CƠ sở lý LUẬN về QUẢN lý HOẠT ĐỘNG tư vấn HƯỚNG NGHIỆP CHO học SINH TRUNG học PHỔ THÔNG

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TƯ VẤN
HƯỚNG NGHIỆP CHO HỌC SINH THPT


Tổng quan nghiên cứu
Tư vấn hướng nghiệp đang phát triển khá mạnh trong hệ
thống giáo dục và đây được xem như là một công cụ hữu hiệu
mang tính chiến lược nhằm đảm bảo chất lượng giáo dục và
tạo ra sự phù hợp giữa hoạt động trong nhà trường và thị
trường lao động ngoài xã hội để hướng tới việc tăng cường
chức năng xã hội của các cơ sở giáo dục trong bối cảnh hội
nhập và cạnh tranh phát triển lành mạnh. Đồng thời, tư vấn
hướng nghiệp được coi là điều kiện không thể thiếu cho sự
lựa chọn và phát triển đúng đắn nghề nghiệp của thế hệ trẻ.
Các nghiên cứu ở nước ngoài
Hướng nghiệp xuất hiện đầu tiên ở Mỹ, bắt đầu từ năm
1850 đến 1940, gắn liền với những cá nhân như Francis
Galton, Wilheim Wundt, James Cattell, Alfred Binet, Frank
Parsons, Robert Yerkes, và E. K. Strong. Cuối những năm
1800, một hệ thống công nghiệp với quy mô lớn ra đời đã làm
thay đổi mạnh mẽ môi trường làm việc và điều kiện sống.
Khu vực đô thị phát triển, cùng với tốc độ phát triển và tập
trung hoá công nghiệp đã thu hút rất nhiều người dân lao động
từ các khu vực nông thôn. Để đáp ứng được các yêu cầu của


các nhà máy công nghiệp và điều kiện sống khắc nghiệt, chật
chội trong những khu nhà ổ chuột, một nhu cầu đổi mới đã
xuất hiện, một vài nhà nghiên cứu bắt đầu quan tâm đến hành
vi con người, quan tâm đến các điều kiện sống và làm việc
trong xã hội bị thay đổi bởi cuộc cách mạng công nghiệp.

Những điều kiện khách quan trên để phôi thai và cho ra đời
một ngành khoa học, ngành tham vấn nghề [13].
Nước Mỹ có phòng tư vấn nghề đầu tiên trên thế giới do
Frank Parsons thành lập vào năm 1908 ở Boston. Nhiệm vụ
của phòng này là tư vấn cho thanh niên có nhu cầu tìm kiếm
công ăn việc làm và giúp cho họ chọn được những nghề phù
hợp với năng lực, sở trường của mình, nói một cách khác, họ
giúp cho học sinh lựa chọn công việc một cách khôn ngoan,
và thực hiện việc di chuyển tiếp cận từ trường học đến công
việc phù hợp.
Hiện nay, ở Mỹ đã kết hợp chặt chẽ việc tư vấn nghề với
chương trình công nghệ và dạy nghề, họ cũng đã đưa môn
“Hướng dẫn chọn nghề” (Career Guidance) vào giảng dạy
trong trường phổ thông. Từ bậc trung học đến đại học đều có
các cố vấn tâm lý làm việc trong trường. Công việc của họ
xuất phát từ nhu cầu lựa chọn một nghề phù hợp trong tương


lai của học sinh, họ đưa ra lời khuyên cho học sinh nên nộp
đơn xin vào học trường đại học nào phù hợp với trình độ và
năng khiếu học sinh. Chương trình giáo dục THPT được cấu
tạo mềm, gồm chương trình A và B. Từ khi vào học lớp 9,
người cố vấn đã chỉ cho học sinh nên học theo chương trình
nào tuỳ theo nhu cầu, nguyện vọng của em đó sau này muốn
học lên đại học ngành gì hay sau khi học xong phổ thông sẽ đi
làm.
Cuốn sách “Hướng dẫn chọn nghề” xuất bản năm 1948 ở
Pháp được xem là cuốn sách đầu tiên nói về hướng nghiệp.
Nội dung cuốn sách đã đề cập đến sự phát triển đa dạng của
các ngành nghề trong xã hội do sự phát triển của công nghiệp

từ đó đã rút ra những kết luận coi giáo dục hướng nghiệp là
một vấn đề quan trọng không thể thiếu khi xã hội ngày càng
phát triển và cũng là nhân tố thúc đẩy xã hội phát triển.
Ở Liên Xô (cũ) vào những năm 29, 30 của thế kỷ XX, vấn
đề hướng nghiệp cho HS cũng được các nhà khoa học và lãnh
đạo chính quyền Xô viết đặc biệt quan tâm. V.I Lênin đã có chỉ
thị yêu cầu phải cho HS làm quen với khoa học kỹ thuật, làm
quen với cơ sở của nền sản xuất hiện đại. N.K Crupxkaia - nhà
giáo dục học lỗi lạc đã từng nêu lên luận điểm “Tự do chọn


nghề” cho mỗi thanh, thiếu niên. Theo bà, thông qua hướng
nghiệp, mỗi trẻ em phải nhận thức sâu sắc hướng phát triển
kinh tế của đất nước, những nhu cầu của nền sản xuất cần được
yêu cầu mà xã hội đề ra trước các em trong lĩnh vực lao động
sản xuất. Mặt khác, công tác hướng nghiệp lại phải giúp cho trẻ
em phát triển được hứng thú và năng lực nghề nghiệp, giáo dục
cho các em thái độ lao động đúng, động cơ chọn nghề trong
sáng. Từ đó các em có thái độ tự giác trong việc chọn nghề.
Ở các nước trong khu vực Châu Á cũng có sự quan tâm
đến vấn đề này. Tại trường trung học phổ thông, dù là trường
công lập hay tư thục thì ở các em bắt đầu xuất hiện nhu cầu
tìm hiểu và lựa chọn nghề nghiệp tương lai. Và việc định
hướng tương lai cho học sinh đều bắt đầu từ năm lớp 10 thông
qua giờ hoạt động câu lạc bộ hoặc hướng dẫn riêng cho từng
em của giáo viên chủ nhiệm. Lớp 11 nhà trường mời các
giảng viên ở bên ngoài như những sinh viên đã ra trường hay
những lãnh đạo các doanh nghiệp đến nói chuyện về kinh
nghiệm bản thân hay hoạt động ở doanh nghiệp của họ. Lớp
12 nhà trường tổ chức cho học sinh đi tham quan để định

hướng cho tương lai. Ngoài các nội dung giáo dục bắt buộc
trong chương trình dạy học, đa số các nước đều có môn tự


chọn tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh phát triển các xu
hướng học lên (Academic) hoặc học một nghề phù hợp với
nhu cầu xã hội cũng như nhu cầu và điều kiện cụ thể của từng
học sinh [25].
Như vậy, việc điểm qua tình hình của một số nước trên
thế giới cho ta thấy việc tư vấn hướng nghiệp cho học sinh
phổ thông là một xu thế tất yếu của thời đại. Vì vậy, hướng
nghiệp đòi hỏi sự đánh giá dựa trên kết hợp những tiêu chí về
giáo dục và dự báo về nhân cách tương lai. Nhà trường cần
phải có những nhà tư vấn hướng nghiệp chuyên môn để giúp
học sinh lựa chọn khoá học thích hợp với nhu cầu, hứng thú,
năng lực của học sinh (có tính đến nhu cầu của thị trường lao
động), dự báo những khó khăn trong học tập và giúp học sinh
giải quyết những khó khăn đó.
Các nghiên cứu trong nước
Những năm 60 của thế kỉ XX, ở Việt Nam, lí luận và
thực tiễn hướng nghiệp được bắt đầu phát triển chủ yếu dựa
trên cơ sở lí luận và kinh nghiệm thực tiễn hướng nghiệp của
Liên Xô. Thời kì đầu, quan niệm hướng nghiệp đi đôi với giáo
dục lao động, để định hướng nghề nghiệp cho học sinh trước


hết cần giáo dục cho học sinh thái độ sẵn sàng bước vào các
hoạt động nghề nghiệp. Quan điểm này thể hiện rõ trong cuốn
“Một số vấn đề giáo dục lao động”. Đến đầu những năm 80,
khi xuất hiện nhu cầu đẩy mạnh giáo dục lao động, công

nghiệp hóa – Hiện đại hóa nhằm chuẩn bị kĩ năng cho học đi
vào cuộc sống thì hướng nghiệp mới thực sự được nhà nước
chú trọng đến. Trong thời gian này có các bài viết của các tác
giả Phạm Tất Dong, Nguyễn Thị Bình, Đoàn Chi, Đặng Danh
Ánh, Nguyễn Minh Đường, Nguyễn Văn Hộ đã đề cập đến
trách nhiệm của nhà trường trong việc định hướng nghề cho
học sinh, biện pháp hướng nghiệp cho học sinh và xây dựng
một số cơ sở lí luận nền tảng về hướng nghiệp.
Các nhà khoa học đã đi sâu nghiên cứu những vấn đề lí
luận chung về hướng nghiệp và giáo Dục hướng nghiệp, đã
khái quát mục tiêu, nội dung, con đường hướng nghiệp trong
nhà trường phổ thông. Khẳng định vị trí và vai trò của hướng
nghiệp và giáo Dục hướng nghiệp trong nhà trường THPT.
Chính các nghiên cứu của các tác giả trên là cơ sở lí luận,
thực tiễn cho việc thực hiện giáo Dục hướng nghiệp trong nhà
trường phổ thông hiện nay.
Tiếp cận theo hướng tư vấn nghề ở nước ta: Những năm


80, các tác giả Phạm Huy Thụ, Phạm Ngọc Luận, Phạm Tất
Dong, Nguyễn Thế Trường, Đoàn Chi, Cù Nguyên Hanh tiến
hành nghiêu cứu đã xây dựng nội dung và phương pháp tư vấn
nghề cho số thương binh được đi học nghề sau khi kết thúc
chiến tranh. Các tác giả Đặng Danh Ánh, Phạm Đức Quang,
Phạm Ngọc Anh, Đỗ Thị Hòa cùng với Nguyễn Viết Sự đã
nghiên cứu đề tài “Mô tả các nghề đào tạo nhằm mục đích
hướng nghiệp” những công trình này chỉ tập trung đề cập đến
việc xây dựng các phòng hướng nghiệp và việc tư vấn nghề
trong trường nghề và trường phổ thông. Tuy nhiên, nó đã cung
cấp nhiều tư liệu quí giá cho công tác hướng nghiệp ở các

trường phổ thông. Cùng trong thời gian này Phạm Huy Thụ,
Phạm Tất Dong, Nguyễn Thế Trường đã biên soạn tài liệu sinh
hoạt hướng nghiệp cho học sinh cuối cấp phổ thông cơ sở và
các lớp phổ thông trung học, trong đó đề cập rõ rệt vấn đề tư
vấn nghề và đã xây dựng được nhiều bản họa đồ nghề có giá
trị thực tiễn để phục vụ tư vấn nghề.
Thực trạng công tác tư vấn hướng nghiệp được nhiều tác
giả nghiên cứu như Nguyễn Viết Sự, Hà Thị Đức, Lưu Xuân
Mới... Các tác giả này đề cập đến vấn đề nội dung tư vấn
hướng nghiệp còn nghèo nàn, chưa thu hút và đáp ứng được


nhu cầu cần tư vấn của học sinh THPT, những người làm
công tác tư vấn hướng nghiệp tuy nhận thức được rất rõ tầm
quan trọng và sự cấp thiết của công tác này đối với học sinh
nhưng họ lại thiếu thông tin và điều kiện cấp thiết để làm tốt.
Bên cạnh đó các tác giả cũng nói đến các nhân tố có ảnh
hưởng đến sự lựa chọn nghề của học sinh và họ cho rằng việc
lựa chọn nghề nghiệp phần lớn là do cá nhân học sinh quyết
định (chiếm 50%), ít chịu sự tác động từ gia đình và các giáo
viên.
Trong nghiên cứu của tác giả Lê Khắc Thìn về vấn đề
“Tìm hiểu thực trạng lựa chọn nghề nghiệp của học sinh lớp
12 và công tác hướng nghiệp ở trường THPT” cũng đã nhấn
mạnh đến nguyện vọng chọn nghề của học sinh. Do nước ta
mở cửa phát triển kinh tế nhiều thành phần, hợp tác kinh tế
với nhiều nước trên thế giới, vì vậy các em có xu thế hướng
vào các trường thuộc lĩnh vực kinh tế, công nghệ tiên tiến.
Như vậy, sự định hướng của học sinh vào các trường cũng
phát triển theo xu thế phát triển của xã hội. Tuy nhiên, có

nhiều em chọn nghề theo rung cảm từ nhỏ, từ mẫu người lý
tưởng, có em chọn nghề theo sự vui thích của cá nhân, theo
yêu cầu của cha mẹ... Do đó có thể có sự không phù hợp giữa


sở thích và nguyện vọng. Hầu hết các em đều cho rằng nghề
các em thích là phù hợp sở thích và khả năng của bản thân,
hoặc yêu thích nghề vì phù hợp với nguyện vọng được xã hội
coi trọng. Có 20% học sinh cho biết là chưa hiểu rõ về nghề
nên không biết thích cái gì? Bên cạnh đó, sự hiểu biết của học
sinh về nghề định chọn là rất ít, chưa sâu sắc, không rõ ràng,
cụ thể. Những nguồn thông tin quan trọng nhất (cha mẹ, thầy
cô, các phương tiện thông tin đại chúng) để giúp cho các em
có nhận thức đúng đắn về nghề nghiệp thì chưa phát huy hết
tác dụng. Vì vậy, biểu tượng về nghề nghiệp mà học sinh định
chọn không rõ ràng, phiến diện cũng là điều dễ hiểu [32].
Tác giả Nguyễn Ngọc Minh trong công trình nghiên cứu
“Nhận thức của giáo viên về tư vấn hướng nghiệp trong nhà
trường THPT” đã nêu lên được thực trạng tư vấn hướng
nghiệp hiện nay trong nhà trường THPT là hầu hết các trường
THPT đều đặc cách các giáo viên kiêm nhiệm thêm công tác
này, cho nên quá trình chuẩn bị thông tin, kiến thức cho công
tác tư vấn hướng nghiệp trong nhà trường của các giáo viên
còn mang tính tự phát, chưa có hệ thống. Tác giả cũng nêu lên
được thái độ của giáo viên đối với vai trò của tư vấn hướng
nghiệp trong nhà trường, đa số các giáo viên đều nhận biết và


thông hiểu một cách thấu đáo và sâu sắc tầm quan trọng của
công tác này, nhận biết được sự mong mỏi của học sinh về

một ban chuyên trách tư vấn hướng nghiệp trong nhà trường
để giúp các em lựa chọn nghề nghiệp, trường thi khi các em ở
những năm cuối cấp. Gần như 100% học sinh đều chọn ý kiến
mong muốn trong nhà trường có ban chuyên trách về tư vấn
hướng nghiệp để giúp các em trong việc chọn nghề [23].
Tác giả Phan Thị Tố Oanh, hầu như chỉ có học sinh
THPT (70%) đều có nguyện vọng học tiếp đại học, chỉ có một
phần nhỏ các em là có nguyện vọng học nghề (10%) và có
(20%) học sinh lại suy nghĩ học nghề không kiếm được việc
làm nên không theo học đại học và học nghề các yếu tố ảnh
hưởng đến nguyện vọng học nghề chủ yếu phụ thuộc vào
phẩm chất tâm lý, sự định hướng của các em hoàn toàn mang
tính chất chủ quan cảm tính. Theo tác giả thì sự lựa chọn
ngành nghề của cả nam và nữ có sự khác nhau. Tác giả chỉ
đưa ra một số động cơ tiêu biểu có liên quan đến sự lựa chọn
nghề của học sinh và đánh giá động cơ nào là quan trọng với
họ, nhưng chưa quan tâm đến vấn đề nhận thức nghề nghiệp
[25].
Trong các công trình nghiên cứu của mình về vấn đề


hướng nghiệp, tác giả Phạm Tất Dong đã xem xét một cách
sâu sắc và có hệ thống về hứng thú nghề nghiệp cũng như
những vấn đề cơ bản về nội dung, phương pháp hướng nghiệp
cho học sinh. Tác giả có nhận xét sau: Hứng thú môn học,
hứng thú nghề nghiệp có tác dụng thúc đẩy việc lựa chọn
nghề và thực hiện khả năng của mình là động cơ mạnh nhất,
quan trọng nhất trong việc lựa chọn nghề của học sinh. Hứng
thú nghề nghiệp có tác dụng thúc đẩy con người tìm tòi sáng
tạo trong lao động, đi sâu vào mọi hoạt động có liên quan tới

nghề nghiệp mà mình yêu thích và hướng tới [8].
Tác giả Nguyễn Quang Uẩn nghiên cứu xu hướng nghề
nghiệp của học sinh theo các chỉ số như: Mức độ nhận thức
nghề nghiệp, thái độ đối với nghề nghiệp, tính ổn định của
thái độ, tác giả đã chỉ ra đặc điểm chung trong xu hướng nghề
nghiệp của học sinh THPT và một số vấn đề khác. Tác giả còn
cho biết nhận thức về nghề của học sinh biết đến chưa nhiều.
Hứng thú nghề nghiệp của học sinh hình thành môn chưa tập
trung và chưa rõ nét [35].
Tác giả Chu Văn Thảo với công trình nghiên cứu “Giải
pháp quản lý nhằm đẩy mạnh công tác tư vấn hướng nghiệp
cho học sinh tại các Trung tâm KTTH-HN ở tỉnh Bắc Ninh”


đã nhấn mạnh rằng đa số học sinh trung học trước khi chọn
nghề chưa hiểu hết ý nghĩa và tầm quan trọng của việc chọn
nghề có cơ sở khoa học, các em chưa hiểu rõ về nghề nghiệp,
chưa đánh giá đúng năng lực bản thân. Sự hiểu biết về nghề
của các em còn đơn giản, nghèo nàn so với thế giới nghề
nghiệp vô cùng phong phú, đa dạng, thiếu thông tin về thị
trường lao động đã làm các em lúng túng, khó khăn khi chọn
nghề. Nhìn chung, nhận thức của học sinh về các lĩnh vực của
nghề nghiệp còn rất chung chung, đặc biệt đối với nghề mình
định chọn các em cũng mơ hồ. Các em rất cần được tư vấn
hướng nghiệp trong việc lựa chọn các hướng đi sau khi tốt
nghiệp THPT [31].
Hầu hết các công trình nghiên cứu trên đã nêu lên được
thực trạng chọn nghề của học sinh THPT (lý do chọn nghề,
động cơ chọn nghề, nguyện vọng chọn nghề, các nhân tố ảnh
hưởng đến việc chọn nghề của học sinh, nhận thức về nghề

nghiệp của học sinh), nêu lên được thực trạng tư vấn hướng
nghiệp trong nhà trường THPT hiện nay cùng với nhu cầu tư
vấn hướng nghiệp của học sinh ở năm học cuối cấp. Đồng
thời, các công trình nghiên cứu này cũng tổng hợp được ý
kiến của học sinh với mong muốn trong nhà trường có được


ban chuyên trách về tư vấn hướng nghiệp để giúp các em
trong việc chọn nghề cho tương lai.
Nhận định của tác giả
Các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước đã làm
rõ được những nội dung tư vấn hướng nghiệp cho học sinh,
tuy nhiên, chưa có một công trình nghiên cứu nào về việc
quản lý hoạt động tư vấn hướng nghiệp được hiệu quả. Chính
vì vậy, dựa trên nền tảng của tư vấn hướng nghiệp, chúng tôi
tiến hành đề tài nghiên cứu về việc quản lý hoạt động tư vấn
hướng nghiệp cho học sinh trong các nhà trường phổ thông,
nhằm mục đích thúc đẩy hoạt động này càng ngày càng hiệu
quả, đem lại lợi ích cho học sinh và nâng cao chất lượng giáo
dục trong nhà trường phổ thông.
Lý luận về tư vấn hướng nghiệp cho học sinh
Các khái niệm liên quan
Khái niệm về “nghề”: Nghề là một dạng lao động đòi hỏi
ở con người một quá trình đào tạo chuyên biệt, có những kiến
thức, kỹ năng, kĩ xảo chuyên môn nhất định, có phẩm chất, đạo
đức phù hợp với yêu cầu của dạng lao động tương ứng. Nhờ


quá trình hoạt động nghề nghiệp, con người có thể tạo ra sản
phẩm thoả mãn những nhu cầu vật chất, tinh thần của cá nhân

và xã hội.
Khái niệm chọn nghề:Việc lựa chọn nghề nghiệp của học
sinh là một quá trình lâu dài và phức tạp, nó được biểu hiện ở
các mức độ khác nhau ngay trong những lớp đầu của trường
THCS, được tiếp tục phát triển và hoàn thiện dần ở những lớp
sau nhất là ở cuối cấp THPT, trong các trường, lớp dạy nghề
và được tạm coi là kết thúc khi họ đã có những khả năng lao
động nghề nghiệp độc lập. Với tư cách là một quá trình hoạt
động, lựa chọn nghề nghiệp bao gồm những tính chất cơ bản:
Tính chủ thể của quá trình lựa chọn:
Tính khách thể của quá trình lựa chọn nghề:
Tính mục đích của quá trình lựa chọn nghề:
Tính cấu trúc của quá trình lựa chọn nghề:
Khái niệm về hướng nghiệp:Có nhiều khái niệm khác
nhau về hướng nghiệp, nhưng để phù hợp với đề tài, chúng tôi
chọn khái niệm sau để làm cơ sở cho việc nghiên cứu:
“Hướng nghiệp là những biện pháp dựa trên cơ sở tâm lý học,


y học và nhiều khoa học khác để giúp đỡ học sinh phù hợp
với yêu cầu xã hội, đồng thời thoả mãn tối đa nguyện vọng,
thích hợp với những năng lực, sở trường và điều kiện tâm lý
cá nhân nhằm mục đích phân bố hợp lý và sử dụng có hiệu
quả nhất lực lượng dự trữ sẵn có của đất nước” [36].
Có thể nói, hướng nghiệp là sự kết hợp tương đối hài
hoà giữa nhu cầu của mỗi cá nhân và nhu cầu xã hội; đặt
nhiệm vụ đào tạo con người cho xã hội làm nhiệm vụ trung
tâm trước tiên, đồng thời luôn đảm bảo tính cá thể trong sự
phát triển tự do của mỗi nhân cách. Mặt khác hướng nghiệp
cũng đề cập tới tính chất phức tạp của công tác hướng nghiệp,

đòi hỏi phải có sự tham gia đồng bộ của nhiều bộ phận xã hội,
nhằm giải quyết hợp lý lực lượng lao động dự trữ sẵn có của
đất nước. Nói một cách cụ thể, hướng nghiệp chính là quá
trình hướng dẫn chọn nghề, quá trình chuẩn bị cho thế hệ trẻ
bước vào cuộc sống lao động sản xuất. Đây là một hệ thống
các biện pháp tác động của gia đình, nhà trường và xã hội
cùng phối hợp thực hiện, trong đó nhà trường phải nắm giữ
vai trò chủ đạo trong việc hướng dẫn thế hệ trẻ sẵn sàng đi
vào lao động ở các ngành nghề, tại những nơi mà xã hội đang
cần, đồng thời cũng phù hợp với hứng thú, năng lực của cá


nhân.
Khái niệm về tư vấn:Tổ chức tư vấn thế giới định nghĩa
như sau “Tư vấn là một quá trình trợ giúp dựa trên các kỹ
năng, trong đó một người dành thời gian, sự quan tâm và sử
dụng thời gian một cách có mục đích để giúp đỡ thân chủ khai
thác tình huống, xác định và triển khai các giải pháp khả thi
trong thời gian cho phép” [29].
Khái niệm tư vấn hướng nghiệp:Có nhiều tác giả đề cập
đến khái niệm “Tư vấn hướng nghiệp”, cụ thể như: P.A Savin
“Tư vấn nghề thực hiện chức năng liên kết giúp cho học sinh
đối chiếu hứng thú, sở thích và khả năng vốn có của mình với
nhu cầu của nền kinh tế quốc dân”, theo Nguyễn Ngọc Minh
[23]; Theo K.K Platonov “Tư vấn nghề là hệ thống những
hình thức y học và những hình thức tác động đa dạng khác
nhằm phát hiện, nhằm khám phá những khả năng tinh thần và
thể lực của học sinh trong lựa chọn nghề”. Theo tác giả Phan
Thị Tố Oanh, Tư vấn hướng nghiệp là hệ thống biện pháp tâm
lý giáo dục nhằm đánh giá toàn bộ năng lực thể chất và trí tuệ

của thanh thiếu niên, đối chiếu những năng lực đó với những
yêu cầu do nghề đặt ra với người lao động, có cân nhắc đến
nhu cầu nhân lực của địa phương, xã hội, trên cơ sở đó cho họ


những lời khuyên về chọn nghề, có căn cứ khoa học, loại bỏ
những trường hợp may rủi, thiếu chín chắn khi chọn nghề
nhằm mục đích giúp thanh thiếu niên nhận ra chính mình, tạo
điều kiện cho họ phát huy cao độ sở trường cũng như trong
bước đường hoạt động nghề nghiệp tương lai.
Như vậy, theo nhận định của phần đông các tác giả
(trong và ngoài nước) thì mục đích của tư vấn hướng nghiệp
chính là giúp học sinh nhận biết được những đặc điểm tâm
sinh lý vốn có của bản thân và những nhu cầu của xã hội
trong lựa chọn nghề. Tư vấn hướng nghiệp rất có ích cho học
sinh vì nó không chỉ đề cập đến nhân cách, mơ ước, sở thích,
nguyện vọng của học sinh mà còn đề cập đến những yếu tố
khác trong bức tranh nghề nghiệp rộng lớn, từ đó giúp học
sinh có thể lựa chọn được cho mình một nghề phù hợp cho
tương lai. Tư vấn hướng nghiệp giúp cho học sinh có một cái
nhìn từ “bên trong” và học sinh có cơ hội lựa chọn, an tâm,
dành hết năng lực và công sức của bản thân một khi đã chọn
được một nghề thích hợp cho mình. Trên cơ sở cung cấp cho
học sinh những tri thức cơ bản của các môn học, những hiểu
biết về các ngành nghề trong xã hội, tư vấn hướng nghiệp
giúp học sinh nhận thức đúng đắn hơn về nghề nghiệp mà


mình định chọn. Đồng thời giúp cho các em tự đánh giá
những đặc điểm tâm sinh lý của cá nhân. Từ đó giúp cho các

em có thể tự đối chiếu những đặc điểm tâm sinh lý của mình
với những yêu cầu của nghề nghiệp đòi hỏi, để các em tự xác
định được nghề nghiệp tương lai phù hợp của mình. Từ sự
phân tích nội hàm của khái niệm tư vấn hướng nghiệp nói
trên; trong luận văn của mình, chúng tôi sử dụng khái niệm
sau đây làm công cụ để tiến hành việc nghiên cứu: “Tư vấn
hướng nghiệp là một hệ thống những biện pháp thích hợp
nhằm đánh giá toàn bộ năng lực thể chất và trí tuệ của thanh
thiếu niên, đối chiếu những năng lực đó với những yêu cầu do
nghề đặt ra đối với người lao động, bên cạnh có cân nhắc đến
nhu cầu nhân lực của thị trường lao động. Trên cơ sở đó cho
họ những lời khuyên đúng đắn về chọn nghề, có căn cứ khoa
học, và loại bỏ những trường hợp thiếu chín chắn khi chọn
nghề”.
Khái niệm “nhu cầu tư vấn hướng nghiệp”:Có thể xem
“Nhu cầu tư vấn hướng nghiệp là nhu cầu cần được tư vấn về
các nội dung có liên quan đến lĩnh vực nghề nghiệp và trên
cơ sở đó mỗi cá nhân có sự đối chiếu với năng lực bản thân
để chọn cho mình một nghề phù hợp”.


Một số nội dung của hoạt động tư vấn hướng nghiệp
Các hình thức tư vấn hướng nghiệp
Tư vấn thông tin hướng dẫn: nhằm giới thiệu nghề,
nhóm nghề mà thanh thiếu niên định chọn qua các bản mô tả
nghề. Ở đây, người cán bộ tư vấn sẽ giới thiệu về những yêu
cầu do nhóm nghề đề ra đối với những phẩm chất cá nhân của
con người, đồng thời chỉ ra con đường để đạt được nghề
nghiệp và triển vọng nâng cao tay nghề.
Tư vấn chẩn đoán trên cơ sở nghiên cứu và đo đạc nhân

cách con người một cách toàn diện được thực hiện bằng các
test như: tìm hiểu hứng thú xu hướng nghề; tìm hiểu kiểu thần
kinh khí chất; trắc nghiệm tư duy; trắc nghiệm trí nhớ; trắc
nghiệm trí tưởng tượng không gian; trắc nghiệm chú ý; trắc
nghiệm khả năng giao tiếp; trắc nghiệm khả năng kinh
doanh... để tìm hiểu hứng thú, thiên hướng, năng lực và
những phẩm chất nghề chuyên biệt của con người. Mục đích
của tư vấn chẩn đoán là xác định trong những lĩnh vực hoạt
động nào con người có thể lao động thành công nhất, tức là
đem lại lợi ích tối đa cho xã hội, đồng thời cũng đem lại niềm
vui và sự hài lòng cho bản thân người lao động.


Tư vấn y học: người làm tư vấn đo đạc các chỉ số tâm
sinh lý như thị giác, thính giác, xúc giác, sự phối hợp cảm
giác vận động, sự phối hợp hành động. Nếu như người được
tư vấn mắc một trong những bệnh thuộc loại chống chỉ định
của nghề thì người cán bộ tư vấn sẽ khuyên nên chọn một
nghề khác gần gũi với thiên hướng và hứng thú, đồng thời
phù hợp với trạng thái sức khoẻ của người đó. Chẳng hạn,
những người rối loạn sắc giác sẽ không được chọn những
ngành nghề giao thông vận tải, thông tin tín hiệu...
Tư vấn hiệu chỉnh: được tiến hành trong trường hợp ý
định nghề nghiệp của con người không phù hợp với khả năng
và năng lực thực tế của họ. Trong trường hợp này, kế hoạch
nghề nghiệp của cá nhân cần được xem xét và uốn nắn lại cho
phù hợp với tình hình. Ví dụ: trên cơ sở những cứ liệu thu được
khi nghiên cứu nhân cách con người, cán bộ tư vấn sẽ khuyên
thanh thiếu niên nên chọn một nghề khác, phù hợp với những
đặc điểm tâm sinh lý của mình hơn.

Ngoài ra, người ta có thể chia tư vấn hướng nghiệp
thành 2 loại: tư vấn sơ bộ và tư vấn chuyên sâu
Tư vấn sơ bộ: loại này đơn giản có thể thực hiện ở nhiều


trường vì không đòi hỏi phải có thiết bị, các phương tiện kỹ
thuật. Chẩn đoán những phẩm chất nhân cách của học sinh
không cần đòi hỏi phải có đội ngũ chuyên gia tư vấn hướng
nghiệp có tay nghề cao, am hiểu sâu sắc các lĩnh vực tâm sinh
lý, giáo dục học, y học, kinh tế học. Ở đây, giáo viên (chủ
nhiệm hoặc bộ môn) đóng vai trò “nhà tư vấn” cần có những
hiểu biết về yêu cầu của một số ngành nghề ở một số trường
hoặc ở địa phương, về nhu cầu nhân lực, về năng lực của học
sinh. Từ đó cho học sinh lời khuyên nên học nghề gì và học ở
đâu. Hoặc là qua những điều giảng giải của giáo viên để học
sinh tự trả lời được 3 câu hỏi: Em có muốn (thích) học nghề
đó không? Em có khả năng làm nghề đó không? Xã hội, địa
phương có cần nghề đó không?
Tư vấn chuyên sâu: Loại này phức tạp vì việc tư vấn
được tiến hành trên cơ sở khoa học thực sự, đảm bảo độ chính
xác cao nhờ một số máy móc hiện đại (ví dụ máy đo độ chính
xác của các cử động, sự khéo léo vận động của 2 tay...). Điều
kiện để tư vấn hướng nghiệp chuyên sâu là phải có đội ngũ
chuyên gia tư vấn hướng nghiệp được đào tạo có trình độ
chuyên môn nghiệp vụ cao gồm các nhà tâm lý học, giáo dục
học, kinh tế học, bác sĩ có kinh nghiệm thực tế. Họ phải được


huấn luyện nghiêm chỉnh để có kiến thức về thế giới nghề
nghiệp, về yêu cầu của nghề, về nhân cách, trước hết về động

cơ, hứng thú, khuynh hướng và năng lực nghề nghiệp của học
sinh, về kinh tế, về nhu cầu phát triển nhân lực của các ngành
nghề kinh tế quốc dân và địa phương. Đặc biệt phải có kiến
thức sâu sắc về hướng nghiệp, tư vấn hướng nghiệp chọn
nghề, kỹ thuật tư vấn hướng nghiệp, biết sử dụng thành thạo
các phương pháp test chẩn đoán khả năng trí tuệ, khả năng
vận động và nhân cách của học sinh. Đương nhiên, kèm theo
các phương pháp này là những máy móc, thiết bị, những
phương tiện kỹ thuật.
Các nội dung tư vấn hướng nghiệp
Giúp học sinh tìm hiểu thế giới nghề nghiệp: Các em
biết được tính đa dạng phong phú của nghề, xu hướng phát
triển của nghề, các yêu cầu của nghề, đặc biệt là các yêu cầu
về tâm sinh lý, những điều kiện học nghề và vào nghề…
Đồng thời, qua quá trình tìm hiểu nghề, ở học sinh sẽ xuất
hiện và phát triển hứng thú nghề nghiệp. Từ đó hình thành ở
học sinh những biểu tượng đúng đắn về những nghề cần phát
triển; hình thành và rèn luyện cho các em phương pháp tìm
thông tin. Một số thông tin cụ thể như: Thông tin về ngành,


nhóm nghề và nghề cụ thể; thông tin về cơ sở đào tạo; thông
tin về nghề nghiệp và cơ sở đào tạo mà bản thân học sinh
thích.
Giúp học sinh tìm hiểu thông tin về định hướng phát
triển kinh tế - xã hội, về thị trường lao động ở địa phương, cả
nước và xa hơn nữa là trong khu vực và thế giới; giúp học
sinh tiếp cận dần về hệ thống thông tin về đào tạo nhân lực và
việc làm, giúp các em quen dần với những tính chất, quy luật
của thị trường lao động; giúp các em thấy được đòi hỏi mới

về nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá
để các em có trình độ tự chủ cao hơn, có kỹ năng giao tiếp,
tinh thần trách nhiệm và sáng kiến trong lao động. Do tính
biến động của thị trường lao động, người lao động cũng cần
thể hiện tính năng động, thích ứng qua việc không ngừng
nâng cao trình độ tay nghề, trình độ chuyên môn hoá. Và
những nội dung này cũng có tính đến đặc điểm nhận thức, tâm
sinh lý lứa tuổi. Các nội dung cụ thể: thông tin về phương
hướng phát triển kinh tế - xã hội; thông tin về thị trường lao
động.
Giúp học sinh tự đánh giá hứng thú và năng lực nghề
nghiệp của bản thân: Hứng thú là một động lực hết sức quan


trọng để con người gắn bó với nghề; hứng thú được coi như
một chỉ số quan trọng hàng đầu để xét sự phù hợp của con
người. Bên cạnh đó, để có thể gắn bó với nghề, đạt năng suất
lao động cao, người lao động cần phải có năng lực chuyên
môn thật sự, đóng góp được sức lực, trí tuệ một cách hữu hiệu
với nghề mình yêu thích. Hơn nữa, nghề nghiệp cũng không
chấp nhận những người thiếu năng lực, do đó giúp học sinh tự
đánh giá và phát triển hứng thú, năng lực nghề nghiệp tương
lai của các em trên cơ sở phân tích những đặc điểm, những
điều kiện, những hoàn cảnh riêng của từng em một.
Các phẩm chất đạo đức của nhà tư vấn hướng nghiệp
Mỗi nghề đều có những yêu cầu, đòi hỏi nhất định về
phẩm chất và năng lực của người lao động. Để thích ứng được
với nghề và đạt năng suất lao động cao nhất, người lao động
cần có những phẩm chất năng lực tương ứng đáp ứng đòi hỏi
của nghề. Tư vấn là một nghề mang tính chuyên nghiệp cao.

Vì vậy nghề này cũng đòi hỏi các chuyên gia phải có những
phẩm chất nhất định. Trong nghề tham vấn, các chuyên gia
tham vấn thông thường phải có các phẩm chất đặc trưng sau:
Sự thông minh, nhanh nhạy.