S¸ng KiÕn Kinh nghiÖm:Ph­¬ng ph¸p sö dông hÖ thèng c©u hái ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh trong giê häc LÞch sö

Sáng Kiến Kinh nghiệm:Phơng pháp sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích
cực của học sinh trong giờ học Lịch sử
A. Phần mở đầu
I. Đặt vấn đề
Đổi mới dạy học là một quá trình đợc thực hiện thờng xuyên và kiên trì, trong đó có
nhiều yếu tố quan hệ chặt chẽ với nhau . Mục tiêu giáo dục là xem xét những thay đổi
cần thiết, thậm chí xây dựng lại những nội dung và cách thức giáo dục. Đó chính là
vấn đề cải cách chơng trình và quá trình giáo dục.
Dạy nh thế nào, học nh thế nào để đạt đợc hiệu quả tốt nhất là điều mong muốn
của tất cả thầy cô giáo. Vì vậy đổi mới phơng pháp, biện pháp dạy và học mang lại
hiệu quả là nhiệm vụ của ngơì giáo viên. Ngời giáo viên phải tổ chức một cách linh
hoạt các hoạt động trên lớp. Những hoạt động đó giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một
cách tự giác, chủ động, tích cực, sáng tạo và ngày càng yêu thích, say mê môn học.
Vậy làm thế nào để phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học lịch sử ? Có
rất nhiều biện pháp nh: Phơng pháp sử dụng đồ dùng trực quan, phơng pháp hớng
dẫn học sinh ghi nhớ sự kiện lịch sử, nắm vững và sử dụng sách giáo khoa, vở bài tập,
tiến hành công tác ngoại khoá... Nhng việc sử dụng hệ thống câu hỏi trong dạy học
nói chung, dạy học lịch sử nói riêng là một trong những biện pháp rất quan trọng, có -
u thế để phát triển t duy của học sinh. Quá trình hoạt động chung, thống nhất giữa
thầy và trò nhịp nhàng sẽ làm cho học sinh nắm vững hơn những tri thức, hình thành
kĩ năng, kĩ xảo và bồi dỡng phẩm chất đạo đức, hình thành nhân cách cho các em.
Mặt khác nhằm giảm bớt số lợng học sinh yếu kém trong nhà trờng và phát huy
năng lực học tập của các em khá giỏi, nắm chắc đợc kiến thức bài học và hiểu sâu
hơn các sự kiện, hiện tợng, nhân vật lịch sử...
Để góp phần vào việc đổi mới phơng pháp dạy học tôi chọn đề tài Phơng pháp sử
dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích cực của học sinh trong giờ học lịch
sử giúp học sinh yêu thích học môn lịch sử.
Ngời thực hiện:Nguyễn Thị Anh Đào Năm Học 2008-2009
1
Sáng Kiến Kinh nghiệm:Phơng pháp sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích
cực của học sinh trong giờ học Lịch sử

II. Thực trạng dạy và học môn lịch sử ở trờng THCS TRần
quốc toản
1. u điểm
*. Về phía giáo viên
- Đa số giáo viên đều cố gắng thay đổi phơng pháp giảng dạy theo hớng phát huy
tính tích cực của học sinh thông qua các phơng pháp dạy học nh: phơng pháp trực
quan, phơng pháp giải quyết vấn đề, phơng pháp trờng hợp (phơng pháp tình huống ),
phơng pháp vấn đáp thông qua sự trình bày sinh động giàu hình ảnh của giáo viên
trong tờng thuật, miêu tả, kể chuyện, hoặc nêu đặc điểm của nhân vật lịch sử...
- Giáo viên đã tích cực hớng dẫn học sinh thảo luận nhóm, hổ trợ kiến thức cho
nhau và thông qua hoạt động này những em yếu kém đợc hoạt động một cách tích
cực dới sự hớng dẫn của giáo viên và các em khá giỏi để nắm chắc kiến thức và hiểu
sâu hơn về bản chất của sự kiện, hiện tợng lịch sử...
- Trong quá trình giảng dạy đã kết hợp nhuần nhuyễn các đồ dùng dạy học, khai
thác một cách triệt để các đồ dùng và phơng tiên dạy học nh tranh ảnh, bản đồ
*. Về phía học sinh :
- Học sinh đa số chú ý nghe giảng, tập trung suy nghĩ trả lời các câu hỏi giáo viên
đặt ra; các em đã chuẩn bị bài mới ở nhà, trả lời các câu hỏi cuối mục trong bài nên
khi học các em luôn chú ý để nắm chắc bài hơn.
- Đa số học sinh đều tích cực thảo luận nhóm và đã mang lại hiêụ quả cao trong
quá trình lĩnh hội kiến thức .
- Học sinh yếu kém có nhiều cố gắng để nắm bắt các kiến thức trọng tâm cơ bản
thông qua các hoạt động nh thảo luận nhóm, vấn đáp, đọc sách giáo khoacác em đã
mạnh dạn khi trả lời các câu hỏi hay ghi nhớ các sự kiện, nhân vật.
2. Hạn chế
* Về phía giáo viên
Ngời thực hiện:Nguyễn Thị Anh Đào Năm Học 2008-2009
2
Sáng Kiến Kinh nghiệm:Phơng pháp sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích
cực của học sinh trong giờ học Lịch sử

- Vẫn còn một số ít giáo viên cha thực sự thay đổi hoàn toàn phơng pháp dạy học
cho phù hợp với từng tiết dạy, cha tích cực hoá hoạt động của học sinh tạo điều kiện
cho các em suy nghĩ , chiếm lĩnh và nắm vững kiến thức ; vẫn còn sử dụng phơng
pháp dạy học thầy nói, trò nghe , thầy đọc, trò chép . Do vậy nhiều học sinh cha
nắm vững đợc kiến thức mà chỉ học thuộc một cách máy móc, cha độc lập suy nghĩ
trả lời các câu hỏi.
- Đa số giáo viên cha nêu câu hỏi nhận thức đầu giờ học tức là sau khi kiểm tra
bài cũ giáo viên vào bài mà không giới thiệu bài qua việc nêu câu hỏi nhận thức, điều
này làm giảm bớt sự tập trung, chú ý bài học của học sinh ngay từ hoạt động đầu tiên.
- Một số câu hỏi giáo viên đặt ra hơi khó , học sinh không trả lơì đợc nhng lại
không có hệ thống câu hỏi gợi mở nên nhiều khi phải trả lời thay cho học sinh .Vấn
đề này đợc thể hiện rất rõ trong hoạt động thảo luận nhóm, giáo viên chỉ nêu ra câu
hỏi nhng lại không hớng dẫn học sinh trả lời câu hỏi đó nh thế nào vì không có hệ
thống câu hỏi gợi mở vấn đề .
- Một số tiết học giáo viên chỉ nêu vài ba câu hỏi và huy động một số học sinh
khá, giỏi trả lời, cha có câu hỏi giành cho đối tợng học sinh yếu kém . Cho
nên đối tợng học sinh yếu kém ít đợc chú ý và không đợc tham gia hoạt động, điều
này làm cho các em thêm tự ti về năng lực của mình và các em cảm thấy không hứng
thú với môn học.
* Về phía học sinh :
- Học sinh thờng trả lời câu hỏi giáo viên đặt ra thông qua việc nhìn sách giáo
khoa và nhắc lại, cha có sự độc lập t duy .
-Học sinh còn lời học và cha có sự say mê môn học, một số bộ phận học sinh
không chuẩn bị bài mới ở nhà, không làm bài tập đầy đủ , trên lớp các em thiếu tập
trung suy nghĩ. Cho nên việc ghi nhớ các sự kiện, hiện tợng, nhân vật lịch sử ...còn
yếu.
Ngời thực hiện:Nguyễn Thị Anh Đào Năm Học 2008-2009
3
Sáng Kiến Kinh nghiệm:Phơng pháp sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích
cực của học sinh trong giờ học Lịch sử

- Học sinh chỉ có trả lời đợc những câu hỏi dễ, đơn giản, còn một số câu hỏi tổng
hợp, phân tích, giải thích, so sánh...thì học sinh còn rất lúng túng khi trả lời hoặc trả
lời thì mang tính chất chung chung ...
* Điều tra cụ thể :
- Bản thân tôi đảm nhận việc giảng dạy môn lịch sử lớp 7 A
4
và lớp7 A
6
.Trong quá
trình giảng dạy với ý thức vừa nghiên cứu đặc điểm tình hình học tập bộ môn của học
sinh vừa tiến hành rút kinh nghiệm qua mỗi tiết dạy.Việc điều tra đợc thực hiện thông
qua hỏi đáp với những câu hỏi phát triển t duy học sinh ở trên lớp, kiểm tra 15 phút,
kiểm tra 45 phút, kiểm tra học kỳ.
Kết quả điều tra tôi nhận thấy đa số học sinh chỉ trả lời đợc những câu hỏi mang tính
chất trình bày, còn những câu hỏi giải thích tại sao, so sánh, đánh giá nhận thức thì
các em còn rất lúng túng khi trả lời. Kết quả thống kê giờ học Lịch sử học kỳ I năm
học 2008-2009 nh sau:
III. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện tốt đề tài nghiên cứu bản thân phải thực hiện các nhiệm vụ:
- Nghiên cứu các tài liệu về Phơng pháp dạy học Lịch sử
- Thao giảng, dự giờ đồng nghiệp trao dồi rút kinh nghiệm qua từng tiết dạy.
- Nghiên cứu tài liệu gây hứng thú về dạy học lịch sử
Ngời thực hiện:Nguyễn Thị Anh Đào Năm Học 2008-2009
Lớp SLHS
Giỏi Khá Tb Yếu Kém
SL % SL % SL % SL % SL %
7 A
4
40 2 5% 4 10% 17 43% 14 35% 3 8%
7A

6
41 2 5% 5 12% 19 46% 12 29% 3 7%
4
Sáng Kiến Kinh nghiệm:Phơng pháp sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích
cực của học sinh trong giờ học Lịch sử
- Nghiên cứu tài liệu: Tâm lí học
- Sách giáo khoa, sách giáo viên lịch sử lớp 7
- Kiểm tra đánh giá kết quả học sinh học và làm bài để từ đó có điều chỉnh và bổ
sung hợp lí.
IV. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài xoay quanh việc nghiên cứu giảng dạy và học tập với việc Sử dụng hệ
thống câu hỏi để phát huy tính tích cực cho học sinh trong dạy học lịch sử bậc
trung học cơ sở Đối tợng nghiên cứu mà tôi áp dụng cho đề tài này là lớp 7 A
4
và
lớp 7 A
6
của Trờng THCS Trần Quốc Toản - Nghĩa Thắng - Đăkrlấp - Đăk Nông.
B. Phần nội dung
I. Cơ sở khoa học
Đai-ri nhà giáo dục Liên Xô cũ đã từng nói : Dạy lịch sử cũng nh bất cứ dạy cái
gì đòi hỏi ngời thầy phải khêu gợi cái thông minh chứ không phải là bắt buộc các trí
nhớ làm việc, bắt nó ghi chép rồi trả lại . Nh vậy mục đích của việc dạy học Lịch sử
ở trờng là ngời giáo viên không chỉ giúp cho học sinh hình dung đợc những kết quả
của quá khứ biết và ghi nhớ các sự kiện, hiện tợng của Lịch sử mà quan trọng hơn là
hiểu đợc lịch sử tức là phải nắm đợc bản chất của sự kiện. Trong phát triển t duy
của học sinh việc sử dụng các thao tác lô gic có ý nghĩa rất quan trọng. Thông thờng
giáo viên sử dụng các phơng pháp chủ yếu nh so sánh để tìm ra sự giống nhau và
khác nhau về bản chất của các sự kiện , phân tích và tổng hợp nhằm giúp học sinh
khái quát các sự kiện, quy nạp, diễn dịch... Để thực hiện những phơng pháp nh vậy có

thể dùng nhiều cách, nhiều phơng tiện khác nhau ( đồ dùng trực quan, tài liệu giải
thích ....) song việc hỏi và trả lời phù hợp với trình độ yêu cầu của học sinh đa lại kết
quả tốt. Hỏi và trả lời chính là đặt tình huống có vấn đề rồi tìm cách giải quyết vấn
đề. Hỏi và trả lời nhằm gợi sự tò mò thu hút học học tập giúp học sinh yêu thích môn
học. Vì vậy việc đặt câu hỏi có vai trò quan trọng trong giờ dạy học lịch sử và các
môn học khác nhằm phát huy đợc tính tích cực của học sinh.
Ngời thực hiện:Nguyễn Thị Anh Đào Năm Học 2008-2009
5
Sáng Kiến Kinh nghiệm:Phơng pháp sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích
cực của học sinh trong giờ học Lịch sử
Ii. Cơ sở thực tiễn
ở trờng THCS Trần Quốc Toản đa số học sinh cha có sự say mê môn học Lịch
sử, cho nên việc ghi nhớ các sự kiện, hiện tợng, nhân vật lịch sử ...còn yếu. Đa số các
em cha độc lập suy nghĩ để trả lời một câu hỏi mà phải đọc nguyên trong sách giáo
khoa hay chỉ nêu đợc mốc thời gian mà không diễn tả đợc thời gian đó nói lên sự kiện
gì ... Bởi vậy bản thân các em nên có một phơng pháp học nh thế nào để chiếm lĩnh
kiến thức từ bài giảng của giáo viên. Mặt khác giáo viên giảng dạy bộ môn lịch sử ở
trờng một phần nào đó cha đa ra đợc hệ thống câu hỏi và sử dụng câu hỏi đó nh thế
nào cho phù hợp với đối tợng học sinh cho nên chất lợng kiểm tra một số em ở một số
lớp còn thấp và tỉ lệ yếu kém còn nhiều. Nhằm giảm bớt số lợng học sinh yếu kém và
nâng cao chất lợng dạy và học của Nhà trờng bản thân tôi đã thấy đợc điều đó và cố
gắng đa ra các phơng pháp học tập tích cực cụ thể là: Phơng pháp sử dụng hệ thống
câu hỏi để phát huy tính tích cực của học sinh trong giờ học lịch sử .
III. Một số giải pháp thực tế trong việc sử dụng hệ thống
câu hỏi để phát huy tính tích cực cho học sinh trong dạy
học lịch sử lớp 7
1. Nêu câu hỏi đặt vấn đề
* Đối với giáo viên
-Trớc khi vào bài mới, giáo viên nên một số câu hỏi định hớng nhận thức cho học
sinh. Các câu hỏi nêu vấn đề đa ra nhằm gây sự chú ý, huy động các năng lực nhận

thức của học sinh vào việc theo dõi bài giảng để tìm câu trả lời . Những câu hỏi này là
những vấn đề cơ bản của bài học mà học sinh phải nắm. Khi giáo viên đặt câu hỏi
không yêu cầu học sinh trả lời ngay mà giáo viên có thể cung cấp một số thông tin
sự kiện để học sinh có thể trả lời đợc.
Ví dụ :
Ngời thực hiện:Nguyễn Thị Anh Đào Năm Học 2008-2009
6
Sáng Kiến Kinh nghiệm:Phơng pháp sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích
cực của học sinh trong giờ học Lịch sử
Khi dạy bài 10 Nhà Lý đẩy mạnh công cuộc xây dựng đất nớc ( sách giáo
khoa lịch sử 7). Giáo viên giới thiệu bài học và đặt một số câu hỏi : Tại sao
Lý Công Uẩn đợc tôn lên làm vua? Hiện tợng này giống hiện tợng nào cuối
đời nhà Minh? Hiện tợng đó có gì đặc biệt? để tả lời đợc câu hỏi này học
sinh phải t duy và vận dụng những kiến thức đã học để trả lời.
Hoặc khi dạy bài 14: Ba lần kháng chiến chống quân xâm lợc Mông -
Nguyên ( thế kỷ XIII) Vì sao quân Nguyên đã thất bại nặng nề trong cuộc
chiến tranh xâm lợc Đại Việt lần thứ hai nhng vẫn quyết tâm xâm lợc Đại
Việt lần thứ ba?
Trong quá trình dạy học, chúng ta vẫn tuân thủ trình tự cấu tạo của sách giáo
khoa, song cần khai thác nhấn mạnh, giúp học sinh trả lời câu hỏi nêu trên. Học
sinh trả lời đợc câu hỏi này tức là đã nắm và hiểu đợc kiến thức chủ yếu của bài.
* Đối với học sinh:
Câu hỏi loại này thờng là câu hỏi có tính chất bài tập muốn trả lời phải huy động
kiến thức cơ bản của toàn bài. Chính vì vậy học sinh phải chuẩn bị bài và trả lời trớc
các câu hỏi cuối mục ở nhà , chú ý tập trung cao độ theo dõi bài giảng , chọn lọc sự
kiện và trình bày trên lớp.
2. Xây dựng hệ thống câu hỏi ở trên lớp
- Trong quá trình giảng dạy trên lớp, giáo viên phải biết đặt ra và giúp học sinh
giải quyết các câu hỏi có tính chất nhận thức kiến thức. Một hệ thống câu hỏi tốt nêu
ra trong qúa trình giảng dạy phải phù hợp với khả năng của các em, kích thích t duy

phát triển. Đồng thời tạo ra mối liên hệ bên trong của học sinh và giữa học sinh với
giáo viên. Tức là mỗi câu hỏi đa ra, mỗi học sinh và cả giáo viên phải thấy rõ vì sao
trả lời đợc ? Vì sao không trả lời đợc ? Câu hỏi quá khó hay cha đủ sự kiện, t liệu để
các em trả lời .
-Trong sách giáo khoa, thờng sau mỗi mục, mỗi bài có từ 1 đến 3 câu hỏi , những
câu hỏi này là cơ sở để giáo viên xác định kiến thức trong sách , đồng thời bổ sung để
Ngời thực hiện:Nguyễn Thị Anh Đào Năm Học 2008-2009
7
Sáng Kiến Kinh nghiệm:Phơng pháp sử dụng hệ thống câu hỏi để phát huy tính tích
cực của học sinh trong giờ học Lịch sử
xây dựng hệ thống câu hỏi của bài. Câu hỏi phải có sự chuẩn bị từ khi sọan giáo án,
phải có dự kiến nêu ra lúc nào ? Học sinh sẽ trả lời nh thế nào ? Đáp án ra sao? Rõ
ràng việc sử dụng câu hỏi trong dạy học còn là một nghệ thuật. Những câu hỏi đặt ra
bắt buộc học sinh phải suy nghĩ, phải kích thích đợc lòng ham hiểu biết , trí thông
minh, sáng tạo của học sinh. Đặc biệt là giúp học sinh yếu kém tích cực hoạt động và
dần dần hình thành kiến thức cơ bản cho các em qua hệ thống câu hỏi , từ đó các em
có hứng thú học tập và xây dựng bài hơn.
- Thông thờng trong quá trình giảng dạy chúng ta thờng đặt ra nhiều loại câu hỏi,
căn cứ vào tính chất, đặc điểm của các kiến thức lịch sử, chúng ta có các loại câu
hỏi.Cụ thể:
*. Loại câu hỏi về sự phát sinh các sự kiện, hiện tợng lịch sử mà chúng ta thờng
hỏi về nguyên nhân , bối cảnh hay hoàn cảnh lịch sử của sự kiện, hiện tợng lịch sử
và thờng áp dụng cho đối tợng học sinh yếu kém.
Ví dụ:
Nguyên nhân dẫn đến cuộc khởi nghĩa của Lý Bí và ý nghĩa của việc Lý Bí
xng đế ,nớc vạn xuân ra đời. ( Bài 21 lịch sử 7)
Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của ba lần kháng chiến chống
quân xâm lợc Mông - Nguyên thế kỷ XIII. ( Bài 14 lịch sử 7)
Loại câu hỏi này thờng xuất hiện vào phần đầu bài giảng. Bởi vì bất kì một sự kiện,
hiện tợng lịch sử nào đều xuất hiện trong hoàn cảnh lịch sử nhất định, đều có nguyên

nhân phát sinh của nó. Đây cũng là một đặc điểm t duy của lịch sử cần hình thành
từng bớc cho học sinh .
Loại câu hỏi về quá trình, diễn biến, phát triển của sự kiện hiện tợng
lịch sử nh diễn biến của các cuộc khỡi nghĩa , diễn biến các cuộc cách
mạng
Ví dụ :
Ngời thực hiện:Nguyễn Thị Anh Đào Năm Học 2008-2009
8