Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết nguyễn đông thức

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA NGỮ VĂN
======

NGUYỄN THỊ HỒNG HẠNH

THẾ GIỚI NHÂN VẬT
TRONG TIỂU THUYẾT
NGUYỄN ĐÔNG THỨC

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Lí luận văn học

HÀ NỘI - 2019


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA NGỮ VĂN
======

NGUYỄN THỊ HỒNG HẠNH

THẾ GIỚI NHÂN VẬT
TRONG TIỂU THUYẾT
NGUYỄN ĐÔNG THỨC
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Lí luận văn học
Người hướng dẫn khoa học

PGS. TS. PHÙNG GIA THẾ

HÀ NỘI - 2019


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng bản
thân. Các số liệu và kết quả nêu trong khóa luận là trung thực và chưa từng
được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu trích dẫn trong
quá trình nghiên cứu đều có nguồn gốc rõ ràng.
Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình.

Tác giả

Nguyễn Thị Hồng Hạnh


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và lòng biết ơn sâu sắc tới thầy
PGS. TS Phùng Gia Thế - người trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình giúp
tôi hoàn thành khóa luận này.
Tôi cũng xin được gửi lời cảm ơn tới tất cả các thầy cô trong khoa
Ngữ Văn, đặc biệt là các thầy cô trong tổ Lí luận văn học đã giúp đỡ và tạo
mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành khóa luận.
Khóa luận được hoàn thành, song không tránh khỏi những hạn chế,
thiếu sót. Tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp từ phía thầy cô và
các bạn để đề tài nghiên cứu của tôi tiếp tục được hoàn thiện. Tôi xin
trân
trọng cảm ơn.
Hà Nội, ngày 25 tháng 4 năm 2019
Người thực hiện

Nguyễn Thị Hồng Hạnh


DANH MỤC VIẾT TẮT
TNXP

Thanh niên xung phong

TPHCM

Thành phố Hồ Chí Minh


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề............................................................................ 2
3. Mục đích và phạm vi nghiên cứu ................................................................ 4
4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 5
5. Đóng góp của khóa luận ............................................................................... 6
6. Bố cục của khóa luận.................................................................................... 6
NỘI DUNG ...................................................................................................... 7
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG ...................................................... 7
1.1. Vài nét về tiểu sử và hành trình sáng tác của Nguyễn Đông Thức ...........
7
1.1.1. Vài nét về tiểu sử .................................................................................... 7
1.1.2. Hành trình sáng tác của Nguyễn Đông Thức ......................................... 8
1.1.3. Khái quát bộ ba tiểu thuyết “Ngọc trong đá”, “Vĩnh biệt mùa
hè”, “Trăm sông về biển” của nhà văn Nguyễn Đông

Thức.................................. 10
1.1.3.1. Tiểu thuyết “Ngọc trong đá” ............................................................. 10
1.1.3.2. Tiểu thuyết “Vĩnh biệt mùa hè”......................................................... 11
1.1.3.3 Tiểu thuyết “Trăm sông về biển” ....................................................... 12
1.2. Nhân vật văn học ..................................................................................... 13
1.2.1. Khái niệm ............................................................................................. 13
1.2.2. Chức năng của nhân vật trong tác phẩm văn học .................................
15
1.2.3. Phân loại nhân vật văn học ...................................................................
16
1.2.3.1. Xét từ góc độ nội dung tư tưởng hay phẩm chất nhân vật.................
16
1.2.3.2 Xét từ góc độ kết cấu ......................................................................... 18
1.2.3.3 Xét từ góc độ thể loại ........................................................................ 18


1.2.4. Vài nét về nhân vật tiểu thuyết và nhân vật trong tiểu thuyết VN thời
kì đổi mới............................................................................................................
20
CHƯƠNG 2: LOẠI HÌNH NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT CỦA
NGUYỄN ĐÔNG THỨC............................................................................... 26
2.1. Nhân vật chính diện ................................................................................. 26
2.1.1. Nhân vật trẻ tài năng, yêu quê hương đất nước .................................... 26
2.1.2. Nhân vật hy sinh vì lợi ích cộng đồng.................................................. 31
2.2. Nhân vật phản diện ................................................................................. 35
2.2.1. Nhân vật thủ đoạn, mưu mô ................................................................. 35
2.2.2. Nhân vật ích kỷ chỉ nghĩ tới lợi ích cá nhân ......................................... 36
CHƯƠNG 3: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT TRONG TIỂU
THUYẾT CỦA NGUYỄN ĐÔNG THỨC ....................................................
39

3.1. Miêu tả nhân vật qua ngoại hình ............................................................ 39
3.2. Miêu tả nhân vật qua biểu hiện nội tâm .................................................. 41
3.3. Miêu tả nhân vật qua ngôn ngữ nhân vật................................................. 42
KẾT LUẬN .................................................................................................... 44
TÀI LIỆU THAM KHẢO


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài

1


1.1. Trong tiểu thuyết, nhân vật luôn đóng vai trò là yếu tố hạt
nhân, kết đọng những tư tưởng, tình cảm của tác giả, giống như “đứa con
tinh thần” của tác giả. Qua việc xây dựng hình tượng nhân vật, bạn đọc có
thể thấy được sự tìm tòi, sáng tạo nghệ thuật của nhà văn. Nhân vật càng
được xây dựng chân thực, sống động bao nhiêu thì tác phẩm càng có sức
sống mạnh mẽ và lâu bền bấy nhiêu. Hiểu theo nghĩa nào đó, văn học chính
là “tấm gương phản chiếu đời sống” thông qua phương tiện chủ yếu của nó là
nhân vật.
1.2. Nguyễn Đông Thức là một nhà văn, nhà thơ nổi tiếng được nhiều
người yêu thích. Sau hơn 30 năm cầm bút, ông viết khoảng 120 truyện
ngắn, tiểu thuyết như: “Ngọc trong đá”, “Vĩnh biệt mùa hè”, “Trăm sông về
biển”, “Ngôi sao cô đơn”, “Như núi như mây”… Riêng “Ngọc trong đá”,
truyện dài đầu tay, rất nổi tiếng, đã được đạo diễn Trần Cảnh Đôn dựng
thành phim thu hút khán giả một thời.
Các tác phẩm của Nguyễn Đông Thức là những câu chuyện của
quá khứ được dàn trải tinh tế qua từng con chữ, các tác phẩm đó, trước hết là
niềm cảm phục về một thế hệ thanh niên sống thiếu thốn mọi bề nhưng tràn

đầy nhiệt tâm, lý tưởng. Nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã từng nhận xét: “Thế
mạnh của Nguyễn Đông Thức là biết chắt lọc thời sự, chọn lấy chi tiết đắt
giá để dựng nên hồn vía của cốt truyện”. Nguyễn Đông Thức được mệnh
danh là “nhà văn thế sự”. Ông biết thu nhặt, ghi nhận những sự việc đã từng
xảy ra trong đời thường, để “biến hóa” chúng thành tiểu thuyết. Đặc biệt
thế giới nhân vật trong các tác phẩm của nhà văn Nguyễn Đông Thức thường
là những nhân vật có đời sống bụi bặm. Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết
của Nguyễn Đông Thức là thế giới thu nhỏ của những người trẻ, bước
những bước đầu tiên tuy bỡ ngỡ mà háo hức vào đời, với vô vàn lãng
mạn, hoài bão cùng không ít va vấp, tổn thương. Nhưng trên tất cả, vẫn là
niềm tin vào cuộc sống, tin vào ngày mai, và hơn hết là tin vào chính mình.
Đây chính là nét độc đáo nổi bật trong các tiểu thuyết của nhà văn Nguyễn
Đông Thức.

2


1.3. Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết của nhà văn Nguyễn Đông Thức
vừa đa dạng, vừa gần gũi với các nhân vật hiện thực. Vì vậy tìm hiểu
và nghiên cứu “Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Đông
Thức” là việc làm cần thiết và có ý nghĩa thiết thực để tác giả khóa luận có
thể tìm ra những điểm độc đáo trong tiểu thuyết của Nguyễn Đông Thức và
đánh giá đúng những đóng góp của nhà văn vào tiến trình tiểu thuyết Việt
Nam đương đại.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trước đến nay chưa có nhiều công trình nghiên cứu về các tác
phẩm của nhà văn Nguyễn Đông Thức, đặc biệt là các tiểu thuyết của ông.
Các bài bình luận về tiểu thuyết Nguyễn Đông Thức khá hạn chế, phần
nhiều là các bài giới thiệu sách hoặc các bài bình luận về tác giả.
Trong bài viết “Nhà văn Nguyễn Đông Thức viết bằng hồi ức” được

đăng trên web: https://petrotimes. vn của tác giả Nguyễn Hiển đã đánh giá
cao về cuốn tiểu thuyết “Không gì và không một ai” : “Tiểu thuyết Không có
gì và không một ai, nhà văn Nguyễn Đông Thức gửi đến độc giả một hành
trình đã được minh chứng bằng thời gian, có hồn nhiên tinh khôi, rồi chia
ly, nước mắt; có nông nổi, sai lầm và cả những tiếc nuối, đau xót. Và thứ
tha…
Điểm mới lạ nhất trong tiểu thuyết lần này của Nguyễn Đông Thức là những
chương hồi ông viết về nghề báo ở TP HCM sau năm 1975, nghề của một
trong ba nhân vật chính. Với 32 năm sống trong nghề báo và làm việc tại tòa
soạn một tờ báo lớn, tác giả đã tỏ ra rất chắc tay khi viết về đề tài này. Lịch
sử nghề báo ở TP HCM từ năm 1975 đã được khái quát tinh tường qua các
trang viết của ông”
Hay bài báo “Nhà văn Nguyễn Đông Thức và Lê Văn Nghĩa tiết lộ
chuyện 'động trời' thời đi học” được đăng trên điện tử của báo Thanh
Niên vào ngày 22/4/2017. Tác giả Lê Công Sơn đã có những chia sẻ của
mình về tác phẩm của Nguyễn Đông Thức “Nguyễn Đông Thức khi đến với
độc giả, mọi câu chuyện phản ánh trong các trang viết đều có chất liệu
có thật từ chính cuộc đời họ. Từ đó, ký ức về một Sài Gòn xưa bàng bạc đẹp
như tranh
3


vẽ và một "tuổi thơ dữ dội" của lớp trẻ ngày ấy đã làm lên hai tên tuổi
văn chương cho TP.HCM là Nguyễn Đông Thức và Lê Văn Nghĩa hôm nay”.
Tác giả Lê Minh Quốc thì cũng có đồng quan điểm với hai tác giả
trên. Trong “Nguyễn Đông Thức - Ngọc trong đá” ông viết: “Khi nhà văn
Nguyễn Đông Thức đứng trước những sự kiện ngồn ngộn của đời sống hôm
nay, nếu biết chắc lọc những chi tiết đắt giá nhất để đưa vào tác phẩm, thì đó
cũng là bản lĩnh của một cây bút có nghề. Dù rằng, trong trăm truyện ngắn
của anh, ta có thể thấy được những chi tiết đôi lúc tàn nhẫn quá, thì điều làm

dịu lòng người đọc vẫn là cái nhìn nhân văn của anh với đời sống này.
Những truyện ngắn Lọ lem chờ anh, Người đàn ông bí mật, Tiên bay về trời...
bàng bạc một ở đó một tấm lòng nhân ái, khiến ta có cảm giác như trên
đường đời mỏi mệt này ta vẫn còn gặp sự dịu dàng của tình người đến ấm
lòng”.
Bên cạnh những bài viết, đánh giá về các tác phẩm và đóng góp của
Nguyễn Đông Thức với nền văn học Việt Nam nói chung, còn phải kể
đến một số bài viết về thế giới nhân vật trong tiểu thuyết của nhà văn. Tiêu
biểu trong số đó như:
“Nguyễn Đông Thức và hành trình đầy ắp kỷ niệm” bài xã luận được
đăng trên báo Tuổi trẻ ngày 14/7/2012, tác giả Minh Trang đã nhận
xét: “Không có gì và không một ai được viết trong vòng hai năm (trễ nhiều
so với dự kiến ban đầu của nhà văn) và cũng là cuốn tiểu thuyết vắt nhiều
tâm sức nhất khi Nguyễn Đông Thức phải hì hụi sửa bản thảo vô số lần,
viết cái kết cho truyện đến… bốn lần, và nhiều lần phải ngồi nghe góp ý của
những bạn văn khắp nơi để có được một cuốn sách mà bản thân tác giả cảm
thấy khá hài lòng như hôm nay.Lý do để ông phải viết lại nhiều lần như thế là
bởi mỗi cái kết tôi đều cho một nhân vật chính… qua đời. Sau rồi nghĩ lại, ở
đời nếu chết đi được thì quá nhẹ tội, phải sống cho hết cuộc sống này đến cuối
đời… ”.
Cũng là một bài xã luận khác với tên “Đời” của nhà văn Nguyễn
Đông Thức có gì?” được đăng trên báo Pháp luật vào ngày 24/11/2018, tác
giả Hoàng Nhân cũng có những nhận xét về các nhân vật nữ trong tác phẩm
như sau: “Trong 12 câu chuyện, có 2 chuyện nhà văn viết từ lâu, có chuyện
4


cách xa những 24 năm (Bay) nhưng vẫn còn nguyên tính thời sự. Và
Đời của

5


Nguyễn Đông Thức như những đoạn phim ngắn về những gì đang diễn ra
xung quanh chúng ta. Có 3 truyện đọc khá thú vị (Tình, Mỡ, Bảy) với 3 nhân
vật nữ lớn tuổi. Nhân vật nữ trong Tình theo tình cả đời (hình như phụ nữ chỉ
yêu thực sự có một lần); hai phụ nữ còn lại càng già càng hóa cáo - ai dám
bảo dạ đàn bà như cơi đựng trầu?”.
Qua việc nghiên cứu, tìm hiểu, chúng tôi nhận thấy các công trình
nghiên cứu về nhà văn Nguyễn Đông Thức chủ yếu là những bài viết,bài xã
luận, bài phỏng vấn về cuộc đời và tính cách của nhà văn, trong khi đó rất
ít các tài liệu, bài viết nói về thế giới nhân vật trong tác phẩm của Nguyễn
Đông Thức. Chính vì lý do đó chúng tôi quyết định lấy nghiên cứu “Thế
giới nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Đông Thức” làm đề tài nghiên cứu
khóa luận tốt nghiệp của mình.
3. Mục đích và phạm vi nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên
cứu
Với đề tài “Thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Đông Thức”
chúng tôi muốn khái quát, hệ thống hóa, phân chia các kiểu nhân vật mà nhà
văn đã xây dựng trong tiểu thuyết của mình. Từ đó có thể thấy được những
tư tưởng, quan điểm lập trường của nhà văn về con người, hiện thực xã hội
mà nhà văn đang sống, đặc biệt là hiện thức xã hội nước ta khi bắt đầu bước
vào thời kì đổi mới. Từ đó có thể thấy được sự cách tân mới mẻ trong
việc thể hiện đề tài, xây dựng nhân vật mà Nguyễn Đông Thức đã đóng góp
vào đời sống tiểu tuyết Việt Nam hiện đại.
3.2 Phạm vi nghiên cứu
Nhà văn Nguyễn Đông thức đã cống hiến cho nền văn học đương đại
Việt Nam các bộ tiểu thuyết gồm “Ngọc trong đá – (1986)”, “Trăm sông
về biển – (1988)”, “Vĩnh biệt mùa hè – (1993)”

6


4. Phương pháp nghiên cứu
Với đề tài này, chúng tôi sử dụng đan xen nhiều phương pháp nghiên
cứu khác nhau, trong có có bốn phương pháp được sử dụng nhiều nhất đó là:
Phương pháp phân tích, tổng hợp
Chúng tôi sử dụng phương pháp này là chủ yếu, để khai thác và phát hiện
những nét tính cách, nội tâm của các nhân vật. từ đó có những đánh giá khái
quát đối với từng kiểu nhân vật trong hệ thống các nhân vật tiểu thuyết của
Nguyễn Đông Thức.
Phương pháp loại hình:
Sử dụng phương pháp này để chúng tôi phân chia các nhân vật có những
điểm giống nhau vào cùng loại với nhau. Từ đó sẽ xác định được vị trí và ý
nghĩa của nhân vật khi đặt nhân vật đó trong hệ thống cùng loại hình.
Phương pháp hệ thống
Mọi tác phẩm văn học là một chỉnh thế thống nhất về mặt nội dung và
hình thức nghệ thuật. Và nhân vật cũng vậy, nó có sự thống nhất giữa
đặc điểm tính cách nhân vật và nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn.
Đặt nhân vật trong hệ thống chỉnh thể của tác phẩm, trong mối quan hệ hài
hòa của chỉnh thể nội dung và hình thức, trong hệ thống các nhân vật loại
hình, trong mối quan hệ giữa nhân vật với các nhân vật khác sẽ giúp chúng
tôi có được sự đánh giá chính xác hơn về giá trị tác phẩm và tư tưởng, tài
năng của nhà văn.
Phương pháp so sánh
Chúng tôi sử dụng phương pháp này để đối chiếu thế giới nhân vật trong
tiểu thuyết của Nguyễn Đông Thức với thế giới nhân vật trong tiểu thuyết
của một số nhà văn khác cùng thời. Để tìm ra điểm khác biệt độc đáo. Từ đó
thấy được phong cách nghệ thuật xây dựng nhân vật rất riêng của nhà văn

Nguyễn Dông Thức.
Với những phương pháp này, giúp chúng tôi tìm ra được đặc điểm cơ bản
về thế giới nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Đông Thức. Ngoài ra chúng
tôi còn sử dụng một số phương pháp khác bổ trợ như:
7


- Phương pháp lịch sử
- Phương pháp tiểu sử tác giả...
5. Đóng góp của khóa luận
5.1 Khái quát lí thuyết về nhân vật văn học, vận dụng để tìm hiểu
nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Đông Thức.
5.2 Chỉ ra và phân tích những khía cạnh trong việc tiếp cận con người,
tìm hiểu những loại hình nhân vật cơ bản trong tiểu thuyết Nguyễn
Đông Thức. Phân tích được những yếu tố độc đáo trong nghệ thuật xây
dựng nhân vật của tác giả này. Qua đó, góp thêm tiếng nói khẳng định những
đóng góp quan trọng của Nguyễn Đông Thức vào quá trình đổi mới tiểu
thuyết Việt Nam đương đại
6. Bố cục của khóa luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, khoá luận được
triển khai theo các chương:
Chương 1: Những vấn đề chung
Chương 2: Loại hình nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn Đông Thức
Chương 3: Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết Nguyễn
Đông Thức

8


NỘI DUNG

CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
1.1. Vài nét về tiểu sử và hành trình sáng tác của Nguyễn Đông Thức
1.1.1. Vài nét về tiểu sử
Nhà văn Nguyễn Đông Thức tên khai sinh là Nguyễn Đức Thông sinh
ngày 18 tháng 10 năm 1951 tại Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi. Hiện đang
sống tại ở quận Tân Bình – Hồ Chí Minh. Ông từng tốt nghiệp đại học
Đại học Luật Sài Gòn.
Cha là nhà báo Nguyễn Đức Huy, từng làm chủ bút và cộng tác
với các báo như Sài Thành, Sài Gòn Mới..., khi làm thơ ký bút danh Hồng
Tiêu (em ruột của nhà thơ Bút Trà Nguyễn Đức Nhuận). Mẹ là nhà văn nổi
tiếng Bà Tùng Long, ngoài vài chục tập tiểu thuyết tâm lý xã hội được phụ
nữ miền Nam một thời gối đầu giường, bà còn được ghi nhận là người tiên
phong mở mục Gỡ rối tơ lòng trên nhiều tờ báo như Sài Gòn Mới, Tiếng
Vang, Phụ Nữ Ngày Mai, Phụ Nữ Diễn Đàn (tương tự chị Thanh Tâm trên
báo Phụ Nữ Việt Nam ở ngoài Bắc, chị Hạnh Dung trên báo Phụ Nữ
TP.HCM). Anh ruột là nhà thơ Nguyễn Đức Trạch (Trạch Gầm), nhà văn
Nguyễn Đức Lập, hiện đang sống và làm việc ở Mỹ. Học từ mẹ - nhà văn
Bà Tùng Long - tính siêng năng trong nghề viết, Nguyễn Đông Thức được
xem là “lực điền trên cánh đồng chữ” của thế hệ ông. Vậy nhưng, dù viết rất
nhiều ông vẫn không thể so với mẹ mình trong lao động nghề văn .
Có thể nói, thế hệ văn chương miền Nam trưởng thành sau năm 1975,
có Nguyễn Đông Thức là “con nhà nòi”. Tuy nhiên con đường vào
văn chương của Nguyễn Đông Thức không vì thế mà thuận lợi hơn người
khác, chỉ thuận lợi chăng là cái “năng khiếu” đã ngấm vào máu thịt từ thuở
bé và nhất là ý thức về nghề. Anh nói: Mẹ tôi quý trọng tất cả những người
viết, nhưng thật ngược đời, lại hằng khuyên tất cả anh chị em chúng tôi là
hãy chọn nghề khác, đừng theo nghiệp viết văn - làm báo. Trường văn trận
bút là một nghề hư danh, bạc bẽo, lành ít dữ nhiều. Năm 1977, khi tôi từ
TNXP chuyển về làm báo Tuổi Trẻ, mẹ tôi chỉ thở dài, rồi sau đó lại đổi
buồn làm vui, khuyên tôi những điều cần làm và cần tránh trong nghề

báo, trong đó
9


quan trọng nhất là câu làm báo là để giúp người. Nghe lời mẹ, tôi làm
báo đến nay hơn 30 năm, hầu như không phạm sai lầm nào đáng kể. Trong
thời gian làm báo Tuổi Trẻ, khi bùng lên cuộc chiến tranh Tây Nam, anh lại
xung phong đi bộ đội. Nay anh phụ trách Tủ sách Tuổi Trẻ, và cùng với anh
Đoàn Thạch Biền chủ xị tập san Áo Trắng, tự nguyện làm bà đỡ cho các
cây bút trẻ .
1.1.2. Hành trình sáng tác của Nguyễn Đông
Thức
Nguyễn Đông Thức là một trong những nhà văn tieu biểu của văn học
hiện đại Việt Nam.
Thời điểm đất nước thống nhất, Nguyễn Đông Thức đang là sinh viên
khoa Luật . Ngày 20/7/1975, Thành Đoàn TP. Hồ Chí Minh xây dựng 4 đại
đội đầu tiên của Lực lượng Thanh niên xung phong, đến ngày 28/3/1976 thì
chính thức ra quân với trên 10.000 đội viên, hừng hực sức trẻ đi vào những
chiến dịch khai hoang phục hóa đất đai, làm thủy lợi, xây dựng nhà ở và các
công trình phục vụ đồng bào từ thành phố lên định cư tại các vùng kinh tế
mới.
Nguyễn Đông Thức là một trong những người trẻ để lại đô thành sau
lưng, góp phần làm nên đội quân hùng tráng và đẹp đẽ ấy. Chính từ
phong trào được đích thân nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt, khi ấy là Bí thư
Thành ủy TP Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi và động viên lên đường này, đã
xuất hiện thế hệ văn nghệ sĩ mới của miền Nam, như Nguyễn Nhật Ánh,
Đỗ Trung Quân, Cao Vũ Huy Miên, Nguyễn Đức Trung, Lã Văn Cường, Lê
Văn Lộc… Và tất nhiên, có Nguyễn Đông Thức nữa.
Qua những bài viết Nguyễn Đông Thức gửi về từ Thanh niên xung
phong, báo Tuổi Trẻ nhận ra khả năng viết lách của ông và đã xin ông về làm

phóng viên từ năm 1977. Năm 1979, mặt trận Tây Nam bùng nổ, Nguyễn
Đông Thức lại tình nguyện vào bộ đội sang Campuchia làm nghĩa vụ quốc
tế. Trở về từ chiến trường biên giới Tây Nam khét lẹt mùi thuốc súng,
Nguyễn Đông Thức chính thức dấn bước vào con đường chữ nghĩa với "hai
tay hai súng" vừa viết văn vừa làm báo tại tòa soạn duy nhất là Tuổi Trẻ
cho đến ngày về hưu.
10


Những năm tháng sống ở Thanh niên xung phong, đã tạo nên một
nguồn cảm hứng cho hầu hết các sáng tác của ông, phần lớn tác phẩm của
ông viết về chủ đề Thanh niên xung phong hay các nhân vật đều mang dáng
dấp Thanh niên xung phong.
Các sáng tác của Nguyễn Đông Thức ngồn ngộn chi tiết đời. Nhiều ý
kiến trước giờ cho rằng nghề báo khô khan, cứng nhắc với những sự kiện,
tin bài nhanh gọn, không ưa bay bổng có thể giết chết văn chương. Với ai
đó có thể là vậy, chứ riêng Nguyên Đông Thức, dường như nghề báo góp
phần làm nên những trang văn của ông. Hầu như góc nào của bộn bề cuộc
sống cũng đều được con mắt nhà báo Nguyễn Đông Thức tải vào văn một
cách rất ngọt. Biên độ hiện thực được phơi bày ngổn ngang thẳng cánh với
đủ mọi sắc diện đa chiều.
Cứ thế, các tác phẩm lần lượt ra lò sau sự lao động cần mẫn nghiêm
ngắn của chủ nhân. Nhiều tác phẩm của ông đã đạt được giải thưởng lớn như
Giải A cuộc thi sáng tác do thành đoàn thành phố Hồ Chí Minh với tác
phẩm “Một bông hồng cho cô bộ đội”. Giải ba cuộc thi sáng tác do Hội Nhà
văn thành phố Hồ Chí Minh cho tác phẩm “Mưa khuya”. Giải nhì cuộc thi
sáng tác do báo Sài Gòn giải phóng cho tác phẩm “Hạnh phúc”. Ngoài ra,
không ít những tác phẩm của ông cũng đã được chuyển thể thành tác phẩm
điện ảnh, trở thành những bộ phim thuộc hàng cháy vé như: “Ngọc trong đá”
(đạo diễn Trần Cảnh Đôn), “Ngôi sao cô đơn” (đạo diễn Trần Cảnh Đôn),

“Vĩnh biệt mùa hè” (đạo diễn Lê Hoàng Hoa)...
Sau khi nhận sổ hưu, nhà văn Nguyễn Đông Thức với đôi chân từng
hai lần phải phẫu thuật xương khớp đã cùng bạn văn Đoàn Thạch Biền tự bỏ
tiền túi và kêu gọi bạn bè ủng hộ rồi tự chạy môtô đi trao học bổng cho
các em học sinh nghèo hiếu học. Hai ông rong ruổi khắp các tỉnh miền
Tây, sang miền Đông rồi lên Tây Nguyên và ra miền Trung.
Càng ngày facebook nhà văn Nguyễn Đông Thức càng nóng hơn, với
các thông tin liên quan đến chương trình từ thiện "Môtô học bổng". Nào là
danh sách bạn bè trong và ngoài nước ủng hộ. Nào là thông tin bán đấu giá
hiện vật gây quỹ cho chương trình. Nào là hành trình, hình ảnh các chuyến
đi,
11


đảm bảo học bổng đến tận tay các em, không đi lạc vào nhà quan như vốn
xóa đói giảm nghèo của nhà nước. Rồi nhiều học sinh thông qua nhà văn
Nguyễn Đông Thức được các Mạnh Thường Quân bảo trợ đến trường,
được "Môtô học bổng" làm nhà kiên cố.
Ở tuổi 65, lên chức ông ngoại từ lâu, nhưng tinh thần thanh niên xung
phong vẫn còn dào dạt chảy trong nhà văn Nguyễn Đông Thức, điều này thể
hiện rõ ở những trang văn chưa chịu ngưng nghỉ và cách ông ngược xuôi
cùng chương trình từ thiện "Môtô học bổng"
Một số tác phẩm đã được xuất bản : Ngọc trong đá (tiểu thuyết, 1986);
Mưa khuya (truyện ngắn, 1987); Tình yêu thường không dễ hiểu
(truyện ngắn, 1987); Trăm sông về biển (tiểu thuyết, 1988); Con gái vốn
phức tạp (truyện ngắn, 1988); Mối tình đầu tiên và cuối cùng (truyện ngắn,
1989); Bản án trước khi chào đời (truyện ngắn, 1989), Không có gì và không
một ai (2012),...
1.1.3. Khái quát bộ ba tiểu thuyết “Ngọc trong đá”, “Vĩnh biệt mùa
hè”,

“Trăm sông về biển” của nhà văn Nguyễn Đông
Thức
1.1.3.1. Tiểu thuyết “Ngọc trong đá”
Ngày 28 tháng 3 mười năm về trước, tại Thành phố Hồ Chí Minh
vang lên tiếng kèn xung trận thúc giục thanh niên đi vào một phong trào hành
động cách mạng mới: phong trào Thanh niên xung phong. Một trận tuyến
đầy cam go mở ra, nhằm giành lại sự sống cho những vùng đất bị hoang
hóa nhiều năm dưới bom đạn Mỹ. Từ những ngày đầu thành lập, lực lượng
Thanh niên xung phong đã đi đến các huyện ngoại thành và các tỉnh phía
Nam, phục vụ
tại nhiều công nông trường, khai hoang phục hóa đất đai, làm thủy lợi, xây
dựng nhà ở và các công trình phục vụ đồng bào từ thành phố lên định cư
tại các vùng kinh tế mới…
Tác phẩm “Ngọc trong đá” phản ánh khí thế và hoạt động Thanh niên
xung phong qua chặng đường mười năm, ca ngợi chủ nghĩa anh hùng cách
mạng trong lao động và trong chiến đấu, khẳng định sức bật của tuổi trẻ,
12


khẳng định điều kiện trưởng thành và đổi đời của những con người trong xã
hội cũ thực sự muốn vươn lên xây dựng cuộc sống mới. Mỗi nhân vật
trong

13


truyện đến với cách mạng, với tập thể Thanh niên xung phong từ một
hoàn cảnh riêng. Đó là những con người khác nhau về thành phần xã hội, có
lý lịch, tuổi tác, trình độ học vấn, sức khỏe, tâm tư... khác nhau, và có thể
động cơ tham gia cũng có những nét riêng biệt. Từ trong thử thách, khó khăn

riêng, từ trong lầm lỡ của ngày hôm qua, họ đã nỗ lực vươn lên tìm thấy
hạnh phúc và ý nghĩa chân chính cho đời mình, một hạnh phúc chắt chiu như
đãi cát tìm vàng, như chuốt ngọc từ trong đá .
Tiểu thuyết “Ngọc trong đá’ của Nguyễn Đông Thức đã được
hãng phim Trẻ dựng thành phim nhựa cùng tên vào năm 1991.
1.1.3.2. Tiểu thuyết “Vĩnh biệt mùa
hè”
Bộ tứ 4H (Hân, Hằng, Hoa, Hạ) của lớp 12A đã “làm mưa làm gió”
không chỉ trên thị trường sách mà cả trong điện ảnh và âm nhạc trên dưới 20
năm. Ca khúc “Vĩnh biệt mùa hè” của nhạc sĩ Thanh Tùng viết năm 1992
một thời là ca khúc phổ biến của giới học sinh, sinh viên, nhất là các bạn năm
cuối cấp với những ca từ thiết tha đầy nỗi nhớ: “Mùa hè bâng quơ, Bâng quơ
nỗi nhớ, Những chiếc lá non vươn trên cành cây khô…Mùa hè đi qua rồi,
Tình yêu cũng qua rồi…”
Không chỉ có vậy, tác phẩm đã được hãng phim Giải Phóng
dựng thành phim nhựa năm 1992 và sau đó đạo diễn Bùi Thạc Chuyên
chuyển thể thành phim truyền hình dài 4 tập 12A và 4H.
Câu chuyện về 4 cô học trò Hằng, Hân, Hoa và
Hạ.
Hằng xuất thân là con nhà giàu, xinh đẹp, thông minh, học giỏi. Cứ
ngỡ rằng cuộc sống sẽ trải thảm dưới chân cô. Thế nhưng việc người mẹ bỏ
nhà đi theo tiếng gọi của tình yêu đã đẩy Hằng vào nỗi cô đơn đến tột độ. Và
cô ngã vào vòng tay của thầy Minh – một người đàn ông đầy thủ đoạn. Để
rồi khi cha cô đối mặt với vòng tù tội do có liên quan đến vụ án tiêu cực
thì Hằng nhận ra mình chẳng còn gì: không mẹ, không cha, và người tình
cũng cao chạy xa bay. Và nếu cô không may mắn gặp được Trần Hùng –
người thanh niên xung phong năm xưa thì chưa biết cô sẽ trôi về đâu.

14

Hạ là con gái của gia đình có cha mẹ làm bác sĩ. Cô học trò giỏi văn,
bí thư chi đoàn lớp có một mối tình đẹp đẽ và thơ mộng với Long – con trai
một

15


sĩ quan chế độ cũ. Vì sự không môn đăng hộ đối này mà mẹ Hạ đã quyết liệt
ngăn cản. Mọi thứ trong Hạ dường như vụn vỡ khi cô phát hiện ra thủ
đoạn mẹ mình đã dùng để chia rẽ hai người.
Hân giàu tình cảm, Hoa hồn nhiên. Chính vì vậy mà có lẽ cuộc đời đã
dành cho hai cô gái này những ưu ái hơn. Hân tiếp tục học vào đại học, còn
Hoa được mẹ giao lại cho gian hàng ở ngoài chợ.
Câu chuyện dẫn dắt người đọc đi qua năm tháng học trò, có những
giây phút hồn nhiên đùa nghịch, và cũng có những nỗi buồn đau của đời
thường. Và kết thúc với chút buồn man mác .
1.1.3.3 Tiểu thuyết “Trăm sông về
biển”
Tác phẩm kể về cuộc hôn nhân đầy trở ngại giữa nhân vật Trung bác sĩ đại úy quân y chế độ cũ với nhân vật Ngọc - một nữ giám đốc từng chỉ
huy chiến dịch đốt xe Mỹ ngay giữa Sài Gòn. Một cuộc hôn nhân đầy trở
ngại, nếu không thật yêu thì khó vượt qua. Đám cưới của họ phải cần đến sự
quyết định của Thành ủy, và nhờ ý kiến phóng khoáng của hai ông Võ Văn
Kiệt và Mai Chí Thọ (nay đều đã là người thiên cổ), họ mới thành đôi.
25 năm, không có đứa con nào do hậu quả tù đày, họ vẫn sống hạnh
phúc. Và cả một thời gian ác liệt của Thanh niên xung phong thành phố
lao vào khắc phục hậu quả chiến tranh và phục vụ biên giới, thời con người
sống chân thành và hết mình, như vùn vụt trở lại qua những câu chuyện
kể vui nhộn, những bài hát hừng hực khí thế lên đường...
Khung cảnh đất nước ta thời kỳ chiến tranh hiện lên với những đau

thương, khói lửa, tra tấn, và cả tình yêu. Một tình yêu bền chặt của nhân vật
Trung và Ngọc, cả 2 nhân vật đều đã đổ vỡ, tuyệt vọng trong chính tình
yêu của mình một lần. Và khi họ gặp được nhau, họ trao cho nhau sự trân
trọng, niềm tin về một hạnh phúc vĩnh cửu. Dù có trăm con sông, trăm ngã
rẽ khác nhau thì cuối cùng cũng đổ về biển lớn. Cũng như tình yêu của họ,
vượt qua bao nhiêu khó khắn, trắc trở thì họ vẫn về bên nhau. Đó là một
câu chuyện ngôn tình ngọt ngào nhưng lại đối lập với hoàn cảnh hiện thực
chiến tranh ác liệt.

16


1.2. Nhân vật văn học
1.2.1. Khái niệm
Nhân vật văn học là con người cụ thể được miêu tả trong tác phẩm
văn học. Nhân vật văn học có thể có tên riêng (Tấm, Cám, chị Dậu, anh
Pha), cũng có thể không có tên riêng như thằng bán tơ, một mụ nào trong
“Truyện Kiều". Trong truyện cổ tích, ngụ ngôn, đồng thoại, “thần” được đưa
ra để nói chuyện con người.
Khái niệm nhân vật văn học có khi được sử dụng như một ẩn dụ,
không chỉ một con người cụ thể nào cả, mà chỉ một hiện tượng nổi bật nào
đó trong tác phẩm. Chẳng hạn có thể nói: nhân dân là nhân vật chính trong
“Đất nước đứng lên” của Nguyên Ngọc, đồng tiền là nhân vật chính trong
“Ơ-giê-ni Gơ- răng-đê” của Ban-dắc.
Nhân vật văn học là một đơn vị nghệ thuật đầy tính ước lệ, không thể
đồng nhất nó với con người có thật trong đời sống
Nhân vật văn học là con người được miêu tả trong tác phẩm văn học
bằng phương tiện ngôn ngữ - là con người thực, có tên hoặc không
có. Ẩn dụ về con người: ví dụ: thần linh, ma quỷ, quái vật, đồ
vật...trong tác phẩm tự sự nhân vật được miêu tả chi tiết trong hành động,

tích cách, tâm lí..
Trong tác phẩm trữ tình nhân vật thường bộc lộ nỗi niềm ý nghĩ, trong một
số tác phẩm trữ tình khác nhân vật thường được thể hiện qua ngoại hình, nội
tâm nhưng lại có cái nhìn của nhân vật người kể chuyện.
Nhân vật văn học: có khi được dùng ẩn dụ để chỉ một hiện tượng nổi bật
trong tác phẩm chứ không phải là một nhân vật cụ thể nào( bóng tối - hai
đứa trẻ) Nhân vật là một hiện tượng ước lệ có những dấu hiệu để ta nhận ra
tên, qua tiểu sử, nghề nghiệp...
Nhân vật được bộc lộ trong hành động và quá trình hứa hẹn những điều xảy
ra, những điều chưa biết trong quá trình giao
tiếp. Nhân vật là phương tiện khái quát hiện
thực:
17


Qua nhân vật nhà văn muốn phản ánh đời
sống:

18