Lăng Thoại Ngọc Hầu (Châu Đốc – An Giang) trong hệ thống lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ Việt Nam (Luận án tiến sĩ)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LƢƠNG CHÁNH TÒNG

LĂNG THOẠI NGỌC HẦU (CHÂU ĐỐC – AN GIANG)
TRONG HỆ THỐNG LĂNG MỘ THỜI NGUYỄN
Ở NAM BỘ VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHẢO CỔ HỌC

HÀ NỘI - 2019


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LƢƠNG CHÁNH TÒNG

LĂNG THOẠI NGỌC HẦU (CHÂU ĐỐC – AN GIANG)
TRONG HỆ THỐNG LĂNG MỘ THỜI NGUYỄN
Ở NAM BỘ VIỆT NAM
Ngành

: Khảo cổ học

Mã số

: 9.22.03.17

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHẢO CỔ HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS. TS. Đặng Văn Thắng
2. TS. Phạm Hữu Công

HÀ NỘI - 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các
số liệu nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc và được trích dẫn
rõ ràng. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố
trong bất kỳ công trình nào khác.
Hà Nội, ngày

tháng

năm 2019

Tác giả luận án

Lƣơng Chánh Tòng


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TƢ LIỆU ..................................................................... 13
1.1. Khái quát về lịch sử hình thành và phát triển vùng đất Nam Bộ ................ 13

1.1.1. Điều kiện địa lý tự nhiên ........................................................................ 13
1.1.2. Lịch sử hình thành và phát triển vùng đất Nam Bộ ............................... 14
1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu về lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ ......... 19
1.2.1. Thư tịch cổ .............................................................................................. 19
1.2.2. Nghiên cứu về lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ trước năm 1975 ......... 24
1.2.3. Nghiên cứu lăng mộ thời nguyễn ở Nam Bộ sau năm 1975 đến nay ..... 31
1.3. Cơ sở lý thuyết .................................................................................................. 39
1.3.1.Thuật ngữ lăng mộ................................................................................... 39
1.3.2. Thuật ngữ di vật tùy táng ....................................................................... 44
Chƣơng 2: LĂNG THOẠI NGỌC HẦU: KIẾN TRÚC VÀ DI VẬT ................ 47
2.1. Vài nét về vùng đất Châu Đốc – An Giang .................................................... 47
2.1.1.Vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên vùng đất Châu Đốc ............................... 47
2.1.2. Lịch sử hình thành và phát triển Châu Đốc ............................................ 48
2.2. Lăng Thoại Ngọc Hầu (Châu Đốc – An Giang)............................................. 50
2.2.1. Tiểu sử Thoại Ngọc Hầu ........................................................................ 50
2.2.2. Kiến trúc lăng Thoại Ngọc Hầu ............................................................. 52
2.2.3. Di vật tùy táng tìm thấy trong khu lăng Thoại Ngọc Hầu ...................... 60
2.2.4. Đặc điểm nhóm di vật tùy táng trong khu lăng Thoại Ngọc Hầu .......... 74
2.3. Khu lăng mộ thân quyến Thoại Ngọc Hầu tại Vĩnh Long ........................... 86
5.2.1. Khu lăng mộ thân mẫu Thoại Ngọc Hầu ................................................ 86
5.2.2. Khu lăng mộ song thân của bà Châu Thị Tế .......................................... 87
Chƣơng 3: LĂNG MỘ THỜI NGUYỄN Ở NAM BỘ ......................................... 90
3.1. Lịch sử xây dựng .............................................................................................. 90
3.1.1. Giai đoạn thời chúa Nguyễn thế kỷ 17-18 ............................................. 90
3.1.2. Giai đoạn kinh thành Gia Định 1780 -1801 ........................................... 91


3.2. Tƣ liệu một số lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ đã khai quật ...................... 93
3.2.1. Lăng Quận công Nguyễn Văn Nhân – Sa Đéc – Đồng Tháp ................. 93
3.2.2. Lăng mộ Thượng thư Ngô Nhân Tịnh – Q.3 – TP.HCM ....................... 95

3.2.3. Lăng mộ Chưởng cơ Trần Văn Học – Q.Bình Thạnh – TP.HCM ......... 97
3.2.4. Lăng mộ quan “Nhất phẩm” Q.Phú Nhuận – TP.HCM ......................... 98
3.2.5. Lăng mộ Đô thống chế Lê Văn Phong – Q.Phú Nhuận – TP.HCM ...... 99
3.2.6. Lăng “Thiên vương Thống chế” và Tiền chi Thống chế ở Biên Hoà
– Đồng Nai ..................................................................................................... 101
3.2.7. Lăng mộ quan văn tại xạ trường Bình Thới, Q11, TP.HCM ............... 102
3.2.8. Lăng Cha Cả (Bá Đa Lộc) quận Tân Bình ........................................... 103
3.3. Lăng triều Nguyễn ở Nam Bộ - Kiến trúc và trang trí ............................... 104
3.3.1. Lăng Bình Giang Quận công Võ Di Nguy ........................................... 104
3.3.2. Lăng Tiền quân Nguyễn Huỳnh Đức ................................................... 107
3.3.3.Lăng Tả Tham tri bộ Lại Phạm Quang Triệt ......................................... 108
3.3.4. Lăng Thống chế Điều bát Nguyễn Văn Tồn ........................................ 110
3.3.6. Lăng Thống chế Nguyễn Khắc Tuấn ................................................... 116
3.3.7. Lăng Đô thống chế Phan Tấn Huỳnh ................................................... 117
3.3.8. Lăng Thống chế Trần Công Lại ........................................................... 118
3.3.9. Lăng Thượng thư Trịnh Hoài Đức và Phu nhân .................................. 119
3.3.10. Thượng thư Phạm Đăng Hưng ........................................................... 122
3.3.11. Lăng Phó Tổng trấn thành Gia Định Trương Tấn Bửu ...................... 123
3.3.12. Lăng Tả quân Lê Văn Duyệt .............................................................. 124
3.3.13. Lăng Bố chính Biên Hoà Phạm Duy Trinh ........................................ 125
3.4. Đặc điểm kiến trúc lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ .................................. 126
3.4.1. Đặc điểm phân bố, bố cục mặt bằng và kết cấu kiến trúc .................... 126
3.4.2. Đặc điểm vật liệu kiến trúc................................................................... 130
3.4.3. Đặc điểm trang trí kiến trúc .................................................................. 131
3.5. Di vật tùy táng phát hiện trong lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ .............. 134
3.5.1. Nhóm di vật tùy táng trong lăng Trần Văn Học ................................... 135


3.5.2. Nhóm di vật tùy táng trong lăng ở Phú Nhuận, TP.HCM .................... 135
3.5.3. Nhóm di vật của Đô thống chế Thần sách Thành Lê Văn Phong ........ 137

3.5.4. Nhóm di vật tìm thấy trong mộ Phu nhân ở Pasteur – Quận 3 ............ 141
3.5.5. Nhóm di vật tìm thấy trong lăng mộ “Thiên vương Thống chế” ở
Biên Hòa Đồng Nai ........................................................................................ 141
3.5.6. Một vài nhận xét về nhóm di vật tùy táng tìm thấy trong một số
lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ .................................................................... 145
3.6. Lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ trong hệ thống lăng mộ thời Nguyễn
ở Việt Nam ............................................................................................................. 147
3.6.1. Lăng mộ hoàng gia triều Nguyễn tại Huế ............................................ 147
3.6.2. Lăng mộ một số quan đại thần thời Nguyễn ở Việt Nam .................... 148
3.6.3. Lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ trong so sánh với lăng mộ truyền
thống Trung Hoa thời Minh – Thanh ............................................................. 150
KẾT LUẬN ............................................................................................................ 154
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 156
DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ.................................................... 164


DANH MỤC BẢNG BIỂU
Bảng 1.1: Danh sách Hội đồng giám định cổ vật phát hiện trong khu lăng

Trang
167

Thoại Ngọc Hầu – Châu Đốc – An Giang
Bảng 2.1: Bảng kê nguồn gốc xuât xứ di vật trong khu lăng Thoại Ngọc Hầu

168

Bảng 2.2: Bảng kê tỷ lệ % nguồn gốc xuất xứ di vật lăng Thoại Ngọc Hầu

168

Bảng 2.3: Bảng kê di vật thuỷ tinh tìm thấy trong khu lăng Thoại Ngọc Hầu

169

Bảng 2.4: Bảng thống kê thoi bạc Việt Nam – di vật tùy táng trong khu lăng

169

Thoại Ngọc Hầu
Bảng: 3.1. Bảng kê toạ độ, vị trí địa lý và hướng của lăng mộ thời Nguyễn ở

170

Nam Bộ
Bảng 3.2: Bảng kê quốc hiệu, niên hiệu trên bia mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ

173

Bảng 3.3. Bảng kê kích thước, chất liệu bia mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ

177

Bảng 3.4: Bảng kê chi tiết trang trí trên bình phong lăng mộ thời Nguyễn ở

180

Nam Bộ
Bảng 3.5: Bảng kê kết quả phân tích thành phần khoáng vật vật liệu kiến trúc

187

lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ
Bảng 3.6: Bảng kê hiện trạng và các chi tiết trang sức còn lại trên mũ của Đô

188

thống chế Lê Văn Phong
Bảng 3.7: Bảng kê hiện trạng và các chi tiết trang sức còn lại trên mũ của
“Thiên vương Thống chế” – Biên Hoà

189


DANH MỤC BẢN VẼ

Trang

Bản vẽ 2.1: Mặt bằng kiến trúc lăng Thoại Ngọc Hầu, tỷ lệ 1/200

192

Bản vẽ 2.2: Mặt cắt dọc kiến trúc lăng Thoại Ngọc Hầu, tỷ lệ 1/200

193

Bản vẽ 2.3: Mặt đứng kiến trúc lăng Thoại Ngọc Hầu, tỷ lệ 1/200

194

Bản vẽ 2.4: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.80

213

Bản vẽ 2.5: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.77

213

Bản vẽ 2.6: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.115

213

Bản vẽ 2.7: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.95

213

Bản vẽ 2.8: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB

214

Bản vẽ 2.9: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB.133

214

Bản vẽ 2.10: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB.125

214

Bản vẽ 2.11: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.06

214

Bản vẽ 2.12: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH

215

Bản vẽ 2.13: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB.33

215

Bản vẽ 2.14: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.50

215

Bản vẽ 2.15: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.23

215

Bản vẽ 2.16: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB.66

216

Bản vẽ 2.17: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.60

216

Bản vẽ 2.18: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.64

216

Bản vẽ 2.19: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB.79

216

Bản vẽ 2.20: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB.40

217

Bản vẽ 2.21: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.129

217

Bản vẽ 2.22: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.067

217

Bản vẽ 2.23: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.126

218

Bản vẽ 2.24: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.131

218

Bản vẽ 2.25: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.126

218

Bản vẽ 2.26: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010TNH.MO.146. 137

218

Bản vẽ 2.27: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB.138

219

Bản vẽ 2.28: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.02

219


Bản vẽ 2.29: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.133

219

Bản vẽ 2.30: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.148

219

Bản vẽ 2.31: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.122

219

Bản vẽ 2.32: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.124

219

Bản vẽ 2.33: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB

220

Bản vẽ 2.34: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB.54

220

Bản vẽ: 2.35: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB.18

220

Bản vẽ 2.36: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB.47

220

Bản vẽ 2.37: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.111

221

Bản vẽ 2.38: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.53

221

Bản vẽ 2.39: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.98

221

Bản vẽ 2.40: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MB.135

222

Bản vẽ 2.41: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.102

222

Bản vẽ 2.42: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.103

222

Bản vẽ 2.43: Hiện vật lăng Thoại Ngọc Hầu ký hiệu 2010.TNH.MO.93

222

Bản vẽ 3.1: Kiến trúc lăng Lê Văn Duyệt, tỷ lệ 1/200

195

Bản vẽ 3.2: Kiến trúc lăng Trịnh Hoài Đức, tỷ lệ 1/200

196

Bản vẽ 3.3: Kiến trúc lăng Nguyễn Huỳnh Đức, tỷ lệ 1/200

197

Bản vẽ 3.4: Kiến trúc lăng Nguyễn Khắc Tuấn, tỷ lệ 1/200

198

Bản vẽ 3.5: Kiến trúc lăng Nguyễn Văn Tồn, tỷ lệ 1/200

199

Bản vẽ 3.6: Kiến trúc lăng Trương Tấn Bửu, tỷ lệ 1/200

200

Bản vẽ 3.7: Kiến trúc lăng Phạm Đăng Hưng, tỷ lệ 1/200

201

Bản vẽ 3.8: Kiến trúc lăng Phạm Duy Trinh, tỷ lệ 1/200

202

Bản vẽ 3.9: Kiến trúc lăng Phạm Quang Triệt; tỷ lệ 1/200

203

Bản vẽ 3.10: Kiến trúc lăng Phan Tấn Huỳnh; tỷ lệ 1/200

204

Bản vẽ 3.11: Mặt bằng kiến trúc lăng Lê Văn Toại; tỷ lệ 1/200

205

Bản vẽ 3.12: Mặt cắt và mặt đứng kiến trúc lăng Lê Văn Toại; tỷ lệ 1/200

206

Bản vẽ 3.13: Mặt bằng kiến trúc lăng Võ Di Nguy; tỷ lệ 1/200

207

Bản vẽ 3.14: Mặt bên kiến trúc lăng Võ Di Nguy; tỷ lệ 1/200

208


Bản vẽ 3.15: Mặt cắt trong kiến trúc lăng Võ Di Nguy; tỷ lệ 1/200

209

Bản vẽ 3.16: Mặt cắt giữa và cắt ngang bình phong tiền kiến trúc lăng Võ Di

210

Nguy; tỷ lệ 1/200
Bản vẽ 3.17: Mặt cắt ngang và bình phong tiền kiến trúc lăng Võ Di Nguy; tỷ

211

lệ 1/200
Bản vẽ 3.18: Mặt cắt và mặt đứng kiến trúc lăng Võ Di Nguy; tỷ lệ 1/200

212


DANH MỤC BẢN DẬP

Trang

Bản dập 2.1: Bia mộ Thoại Ngọc Hầu

224

Bản dập 2.2: Bia mộ Châu Vĩnh Tế trong khu Lăng Thoại Ngọc Hầu

225

Bản dập 2.3: Bia mộ Trương Thị Miệt khu lăng Thoại Ngọc Hầu

225

Bản dập 2.4: Bia mộ Nguyễn Thị Tuyết – Cù Lao Dài – Vĩnh Long

226

Bản dập 2.5: Bia mộ Thượng đạo Cai Đội – Cù Lao Dài – Vĩnh Long

227

Bản dập 2.6: Bia mộ Nguyễn Thị Định – Cù Lao Dài – Vĩnh Long

227

Bản dập 3.1: Bia mộ Quận công Nguyễn Văn Nhân

228

Bản dập 3.2: Bia mộ Phu nhân Quận công Nguyễn Văn Nhân

228

Bản dập 3.3: Bia mộ Thượng thư Ngô Nhân Tịnh

229

Bản dập 3.1: Bia mộ Nguyễn Huỳnh Đức

230

Bản dập 3.2: Bia mộ Phạm Quang Triệt
Bản dập 3.3: Bia mộ Trịnh Hoài Đức
Bản dập 3.4: Bia mộ Phu nhân Trịnh Hoài Đức
Bản dập 3.5: Bia mộ Phạm Đăng Hưng
Bản dập 3.6: Bia mộ Phạm Duy Trinh


DANH MỤC BẢN ĐỒ

Trang

Bản đồ 2.1: Bản đồ Hành chính tỉnh An Giang, tỷ lệ 1/500.000

236

Bản đồ 2.2: Bản đồ địa chất khoáng sản Châu Đốc, tỷ lệ 1/200.000

237

Bản đồ 2.3. Bản đồ tỉnh Châu Đốc năm 1902, tỷ lệ 1/250.000

238

Bản đồ 3.1: Phân bố lăng mộ thời Nguyễn ở Việt Nam (Trên nền bản đồ Hành 239
Chính Việt Nam năm 2015); Tỷ lệ 1/1.000.000
Bản đồ 3.2: Phân bố lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ trên nền Bản đồ

240

TP.HCM và vùng phụ cận năm 2016 – Tỷ lệ 1/100.000
Bản đồ 3.3: Phân bố lăng mộ quan lại đại thần trên địa bàn TP.HCM
trên nền bản đồ TP.HCM; Tỷ lệ 1/1.000.000

241


DANH MỤC HÌNH ẢNH MINH HOẠ

Hình 2.1: Kiến trúc lăng Thoại Ngọc Hầu
Hình 2.2: Kiến trúc lăng Thoại Ngọc Hầu 12/1984
Hình 2.3: Kiến trúc lăng Nguyễn Thị Tuyết
Hình 2.4: Kiến trúc lăng Châu Vĩnh Huy
Hình 2.5: Muỗng ký hiệu 2010.TNH.MB.001
Hình 2.6: Muỗng ký hiệu 2010.TNH.MB.006
Hình 2.7: Bát ký hiệu 2010.TNH.MB.037
Hình 2.8: Bát ký hiệu 2010.TNH.MB.039
Hình 2.9: Bát ký hiệu 2010.TNH.MB.051
Hình 2.10: Bát ký hiệu 2010.TNH.MB.041
Hình 2.11: Thố ký hiệu 2010.TNH.MB.057

Hình 2.12: Thố ký hiệu 2010.TNH.MB.067
Hình 2.13: Thố thuỷ tinh màu trắng ký hiệu 2010.TNH.MB.084
Hình 2.14: Thố thuỷ tinh màu tím 2010.TNH.MB.085
Hình 2.15: Đĩa thuỷ tinh ký hiệu 2010.TNH.MB.086
Hình 2.16: Ống nhổ thuỷ tinh ký hiệu 2010.TNH.MB.08
Hình 2.17: Ống nhổ thuỷ tinh ký hiệu 2010.TNH.MB.089
Hình 2.18: Chai rượu thuỷ tinh ký hiệu 2010.TNH.MB.101
Hình 2.19: Lọ hít thuỷ tinh ký hiệu 2010.TNH.MB.098
Hình 2.20: Lọ hít thuỷ tinh ký hiệu 2010.TNH.MB.102
Hình 2.21: Chân đèn đồng ký hiệu 2010.TNH.MB.106
Hình 2.22: Chân đèn đồng ký hiệu 2010.TNH.MB.10
Hình 2.23: Chân đèn đồng ký hiệu 2010.TNH.MB.113
Hình 2.24: Chân đèn đồng ký hiệu 2010.TNH.MB.111
Hình 2.25: Ống nhổ đồng ký hiệu 010.TNH.MB.111
Hình 2.26: Lồng ấp đồng ký hiệu 2010.TNH.MB.110
Hình 2.27: Mũ Hổ đầu trang sức vàng của Thoại Ngọc Hầu

Trang


Hình 3.1 : Kiến trúc lăng Bá Đa Lộc năm 1942
Hình 3.2: Kiến trúc lăng Võ Di Nguy
Hình 3.3: Kiến trúc lăng Nguyễn Huỳnh Đức
Hình 3.4: Quang cảnh lăng Phạm Quang Triệt và Phạm Duy Trinh
Hình 3.5: Kiến trúc lăng Phạm Quang Triệt
Hình 3.6: Kiến trúc lăng Phạm Duy Trinh
Hình 3.7: Kiến trúc lăng Nguyễn Văn Tồn
Hình 3.8: Kiến trúc lăng Lê Văn Toại
Hình 3.9: Kiến trúc lăng Nguyễn Thị Lập
Hình 3.10: Kiến trúc lăng Ngô Nhân Tịnh

Hình 3.11: Kiến trúc lăng Nguyễn Văn Nhân
Hình 3.12: Kiến trúc lăng Nguyễn Khắc Tuấn
Hình 3.13: Kiến trúc lăng Phạm Đăng Hưng
Hình 3.14: Kiến trúc lăng Phan Tấn Huỳnh
Hình 3.15: Kiến trúc lăng Lê Văn Duyệt
Hình 3.16: Kiến trúc lăng Trần Công Lại
Hình 3.17: Kiến trúc lăng Trần Văn Học trước khai quật cải táng
Hình 3.18: Kiến trúc “Thiên vương Thống chế” trước khai quật cải táng
Hình 3.19: Khai quật lăng ông Tiền chi –Biên Hoà
Hình 3.20: Kiến trúc lăng Trịnh Hoài Đức
Hình 3.21: Kiến trúc lăng Trương Tấn Bửu
Hình 3.22: Kiến trúc lăng Trương Vĩnh Ký
Hình 3.23: Kiến trúc lăng Quận Vân thế kỷ 18–Thường Tín – Hà Nội
Hình 3.24: Kiến trúc lăng Phan Tiến Cẩn – Huế
Hình 3.25: Kiến trúc lăng Nguyễn Xuân Thục - Khánh Hoà
Hình 3.26: Kiến trúc lăng Hoàng Cao Khải – Hà Nội
Hình 3.27: Kiến trúc lăng Gia Long – Huế
Hình 3.28: Kiến trúc lăng Minh Mệnh – Huế
Hình 3.29: Kiến trúc lăng Thiệu Trị


Hình 3.30: Kiến trúc lăng Tự Đức
Hình 3.31: Kiến trúc lăng Khải Định – Huế
Hình 3.32: Kiến trúc lăng Mạc Cửu – Hà Tiên
Hình 2.33: Kiến trúc mộ Trịnh Thành Công (Phúc Kiến – Trung Hoa)
Hình 3.34: Mũ Chánh nhị phẩm Võ ban trang sức bằng vàng của Đô thống
chế Thần sách Lê Văn Phong
Hình 3.35: Mũ của “Thiên vương Thống chế” – Biên Hoà
Hình 3.36: Phiếu kết quả phân tích mẫu vật liệu hợp chất kiến trúc
lăng mộ bà Nguyễn Thị Tuyết

Hình 3.37: Phiếu kết quả phân tích mẫu vật liệu hợp chất kiến trúc
lăng Võ Di Nguy
Hình 3.38: Phiếu kết quả phân tích mẫu vật liệu hợp chất kiến trúc
lăng Trương Tấn Bửu
Hình 3.39: Phiếu kết quả phân tích mẫu vật liệu hợp chất kiến trúc
lăng Nguyễn Văn Tồn
Hình 3.40: Phiếu kết quả phân tích mẫu vật liệu hợp chất kiến trúc
lăng Lê Văn Toại
Hình 3.41: Phiếu kết quả phân tích mẫu vật liệu hợp chất kiến trúc
lăng Phạm Quang Triệt
Hình 3.42: Phiếu kết quả phân tích mẫu vật liệu hợp chất kiến trúc
lăng Châu Vĩnh Huy
Hình 3.43: Phiếu kết quả phân tích mẫu vật liệu hợp chất kiến trúc
lăng Phạm Duy Trinh


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài luận án
Trong khảo cổ học, mộ táng nói chung, lăng mộ nói riêng là một loại hình di
tích khảo cổ học giữ một vị trí quan trọng trong nghiên cứu quá khứ của loài người
thông qua kiến trúc, hình thức táng tục, các yếu tố tâm linh và di vật tùy táng phát
hiện…, đặc biệt là lăng mộ gắn với hoàng gia và quan lại đại thần của các triều đại
phong kiến trong lịch sử.
Nghiên cứu lăng mộ qua hệ thống kiến trúc và di vật tùy táng của một thời
đại, cung cấp cho khảo cổ học nhiều thông tin về thân thế và sự nghiệp của chủ
nhân những và cả những vấn đề thuộc lịch sử - văn hoá ẩn chứa đằng sau hệ thống
kiến trúc và những di vật tuỳ táng tìm được.
1.1. Thống kê sơ bộ, ở Nam Bộ Việt Nam đã ghi nhận khoảng 30 lăng mộ
của các bậc quan lại đại thần thời Nguyễn và thân quyến, lúc sinh thời được triều
đình bổ nhiệm - phong tặng: chức - tước - phẩm – hàm, gia cấp, kỷ lục hoặc được

truy tặng các danh hiệu, phẩm trật… sau khi qua đời. Tuy nhiên, trải qua nhiều biến cố
và thăng trầm lịch sử, một số lăng mộ đã không còn tồn tại, bị lãng quên hoặc đang
trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng bởi thời gian, sự tác động của thiên nhiên, và
đặc biệt là sự phá hủy bởi hoạt động của con người qua nhiều thời kỳ lịch sử.
1.2. Hệ thống lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ là một loại hình di sản văn
hóa chứa đựng nhiều giá trị bởi sự phong phú, đa dạng, đặc sắc về kiến trúc nghệ
thuật; chủ nhân của lăng mộ là các bậc quan lại đại thần có nhiều công lao đóng góp
cho lịch sử dân tộc nói chung và đặc biệt là lịch sử khai phá vùng đất Nam Bộ nói
riêng. Tuy nhiên hiện nay, chưa có một công trình nghiên cứu nào thống hóa toàn
bộ tư liệu liên quan đến lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ được thực hiện.
Bên cạnh những giá trị về mặt kiến trúc nghệ thuật, một khối lượng lớn di
vật tùy táng phát hiện trong một số lăng mộ thời Nguyễn qua khai quật, cải táng,
giải phóng mặt bằng… chưa được chỉnh lý, nghiên cứu, hệ thống hóa và công bố
một cách khoa học. Trong khi đó, giá trị lịch sử văn – văn hóa của các sưu tập tùy
táng này lại chứa đựng rất nhiều thông tin, cung cấp thêm nhiều tư liệu, nhiều

1


những nhận thức mới trên nhiều phương diện liên quan đến những vấn đề lịch sử,
văn hóa, xã hội thời Nguyễn nói riêng và lịch sử vùng đất Nam Bộ Việt Nam nói
chung. Đặc biệt là những vấn đề liên quan đến khảo cổ học mộ táng và lăng mộ
Việt Nam trong lịch sử.
1.3. Việc nghiên cứu hệ thống lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ một cách có
hệ thống cả về kiến trúc, táng tục và di vật tùy táng sẽ góp phần cung cấp tư liệu
cho việc nghiên cứu lịch sử vùng đất Nam Bộ Việt Nam giai đoạn thế kỷ XVII – 19;
và đặc biệt là cung cấp cho việc nghiên cứu lăng mộ thời Nguyễn và lăng mộ Việt
Nam trong lịch sử.
1.4. Cùng chung số phận với một số loại hình di tích khảo cổ khác, xưa nay
lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ là một mục tiêu luôn bị các đối tượng săn lùng cổ

vật nhòm ngó, nhiều lăng mộ đã bị kẻ trộm đào phá vì mục đích săn tìm cổ vật, gây
hủy hoại, xâm phạm về mặt tâm linh với người quá cố, làm giảm và mất đi những
giá trị nguyên gốc của di tích, cũng như làm mất đi một khối lượng lớn các di vật
tùy táng – di sản văn hóa của dân tộc.
1.5. Do chưa có các nghiên cứu khoa học tổng thể, chuyên sâu về loại hình di
tích kiến trúc lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ, cho nên mặc dù có một số lăng mộ
thời Nguyễn ở Nam Bộ được hậu duệ và chính quyền địa phương bảo vệ và chăm
sóc thường xuyên, tuy nhiên, qua khảo sát thực địa nhiều di tích cho thấy, nhiều yếu
tố văn hóa gốc đã bị mai một, bị biến tướng, sai lệch hoặc xây dựng mới bởi việc
phục hồi, tu bổ, trùng tu và tôn tạo thiếu tính khoa học, làm mất đi tính nguyên gốc
và những giá trị của di tích.
1.6. Hiện nay, trong một số sưu tập hiện vật tại một số bảo tàng và sưu tập tư
nhân, có nhiều loại hình di vật được tìm thấy trên vùng đất Nam Bộ mà hiện chưa rõ
nguồn gốc xuất xứ và niên đại, do thiếu tư liệu khoa học đáng tin cậy giúp so sánh
đối chiếu, chỉnh lý, nhằm bảo tồn và phát huy giá trị. Việc nghiên cứu hệ thống di
vật tùy táng phát hiện trong các lăng mộ có niên đại chuẩn sẽ góp phần cung cấp tư
liệu gốc nhằm xác định nguồn gốc các sưu tập hiện vật trong các bảo tàng và sưu
tập tư nhân một cách khoa học.

2


1.7. Lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ gắn liền với chủ nhân là những nhân
vật lịch sử có nhiều công lao trong sự nghiệp khai phá, mở rộng và xác lập chủ
quyền phía Nam của Tổ quốc. Việc nghiên cứu hệ thống lăng mộ thời Nguyễn ở Nam
Bộ góp phần bổ sung thêm các nguồn sử liệu để đánh giá những đóng góp công lao của
chủ nhân lăng mộ; cũng như góp phần bổ sung và nhận diện thêm nhiều tư liệu liên
quan đến lịch sử hình thành và phát triển vùng đất Nam Bộ Việt Nam.
Tất cả những trình bày trên cho thấy, cần có một công trình nghiên cứu mang tính
tổng thể về lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ để tổng hợp hệ thống hóa các nguồn tư liệu,

đánh giá về số lượng, sự phân bố, các đặc điểm về quy mô, bố cục mặt bằng, kết cấu và
trang trí kiến trúc; cũng như các đặc điểm hệ thống di vật trong các lăng mộ đã tìm thấy
trong quá trình khai quật, di dời, trùng tu, tôn tạo di tích ở một số lăng mộ.
1.8. Nghiên cứu sinh hiện đang làm công tác nghiên cứu – sưu tầm tại
BTLSTPHCM – một Bảo tàng được người Pháp thành lập vào năm 1929 (Bảo tàng
Blanchard de la Brosse) với chức năng và nhiệm vụ trong tâm là nghiên cứu về
Đông Dương – Nam Kỳ, sau năm 1954 là Viện Bảo tàng Quốc Gia Sài Gòn của
chính quyền Việt Nam Cộng Hòa. Hiện nay, Bảo tàng còn đang lưu giữ rất nhiều
các sưu tập hiện vật có giá trị, đáng chú ý là một số sưu tập hiện vật tùy táng tìm
thấy trong một số lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ từ trước năm 1975 hiện chưa
được chỉnh lý, nghiên cứu và công bố.
Vì yêu cầu công tác, nghiên cứu sinh có cơ may được kế thừa thành quả tư
liệu của người đi trước, đặc biệt là sự ưu ái của các nhà khoa học khi cho phép
nghiên cứu sinh được tham gia làm công tác chuyên môn phục vụ Hội đồng giám
định cổ vật tìm thấy trong khu lăng Thoại Ngọc Hầu – Châu Đốc – An Giang [Bảng
1.1]; phục vụ Hội đồng phục nguyên chiếc mão của Thống chế Thoại Ngọc Hầu và
tham gia công tác bảo quản, phục nguyên toàn bộ sưu tập hiện vật tìm thấy trong
khu lăng Thoại Ngọc Hầu do Bảo tàng Lịch sử thực hiện. Trong đó, đặc biệt phải kể
tới những thành quả lao động khoa học của các nhà nghiên cứu thực hiện giám định
sưu tập hiện vật tìm thấy trong khu lăng Thoại Ngọc Hầu mà nghiên cứu sinh được
thừa hưởng.

3


Bản thân nghiên cứu sinh đã và đang tham gia thực hiện công tác nghiên cứu
sưu tầm, khai quật khảo cổ học, công tác quy hoạch khảo cổ học, tu bổ phục hồi di
tích, di vật…
Từ thực tiễn trên, nghiên cứu sinh đã mạnh dạn lựa chọn đề tài: Lăng Thoại
Ngọc Hầu (Châu Đốc – An Giang) trong hệ thống lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ

Việt Nam làm đề tài nghiên cứu luận án của mình. Hy vọng, trên cơ sở ghi nhận, kế
thừa thành tựu nghiên cứu của người đi trước, đây sẽ là một công trình nghiên cứu
khoa học tổng hợp mới nhất, hoàn chỉnh nhất, bổ sung và hoàn thiện hơn nữa hệ
thống tư liệu, đưa ra những nhận thức mới, góp phần đóng góp vào thành tựu chung
của ngành khảo cổ học trong nghiên cứu lăng mộ ở Việt Nam; cung cấp và bổ sung
cho lịch sử dân tộc thêm các nguồn sử liệu, bổ sung và làm rõ hơn một số vấn đề
liên quan đến lịch sử hình thành và phát triển vùng đất Nam Bộ Việt Nam.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Mục đích nghiên cứu
1. Luận án thực hiện hệ thống hóa toàn bộ tư liệu liên quan đến lăng Thoại
Ngọc Hầu cũng như hệ thống lăng mộ quan lại cao cấp thời Nguyễn ở Nam Bộ và
Việt Nam về kiến trúc và hệ thống di vật tùy táng phát hiện trong các lăng mộ đã
khai quật, phát hiện cho đến thời điểm hiện nay.
2. Trên cơ nghiên cứu, hệ thống hóa tư liệu liên quan đến hệ thống kiến trúc
cả phần âm và phần dương của lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ hiện tồn cũng như
kết quả khai quật khảo cổ học, luận án thực hiện sẽ nhận diện, làm rõ các đặc điểm
về di tích kiến trúc trên các mặt: quy mô, bố cục mặt bằng, kết cấu, vật liệu và trang
trí kiến trúc; các yếu tố liên quan đến phong thủy và hình thức táng tục.
3. Luận án thực hiện giải mã các yếu tố liên quan đến bia mộ về thể thức,
chất liệu, nội dung minh văn…từ đó kết hợp với các nguồn sử liệu khác để xác định
niên đại tuyệt đối cho di tích kiến trúc, góp phần bổ sung cho việc nhận diện được
sự biến đổi về kết cấu kiến trúc lăng mộ qua các giai đoạn lịch sử, các đợt trùng tu
tôn tạo.

4


4. Luận án thực hiện nghiên cứu toàn bộ hệ thống di vật tùy táng tìm thấy
trong một số lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ, làm rõ được các đặc điểm liên quan
đến nguồn gốc xuất xứ, niên đại và những giá trị lịch sử văn hóa của các di vật. Từ

đó đánh giá được vị trí và giá trị lịch sử văn hóa của hệ thống di vật này đối với một
số vấn đề liên quan đến lịch sử - văn hóa Việt Nam giai đoạn thế kỷ XVIII -19 nói
chung, đặc biệt là đối với lịch sử hình thành và phát triển vùng đất Nam Bộ.
5. Từ kết quả nghiên cứu kiến trúc lăng mộ, luận án đưa ra được những nhận
định về đặc điểm, đặc trưng của loại hình di tích này ở thời Nguyễn; đặt hệ thống
kiến trúc lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ trong hệ thống lăng mộ thời Nguyễn ở
Việt Nam và lăng mộ Việt Nam trong lịch sử. Trong đó chú trọng so sánh đối chiếu
với các lăng tẩm của Hoàng gia ở Huế, một số lăng mộ của các quan lại cao cấp thời
Nguyễn ở miền Trung, miền Bắc; cùng với một số mộ của người dân Việt thuộc
tầng lớp khá giả đương thời hiện biết ở Quảng Ngãi, Bình Định, Cù Lao Phố (Biên
Hoà), thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tầu, Bến Tre, Tiền
Giang…của giai đoạn trước và sau thời Nguyễn.
6. Cùng với việc nhận định các đặc điểm về lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ
trong so sánh hệ thống lăng mộ ở Việt Nam, luận án thực hiện so sánh hệ thống
lăng mộ của quý tộc người Việt gốc Hoa ở Nam Bộ Việt Nam như quần thể lăng
mộ Mạc Cửu ở Hà Tiên, một số ngôi mộ ở Cùa Lao Phố (Biên Hoà) và một số ngôi
mộ khác ở Bình Dương, thành phố Hồ Chí Minh, Tiền Giang…Trên cơ sở đối chiếu
với hệ thống lăng mộ các quan lại đại thần thời Minh, Thanh (Trung Hoa) được
công bố để nhận diện đặc điểm truyền thống khác biệt về kiến trúc và các hình thức
táng tục giữa lăng mộ các quan lại đại thần thời Nguyễn ở Nam Bộ, ở Việt Nam với
các quốc gia trong khu vực.
Nhiệm vụ nghiên cứu
1. Để đạt được mục tiêu đề ra, luận án sẽ phải thực hiện được việc hệ thống
hóa toàn bộ các tư liệu bao gồm các nguồn: thư tịch cổ, các công trình nghiên cứu
liên quan đến lăng mộ thời Nguyễn ở Việt Nam cũng như các giai đoạn trước đó
một cách đầy đủ nhất.
5


2. Thực hiện tổng hợp, nhận diện và hệ thống hóa toàn bộ tư liệu, luận án sẽ

thực hiện điều tra, khảo sát, đo đạc, khảo tả, chụp hình, đo vẽ kiến trúc và di vật, rập
hoa văn, dựng bản vẽ, lập bảng biểu thống kê, thực hiện phân tích mẫu vật…và hệ
thống hóa toàn bộ các nguồn tư liệu được xử lý thông qua các bảng biểu thống kê,
sơ đồ, biểu đồ…
3. Thực hiện luận án, nhiệm vụ trọng tâm đòi hỏi cần phải có các tư liệu thực
địa bằng việc tham gia vào một số các cuộc khai quật khảo cổ học lăng, mộ cổ,
tham gia vào quá trình bảo quản, phục nguyên phục hồi di vật sau khai quật.
4. Luận án thực hiện làm rõ được các yếu tố mang tính thống nhất để nhận
diện được đặc điểm, đặc trưng lăng mộ thời Nguyễn; đồng thời phân tách các yếu tố
khác khau giữa các lăng mộ, khi mà chủ nhân có nguồn gốc tộc người cũng như địa
vị xã hội khác nhau.
5. Tổng hợp các kết quả nghiên cứu về lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ nói
chung và lăng Thoại Ngọc Hầu nói riêng qua các tiếp cận khác nhau: sử học, khảo
cổ học, văn hóa học, văn bản học, mỹ thuật học, địa chí…để làm tư liệu so sánh đối
chiếu cũng như nhận thức được những khoảng trống về tư liệu mà luận án sẽ góp
phần giải quyết.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án
Đối tƣợng nghiên cứu của luận án
Nghiên cứu tổng thể hệ thống lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ về mặt kiến
trúc và hệ thống di vật tùy táng phát hiện trong một số lăng mộ đã khai quật. Trong
đó tập trung nghiên cứu khu lăng mộ Thoại Ngọc Hầu (Châu Đốc – An Giang) và
hệ thống lăng mộ của các quan lại đại thần thời Nguyễn khác ở Nam Bộ cùng thân
quyến có chức tước, phẩm hàm hoặc được phong tặng tương đương với hàm Tam
phẩm trở lên bao gồm cả về mặt kiến trúc và di vật tùy táng đã phát hiện.
Phạm vi nghiên cứu
Hệ thống lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ được giới hạn nghiên cứu trong
giai đoạn từ khi Nguyễn Ánh xưng Vương ở Gia Định vào năm 1780 và kết thúc
vào năm 1874 khi triều Nguyễn chính thức công nhận toàn bộ vùng đất Nam Bộ
6

Việt Nam thuộc quyền cai trị của người Pháp, không còn hệ thống hành chính và
các quan lại cao cấp của triều đình trên vùng đất này.
Để có thêm những so sánh đối chiếu, nghiên cứu sẽ mở rộng thêm địa bàn
khảo sát ở khu vực miền Trung và miền Bắc Việt Nam như các khu lăng tẩm, lăng
mộ ở Huế thời chúa Nguyễn và thời Nguyễn; một số lăng mộ các quan lại đại thần
thời Nguyễn hiện tồn ở Huế và một số tỉnh thành miền Trung (Khánh Hòa…), ở
miền Bắc (Hà Nội.
Về hệ thống di vật trong các lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ, do việc bảo vệ
di tích nên luận án chỉ giới hạn nghiên cứu đối với các sưu tập hiện vật đã phát hiện
trong các lăng mộ hiện đang lưu giữ tại một số bảo tàng và ban quản lý di tích địa
phương.
4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án
Vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và phương
pháp duy vật lịch sử vào việc nghiên cứu và giải quyết các vấn đề mà luận án đặt ra,
phân tích và đánh giá sự hình thành và phát triển lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ
qua các giai đoạn lịch sử.
Sử dụng phương pháp luận sử học trong việc nghiên cứu quy luật vận động
các sự kiện lịch sử trên cơ sở phân tích các nguồn sử liệu ghi chép trong các nguồn
thư tịch cổ liên quan đến vùng đất Nam Bộ trong lịch sử; các chi chép liên quan đến
tiểu sử, thân thế và sự nghiệp của chủ nhân lăng mộ; các quy định liên quan đến
điển lệ đương thời…cũng như giải quyết một số vấn đề lịch sử, văn hoá ẩn chứa
đằng sau hệ thống di tích và di vật.
Để thực hiện đề tài, luận án sử dụng phương pháp truyền thống của khảo cổ
học như điều tra, khảo sát, tham gia khai quật khảo cổ học, phân loại, thống kê, so
sánh, miêu tả di tích và di vật; thực hiện đạc họa, chụp ảnh hệ thống kiến trúc và
trang tri kiến trúc; đo, vẽ, chụp ảnh toàn bộ hệ thống di vật…
Kết hợp việc sử dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành như:

7

Phương pháp nghiên cứu dân tộc học trong điền dã sưu tầm các truyền tích
dân gian về lịch sử, địa lý tự nhiên khu vực di tích và về thân thế, sự nghiệp của của
các quan thời Nguyễn cùng thân quyến;
Phương pháp nghiên cứu văn bản học (Hán Nôm) để nghiên cứu các hệ
thống văn bia, thần tích, sắc phong, hoành phi, câu đối…;
Phương pháp nghiên cứu mỹ thuật, trong việc phân loại loại hình học để so
sánh điển hình trên bình diện kỹ thuật, đặc điểm các cấu kiện kiến trúc và để nhận
diện và phân tích các đặc điểm về phong cách, chi tiết trang trí kiến trúc cũng như
các mô típ nghệ thuật khác.
Phương pháp nghiên cứu phân tích kim hoàn để xác định thành phần hợp
kim, tuổi, trọng lượng của một số loại hình di vật quý kim thuộc loại hình di vật tùy
táng phát hiện trong một số lăng mộ.
Phương pháp nghiên cứu đạc họa kiến trúc trong việc nghiên cứu về quy mô,
kết cấu, vật liệu, trang trí kiến trúc cũng như những vấn đề liên quan đến công năng
của các cấu kiện kiến trúc và một số vấn đề về đặc điểm kiến trúc cổ…
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là công trình đầu tiên thực hiện việc
nghiên cứu, hệ thống hóa các tư liệu về lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ một cách
đầy đủ nhất, với những tư liệu, phát hiện mới nhất cho đến thời điểm hiện nay.
Cung cấp cho khảo cổ học những nguồn tư liệu mới về loại hình di tích khảo cổ học
mộ táng – lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ, vốn còn có nhiều khoảng trống trong
nhận thức cũng như những vấn đề về đang còn nhiều tranh luận, được luận án giải
quyết một cách khoa học.
Trên cơ kết quả luận án, một số đặc điểm, đặc trưng kiến trúc, trang trí kiến
trúc của lăng triều Nguyễn ở Nam Bộ được làm rõ về mặt tư liệu, góp phần vào việc
nghiên cứu lăng mộ thời Nguyễn ở Việt Nam nói riêng và lăng mộ Việt Nam trong
lịch sử nói chung. Góp phần vào việc cung cấp tư liệu cho các cơ quan nghiên cứu,
cơ quan quản lý địa phương có thêm nguồn tư liệu tham khảo cho việc thực hiện

8


quy hoạch khảo cổ, hoạch định chính sách và kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị
của di tích, đặc biệt là đối với công tác tu bổ, phục hồi, tôn tạo di tích lăng mộ.
Kết quả nghiên cứu lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ, với những phân tích và
đối chiếu so sánh có hệ thống, liên hệ với các vấn đề liên quan đến lịch sử vùng đất,
các sự kiện lịch sử, chủ nhân và niên đại của di tích…luận án sẽ là một công trình
tổng hợp đầu tiên khẳng định những giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học và nghệ thuật
độc đáo của kiến trúc và trang trí kiến trúc lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ.
Kết quả nghiên cứu của luận án, thông qua việc tổng hợp, phân loại hệ thống
di vật tìm thấy trong một số lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ cũng như những di vật
hiện tồn trong các lăng mộ sẽ là hhững tư liệu chuẩn về di vật tạo cơ sở khoa học
giúp cho công tác giám định, thẩm định một số sưu tập hiện vật hiện đang lưu trữ
tại một số bảo tàng, sưu tập tư nhân chưa rõ về nguồn gốc, niên đại và giá trị khoa
học của chúng.
Số lượng di vật tùy táng tìm thấy trong các lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ
có niên đại tập trung vào giai đoạn cuối thế kỷ XVIII - đầu thế kỷ XIX, phản ánh và
cung cấp thêm nhiều tư liệu cho việc nghiên cứu lịch sử giai đoạn thế kỷ XVIII-19
ở Việt Nam nói chung và vùng đất Nam Bộ nói riêng, cho thấy đây là một đặc điểm
khác biệt so với các phát hiện trước đây trong các lăng mộ ở miền Bắc và miền
Trung Việt Nam.
Qua nghiên cứu đặc trưng về loại hình kiến trúc và trang trí kiến trúc cũng
như đặc điểm hệ thống các di vật tìm thấy ở một số lăng mộ thời Nguyễn ở Nam
Bộ, luận án rút ra các nhận thức về khả năng kế thừa những yếu tố văn hóa truyền
thống của dân tộc.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Ý nghĩa về lý luận
Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là một trong những nguồn tư liệu khảo cổ

góp phần làm rõ và bổ sung về mặt lý luận khoa học đối với khảo cổ học mộ táng
nói chung và nghiên cứu về lăng mộ Việt Nam trong lịch sử nói riêng.

9


Kết quả nghiên cứu đề tài luận án sẽ là công trình đầu tiên hệ thống được
toàn bộ số lượng di vật phát hiện trong một số lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ.
Trên cơ sở đó, phân tích, đánh giá và nhận diện được đặc điểm, tính chất, nguồn
gốc, niên đại của các di vật cũng như những giá trị của chúng trong việc đối sánh
với hệ thống cổ vật ở Việt Nam (bao gồm cả cổ vật có nguồn gốc Việt Nam và cả
cổ vật có nguồn gốc nước ngoài có mặt trên đất nước Việt Nam) giai đoạn cuối thế
kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX. Góp phần cung cấp tư liệu khoa học cả về lý luận và thực
tiễn đối với việc nghiên cứu lăng mộ Việt Nam trong lịch sử và công tác giám định,
thẩm định cổ vật.
Đóng góp về mặt thực tiễn
Là một công trình khảo cổ học góp phần quan trọng trong việc đánh giá được
những giá trị lịch sử văn hoá, khoa học của quần thể Lăng Thoại Ngọc Hầu và hệ
thống lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ, góp phần bổ sung tư liệu về thân thế và sự
nghiệp của các bậc quan lại thời Nguyễn có công với lịch sử dân tộc, cùng với một
số vấn đề thuộc lịch sử văn hoá trong giai đoạn cuối thế kỷ XVIII đầu 19 qua việc
làm rõ lai lịch chủ nhân, đặc điểm hệ thống kiến trúc và hệ thống di vật tùy táng.
Trên cơ sở kết quả của luận án, góp phần tạo cơ sở khoa học cho công tác
bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử văn hóa hệ thống di sản lăng mộ thời Nguyễn ở
Nam Bộ nói riêng và lăng mộ Việt Nam trong lịch sử nói chung. Đặc biệt là đối với
công tác trùng tu tôn tạo di tích lăng mộ trong thời gian qua đang có nhiều vấn đề
bất cập, làm sai lệch, biến dạng gây hủy hoại và làm mai một đi các yếu tố gốc của
di
Với những giá trị nổi bật của hệ thống lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ được
luận án nêu nên, góp phần tạo cơ sở khoa học để các địa phương thực hiện việc quy

hoạch khảo cổ học nhận diện và đánh giá lại các giá trị lịch sử văn hóa của các di
tích lăng mộ thời Nguyễn ở Nam Bộ để đưa vào các đánh giá quy hoạch khảo cổ
học một cách toàn diện hơn.
Từ việc nghiên cứu, làm rõ được các đặc điểm, nguồn gốc xuất xứ, niên đại
và giải mã các yếu tố lịch sử văn hóa ẩn chứa đằng sau hệ thống di vật tùy táng tìm

10