Sử dụng kĩ thuật dạy học để tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trong môn Lịch sử ở trường phổ thông (qua ví dụ phần Lịch sử Việt Nam lớp 11 chương trình chuẩn

B GIO DC V O TO
TRNG I HC S PHM H NI
----------

DNG TH HOA

Sử DụNG Kĩ THUậT DạY HọC
Để Tổ CHứC HOạT ĐộNG HọC TậP CHO HọC
SINH
TRONG MÔN LịCH Sử ở TRƯờNG PHổ
THÔNG
(QUA Ví Dụ PHầN LịCH Sử VIệT NAM LớP 11 - CHƯƠNG TRìNH
CHUẩN)

LUN VN THC S KHOA HC GIO DC


Hà Nội - 2016

2


B GIO DC V O TO
TRNG I HC S PHM H NI
----------

DNG TH HOA

Sử DụNG Kĩ THUậT DạY HọC
Để Tổ CHứC HOạT ĐộNG HọC TậP CHO HọC
SINH

TRONG MÔN LịCH Sử ở TRƯờNG PHổ
THÔNG
(QUA Ví Dụ PHầN LịCH Sử VIệT NAM LớP 11 - CHƯƠNG TRìNH
CHUẩN)

Chuyờn ngnh: LL& PPDH b mụn Lch s
Mó s: 60.01.40.11

LUN VN THC S KHOA HC GIO DC

Ngi hng dn khoa hc: PGS. TS NGUYN MNH HNG


Hà Nội - 2016

4


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, em đã nhận được sự quan tâm và giúp đỡ của rất
nhiều người.
Với lòng biết ơn sâu sắc nhất, em xin chân thành cảm ơn PGS. TS Nguyễn
Mạnh Hưởng, người đã tận tâm, chu đáo hướng dẫn và giúp đỡ em thực hiện đề tài.
Em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Ban Giám Hiệu, các thầy, cô giáo khoa Lịch
sử, trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã quan tâm, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện
thuận lợi cho em trong thời gian học tập và làm luận văn.
Do còn nhiều hạn chế về kinh nghiệm và thời gian nghiên cứu nên luận văn
này không tránh khỏi những thiếu sót. Với tinh thần ham học hỏi, mong muốn sự
tiến bộ, em rất mong nhận được sự chia sẻ, sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô và
các bạn đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn.

Hà Nội, tháng 10 năm 2016
Tác giả

Dương Thị Hoa


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
GV
HS
DHLS
LS
THPT
PPDH

Giáo viên
Học sinh
Dạy học lịch sử
Lịch sử
Trung học phổ thông
Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài...........................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề............................................................................2

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài...............................................13
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu..................................................................14
5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu................................15
6. Giả thuyết khoa học.....................................................................................16
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài....................................................16
8. Cấu trúc luận văn.........................................................................................16
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG
KĨ THUẬT DẠY HỌC ĐỂ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CHO
HỌC SINH TRONG MÔN LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG.........17
1.1.Cơ sở lí luận và xuất phát của đề tài.........................................................17
1.1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ cơ bản sử dụng trong đề tài.....................17
1.1.2. Những yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến quá trình dạy học nói chung và
sử dụng các phương pháp, kĩ thuật trong dạy - học lịch sử ở trường phổ thông
nói riêng..........................................................................................................21
1.1.3. Xu hướng đổi mới phương pháp giáo dục trên thế giới hiện nay.........23
1.1.4. Mục tiêu đổi mới chương trìnhvà phương pháp giáo dục phổ thông
Việt Nam sau 2015...........................................................................................27
1.1.5. Ý nghĩa của việc sử dụng các kĩ thuật dạy học để tổ chức hoạt động
học tập cho học sinh trong môn lịch sử ở trường phổ thông..........................35
1.2. Cơ sở thực tiễn.........................................................................................39
1.2.1. Mục tiêu, đối tượng, phương pháp và quá trình điều tra, khảo sát......40
1.2.2. Nội dung và kết quả điều tra, khảo sát thực tiễn...................................41


1.2.3. Một số nhận xét rút ra từ kết quả điều tra, khảo sát.............................45
1.3. Một số kĩ thuật dạy học cần được sử dụng để tổ chức hoạt động học tập
cho học sinh trong bộ môn lịch sử ở trường phổ thông..................................47
1.3.1. Nhóm kĩ thuật KWLH - XYZ - 321.........................................................47
1.3.2. Nhóm kĩ thuật công não, lắng nghe và phản hồi tích cực và tranh luận.....55
Tiểu kết chương 1..........................................................................................63

Chương 2: CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG KĨ THUẬT DẠY HỌC ĐỂ TỔ
CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CHO HỌC SINH TRONG MÔN LỊCH
SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG LỚP 11 (qua ví dụ phần Lịch sử Việt
Nam lớp 11 - chương trình chuẩn)..............................................................64
2.1. Một số định hướng và yêu cầu cơ bản khi sử dụng kĩ thuật dạy học để tổ chức
hoạt động học tập cho học sinh trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông..........64
2.1.1. Định hướng khi sử dụng các kĩ thuật dạy học.......................................64
2.1.2. Một số yêu cầu cơ bản khi sử dụng kĩ thuật dạy học tích cực...............65
2.2. Các mạch kiến thức của phần lịch sử Việt nam lớp 11 (chương trình
chuẩn) cần tổ chức dạy học cho học sinh........................................................69
2.3. Sử dụng kĩ thuật dạy học để tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trong
môn Lịch sử ở trường phổ thông (Qua ví dụ phần Lịch sử Việt Nam lớp 11,
chương trình chuẩn)........................................................................................72
2.3.1. Kết hợp nhuần nhuyễn các nhóm kĩ thuật dạy học khi tổ chức hoạt
động học tập lịch sử cho học sinh...................................................................72
2.3.2. Sử dụng kĩ thuật dạy học KWLH để tạo động cơ học tập và hướng dẫn
học sinh tự củng cố kiến thức đã học..............................................................73
2.3.3.Sử dụng kĩ thuật dạy học XYZ và 321 hướng dẫn học sinh giải quyết vấn
đề và nhận xét, đánh giá..................................................................................84
2.3.4. Sử dụng kĩ thuật dạy học 321 hướng dẫn học sinh tự củng cố, viết thu
hoạch và nêu kiến nghị với giáo viên..............................................................87


2.3.5. Sử dụng kĩ thuật công não kết hợp với lắng nghe và phản hồi tích cực
khi tổ chức hoạt động nhóm............................................................................88
2.3.6. Sử dụng kĩ thuật dạy học tranh luận để phát triển năng lực tư duy và
ngôn ngữ cho học sinh.....................................................................................91
2.4. Thực nghiệm sư phạm..............................................................................96
2.4.1. Mục đích, đối tượng, địa bàn thực nghiệm sư phạm.............................96
2.4.2. Nội dung và phương pháp thực nghiệm sư phạm..................................97

2.4.3. Quá trình thực nghiệm sư phạm............................................................98
2.4.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm................................................98
KẾT LUẬN..................................................................................................102
TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................105
PHỤ LỤC


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Bước sang thế kỉ 21, tốc độ phát triển của xã hội hết sức nhanh chóng
với những biến đổi liên tục và khôn lường. Để chuẩn bị cho thế hệ trẻ đối mặt
và đứng vững trước những thách thức của đời sống, vai trò của giáo dục ngày
càng được các quốc gia chú trọng và quan tâm đầu tư hơn bao giờ hết.
Trong chiến lược phát triển giáo dục của toàn cầu, UNESCO đã nêu lên
4 trụ cột của giáo dục, đó là: “học để biết, học để làm, học để cùng chung
sống, học để tự khẳng định mình”. Các trụ cột mà UNESCO đưa ra đều nói
tới hành động, cách thức, kỹ năng, kỹ xảo cho người học. Thế giới đang đề
cao phương pháp nó có ảnh hưởng rất lớn đến các lĩnh vực kinh tế, văn hóa,
trong đó có giáo dục - đào tạo.
Đất nước ta trên con đường đổi mới đòi hỏi con người không chỉ có chuyên
môn, năng lực giỏi mà còn phải có tư duy sáng tạo, kỹ năng thích nghi với mọi
hoàn cảnh. Trên tinh thần đó, mục tiêu giáo dục của nước ta đã khẳng định giúp
HS phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kỹ năng cơ
bản nhằm hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng
tư cách trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào
cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
Để đạt được mục tiêu đó, phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích
cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, bồi dưỡng phương pháp tự học,
rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm,
đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.

Do đó nắm vững và thành thạo phương pháp sẽ là hành trang, góp phần tạo
ra “sức bật” cho thể hệ trẻ khẳng định mình trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay.
Trong các môn học ở trường phổ thông, môn Lịch sử có ưu thế và ý
nghĩa rất quan trọng trong việc đào tạo thế hệ trẻ. Tuy nhiên, qua thực tiễn

1


cho thấy việc dạy và học LS ở trường phổ thông vẫn chưa đáp ứng được yêu
cầu của công cuộc xây dựng đất nước trong thời đại mới. Kết quả của các kỳ
thi đại học khối C trong những năm gần đây đã “gióng” lên hồi chuông báo
động về sự giảm sút về chất lượng bộ môn Lịch sử. Đó là tình trạng coi
thường, nhớ nhầm sự kiện, không hiểu lịch sử, không biết vận dụng bài học,
kinh nghiệm quá khứ vào thực tiễn… Nguyên nhân dẫn đến tình trạng đó có
rất nhiều và trong số đó không thể không nhắc đến sự lạc hậu, bảo thủ về
phương pháp, kĩ thuật tổ chức dạy học lịch sử. Chính vì vậy đổi mới phương
pháp dạy học lịch sử là một yêu cầu bức thiết đang được đặt ra. Và nó càng
cấp thiết hơn trong “xã hội học tập ngày nay”, trở thành mối quan tâm không
chỉ của các nhà quản lý, cán bộ ngành giáo dục mà còn là của toàn xã hội. Tuy
nhiên đổi mới như thế nào cho phù hợp với thực tiễn và có hiệu quả là một
vấn đề nan giải. Do đó, việc nghiên cứu và tìm ra các phương pháp, kĩ thuật
dạy học mới nhất phù hợp với bộ môn sẽ góp phần phát huy được tính tích
cực của học sinh, qua đó nâng cao chất lượng bộ môn.
Lịch sử Việt Nam (1858 - 1918) ở lớp 11 THPT là một nội dung lớn
nhưng lại khá phức tạp đối với giáo viên khi tổ chức hoạt động dạy học. Tuy
nhiên, đây cũng là nội dung rất phù hợp để tổ chức cho học sinh phát triển các
năng lực học tập, đưa ra chính kiến quan điểm của mình khi đánh giá về lịch
sử nếu giáo viên biết khai thác và lựa chọn các kĩ thuật dạy học có chọn lọc.
Xuất phát từ cơ sở lí luận và thực tiễn trên, chúng tôi chọn vấn đề “Sử
dụng kĩ thuật dạy học để tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trong

môn Lịch sử ở trường phổ thông (qua ví dụ phần Lịch sử Việt Nam lớp
11 - chương trình chuẩn) để làm đề tài luận văn thạc sĩ, chuyên ngành Lí
luận & Phương pháp dạy học môn Lịch sử, mã số 60.01.40.11.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Vấn đề sử dụng phương pháp, kỹ thuật trong quá trình dạy học nói chung
và dạy học lịch sử nói riêng từ lâu đã thu hút sự quan tâm chú ý của nhiều nhà

2


giáo dục cũng như giáo dục lịch sử ở cả trong và ngoài nước. Các công trình
nghiên cứu của các tác giả tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau đã góp phần xây
dựng cơ sở lí luận và thực tiễn để tác giả thực hiện luận văn của mình.
2.1. Tài liệu nước ngoài
- Tài liệu về giáo dục học, tâm lý học:
Nhà triết học vĩ đại Socrat (469- 399 TCN) đã từng dạy học trò của
mình bằng cách luôn đặt ra các câu hỏi gợi mở nhằm giúp người học dần dần
phát hiện ra chân lí. Khổng Tử (551- 479 TCN)- nhà triết học, nhà giáo dục
học vĩ đại của Trung Hoa cổ đại cũng đòi hỏi ở người học phải tìm tòi, suy
nghĩ, đào sâu trong quá trình học. Ông nói rằng: Không tức giận vì muốn biết
thì không gợi mở cho, không bực tức vì không rõ được thì không bày vẽ cho.
Vật có bốn góc bảo cho biết một góc mà không suy nghĩ ra ba góc kia thì
không dạy nữa.
Trong cuốn sách “Khoa sư phạm tích hợp hay làm thế nào để phát
triển các năng lực ở nhà trường”, tác giả Xavier Rogiers đã nhấn mạnh đến
vấn đề năng lực người học. Tác giả khẳng định, nhà trường trước hết phải tập
trung dạy cho học sinh sử dụng kiến thức của mình vào những tình huống có
ý nghĩa đối với học sinh, cần phát triển những năng lực ở học sinh.
Nhà giáo dục Edgar Morin (Pháp) cũng cho rằng cứu cánh trong giáo
dục gồm 4 yếu tố, trong đó có yếu tố đào tạo những con người đủ năng lực tổ

chức các tri thức chứ không phải tích lũy các hiểu biết theo kiểu đầy kho.
Đầu thế kỉ XX, Jonh Dewey - một nhà giáo dục học đồng thời là triết
gia nổi tiếng người Mĩ lần đầu tiên đưa ra quan điểm về dạy học theo dự án
trong cuốn “dân chủ và giáo dục”. Ông cho rằng cần quan tâm tới xu hướng
học tập hướng vào người học hay lấy học sinh làm trung tâm trong giáo dục.
Dewey cũng chủ trương xây dựng một nền giáo dục gắn liền lí thuyết với thực
hành vì cho rằng, nhà trường không thể tách rời khỏi hoạt động thực tiễn cá
nhân sẽ xây dựng kiến thức thông qua tương tác với môi trường phù hợp .

3


Năm 1918, William H.Kilpatrick, giáo sư trường Cao đẳng, Đại học
Colombia đã phát triển tư tưởng triết lí giáo dục của Jonh Dewey, xây dựng
các khái niệm và phổ biến rộng rãi qua một công trình có tựa đề “phương
pháp dự án”. Dựa trên cơ sở lý thuyết kinh nghiệm của Dewey. Ông cho rằng
trẻ em được tiếp thu kinh nghiệm của Dewey, ông cho rằng trẻ em được tiếp
thu kinh nghiệm và kiến thức bằng cách giải quyết vấn đề thực tế trong các
tình huống xã hội. Ông quan niệm dạy học dự án một cách rộng rãi như là
“hoạt động có mục đích một cách nhiệt tình, toàn tâm, toàn ý trong một môi
trường xã hội”. [54;9]
Từ những năm 60 của thế kỉ XX, phương pháp tiếp cận của Kilpatrick
được sự đón nhận ở châu Âu, Ấn Độ và Liên Xô.
Giáo trình Giáo dục học, tập 2 của Ilina (1979), tác giả có đề cập đến
phương pháp học tập thực hành trong phòng thí nghiệm bao gồm tổ chức hoạt
động học tập độc lập cho học sinh, thực hiện kế công việc theo một kế hoạch,
nghiên cứu trong một thời gian dài các hoạt động quan sát,...Những công việc
này có thể coi là những yếu tố chính trong hình thức tổ chức dạy học theo dự
án. Trong chương các con đường nâng cao hiệu quả bài học, Ilina nhận định
rằng: “cần lưu ý đến cái gọi là làm kế hoạch theo đề tài. Bao gồm toàn bộ

những bài học theo một đề tài, việc làm này trong thời gian gần đây đang
được áp dụng đặc biệt rộng rãi. Việc làm kế hoạch như thế có chú ý đến
nhiệm vụ cụ thể của mỗi bài học, nhiệm vụ này lại phụ thuộc vào mục đích
chung của nghiên cứu đề tài”.[2;172]
Giáo trình Giáo dục học, tập 2 của Savin (1983), tác giả đề cập tới hình
thức tổ chức dạy học áp dụng các yếu tố phân công lao động giữa các học
sinh hay các nhóm và nhấn mạnh việc tổ chức hoạt động như vậy có ý nghĩa
quan trọng, góp phần phát triển mầm mống chủ nghĩa tập thể cho các em.
Savin đề cập tới hình thức học theo đối tượng trong phần các hình thức tổ
chức công tác học tập. Theo đó, học sinh được học tập theo các chủ đề như:

4


các cây xanh trong mùa đông,các cây sớm ra học,… Các em được chỉ dẫn
thực hiện các công việc theo kế hoạch, trình tự và giáo viên là người tổng kết,
đánh giá quá trình thực hiện công việc của các em khi kết thúc bài học.
Ở Tây Âu, dạy học dự án được lựa chọn là phương pháp giảng dạy tiên
tiến khả thi trong các cuộc thảo luận về cải cách trường học. Các ý tưởng dạy
học dự án lây lan nhanh chóng từ các trường đại học đến các trường phổ
thông, và từ Tây Âu xuyên khắp thế giới. Những nghiên cứu của các nhà giáo
dục học trong trong năm gần đây từng bước hoàn thiện hơn quan niệm và
cách thức vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học hiện đại trên lớp học.
- Tài liệu về giáo dục lịch sử và phương pháp dạy học lịch sử:
A.Vaglin, nhà nghiên cứu phương pháp dạy học của Liên Xô trước đây,
trong tác phẩm “Phương pháp giáo dục lịch sử ở trường phổ thông” (NXB
ĐHQGHN - 2007) đề cập tới vấn đề nâng cao chất lượng dạy học lịch sử
trong đó nhấn mạnh tới các phương pháp dạy học tích cực.
Trong cuốn “Phát huy tính tích cực của học sinh như thế nào?” (NXB
Giáo dục - 1978) của tác giả I.F.Khalamop đã khẳng định để đạt hiệu quả cao,

nhiệm vụ trung tâm là phải phát huy tính tích cực của học sinh. Tuy nhiên ông
mới chỉ đề cao phương pháp dạy học nêu vấn đề.
Các tác giả Robert J. Mazano, Debra J. Pickering, Jane E. Pollock của
cuốn “Các phương pháp dạy học hiệu quả” (NXB Việt Nam - 2013) đã nêu
rõ mục đích của tác phẩm là nhằm phát huy cao độ khả năng học tập của học
sinh, nâng cao chất lượng của bài học trên lớp. Trong tác phẩm đã đề cập tới
một số phương pháp cụ thể như dạy học nhóm, dạy học phi ngôn ngữ và 9
phương pháp dạy học có hiệu quả lớn đối với kết quả học tập của học sinh
trong đó chỉ cho giáo viên những cách làm cụ thể để thực hiện công tác giảng
dạy hiệu quả nhất.
Cuốn “Dạy học nêu vấn đề” của I.Ia.Lecne,(Phan Tất Đắc dịch), NXB
Giáo dục, năm 1997 có đề cập tới vai trò của bộ môn Lịch sử và việc hình

5


thành kiến thức cho học sinh thông qua các bài học lịch sử trên lớp. Lecne đề
cập cả đến việc học lịch sử không chỉ cần biết, hiểu mà phải vận dụng kiến
thức đã học để phục vụ được trong học tập và hơn nữa là trong cuộc sống. Tác
giả còn chỉ ra tác dụng, phạm vi áp dụng và phương pháp thực hiện của dạy
học nêu vấn đề. Theo đó, dạy học nêu vấn đề đòi hỏi phải lĩnh hội được
những nét, những đặc trưng của kinh nghiệm hoạt động sáng tạo các cơ sở tri
thức khoa học hiện đại, các phương pháp nhận thức khoa học hiện đại. Nắm
được phong cách tư duy khoa học hiện đại là một hệ quả cực kì quan trọng
của dạy học nêu vấn đề, mà bất cứ bài dạy nào cũng cần đến nó dù bạn áp
dụng hay kĩ thuật gì đi chăng nữa. Bởi muốn dạy được ta phải đặt người học
vào một tâm thế muốn biết, muốn học và buộc phải suy nghĩ.
Cuốn “Dạy trẻ học”, xuất bản tại Anh, 1995, Robert Fisher đã đề cập
tới dạy học hợp tác. Tác giả cho rằng dạy học là một trong những phương
pháp dạy học tích cực, giúp học sinh phát triển được kĩ năng nhận thức xã hội.

Cuốn “Sử dụng phương pháp học theo hợp đồng trong lớp học” của
Giáo sư Joseph R.Codde, Đại học Michigan, Hoa Kì (1996) đưa ra quan niệm
về dạy học hợp đồng, mục tiêu và cách thức vận dụng phương pháp dạy học
này vào thực tiễn dạy học như thế nào. Bên cạnh đó, những tài liệu khác như:
“học theo hợp đồng” của tác giả T. Sullivan, Đại học Manitoba, Canada: “sử
dụng dạy học hợp đồng trong đổi mới dạy học và sự tham gia của học sinh”
của Ron Goodnight, Gảy, Tom Ziekel, Đại học urdue, Mĩ đã cung cấp cách
nhìn hoàn thiện hoen về dạy học hợp đồng cũng như đưa ra một số một mẫu /
mô hình hợp đồng học tập cụ thể để vận dụng trong dạy học.
Tài liệu “Dạy học hợp tác trong dạy học bậc Đại học” của Susan
Ledlow (1999) cung cấp cách nhìn tổng quan về dạy học hợp của tác. Theo
Susan “Dạy học hợp tác không đơn giản là yêu cầu học sinh phân chia thành
các nhóm và làm việc trên cơ sở có sự phân công nhiệm vụ với nhau. Hầu hết
các nhà nghiên cứu thống nhất rằng nó là một mô hình giảng dạy chính xác

6


trong đó giáo viên thiết kế bài học một cách cẩn thận và tổ chức các hoạt
động phù họp mỗi nhóm học tập. Những nhóm này là nhỏ, ổn định, không
đồng nhất và đã được chuẩn bị đầy đủ để làm việc cùng nhau” [55]. Tác giả
cũng trình bày về vấn đề xây dựng nhóm, phát triển kỹ năng làm việc nhóm,
thiết kế bài học và quản lí lớp học khi dạy học hợp tác. Tuy rằng phạm vi
nghiên cứu trong tài liệu của Susan là vận dụng trong dạy học đại học nhưng
những lí luận dạy học hợp tác cũng giúp chúng ta có cách nhìn rõ nét hơn về
phương pháp dạy học này để có thể vận dụng linh hoạt khi áp dụng dạy học ở
phổ thông.
Cuốn “Lớp học phân hóa: câu trả lời cho nhu cầu của tất cả người
học” của tác giả Tomlinson, tổ chức ASCD (1999) đã tập trung nghiên cứu
vào vấn đề dạy học phân hóa trong đó có đề cập tới hình thức tổ chức hoạt

động học tập theo các trạm học tập trên cơ sở hứng thú, năng lực cá nhân của
học sinh. Đây là thực chất là hình thức dạy học theo góc.
Những tài liệu nước ngoài trên đây đã đi sâu nghiên cứu những vấn đề
chung của dạy học và chú ý nghiên cứu, phát triển các phương pháp dạy học
nói chung, có tính định hướng và tham khảo cho đề tài.
2.2. Tài liệu trong nước
Ở nước ta, việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực để phát triển
năng lực người học nói chung được Đảng và Nhà nước rất quan tâm, điều đó
được nêu lên trong các văn kiện của Đảng và Nhà nước như: Nghị quyết của
Ban chấp hành Trung ương lần thứ tư khóa VII (1/1993) đã xác định: “áp
dụng những phương pháp dạy học hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh năng
lực tư duy, sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề”; Chỉ thị 40 của Ban Bí thư
Trung ương Đảng khóa IX yêu cầu ngành giáo dục phải đổi mới mạnh mẽ và
cơ bản phương pháp nhằm khắc phục lối truyền thụ một chiều, nặng về lí
thuyết…tích cực áp dụng một cách sáng tạo các phương pháp tiên tiến, hiện
đại, ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động dạy học….; Điều 3 của Luật

7


Giáo dục (2010) cũng chỉ rõ: “Hoạt động giáo dục phải thực hiện theo
nguyên lí học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lí luận
gắn với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và xã
hội.”; Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ tám khóa IX
(11/2013) đã đưa ra quan điểm chỉ đạo đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và
đào tạo là “chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu chú trọng trang bị
kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học…Học đi
đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, kinh doanh, lí luận gắn
với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội”.
Bên cạnh đó, nó cũng được đề cập đến trong rất nhiều tài liệu khác nhau.

- Tài liệu về giáo dục học, tâm lý học
Cuốn “Những vấn đề cơ bản của giáo dục học hiện đại”,NXB Giáo dục
(1988), tác giả Thái Duy Tuyên đã đề cập tới vấn đề chung của lí luận dạy học
hiện đại từ cơ sở triết học của giáo dục đến các đối tượng, mô hình giáo dục,
phương pháp tiếp cận giá trị, một số vấn đề mới trong lí luận dạy học cung
cấp cái nhìn toàn diện hơn những vấn đề lí luận dạy học hiện đại trong hoàn
cảnh đất nước, thế giới có nhiều biến đổi lớn lao, đồng thời cũng đưa ra nhận
thức về mục tiêu và nhiệm vụ dạy học trong điều kiện xã hội mới.
Cuốn “Dạy học hiện đại - lí luận, biện pháp, kĩ thuật” của tác giả Đặng
Thành Hưng, NXB DHQG Hà Nội ( 2002) đề cập khái lược về kĩ thuật vi mô
và trình bày một số kĩ thuật day học có thể vận dụng trong thực tiên như kĩ
thuật ghép nhóm, kĩ thuật dạy học theo nhóm nhỏ,… Theo quan niệm của tác
giả, học tập hợp tác cũng được coi là một kĩ thuật dạy học.
Cuốn “Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới”, NXB Giáo dục
(2010), tác giả Thái Duy Tuyên tiếp tục đề cập đến phương pháp dạy học hiện
đại, trình bày những lí luận và hệ thống các phương pháp dạy học hiện đại.
Thái Duy Tuyên quan niệm rằng những phương pháp dạy học như: dạy học
nêu vấn đề, dạy học theo lí thuyết kiến tạo, dạy học theo quan điểm sư phạm

8


học tương tác, các phương páp tích cực trong dạy học,.. là các hệ thống
phương pháp dạy học (PPDH) hiện đại bởi vì “các hệ thống PPDH này còn
tương đối mới ở Việt Nam và chúng cũng là xu thế chung của thế giới hiện
nay”[52;86].Tác giả cũng dành một phần “Những vấn đề cấp thiết” trình bày
về nội dung đổi mới phương pháp dạy học - tái hiện và sáng tạo trong dạy
học, tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh,...và nhấn mạnh “Điều
quan trọng nhất trong việc đổi mới phương pháp là Thày dạy thế nào để học
sinh động não, để làm thay đổi chất lượng hoạt động trí tuệ của học sinh, làm

phát triển trí thông minh, trí sáng tạo của họ. Đó là bản chất của vấn đề, là
sự vận động nội tại của phương pháp giáo dục”[52;445]. Vì vậy, điều then
chốt của vấn đề đổi mới phương pháp dạy học chính là hướng đến việc tăng
cường những phương pháp dạy học sáng tạo nhằm đổi mới tính chất hoạt
động nhận thức của học sinh trong quá trình dạy học.
Cuốn “Phương pháp dạy học truyền thống”, NXB Giáo dục (2008) của
tác Thái Duy Tuyên tiếp tục đề cập đến phương pháp dạy học hiện đại, trình
bày những cơ sở lí luận và hệ thống các phương pháp dạy học hiện đại. Tác
giả cũng dành một phần để trình bày về nội dung đổi mới phương pháp dạy
học, tái hiện và sáng tạo trong dạy học, tích cực hóa hoạt động nhận thức của
học sinh và nhấn mạnh rằng điều quan trọng nhất trong đổi mới phương pháp
dạy học là thầy dạy thế nào để học sinh động não để làm thay đổi chất lượng
hoạt động trí tuệ của học sinh, làm phát triển trí thông minh, khả năng sáng
tạo của họ.
Trong cuốn “Giáo dục học” do Trần Thị Tuyết Oanh (chủ biên), NXB
Đại học Sư phạm ấn hành năm 2012 có một chương đề cập tới phương pháp
dạy học. Trong đó nêu lên một số phương pháp dạy học có ưu thế trong vệc
phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh như: phương pháp động não,
phương pháp trò chơi, phương pháp đóng kịch, phương pháp tình huống,
phương pháp dạy học theo dự án.

9


Cuốn “Một số vấn đề chung về đổi mới phương pháp dạy học ở trường
phổ thông” (2012), của Nguyễn Văn Cường và Bernd Meier đã đề cập tới một
số phương pháp dạy học tích cực cũng như các năng lực cho học sinh như:
dạy học nhóm, dạy học dự án, dạy học giải quyết vấn đề, đóng vai.
- Tài liệu về giáo dục lịch sử và phương pháp dạy học lịch sử:
Nhiều nhà giáo dục lịch sử cũng đã nghiên cứu về lí luận và phương

pháp dạy học bộ môn, trong đó đưa ra các phương pháp dạy học nhằm phát
huy tính tích cực học tập của học sinh như: Phương pháp dạy học lịch sử của
các tác giả Phan Ngọc Liên, Trần Văn Trị (cb) - 1992; Phương pháp dạy học
lịch sử, tập 1-2 của các tác giả Phan Ngọc Liên(cb), Trịnh Đình Tùng, Nguyễn
Thị Côi- 2002; “Một số chuyên đề phương pháp dạy học lịch sử” của các tác
giả Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi, Trần Vĩnh Tường 2002; “Đổi mới nội dung và phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ
thông” của Phan Ngọc Liên (cb) - 2008; “Rèn luyện kĩ năng nghiệp vụ sư
phạm môn lịch sử” của Nguyễn Thị Côi (cb) - 1995; “Hệ thống các phương
pháp dạy học lịch sử ở trường THCS” của Trịnh Đình Tùng (cb) - 2005;
“Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ
thông” của Nguyễn Thị Côi - 2006…
Cuốn “Dạy học hiện đại - lí luận, biện pháp, kĩ thuật” của tác giả Đặng
Thành Hưng, NXB DHQG Hà Nội (2002) đề cập khái lược về kĩ thuật vi mô
và trình bày một số kĩ thuật day học có thể vận dụng trong thực tiên như kĩ
thuật ghép nhóm, kĩ thuật dạy học theo nhóm nhỏ,… Theo quan niệm của tác
giả, học tập hợp tác cũng được coi là một kĩ thuật dạy học.
Tài liệu “Lí luận dạy học - kĩ thuật, phương pháp và quá trình dạy
học” của tác giả Nguyễn Văn Cường và Bernd Meier (Dự án phát triển giáo
dục trung học phổ thông 2011). Về sau được xuất bản thành sách có tên“Lí
luận dạy học hiện đại” do NXB Đại học Sư phạm ấn hành (2015) đã trình bày
những vấn đề liên quan đến lí luận dạy học kĩ thuật, lí thuyết học tập và lí

10


thuyết giáo dục... các tác giả đã đưa rất nhiều phương pháp, kĩ thuật dạy học
hiện đại có thể vận dụng trong dạy học một cách linh hoạt như: dạy học dự
án, kĩ thuật bể cá, kĩ thuật tia chớp, sơ đồ tư duy,...
- Tài liệu liên quan trực tiếp tới đề tài
Cuốn “Dạy và học tích cực một số phương pháp và kĩ thuật dạy học”

dự án Việt Bỉ, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội, (2010) là tài liệu tập huấn, tổ
chức triển khai thí điểm một số phương pháp, kĩ thuật dạy học hiện đại ở
phạm vi hẹp một số trường tiểu học, trung học cơ sở thuộc phạm vi dự án và
có xây dựng băng hình mẫu. Lí luận và các bước tiến hành của một số phương
pháp, kĩ thuật dạy học như dạy học dự án, dạy học theo góc, dạy học theo hợp
đồng, dạy học hợp tác,...cùng các kĩ thuật dạy học XYZ, KWLH, mảnh ghép,
động não…cũng như chỉ ra ưu nhược điểm của từng kĩ thuật được trình bày
cụ thể, logic trong tài liệu này.
“ Môđun phương pháp dạy học theo góc”, tài liệu tập huấn của dự
ánVVOB (2010) cũng trình bày khá chi tiết về khái niệm, quy trình dạy học
theo góc, thiết kế kế hoạch bài học vận dụng phương pháp học theo góc.
Liên quan đến sử dụng kĩ thuật dạy học tích cực trong DHLS ở trường
phổ thông, tác giả Nguyễn Mạnh Hưởng đã công bố một số bài viết và tài liệu
trong chuyên đề tập huấn, bồi dưỡng GV như: tài liệu bồi dưỡng chuyên đề
“Về định hướng ứng dụng công nghệ thông tin và vận dụng các phương
pháp, kĩ thuật dạy học tích cực theo hướng phát triển năng lực người
học”,2014. Trong các tài liệu này, tác giả đã trình bày một số kĩ thuật dạy học
hiện đại, trong đó có kĩ thuật KWLH, XYZ, 321, công não…Tài liệu này đã
chỉ ra khái niệm, ưu - nhược điểm và cách tiến hành của mỗi kĩ thuật. Đây là
cơ sở quan trọng về mặt lí thuyết của các kĩ thuật để tác giả thực hiện đề tài.
Ngoài ra, đề tài cũng tham khảo thông tin từ một số địa chỉ tìm kiếm
treenInternet như: violet.vn, tusach.thuvienkhoahoc.com, 123doc.org….đây là
nguồn tham khảo thêm của đề tài.

11


Luận án “Tổ chức, hướng dẫn ôn tập trong dạy học lịch sử ở trường
THPT (vận dụng qua dạy học lịch sử lớp 10, chương trình chuẩn)” của tác
giả Hoàng Thanh Tú, ĐHSP Hà Nội (2011) có vận dụng phương pháp dạy học

theo dự án vào dạy học bài ôn tập, sơ kết, tổng kết. Tác giả nhận định việc
thiết kế dự án học tập khả thi, phù hợp điều kiện dạy học khi tiến hành bài ôn
tập, sơ kết, tổng kết là một biện pháp tổ chức hướng dẫn ôn tập trong dạy học
lịch sử ở trường THPT.
Một số bài viết trên tạp chí như: “Dạy học hợp tác và vấn đề xây dựng
trường học thân thiện, học sinh tích cực” của tác giả Nguyễn Thành Kinh (tạp
chí Giáo dục số tháng 7/ 2009); “Dạy học dự án và tiến trình thực hiện” của
tác giả Đỗ Hương Trà (Tạp chí Giáo dục số tháng 7/ 2009); “ Một số vấn đề
về “ Dạy học theo góc và bước đầu triển khai áp dụng ở Việt Nam” của tác
giả Cao Thị Thặng ( Tạp chí Diaos dục số tháng 4/ 2010)... đưa ra quan niệm
về những phương pháp, kĩ thuật dạy học cụ thể như quy trình, thiết kế kế
hoạch bài học, ưu nhược điểm của phương pháp, kĩ thuật dạy học đó.
Các tác giả và công trình nghiên cứu đi trước hầu hết đã đề cập đến
những vấn đề về đổi mới phương pháp dạy học nói chung, đổi mới phương
pháp dạy học lịch sử nói riêng. Với những đề tài nghiên cứu tuy không giống
nhau nhưng mục đích của các công trình nghiên cứu đều nhằm nâng cao hiệu
quả dạy học nói chung, bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông nói riêng theo
hướng phát triển năng lực người học.
Thông qua những thành tựu nghiên cứu của các tác giả đi trước, chúng
tôi đã tiếp thu, học hỏi về mặt tư tưởng, định hướng lí luận chung khi áp dụng
vào chuyên nghành phương pháp dạy học lịch sử. Đặc biệt là những công
trình nghiên cứu vấn đề đổi mới phương pháp dạy học, những công trình đề
cập đến việc phát triển các kĩ thuật dạy học tích cực. Việc nghiên cứu, vận
dụng và phát triển các kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học có ý nghĩa rất
to lớn, trong đó dạy học lịch sử nhằm tạo hứng thú, nâng cao chất lượng bộ

12


môn. Nghiên cứu, vận dụng các kĩ thuật dạy học tích cực sẽ giúp học sinh có

hứng thú hơn với môn học. Các kĩ thuật dạy học tích cực như: kĩ thuật bể cá,
kĩ thuật mảnh ghép, dạy học dự án, sử dụng sơ đồ tư duy,…đã được nghiên
cứu khá nhiều, nhưng các kĩ thuật “KWLH,XYZ,321, công não, lắng nghe và
phản hồi tích cực, tranh luận” với khả năng vận dụng hỗ trợ, bổ sung cho
nhau trong quá trình dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, thì
chưa có tài liệu nào đi sâu nghiên cứu vấn đề này.
Trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu trong và ngoài nước, đề tài sẽ:
+ Làm sáng tỏ vai trò, ý nghĩa của việc vận dụng các phương pháp, kĩ
thuật dạy học trong đổi mới phương pháp, nâng cao chất lượng bộ môn Lịch
sử ở trường THPT.
+ Chỉ ra những ưu, nhược điểm và các bước triển khai

kĩ thuật

“KWLH, XYZ, 321, công não, lắng nghe và phản hồi tích cực và tranh luận”
trong DHLS ở trường THPT.
+ Vận dụng các biện pháp sư phạm với các kĩ thuật “KWLH,XYZ,321,
công não, lắng nghe và phản hồi tích cực và tranh luận” trong dạy học lịch sử
Việt Nam từ năm 1858 đến năm 1918, lớp 11 - THPT chương trình chuẩn.
+ Thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi của đề tài.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
3.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là quá trình dạy - học lịch sử ở trường
phổ thông với việc sử dụng các kĩ thuật dạy học “KWLH,XYZ, 321, công
não, lắng nghe và phản hồi tích cực, tranh luận” theo hướng phát triển năng
lực học sinh. Chủ thể sử dụng kĩ thuật DH là GV có mối quan hệ tương tác sư
phạm với HS.
3.2.Phạm vi nghiên cứu của đề tài
- Phạm vi nghiên cứu của đề tài được xác định rõ về mặt thời gian, nội
dung lịch sử, không gian và phương pháp thực hiện:

13


- Về thời gian và nội dung lịch sử: LSVN lớp 11từ 1858 - 1918
- Về không gian, địa bàn nghiên cứu: học sinh lớp 11
- Về phương pháp: cách thức , biện pháp sử dụng một số kĩ thuật dạy
học tích cực để tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trong môn Lịch sử.
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
4.1.Mục đích
Trên cơ sở tìm hiểu lí luận và thực tiễn, đề tài tiếp tục khẳng định vai
trò, ý nghĩa của việc sử dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực“ KWLH, XYZ,
321, công não, lắng nghe và phản hồi tích cực và tranh luận”. Đề tài sẽ xác
định các biện pháp sử dụng kĩ thuật dạy học để tổ chức hoạt động học tập cho
học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11.
4.2.Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện được mục đích đề ra, luận văn sẽ tập trung giải quyết
những nhiệm vụ sau:
- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn có liên quan đến đề tài;
- Khảo sát, điều tra thực tiễn việc giáo viên sử dụng kĩ thuật dạy học để
tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11
để làm cơ sở nhận xét, đánh giá và đề xuất các biện pháp (qua phiếu thăm dò,
phỏng vấn, dự giờ, nguồn tư liệu trên Internet…).
Xác định những nội dung kiến thức cơ bản để phục vụ cho việc sử dụng
các kĩ thuật dạy học.
- Đề xuất các biện pháp để nâng cao hiệu quả việc sử dụng các kĩ thuật
dạy học để tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt
Nam lớp 11.
- Thực nghiệm các biện pháp sử dụng kĩ thuật dạy học để tổ chức hoạt
động học tập cho học sinh trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 11.

14


5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1.Cơ sở phương pháp luận
Cơ sở phương pháp luận của đề tài là dựa trên cơ sở những quan điểm
lí luận của chủ nghĩa Mác - Lenin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường
lối của Đảng, Nhà nước về công tác giáo dục, những vấn đề liên quan đến lí
luận dạy học và những tài liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu.
5.2.Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, tác giả sử dụng 5 nhóm phương pháp nghiên
cứu chủ yếu sau:
- Nghiên cứu về chương trình, nội dung sách giáo khoa lịch sử lớp 11
phần Lịch sử Việt Nam và giới thiệu một số kĩ thuật dạy học có thể sử dụng,
đề xuất các biện pháp sử dụng
- Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: phương pháp điều tra, khảo
sát qua bảng hỏi, phỏng vấn, trao đổi, dự giờ...
- Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: phỏng vấn, xin ý kiến về lĩnh vực
sử dụng các kĩ thuật dạy học để tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trong
dạy học lịch sử nói chung , lịch sử Việt Nam lớp 11 nói riêng.
- Thực nghiệm sư phạm: tổ chức dạy 1 bài có sử dụng kĩ thuật dạy học
cho học sinh ở trường phổ thông.
- Nhóm phương pháp toán học, thống kê: Xử lí, phân tích các số liệu
liên quan đến điều tra, khảo sát và thực nghiệm sư phạm để phân tích, rút
ra kết luận.
- Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí thuyết: nghiên cứu các văn
bản, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước và các tài liệu sách,
báo, tạp chí…có liên quan đến vấn đề nghiên cứu để xây dựng cơ sở lí luận
cho đề tài;

15


6. Giả thuyết khoa học
Nếu sử dụng một số kĩ thuật dạy học theo những biện pháp và yêu cầu
luận văn đưa ra sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy và học lịch sử ở trường
phổ thông hiện nay
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
7.1.Ý nghĩa khoa học
Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm phong phú thêm lí luận và
phương pháp dạy học lịch sử ở trường phổ thông.
7. 2.Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu là tài liệu tham khảo giúp cho bản thân và các giáo
viên ở trường phổ thông có thể sử dụng một số kĩ thuật dạy học trong dạy học
lịch sử, góp phần nâng cao chất lượng bộ môn.
8. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung
của luận văn bao gồm hai chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng kĩ thuật dạy
học để tổ chức hoạt động học tập cho học sinh trong môn Lịch sử ở trường
phổ thông.
Chương 2: Các biện pháp sử dụng kĩ thuật dạy học để tổ chức hoạt
động học tập cho học sinh trong môn Lịch sử ở trường phổ thông (qua ví dụ
phần lịch sử Việt Nam lớp 11, chương trình chuẩn).

16