t
0,639
0,579
1,000
0,631
4.2.2. ánh giá tính b n v ng trong s n xu t cam v khía c nh xã h i
a. B n v ng v m t xã h i trong s n xu t cam trên giác đ đ a ph ng
S n xu t cam góp ph n t o vi c làm cho ng i dân. Ch xét riêng trong s n xu t, trung
bình m i h có 2 lao đ ng chính tham gia thì t n m 2012 - 2017 đư có hàng nghìn lao đ ng
chuy n đ i ho c có công vi c m i t ngành s n xu t cam.
B ng 4.15. S lao đ ng và ngày công lao đ ng t o ra trong s n xu t cam qua các n m,
giai đo n 2010-2017
T ng
Ch tiêu
2014/2013 2015/2014 2016/2015 2017/2016
(2013-2017)
S h t ng thêm
104
100
415
145
764
S ngày công lao đ ng
21,296
63,443
158,616
107,032
350,387
t o ra thêm (công)
Vùng núi

23,567
55,587
149,213
103,617
331,983
Vùng trung du
3,564
7,425
6,386
3,416
13,662
Vùng đ ng b ng
1,293
431
3,017
0
4,741
13


Theo s li u c a UBND các huy n đi u tra, t l h nghèo t i các huy n tr ng cam đư
gi m đi rõ r t trong giai đo n 2013-2017 và theo ý ki n các h đi u tra thì tr ng cam đư góp
ph n đáng k vào thành công này.
B ng 4.16. T l h nghèo c a các huy n đi u tra
Huy n
2013
2014
2015
2016
2017

Qu H p
22,05
18,45
14,35
20,90
18,01
Ngh a àn
16,69
11,60
7,87
11,10
9,60
Tân K
14,42
11,81
8,36
15,30
13,19
Yên Thành
8,71
6,30
2,67
7,74
5,98
Nam àn
7,28
4,77
2,50
5,21
4,00

Nghi L c
9,51
5,65
2,55
5,57
4,22
H ng Nguyên
10,60
6,54
3,30
6,65
4,93
C t nh
13,40
10,28
7,50
12,10
9,55
b. B n v ng v m t xã h i trong s n xu t cam t i nông h
óng góp c a cam trong thu nh p c a h nông dân. Qua kh o sát các h tr ng cam cho
th y, h n 93% s h có ngu n thu chính t ho t đ ng nông nghi p, trong đó ho t đ ng kinh
t quan tr ng c a h đ c ch n chu y u là tr ng cam.
B ng 4.17. óng góp c a cam trong t ng thu nh p c a h theo vùng sinh thái (% h )
Ch tiêu
Mi n núi
Trung du
ng b ng Tính chung
T 1-20%
4,92
7,27

100,00
13,47
T 20-40%
14,39
14,55
0,00
13,18
T 40-60%
21,97
23,64
0,00
20,34
T 60-80
37,50
27,27
0,00
32,66
Trên 80%
21,21
27,27
0,00
20,34
M c dù, vi c ph thu c quá nhi u vào s n xu t cam có th gây ra r i ro cao cho nông
dân n u đ i di n v i các b t l i trong s n xu t và th tr ng nh d ch h i, giá c . S li u
đi u tra c ng cho th y r ng các h nông dân h u nh không có ngu n thu t các ho t đ ng
phi nông nghi p, b i v y n u có r i ro x y ra trong s n xu t cam, thì khó có th có ngu n
l c khác c a h đ bù đ p và tái đ u t c ng nh nh h ng t i b n v ng sinh k c a h .

th 4.1. T l các h đánh giá ngh tr ng cam đ i v i h v lao đ ng
14

V ph ng di n t o vi c làm cho lao đ ng c a h , h n 40% s h đánh giá đóng góp
đáng k ngh tr ng cam c a h giúp gi i quy t đ c vi c làm c a h . Ch 7,08% s h cho
r ng không gi i quy t đ c vi c làm cho lao đ ng gia đình, ch y u là h tr ng cam quy
mô nh . V i s gia t ng di n tích và s n l ng cam trong nh ng n m qua, ho t đ ng s n
xu t cam đư góp ph n nâng cao thu nh p và giúp các h thoát nghèo. Theo k t qu đi u tra,
trên 50% s h nông dân cho r ng ho t đ ng s n xu t cam đư giúp t ng thu nh p cho h , và
h n 35% s h cho r ng ho t đ ng s n xu t cam đư góp ph n cho các h thoát nghèo.
VT: % h

th 4.2. ánh giá s n xu t cam đ i v i tình tr ng thu nh p vƠ thoát nghèo (% h )
Nh có thu nh p t ng thêm t cam, các h đư có th s d ng tái đ u t và chi tiêu cho
phúc l i y t , giáo d c c a các thành viên trong gia đình, nâng cao m c s ng c a h .
B ng 4.18. S d ng thu nh p cam c a h cho các m c đích (% h )
Ch tiêu
QMN
QMV
QML
Tính chung
Tái đ u t /m r ng s n xu t cam
85,00
95,37
100,00
93,22
Xây d ng nhà c a, lán tr i
36,67
53,70
59,46
49,56

Chi n u ng
94,17
95,37
91,89
93,81
Chi cho con đi h c
72,50
77,78
70,27
73,45
Chi gi i trí, du l ch
19,17
31,48
29,73
26,55
Chi cho khám ch a b nh
66,67
76,85
72,07
71,68
Trong ho t đ ng s n xu t cam, nh có các ch ng trình khuy n nông c a các c quan
ngành, các h nông dân đư đ c tham gia t p hu n v i nhi u n i dung và hình th c khác
nhau, góp ph n nâng cao ki n th c, k n ng cho ng i lao đ ng.
nâng cao hi u qu s n
xu t cam, t nh Ngh An đư th c hi n t ch c nhi u l p t p hu n cho c cán b khuy n nông
và ng i s n xu t xu t cam. c bi t trong nh ng n m g n đây tri n khai các mô hình s n
xu t cam theo qui trình VietGap và áp d ng công ngh cao vào s n xu t cam.
4.2.3. ánh giá tính b n v ng trong s n xu t cam v khía c nh môi tr ng
Tính b n v ng v môi tr ng xét trên giác đ đ a ph ng: Vi c m r ng s n xu t trên
c các di n tích không có quy ho ch và không có ti m n ng s n xu t, c ng v i thâm canh liên

t c trong nhi u n m đư d n t i hi n t ng thoái hóa đ t đai t i nhi u vùng s n xu t cam trong
t nh Ngh An, đ c bi t t i Qu H p, Ngh a àn. Theo báo cáo c a Tr ng i H c Vinh
(2018) d n theo k t qu các nghiên c u c a Lê ình S n (1994), Lê Thái B t (1993).
15


B ng 4.19. Di n bi n m t s tính ch t đ t đ Bazan t i huy n Ngh a Ơn,
t nh Ngh An
Di n gi i
1960(1)
1993(2)
2007(3)
pH KCl
4,80
3,90
4,41
Mùnts (%)
4,46
2,05
2,37
Nts (%)
0,20
0,12
0,14
Ca2+ (me/100g đ t)
7,30
4,27
4,67
Mg2+(me/100g đ t)
1,20

2,18
1,76
V%
29,00
25,00
26,00
CEC (me/100g đ t)
17,39
9,36
10,41
Dung tr ng (g/cm3)
0,79
0,80
0,83
T tr ng
2,53
2, 54
2,56
Tính b n v ng v m t môi tr ng trên giác đ h s n xu t: Nhìn chung đa ph n các h
s n xu t c m nh n đ c s suy gi m v ch t l ng đ t đai và không khí trong vùng s n xu t,
c th là đ t thoái hóa, b c màu, kém dinh d ng d n t i n ng su t không cao và m t trong
các nguyên nhân chính là do bón phân quá m c (g n 40% s h ). Môi tr ng không khí
c ng b ô nhi m h n, lỦ do ch y u là s d ng thu c BVTV nhi u h n và trên di n tích r ng
h n (trên 80% s ý ki n). S thay đ i ch t l ng môi tr ng này tác đ ng không t t t i s c
kh e c a ng i dân và ng i lao đ ng trong vùng, c ng nh nh h ng lâu dài t i n ng su t
và ch t l ng s n ph m trong t ng lai n u không áp d ng các bi n pháp canh tác phù h p
và b n v ng.
4.3. CÁC Y U T
NH H
NG T I PHÁT TRI N B N V NG S N XU T CAM

TRểN A BÀN T NH NGH AN
4.3.1. Quy ho ch s n xu t và chính sách phát tri n s n xu t cam
UBND t nh Ngh An đư ban hành quy ho ch phát tri n cây n qu có múi t nh Ngh
An giai đo n 2015 - 2025 đư đ c ban hành và đư ban hành và th c thi m t s chính sách
có nh h ng t i phát tri n b n v ng s n xu t cam trên đ a bàn t nh v đ t đai, tín d ng, h
tr mô hình, h tr gi ng. Bên c nh đó các chính sách đ t đai, thu hút đ u t , khuy n nông
c ng đ c UBND t nh Ngh An chú tr ng, đ c bi t là h tr cho các HTX, vùng s n xu t
cam VietGAP và áp d ng công ngh t i ti t ki m. V khuy n nông, h tr s n xu t (h và
doanh nghi p ch bi n) và t ng c ng h p tác trong s n xu t cam, UBND t nh Ngh An đư
ban hành Ngh quy t s 14/2017/NQ-H ND và Quy t đ nh s 15/2018/Q -UBND t nh,
trong đó h tr tr ng m i cam v i m c 10.000 đ ng/cây và 5 tri u đ ng làm đ t/ha. Quy t
đ nh s 57/2006/Q .UBND ngày 08/1/2006 c a UBND t nh Ngh An v vi c ban hành m t
s qui đ nh, m t s chính sách u đưi đ u t cho doanh nghi p. Nh có các chính sách này
mà thúc đ y s m r ng c a di n tích s n xu t c ng nh các mô hình th c hành t t trong
s n xu t và đ u t c a các doanh nghi p.
4.3.2. C nh tranh trên th tr ng qu
Theo s li u c a t ng c c th ng kê, c n c có kho ng 100.000 ha s n xu t cam n m
2017, t ng trung bình 11% hàng n m trong giai đo n 2013-2017, v i t ng s n l ng cam
kho ng g n 800.000 t n. Các t nh c nh tranh chính trong ngành cam v i Ngh An là Hòa
Bình, Hà Giang, Tuyên Quang đư có quy mô s n xu t khá cao so v i Ngh An. Vào n m
2017, t ng s n l ng cam c a Tuyên Quang x p x 70 nghìn t n, Hòa Bình là x p x 60
16


nghìn t n. Ngoài ra các t nh giáp Hà N i nh H ng Yên, B c Giang c ng đang có di n tích
cam, quỦt t ng lên đáng k trong nh ng n m g n đây. Ngoài gia t ng s n xu t trong n c,
nh p kh u cam qu t i vào th tr ng Vi t nam c ng khá cao trong giai đo n 2016-2018,
v i t ng g n 30 nghìn t n vào n m 2016 và gi m xu ng còn g n 20 nghìn t n vào n m 2018,
chi m kho ng 2,5% t ng s n l ng cam s n xu t trong n c. S s t gi m ch y u t Trung
Qu c v i ch t l ng cam th p h n so v i các n c xu t kh u khác nh Châu Úc, Ai C p,

H ng Kong. i u này c ng cho th y ng i tiêu dùng đang ngày càng quan tâm t i ch t
l ng và an toàn th c ph m đ i v i s n ph m cam qu .
4.3.3. i u ki n t nhiên, khí h u
Là t nh có di n tích r ng, v i đ các d ng đ a hình: mi n núi, trung du, đ ng b ng và
ven bi n nên khí h u t nh Ngh An đa d ng, đ ng th i có s phân hoá theo không gian và
bi n đ ng theo th i gian. Bên c nh nh ng y u t ch y u nh nhi t đ , l ng m a, gió, đ
m không khí thì Ngh An còn là m t t nh ch u nh h ng c a bão và áp th p nhi t đ i.
G n 90% s h s n xu t cho r ng y u t th i ti t, khí h u đư nh h ng tr c ti p t i n ng
su t và ch t l ng v n cam, m nh m nh t là hi n t ng m a n ng th t th ng và úng l t.
Di n bi n v m a theo th i đi m và c ng đ đư tr c ti p nh h ng t i n ng su t ch t
l ng cam t i t nh Ngh An. Trong giai đo n 2013-2017, s li u l ng m a đo t i các tr m
th y v n Qu H p và Tây Hi u cho th y có các đ t m a th t th ng vào lúc cam ra qu nên
t l ng p úng, r ng qu khá cao. Theo ph ng v n nhóm nông dân Qu H p, Ngh a àn và
cán b phòng nông nghi p, m a nhi u có th gây ra thi t h i t i h n 20% n ng su t trong
các v v a qua.
4.3.4. Ngu n l c s n xu t n i t i c a nông dân
V lao đ ng: Hi n nay, v i quy mô s n xu t ngày càng l n c a các h , m i gia đình
ch có h n 2 lao đ ng chính nên hay x y ra khan hi m vào th i v cao đi m. Ngoài ra các
lao đ ng chính h u nh đư nhi u tu i, th ng là th h cha m , còn lao đ ng tr các vùng
h u h t đi làm n xa. Chính vì v y, vi c thuê lao đ ng c a các h hi n nay g p nhi u khó
kh n, đ c bi t lao đ ng có k n ng thì càng r t khó tìm đ thuê (g n 30% s h ph ng v n).
V n: Cam là cây n qu có yêu c u kh t khe v ch m sóc ngay khi m i th i k ki n
thi t c b n và đòi h i m t l ng v n l n ngày t ban đ u.
có v n m r ng s n xu t cam
các h ph i l y thu nh p t các cây tr ng khác, ch n nuôi… đ đ u t cho v n cam th i
k ki n thi t c b n song h g p các khó kh n nh không vay đ c v n, lãi su t vay cao,
nh h ng không nh t i vi c s n xu t và đ u t thâm canh cây cam trên đ a bàn. V n c ng
là y u t c n tr áp d ng VietGAP và h th ng t i ti t ki m.
Trình đ k thu t c a ng i lao đ ng: Trên ¾ s h đ c ph ng v n đư t ng đ c t p
hu n v k thu t s n xu t cam, các h đư áp d ng ki n th c đư h c vào trong s n xu t cam

v i m c đ khác nhau. Trong đó kho ng g n 1/3 v n làm theo kinh nghi m và h u nh s
còn l i áp d ng k thu t k t h p v i kinh nghi m th c ti n.
Nh n th c và hành vi trong th c hành s n xu t: Trên 1/3 s h cho r ng các h s n xu t
cam hi n nay đang s d ng phân bón m c cao và h n m t n a s h cho là s d ng h p lý .
T l h cho r ng m c đ s d ng thu c b o v th c v t cao h n thông th ng là h n 50%.
Nhìn chung đa ph n các h nh n th c đ c vi c s d ng quá m c các hóa ch t nh trên có
tác đ ng không t t t i n ng su t, ch t l ng s n ph m c ng nh môi tr ng s n xu t, tuy v y
th c hành v n cao h n m c khuy n ngh nh đư phân tích.
17


B ng 4.20. Nh n th c c a h v s d ng phân bón và thu c b o v th c v t đ i v i
s n xu t vƠ môi tr ng (% h )
Ch tiêu
Vùng núi Trung du
ng b ng Tính chung
1. S d ng phân bón c a các h
m c
- Cao
40,53
30,91
26,67
37,82
- H p lý
52,65
63,64
73,33
56,16
2. S d ng phân bón ch a h p lý có làm nh h ng n ng su t cam
- Có

73,48
50,91
66,67
69,34
- Không
26,52
49,09
33,33
30,66
3 M c s d ng thu c BVTV c a các h
m c
- Cao
62,12
21,82
26,67
52,72
- H p lý
36,36
70,91
73,33
44,99
- Th p
1,52
7,27
0,00
2,29
4. N u s d ng thu c không h p lý có nh h ng n ng su t, ch t l ng
- Có
79,17
60,00

86,67
76,79
- Không
20,83
40,00
13,33
23,21
Hi u bi t v th tr ng c a các h : Qua kh o sát ng i s n xu t cam v th tr ng tiêu
th cam c a h cho th y ki n th c c a h còn h n ch , còn h n 23% s h không bi t cam
mình tiêu th
đâu, có g n 1/3 s h không bi t cam Vinh có đang b c nh tranh b i cam
khác và hi n t ng trà tr n cam Vinh đư xay ra nhi u trên đ a bàn nh ng ch h n 1/3 s h
nh n th c đ c đi u này. Hi n nay, đa ph n các h nông dân bán cam cho th ng lái thì
đ u không quan tâm đ n th ng lái mang cam c a nhà mình hay cam c a đ a ph ng đi tiêu
th các đ a ph ng nào; còn m t s h đư bi t áp d ng công ngh vào đ tiêu th cam nh
bán hàng qua facebook, zalo, đi n tho i,… thì s bi t cam đ c tiêu th đi đâu song s này
còn h n ch và ch t p trung t i các v n cao ch t l ng cao. Hi u bi t th tr ng h n ch
là m t trong các nguyên nhân m r ng di n tích
t c a nông dân và gây ra s kém b n
v ng v khía c nh kinh t trong s n xu t cam
4.3.5. H t ng, các d ch v và ho t đ ng h tr c a khu v c công
Nh ng n m qua, h th ng giao thông t nh, huy n đư đ c chú tr ng đ u t xây d ng
m i và nâng c p m r ng, t o thu n l i cho vi c l u thông gi a các ti u vùng trong huy n,
các huy n trong vùng t t h n, góp ph n phát tri n kinh t - xã h i. Hi n còn 1 s xã vùng
núi v mùa m a l u thông v n còn g p r t nhi u khó kh n; do đ a bàn r ng, đ a hình phúc
t p, vi c đ u t xây d ng m i còn h n ch , 1 s tuy n đ ng do đ u t đư lâu, công trình
trên đ ng còn thi u, hàng n m không đ c đ u t nâng c p, s a ch a nên đư xu ng c p
u vào cây gi ng là m t trong nh ng khó kh n c b n c a h nông dân v ch t l ng
cây gi ng, ngoài ra h lo ng i v ch t l ng phân bón vì bón nhi u mà không th y hi u qu
nh mong đ i. Trên đ a bàn có khá nhi u c s cung c p gi ng cam và m t s h đư t đi

ch n m t ghép đ t ghép cây gi ng. Song có trên 50% s h đi u tra lo s và ph n ánh vi c
ngu n cung gi ng hi n nay trên đ a bàn không s ch m m b nh khi các c s cung c p gi ng
cây ch d a vào bên ngoài c a cây đ l a ch n m t ghép.
H tr trong tiêu th s n ph m: V h tr qu ng bá, C c S h u trí tu đư có Quy t
đ nh s 386/Q -SHTT v vi c c p Gi y ch ng nh n đ ng kỦ ch d n đ a lý "Vinh" cho cam
18


qu c a t nh Ngh An v i t ng di n tích 1.681,48ha. UBND t nh Ngh An đư chú tr ng t
ch c nhi u ho t đ ng nh m qu ng bá hình nh cam Vinh và xúc ti n th ng m i cho ngành
cam c a t nh nh các H i ch Cam Vinh. H i ch cam Vinh - Ngh An 2018 đ c UBND
t nh ph i h p cùng S Khoa h c Công ngh , S Công Th ng, S Nông nghi p và Phát
tri n nông thôn và H i SH&KD cam Vinh t ch c n m 2017 và 2018.
V ho t đ ng dán tem nhãn truy xu t ngu n g c: Tr c đây s n ph m cam Vinh ch
y u đ c dán logo c a t ng cá nhân, hay t ch c nào đó, bây gi là tem đi n t , do S khoa
h c - Công ngh s n xu t, qu n lỦ, theo đó nh ng h có đ đi u ki n m i đ c c p tem.
i u ki n đó là s n xu t cam theo quy trình an toàn, VietGAP. D a trên th c t , n m nay
S Khoa h c - Công ngh đang trình UBND t nh th c hi n dán tem đi n t truy xu t ngu n
g c thí đi m t i 5 c s s n xu t cam trong t nh.
4.3.6. D ch h i trong s n xu t
Theo báo cáo c a S Nông nghi p và PTNT t nh Ngh An, riêng trong n m 2017, toàn
t nh có 4.400 ha cam b nhi m b nh Greening, trong đó có vùng t l nhi m lên đ n 70%;
h n 4.000 ha cam b b nh vàng lá, th i r ; 100 ha nhi m b nh loét, s o, sâu v bùa. Ngoài
ra, nh n và r y ch ng cánh gây h i trên cam làm gi m n ng su t, ch t l ng cam qu .
H u h t các h tr ng cam hi n nay đang g p khó kh n v sâu b nh cùng v i di n bi n
th t th ng c a th i ti t, m c đ bón phân bón, phun thu c b o v th c v t ngày càng v t
ng ng làm cho sâu b nh ngày càng nhi u và kh n ng phòng tr càng khó. K t qu đi u
tra cho th y có h n 93% s h cam b b nh loét, h n 84% s h b sâu v bùa và th i g c,
nh h ng t i n ng su t và ch t l ng qu . Thu nh p t tr ng cam trong nh ng n m g n
đây t t nên nhi u h đư m r ng s n xu t và tái s n xu t cam quá m c, không cho đ t ngh

nên sâu b nh càng nhi u h n. Qua kh o sát các h tr ng cam h n 65% h đánh giá xu h ng
d ch b nh ngày càng nhi u.
4.3.7. S phát tri n và áp d ng khoa h c công ngh và k thu t trong s n xu t, ch bi n
Nh có công tác nghiên c u và chuy n giao k thu t mà các gi ng cam nh V2 hay xư
oài chín mu n, quỦt PQ đ c đ a vào s n xu t trong th i gian qua đư góp ph n t ng th i
gian r i v cam, nâng cao ch t l ng và thu nh p cho ng i s n xu t. V công ngh b o
qu n, ch bi n: h u nh ch a có công ngh m i áp d ng nh m kéo dài th i gian cho cam
tiêu th trên th tr ng trong b i c nh hi n nay tiêu th hình th c cam qu t i. M c dù v y
th tr ng đang yêu c u các gi ng cam ng t h n, m u mư đ p h n, an toàn th c ph m mà
cam Ngh An ch a đ t nh m t s s n ph m c nh tranh khác. Bên c nh đó, ch a có các
nghiên c u v gi m chi phí cho đ u t công ngh t i c ng nh nghiên c u qu n lý sâu h i
cam m t cách sinh h c r ti n (thu c BVTV sinh h c hay tr ng xen cây tr ng khác). i u
này c n tr quá trình phát tri n b n v ng s n xu t cam t i đ a bàn nghiên c u.
4.4. NH H
NG VÀ GI I PHÁP PHÁT TRI N B N V NG S N XU T CAM
TRểN A BÀN T NH NGH AN
4.4.1. i m m nh, đi m y u, c h i, thách th c vƠ đ nh h ng phát tri n b n v ng s n
xu t cam trên đ a bàn t nh Ngh An
nh h ng phát tri n b n v ng s n xu t cam trên đ a bàn t nh Ngh An: Phát tri n
s n xu t b n v ng cam trên đ a bàn t nh c n hình thành đ c các vùng SX quy mô l n; u
19


tiên tr ng tâm phát tri n SX theo chi u sâu, n đ nh di n tích cam, nâng cao n ng su t, ch t
l ng và áp d ng các th c hành nông nghi p t t; phát tri n ngành SX cam theo chu i v i
các liên k t t SX cho t i ng i tiêu dùng. Phát tri n SX b n v ng cam c n g n v i phát tri n
công ngh b o qu n và ch bi n nh m gi m tính th i v và nâng cao giá tr gia t ng cho s n
ph m, gi m r i ro cho ng i SX. C n chú tr ng c i thi n môi tr ng trong SX và có s h tr
công b ng t i t t c các h nông dân nh , thu nh p th p. Phát tri n b n v ng s n xu t cam
c n có gi i pháp liên t c và kh thi, nên c n l ng ghép ngu n l c c a các ch ng trình phát

tri n nông nghi p, nông thôn trên đ a bàn toàn t nh.
Phân tích SWOT: Phân tích các đi m m nh c a s n xu t cam t i t nh Ngh An cho th y
có nh ng đi m m nh sau: Ngh An là vùng có đ t đai, khí h u phù h p v i đi u ki n s n
xu t cam, đ c bi t s gi n ng cao, có l ch s s n xu t cam t lâu đ i, ch t l ng cam s n
xu t t t đư có th ng hi u, s n xu t cam v c b n đang đ t hi u qu kinh t , nâng cao thu
nh p cho h và gi i quy t v n đ lao đ ng nông thôn hi n nay. C h i s p t i cho s n xu t
cam t i đ a ph ng là: th ng hi u cam Vinh đư đ c r t nhi u ng i tiêu dùng bi t đ n và
tin dùng; Nhu c u s d ng cam c a ng i tiêu dùng đang có xu h ng t ng lên cho các s n
ph m an toàn, ch t l ng và hi n đang thu hút đ c các DN ch bi n đ t o thành chu i và
t o ra các s n ph m ch bi n t cam (T p đoàn TH). M c dù v y đi m y u c a ngành s n
xu t này là trình đ v k thu t s n xu t còn h n ch ; gi ng cam g c đang d n b thoái hóa;
tình hình tiêu th còn g p nhi u khó kh n; liên k t trong s n xu t và tiêu th còn y u. Các
thách th c cho phát tri n b n v ng s n xu t cam t i t nh Ngh An là: c nh tranh trên th
tr ng gia t ng, phân bi t gi a cam Ngh An và cam khác ch a rõ ràng, s n xu t không
ki m soát d n đ n ô nhi m môi tr ng, thoái hóa đ t và các r i ro v xã h i và môi tr ng
hi n h u.
4.4.2. Các gi i pháp nh m phát tri n b n v ng s n xu t cam trên đ a bàn t nh Ngh An
4.2.2.1. Rà soát và th c hi n t t quy ho ch phát tri n cam trên đ a bàn toàn t nh
Quy ho ch vùng s n xu t cam c n d a trên các y u t c b n nh đ thích nghi, phù h p
c a đi u ki n t nhiên (đ c bi t th nh ng) v i cam đ cho n ng su t, ch t l ng cao; t o
vùng đ thu n l i cho phát tri n công nghi p b o qu n, ch bi n và th tr ng tiêu th ; tích t
ru ng đ t, hình thành các vùng s n xu t hàng hóa t p trung; c n d a vào ti p c n th tr ng.
4.2.2.2. T ng c ng các chính sách h tr đ phát tri n s n xu t b n v ng
y ban nhân dân t nh Ngh An c n xem xét t ng c ng ngu n v n đ u t cho ngành
nông nghi p trong t ng c c u đ u t cho t ng x ng. Song song v i quy ho ch vùng s n
xu t, c n có các chính sách đ ng b t i các vùng quy ho ch bao g m khuy n khích và t o
đi u ki n cho d n đ i và tích t đ t đai đ s n xu t quy mô l n ho c t o vùng s n xu t theo
quy chu n VietGAP hay/và áp d ng các ti n b k thu t m i; Tín d ng u đưi cho th c
hành s n xu t t t. i v i các HTX và trang tr i, y ban nhân dân t nh Ngh An có th v n
d ng các chính sách c a chính ph nh Ngh Quy t s 57/2018/N -CP và Ngh đ nh s

98/2018/ N -CP v khuy n khích phát tri n h p tác, liên k t trong s n xu t và tiêu th s n
ph m nông nghi p đ h tr cho các HTX, các trang tr i tham gia áp d ng các k thu t công
ngh này. Doanh nghi p nên đ c chú tr ng nh là m t tác nhân d n d t và giúp phát tri n
chu i giá tr . B i v y, UBND t nh và các S Ban ngành liên quan c n chú tr ng các gi i
pháp nh m thu hút doanh nghi p đ u t vào s n xu t, thu mua, tiêu th và ch bi n s n ph m
20


cam trên đ a bàn t nh Ngh An. Bên c nh các chính sách thu hút u đưi doanh nghi p, UBND
t nh và các huy n c n có s u tiên, l ng ghép các ch ng trình, chính sách trên đ a bàn xã
vùng tr ng cam v i ch ng trình và quy ho ch phát tri n s n xu t cam đ t n d ng ngu n
tín d ng u đưi cho nông dân.
4.4.2.3. Nâng cao ki n th c, k n ng, th c hành s n xu t b n v ng cho nông dân
Tuyên truy n t i ng i s n xu t và có nh ng khuy n cáo t i các h v các th c hành
nông nghi p hi n t i ch a b n v ng c a ng i dân, và các l i ích c a s n xu t cam theo
VietGAP c ng nh s d ng n c ti t ki m; T ng c ng t p hu n, ph bi n ki n th c và các
mô hình trình di n VietGAP trong s n xu t cam cho nông dân t i các vùng s n xu t. Th ng
xuyên t ch c t p hu n nâng cao ki n th c cho ng i dân đ đ a ti n b khoa h c k thu t
vào s n xu t cam: đ c bi t trong khâu phòng tr d ch h i và truy xu t ngu n g c. T p hu n
ki n th c và th c hành cho nông dân v ch n gi ng và nhân gi ng, qu n lỦ dinh d ng đ t
và qu n lý sâu b nh h i cam đ tránh r i ro v n ng su t và ch t l ng cam. Trong t ng
lai, có th đ nh h ng và h tr m t s trang tr i ho c vùng s n xu t theo h ng h u c
ph c v th tr ng ng i tiêu dùng có thu nh p cao và có nhu c u tiêu dùng s n ph m này
nh các đ a ph ng khác đang làm (Bình D ng, Tuyên Quang). Trong công tác t p hu n,
nâng cao n ng l c cho ng i s n xu t, c n chú ý t i t p hu n cho c đ i t ng lao đ ng làm
thuê, bao g m ch y u là các h nghèo, c n nghèo không có đ ngu n l c đ u t s n xu t.
i u này s giúp nâng cao hi u qu trong s n xu t và đ m b o s phát tri n có bao g m c
ng i nghèo.
4.4.2.4. C ng c h t ng s n xu t và các d ch v h tr cho phát tri n b n v ng
Chính quy n các huy n c n b trí ho c l ng ghép vào ch ng trình nông thôn m i và

huy đ ng xư h i hóa đ c i t o và nâng c p các tuy n giao thông n i đ ng này. UBND t nh
và các huy n c ng nh các c quan ch c n ng c n có quy ho ch và xây d ng h th ng th y
l i (h đ p) h p lỦ đ gi m khai thác ngu n n c ng m và khuy n khích nông dân áp d ng
t i ti t ki m. C i thi n d ch v cây gi ng cho nông dân đ đ m b o đúng ch ng lo i, gi ng
s ch b nh và ch t l ng đ m b o. Các cán b tr m BVTV, cán b khuy n nông c n làm rõ
h n nguyên nhân c a hi n tr ng này v m t k thu t. Ngoài ra, c p huy n c n t ng c ng
qu n lỦ nhà n c v v t t phân bón, thu c BVTV. Ngoài t p hu n nông dân qu n lỦ d ch
b nh trong v n c a h thì qu n lỦ d ch b nh. Cán b khuy n nông, phòng nông nghi p c n
có s quan tâm giám sát th ng xuyên phát hi n các vùng b nh greening đ tri t đ khoanh
vùng và x lỦ k p th i.
4.4.2.5. T ch c s n xu t theo chu i liên k t và h tr phát tri n tiêu th s n ph m
Khuy n khích, h ng d n , t ch c nông dân thành các t h p tác, các HTX đ áp
d ng các quy trình s n xu t tiên ti n, đ t ch ng nh n VietGAP. H tr đào t o, t p hu n
nâng cao ch t l ng ngu n nhân l c, đ c bi t cho các HTX, nh m qu n lỦ chu i và phát
tri n th tr ng cho các tác nhân trong chu i; H tr t v n xây d ng liên k t chu i cho các
tác nhân trong chu i s n xu t, tiêu th cam (t v n nghiên c u xây d ng các h p đ ng liên
k t các ph ng án, k ho ch s n xu t kinh doanh và phát tri n th tr ng).
Song song v i t ch c s n xu t quy mô l n, h p tác và áp d ng th c hành nông nghi p
t t, c n có các gi i pháp h tr tiêu th s n ph m vì đây là y u t quy t đ nh cho vi c áp
d ng k thu t và t ch c s n xu t c a nông dân. Trong th i gian t i, UBND t nh, S Nông
21


nghi p và PTNT cùng các c quan đ a ph ng đ c bi t UNND các huy n c n chú tr ng
xúc ti n, h tr các liên k t gi a các HTX, t h p tác v i ng i mua, doanh nghi p tiêu th ,
doanh nghi p ch bi n nông s n nh Nhà máy ch bi n n c hoa qu t i xư Qu nh Châu,
huy n Qu nh L u, Nhà máy n c tinh khi t, th o d c và hoa qu Núi Tiên thu c t p đoàn
TH. H tr qu ng bá s n ph m cam Vinh t i các thành ph l n trong c n c nh Hà N i,
H i Phòng, Thành ph H Chí Minh đ có nhi u ng i tiêu dùng và khách hàng bi t và g p
g v i ng i s n xu t, nh các t nh vùng Tây B c đư và đang làm t i Hà N i (Các tu n l

nông s n an toàn). Ph i h p các c quan nghiên c u trên đ a bàn t nh th c hi n công tác
phân tích và d báo th tr ng s n ph m cam. Cung c p thông tin th tr ng cho ng i s n
xu t đ h có đ nh h ng s n xu t h p lỦ h n. Th nghi m các mô hình HTX/ trang tr i s n
xu t cam phát tri n d ch v du l ch sinh thái nh ki u hình nhà v n sinh thái mà hi n đang
đ c áp d ng khá ph bi n t i Cao Phong (Hòa Bình). Các doanh nghi p/ HTX đư có ch ng
nh n tiêu chu n ch t l ng (VietGAP) c n xây d ng h th ng thông tin truy xu t ngu n g c
g n v i h th ng thông tin th tr ng khi bán s n ph m. H tr truy n thông t i ng i tiêu
dùng v s n ph m cam Vinh và h th ng nh n di n s n ph m.
4.4.2.6. H p tác trong nghiên c u và phát tri n cho s n xu t cam b n v ng
Thâm canh đ u vào không còn là y u t c b n thúc đ y t ng tr ng n ng su t cam
t i t nh Ngh An, do v y các nghiên c u thay đ i công ngh , k thu t s n xu t c ng nh
cho b trí s n xu t thích h p mang y u t quy t đ nh lâu dài cho phát tri n b n v ng s n
xu t cam t i t nh Ngh An. Do đó, UBND t nh Ngh An, S Nông nghi p và PTNT c n
chú tr ng đ u t và có các chính sách h p tác nghiên c u và phát tri n trong các l nh v c
v gi ng ch t l ng cao h n, xác đ nh các vùng đ t thích h p v i cam và khuy n cáo c
th m c bón phân thích h p cho s n xu t cam t i các vùng này. Huy đ ng s tham gia c a
các Vi n Nghiên c u, các Doanh nghi p, các t ch c trong nghiên c u, chuy n giao các
thu c BVTV sinh h c áp d ng cho cam v i hi u l c t t và giá thành ch p nh n đ khuy n
khích nông dân s d ng. Ph i h p nghiên c u v i các Vi n Nghiên c u trong b trí s n
xu t xen canh cam v i các cây tr ng khác nh m qu n lỦ d ch h i theo h ng an toàn sinh
h c, kh c ph c nh c đi m c a các mô hình hi n có (nh i xen cam), nghiên c u công
ngh t i ti t ki m đ gi m giá thành đ u t t i ti t ki m cho nông dân nh m khuy n
khích nông dân áp d ng th c hành b n v ng. Nghiên c u và chuy n giao công ngh b o
qu n sau thu ho ch đ gi m th t thoát, t ng giá tr s n ph m cho ng i tr ng cam. Ph i
h p cùng các doanh nghi p nghiên c u công ngh ch bi n s n ph m cam nh m gi m tính
th i v c a s n ph m cam t i trên đ a bàn.
H p tác nghiên c u th tr ng: nghiên c u và d báo th tr ng cho s n ph m nông
nghi p ch l c c a T nh, trong đó có cam. Chi ti t thông tin cung, c u, giá c th tr ng
và xu h ng th tr ng c n c p nh t và ph bi n t i nông dân k p th i.
M c dù v y, quan đi m xuyên su t c a nghiên c u này là ch th c a phát tri n b n

v ng s n xu t cam chính là các tác nhân trong chu i giá tr cam, đ c bi t là ng i s n xu t.
Ho t đ ng c a khu v c công ch là h tr và h n ch /gi m thi u các th t b i c a th tr ng.
Ngoài các gi i pháp đ xu t cho khu v c công nh trên đây, ng i s n xu t c n th c hi n
các gi i pháp sau (i) Nghiêm túc tuân th các quy trình k thu t khuy n cáo trong s n xu t
cam.
phòng tránh và ki m soát t t d ch h i trên cam, h nông dân c n ch đ ng l a ch n
22


ngu n gi ng t t, tuân th các bi n pháp k thu t qu n lỦ dinh d ng đ t, qu n lỦ d ch h i
cam nh m h n ch các r i ro trong s n xu t cho h và các v n cam trong vùng; (ii) H p
tác v i các h ch v n xung quanh c ng nh cán b chuyên trách BVTV trong qu n lý
d ch h i cam, (iii) ch đ ng h c h i và t ch c cùng nhau thành các t nhóm đ cùng áp
d ng các công ngh , k thu t ti n b nh m c ng c n ng su t, ch t l ng s n ph m c ng
nh b o v ch t l ng đ t đai ph c v cho m c đích s n xu t lâu dài và b n v ng. Các tác
nhân tham gia phân ph i bán l cam Vinh (doanh nghi p, HTX, cá nhân) c ng c n nâng cao
trách nhi m b o v nhãn hi u cam Vinh, tuân th nghiêm túc các quy đ nh khi tham gia
phân ph i s n ph m có ch d n đ a lý.
PH N 5. K T LU N VÀ KI N NGH
5.1. K T LU N
1) Phát tri n b n v ng s n xu t cam là s thay đ i v quy mô và hoàn thi n c c u t
ch c s n xu t và s n ph m trong s n xu t cam mà gi v ng ho c t ng hi u qu kinh t s
d ng các ngu n l c, có đóng góp tích c c v m t xã h i c ng nh góp ph n c i thi n môi
tr ng sinh thái trong vùng s n xu t. Phát tri n b n v ng s n xu t cam nói riêng và phát
tri n b n v ng nông nghi p nói chung là v n đ th i s đ i v i b t k qu c gia, vùng lãnh
th nào.
2) S n xu t cam t i t nh Ngh An đư có nh ng t ng tr ng v t b c trong th i gian
qua v i s gia t ng n t ng trong quy mô s n xu t, đ t x p x 6000 vào n m 2018 và t ng
g p h n 2 l n trong giai đo n 2013-2018. Cùng v i đó là s thay đ i c c u t các gi ng
truy n th ng sang các gi ng ch t l ng cao h n và kéo dài th i gian thu ho ch và các gi ng

cho n ng su t cao nh cam V2, Xư oài chín mu n, QuỦt PQ. Trên đ a bàn t nh c ng đư
hình thành các HTX, các doanh nghi p tham gia vào s n xu t, tiêu th cam và áp d ng các
bi n pháp th c hành nông nghi p b n v ng nh VietGAP và công ngh t i nh gi t. Trong
nh ng n m qua th tr ng tiêu th cam đ c m r ng nh s phát tri n c a m ng l i giao
th ng c ng nh h tr qu ng bá, xúc ti n s n ph m c a chính quy n đ a ph ng. S n xu t
cam đ t n ng su t khá, đ t bình quân trên 15 t n/ha, mang l i thu nh p bình quân là h n 171
tri u đ ng/ha và h n 1 tri u đ ng thu nh p/công lao đ ng gia đình. Phát tri n s n xu t cam
c ng đư t o ra công n vi c làm cho nhi u lao đ ng nông thôn trong b i c nh chuy n d ch
c c u s n xu t nông nghi p t i các vùng tr ng cam là r t ch m ch p. Ngoài ra c ng đư nâng
cao đáng k ch t l ng nhân l c trong vùng nh có công tác đào t o, t p hu n. Nh có thu
nh p t cam, nhi u h gia đình đư thoát nghèo, có thêm thu nh p đ c i thi n ch t l ng
cu c s ng nh chi tiêu cho giáo d c, y t , gi i trí và du l ch.
M c dù v y, phát tri n s n xu t cam t i t nh Ngh An còn đang b c l các v n đ c a
phát tri n không b n v ng. V kinh t , s t ng tr ng quy mô s n xu t không đi cùng v i
s phát tri n c a t ch c s n xu t và tiêu th s n ph m d n t i r i ro th tr ng. Di n tích
s n xu t cam đư v t quy ho ch t i n m 2010, trong đó nông dân đư m r ng s n xu t c
nh ng vùng không đ c đánh giá là có ti m n ng s n xu t cam. Giá cam th t th ng h n
và có xu h ng gi m, đư làm gi m tác đ ng c a vi c t ng di n tích và n ng su t cam trong
giai đo n v a qua và làm gi m đóng góp c a cam trong t ng giá tr s n xu t toàn t nh. Bi n
23