Tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6 tuổi theo hướng trải nghiệm

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC MẦM NON
======

NGUYỄN THỊ ANH

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC
CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục Mầm non

Hà Nội, 2019


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC MẦM NON
======

NGUYỄN THỊ ANH

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC
CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục Mầm non

Người hướng dẫn khoa học

ThS. VŨ KIỀU ANH

Hà Nội, 2019


LỜI CẢM ƠN

Em

xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn, giúp đỡ của các thầy cô trong

Khoa Giáo dục Mầm non, các thầy cô giáo trường mầm non Kim Chung –
Đông Anh – Hà Nội đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho em trong quá
trình thực hiện khóa luận với đề tài “Tổ chức hoạt động khám phá khoa học
cho trẻ 5 – 6 tuổi theo hướng trải nghiệm”. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết
ơn sâu sắc tới cô giáo ThS. Vũ Kiều Anh đã chỉ bảo và giúp đỡ tận tình để
em hoàn thành khóa luận.
Mặc dù đã cố gắng hết sức, song do thời gian nghiên cứu và vốn kiến
thức hạn chế, nên khóa luận của em không tránh khỏi những thiếu sót. Em
kính mong nhận được sự chỉ bảo tận tình của quý thầy cô và các bạn sinh viên
để khóa luận tốt nghiệp của em được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 15 tháng 5 năm 2019
Sinh viên

Nguyễn Thị Anh


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan: Đề tài khóa luận: “Tổ chức hoạt động khám phá khoa
học cho trẻ 5 – 6 tuổi theo hướng trải nghiệm” là công trình nghiên cứu của

riêng tôi, trên cơ sở giúp đỡ của giáo viên hướng dẫn và tham khảo các tài
liệu có liên quan. Kết quả nghiên cứu của tác giả không trùng lặp với bất cứ
kết quả nghiên cứu của tác giả nào khác.
Nếu sai tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm.

Hà Nội, ngày 15 tháng 5 năm 2019
Sinh viên

Nguyễn Thị Anh


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài............................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu..................................................................................... 2
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .............................................................. 2
6. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 2
7. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3
8. Cấu trúc đề tài ............................................................................................... 3
NỘI DUNG ....................................................................................................... 4
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KPKH
CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM ................................ 4
1.1. Một số khái niệm........................................................................................ 4
1.1.1. Khoa học ................................................................................................. 4
1.1.2. Khám phá ................................................................................................ 4
1.1.3. Khám phá khoa học................................................................................. 5
1.1.4. Trải nghiệm ............................................................................................. 5
1.1.5. Khám phá khoa học theo hướng trải nghiệm .......................................... 5
1.2. ản chất và đặc điểm của khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6 tuổi .............. 6

1.2.1. ản chất của khám phá khoa học cho trẻ em.......................................... 6
1.2.2. Đặc điểm hoạt động khám phá khoa học của trẻ 5 – 6 tuổi.................... 6
1.2.2.1. Học tập qua tìm tòi khám phá và trải nghiệm thực tế.......................... 6
1.2.2.2. Giáo dục về tư duy, suy luận, logic...................................................... 6
1.2.2.3. Nhấn mạnh cách để tìm ra tri thức....................................................... 7
1.3. Học tập trải nghiệm.................................................................................... 7
1.3.1. ản chất của học tập trải nghiệm ............................................................ 7


1.3.2. Đặc điểm của học tập trải nghiệm........................................................... 9
1.3.2.1. Nội dung học tập gắn với thực tiễn và gần gũi với trẻ......................... 9
1.3.2.2. Học tập trải nghiệm cũng là việc học tập thông qua sai lầm ............... 9
1.3.2.3. Hướng đến sự phát triển năng lực và kĩ năng xã hội ........................... 9
1.3.2.4. Học tập dựa vào trải ngiệm là một quá trình liên tục dựa vào
kinh nghiệm....................................................................................................... 9
1.3.2.5. Học tập dựa vào trải nghiệm là quá trình đòi hỏi người học sử
dụng các giác quan tương tác với sự vật, hiện tượng để thực hiện nhiệm
vụ được giao. ................................................................................................... 10
1.3.3. Nguyên tắc của học tập trải nghiệm...................................................... 10
1.3.3.1. Đảm bảo tất cả mọi trẻ phải được tham gia hoạt động ...................... 10
1.3.3.2. Đảm bảo trẻ được tiếp xúc với đối tượng trong môi trường tự
nhiên – xã hội .................................................................................................. 11
1.3.3.3. Đảm bảo đề cao sự hứng thú của trẻ trong học tập............................ 11
1.3.3.4. Đảm bảo đề cao tính sáng tạo của trẻ trong quá trình trải nghiệm .... 11
1.4. Đặc điểm của trẻ 5 – 6 tuổi ...................................................................... 11
1.4.1. Đặc điểm tâm lý .................................................................................... 11
1.4.2. Đặc điểm sinh học................................................................................. 12
1.4.3. Đặc điểm học tập................................................................................... 12
1.5. Lý luận về tổ chức các hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6
tuổi theo hướng trải nghiệm ............................................................................ 13

1.5.1. Định hướng và điều kiện khám phá khoa học cho trẻ qua trải
nghiệm............................................................................................................. 13
1.5.2. Mục tiêu tổ chức các hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6
tuổi theo hướng trải nghiệm ............................................................................ 13
1.5.2.1. Kiến thức ............................................................................................ 13
1.5.2.2. Kĩ năng ............................................................................................... 14


1.5.2.3. Thái độ................................................................................................ 14
1.5.3. Nội dung khám phá khoa học của trẻ 5 – 6 tuổi theo hướng trải
nghiệm ............................................................................................................. 14
1.5.4. Phương pháp tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho 5 – 6 tuổi
theo hướng trải nghiệm ................................................................................... 14
1.5.4.1. Phương pháp thảo luận nhóm ............................................................ 14
1.5.4.2. Phương pháp trực quan – minh hoạ ................................................... 16
CHƯƠNG 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG
KHÁM PHÁ KHOA HỌC CHO TRẺ 5 – 6 TUỔI THEO HƯỚNG
TRẢI NGHIỆM............................................................................................... 18
2.1. Khái quát chương trình khám phá khoa học của trẻ 5 – 6 tuổi................ 18
2.2. Thực trạng tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6 tuổi
theo hướng trải nghiệm ................................................................................... 21
2.2.1 Khái quát về quá trình khảo sát thực trạng ............................................ 21
2.2.1.1. Mục tiêu, phạm vi, đối tượng khảo sát............................................... 21
2.2.1.2. Nội dung khảo sát............................................................................... 22
2.2.1.3. Phương pháp và kĩ thuật khảo sát ...................................................... 22
2.2.2. Kết quả khảo sát .................................................................................... 23
2.2.2.1. Thực trạng tổ chức hoạt động khám phá khoa học của trẻ 5 – 6
tuổi................................................................................................................... 23
2.2.2.2. Thực trạng nhận thức của giáo viên về học tập trải nghiệm.............. 26
CHƯƠNG 3. QUY TRÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ

KHOA HỌC CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI THEO HƯỚNG ................................... 29
TRẢI NGHIỆM............................................................................................... 29
3.1. Nguyên tắc đề xuất quy trình tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ 5 - 6
tuổi theo hướng trải nghiệm ............................................................................ 29
3.1.1. Đảm bảo phù hợp với đặc trưng của khám phá khoa học”................... 29


3.1.2. Đảm bảo các nguyên tắc của học tập trải nghiệm”............................... 29
3.1.3. Đảm bảo phù hợp với đặc điểm của trẻ 5 – 6 tuổi

” ......................... 29

3.1.4. Đảm bảo phù hợp với thực tiễn” ........................................................... 29
3.2. Một số quy trình tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6
tuổi theo hướng trải nghiệm ............................................................................ 30
3.2.1. Đề xuất quy trình thiết kế bài học khám phá khoa học theo hướng
trải nghiệm”..................................................................................................... 30
3.3. Thực nghiệm sư phạm.............................................................................. 37
3.3.1. Khái quát về thực nghiệm ..................................................................... 37
3.3.1.1. Mục đích thực nghiệm ....................................................................... 37
3.3.1.2. Đối tượng, thời gian và địa bàn thực nghiệm .................................... 37
3.3.1.3. Nội dung và phạm vi thực nghiệm..................................................... 38
3.3.1.4. Xác định chuẩn và thang đánh giá thực nghiệm ................................ 38
3.3.1.5. Quy trình thực nghiệm và đánh giá.................................................... 40
3.3.2. Phân tích kết quả thực nghiệm .............................................................. 40
3.3.2.1. Mức độ cải thiện kết quả nhận thức khám phá khoa học cho trẻ
5-6 tuổi theo hướng trải nghiệm...................................................................... 42
3.3.3.2. Sự phát triển kĩ năng và thái độ học tập trong hoạt động khám
phá khoa học cho trẻ 5 – 6 tuổi theo hướng trải nghiệm ................................ 43
3.3.3 Nhận x t chung về thực nghiệm............................................................. 44

KẾT LUẬN ..................................................................................................... 47
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 48
PHỤ LỤC


BẢNG KÍ HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT

GDMN

: Giáo dục mầm non

KPKH

: Khám phá khoa học

ĐC

: Đối chứng

TN

: Thực nghiệm


DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Kết quả điều tra trẻ 5 – 6 tuổi được học khoa học ở trường
mầm non........................................................................................ 23
Bảng 2.2. Đánh giá mức độ hứng thú của trẻ khi khám phá khoa học........... 24
Bảng 2.3. Mức độ sử dụng các phương pháp tổ chức cho trẻ học khoa

học................................................................................................. 24
Bảng 2.4. Kết quả khám phá khoa học của trẻ 5 – 6 tuổi ............................... 26
Bảng 2.5. Đánh giá của giáo viên về vai trò của giáo dục trải nghiệm
trong hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6 tuổi ................ 26
Bảng 2.6. Đánh giá mức độ hiểu biết của giáo viên về tiến trình giáo dục
trải nghiệm .................................................................................... 27
Bảng 3.1. Số trẻ thực nghiệm và đối chứng.................................................... 37
Bảng 3.2. Mức độ biểu hiện của cả 3 tiêu chí của 2 nhóm thực nghiệm và
nhóm đối chứng trước thực nghiệm.............................................. 40
Bảng 3.3. Mức độ biểu hiện của 3 tiêu chí của 2 nhóm thực nghiệm và
nhóm đối chứng sau thực nghiệm................................................. 41


DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Mức độ cải thiện kết quả nhận thức khám phá khoa học cho
trẻ 5 – 6 tuổi theo hướng trải nghiệm.............................................................. 42
Biểu đồ 3.2. Sự phát triển kĩ năng trong hoạt động khám phá khoa học
cho trẻ 5 – 6 tuổi theo hướng trải nghiệm....................................................... 44
Biểu đồ 3.3. Sự phát triển về thái độ học tập trong hoạt động khám phá
khoa học cho trẻ 5 – 6 tuổi theo hướng trải nghiệm ....................................... 44


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Mầm non là lứa tuổi có vị trí rất quan trọng trong suốt quá trình phát
triển của mỗi con người, nó là bậc học quan trọng nhất trong hệ thống giáo
dục quốc dân. Là giai đoạn giáo dục đầu đời của mỗi con người, có ý nghĩa
vô cùng quan trọng giúp trẻ phát triển toàn diện và hình thành các yếu tố đầu
tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ bước vào lớp 1 rồi sau đó bước vào đời,

nó được ví như “Thời kì vàng của cuộc đời”. Vì vậy giáo dục mầm non tốt sẽ
là tiền đề để hình thành một cá nhân toàn diện.
Khám phá khoa học là hoạt động giáo dục rất quan trọng ở trường mầm
non đặc biệt là trẻ mẫu giáo lớn, góp phần tích cực vào sự phát triển toàn diện
của trẻ - kể cả phát triển tình cảm, kĩ năng xã hội; thẩm mĩ; trí tuệ; thể chất và
ngôn ngữ. Việc tổ chức cho trẻ 5 – 6 tuổi khám phá khoa học giúp trẻ thỏa
mãn trí tò mò, nhu cầu tìm hiểu, khám phá thế giới xung quanh của trẻ, rèn
luyện khả năng quan sát tri giác và phát triển tư duy cho trẻ.
Việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường mầm non ngày càng được
quan tâm. Một câu hỏi được đặt ra là làm sao để phát triển tốt nhất các kĩ
năng của trẻ? Hiện nay các phương pháp dạy học truyền thống không phải là
lựa chọn duy nhất và hiệu quả tốt nhất đối với trẻ. ên cạnh đó có rất nhiều
phương pháp dạy học mới như dạy học tích cực, dạy học theo vấn đề…
Dạy học theo hướng trải nghiệm là một xu hướng dạy học có nhiều ưu
điểm, hợp lí và đạt hiệu quả cao trong quá trình dạy và học qua đó kích thích
được các tiềm năng trí tuệ của trẻ. Hoạt động theo hướng trải nghiệm trẻ được
tiếp thu và nhận thức các vấn đề về tự nhiên và xã hội thông qua các hoạt
động mà trẻ được tham gia và đặc biệt học thông qua các giác quan, cảm giác
và chúng muốn sờ, nếm, ngửi, nghe và thử nghiệm mọi thứ ở xung quanh. Trẻ
thực sự ham học hỏi và thể hiện nó bằng hàng loạt các câu hỏi“Vì sao?” “Tại
sao?”, môi trường tự nhiên lúc này với trẻ trở thành một nguồn hứng thú vô
cùng, vô tận với trẻ. Đó là điều kiện thuận lợi để trẻ tiếp thu nguồn tri thức
của nhân loại và phát triển trí tuệ của mình. Tuy nhiên, quá trình cho trẻ khám
phá khoa học vẫn còn nhiều hạn chế, nội dung khám phá đơn giản, nhàm

1


chán, phương pháp tổ chức không hấp dẫn, lôi cuốn trẻ… nên không mang lại
hiệu quả cao.

Chính vì vậy, khám phá khoa học theo hướng trải nghiệm là phương
pháp cần thiết và quan trọng đối với trẻ 5 – 6 tuổi, giúp giáo viên có một cái
nhìn đúng đắn về trẻ em cũng như các phương pháp dạy học mới và đó là lí
do vì sao tôi chọn đề tài “Tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6
tuổi theo hướng trải nghiệm".
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất quy trình tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ 5 – 6 tuổi theo
hướng trải nghiệm.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Xây dựng cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc tổ chức hoạt động
KPKH cho trẻ 5 - 6 tuổi theo hướng trải nghiệm.
Đề xuất một số quy trình tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ 5 – 6 tuổi
theo hướng trải nghiệm.
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Việc tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ 5 – 6 tuổi theo hướng trải nghiệm.
4.2. Khách thể nghiên cứu
Quá trình tổ chức các hoạt động KPKH cho trẻ ở trường Mầm non.
5. Phạm vi nghiên cứu
Tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ 5 – 6 tuổi theo hướng trải nghiệm ở
trường mầm non Kim Chung – Đông Anh – Hà Nội.
6. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lí luận
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
+ Phương pháp quan sát
+ Phương pháp điều tra (bằng phiếu khảo sát)


+ Phương pháp phỏng vấn
+ Phương pháp nghiên cứu tài liệu – hồ sơ

7. Giả thuyết khoa học
Tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6 tuổi theo hướng
trải nghiệm ở trường mầm non còn nhiều hạn chế. Nếu tổ chức KPKH cho trẻ
5 – 6 tuổi theo hướng trải nghiệm để trẻ sử dụng tối đa các giác quan, được
thao tác tích cực với môi trường thì sẽ giúp trẻ nhận thức về thế giới xung
quanh một cách tốt nhất, qua đó nâng cao hiệu quả giáo dục ở trường mầm
non ngày một tốt hơn.
8. Cấu trúc đề tài
Chương 1. Cơ sở lí luận của tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ 5 - 6 tuổi theo
hướng trải nghiệm.
Chương 2. Cơ sở thực tiễn của tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ 5 - 6 tuổi
theo hướng trải nghiệm.
Chương 3. Quy trình tổ chức hoạt động KPKH cho trẻ 5 - 6 tuổi theo hướng
trải nghiệm.


NỘI DUNG
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KPKH
CHO TRẺ 5 - 6 TUỔI THEO HƯỚNG TRẢI NGHIỆM

1.1. Một số khái niệm

Theo Luật khoa học và Công nghệ (Quốc hội, 2013), khoa học là hệ
thống tri thức về bản chất, quy luật tồn tại và phát triển của sự vật, hiện tượng
tự nhiên, tư duy và xã hội.
Theo Từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên, „„khoa học là hệ
thống tri thức tích lũy trong quá trình lịch sử và được thực tiễn chứng minh,
phản ánh những quy luật khách quan của thế giới bên ngoài cũng như các
hoạt động tinh thần ở con người, giúp con người có khả năng cải tạo thế giới
thực hiện”.[11]

Theo từ điển giáo dục, khoa học là lĩnh vực hoạt động của con người
nhằm tạo ra và hệ thống hóa những tri thức khách quan về thực tiễn, là một
trong những hình thái ý thức xã hội bao gồm cả hoạt động để thu hái kiến
thức mới lẫn cả kiến thức của hoạt động ấy, tức là toàn bộ những tri thức
khách quan làm nên nền tảng của một bức tranh về thế giới.
1.1.2. Khám phá
Khám phá là một hoạt động tìm kiếm, xem xét, điều tra hoặc trải
nghiệm dựa trên những số liệu, tài liệu, kiến thức… đạt được từ các thí
nghiệm nghiên cứu khoa học để phát hiện ra những cái mới về bản chất sự
vật, về thế giới tự nhiên và xã hội, và để sáng tạo phương pháp phương tiện kĩ
thuật mới cao hơn, giá trị hơn.
Theo GS. Vũ Cao Đàm, “khám phá là một hoạt động trong nghiên cứu
khoa học nhằm nhận ra cái vốn có (phát hiện) quy luật xã hội, vật thể, hiện
tượng và nhận ra cái vốn có (phát minh) quy luật tự nhiên, từ đó có thể tạo ra
cái chưa từng có mới về nguyên lí kĩ thuật và có thể áp dụng được (sáng
chế)”[5].


Trong quyển“ Từ điển Tiếng Việt” của viện ngôn ngữ học do Hoàng Phê
chủ biên: Khám phá đó là tìm thấy, phát hiện cái ẩn giấu, những bí mật[11]
1.1.3. Khám phá khoa h c
Theo quyển Các hoạt động KPKH của trẻ Mầm non do Trần Thị Ngọc
Trâm – Nguyễn Thị Nga chủ biên, “KPKH với trẻ nhỏ là quá trình tích cực
tham gia hoạt động thăm dò, tìm hiểu thế giới tự nhiên. Đó là quá trình quan
sát, so sánh, phân loại, thử nghiệm, dự đoán, suy luận, thảo luận, giải quyết
vấn đề, đưa ra quyết định…”[17]
KPKH là một trong những quá trình quan trọng giúp phát triển tư duy và
năng lực của trẻ, trẻ không chỉ học hỏi kiến thức khoa học qua hình ảnh, lời
kể mà còn trực tiếp trải nghiệm tìm tòi, khám phá những gì mà trẻ quan tâm ,
muốn tìm hiểu. Hoạt động khoa học rất đa dạng: sách, ảnh, video, thí nghiệm

khoa học, thí nghiệm sinh học, ứng dụng khoa học thực tiễn, khoa học thường
thức…
1.1.4

m

Theo từ điển Tiếng Việt, Nhà xuất bản Đà Nẵng (2004) do Hoàng Phê
chủ biên “trải nghiệm theo nghĩa đơn giản nhất là những gì con người đã từng
trải qua thực tế, từng biết, từng chịu đựng”[11].
Theo nhà triết học vĩ đại người Nga Solovyev cho rằng “trải nghiệm là
kiến thức kinh nghiệm thực tế, là thể bao gồm kiến thức và kĩ năng. Trải
nghiệm là kết quả của sự tương tác giữa con người với thế giới được truyền
từ thế hệ này sang thế hệ khác”.
Theo quan điểm của tôi trải nghiệm là quá trình cá nhân tiếp xúc trực
tiếp với môi trường với sự vật, hiện tượng, vận dụng kinh nghiệm và tối đa
các giác quan để quan sát, tương tác, cảm nhận về sự vật, hiện tượng đó.
1.1.5. Khám phá khoa h c t

m

Theo tôi KPKH theo hướng trải nghiệm là quá trình cá nhân tiếp xúc
trực tiếp với sự vật, hiện tượng trong môi trường, vận dụng kĩ năng, kiến thức,
kinh nghiệm vốn có để quan sát, tương tác, cảm nhận về sự vật, hiện tượng
đó.


1.2. ản chất và đ c điểm củ khám phá kho học cho tr 5 – 6 tuổi
khám phá khoa học

.

Hoạt động khám phá khoa học cho trẻ em là quá trình tác động vào đối
tượng cụ thể nhằm chiếm lĩnh tri thức về thế giới xung quanh một cách phù
hợp với trẻ em. Trong quá trình đó, trẻ được hình thành các kĩ năng quan sát,
so sánh, phân loại, dự đoán, xây dựng giả thuyết, thử nghiệm, thảo luận, chia
sẻ và tiếp nhận thông tin… hình thành ở trẻ nền tảng và kiến thức phong phú.
Hoạt động khám phá khoa học cho trẻ em được tổ chức theo chủ đề, nội
dung của hoạt động xuất phát từ nhu cầu và hứng thú của trẻ. Giáo viên cần
phải xây dựng một môi trường cho trẻ hoạt động phong phú, hấp dẫn đặc biệt
là môi trường trải nghiệm để giúp trẻ phát triển năng lực khám phá và thái độ
với hoạt động học.
Đ

5 – 6 tuổi

1.2.2.1. Học tập qua tìm tòi khám phá và trải nghiệm thực tế
Học tập thông qua sinh hoạt hàng ngày, khi tiếp xúc trực tiếp với sự vật
hiện tượng xung quanh, trong quá trình giao tiếp với người lớn và các bạn,
thông qua các hoạt động của trẻ… là một trong những con đường hình thành
tri thức của trẻ về khoa học một cách đạt hiệu quả tốt nhất. Việc trẻ KPKH
được thực hiện bằng cách tạo điều kiện cho trẻ có nhiều cơ hội tiếp cận với
các đối tượng. Trẻ được sử dụng tối đa các giác quan và sự vận động của cơ
thể để tìm tòi, trải nghiệm và khảo sát đối tượng dựa trên vốn kinh nghiệm
của trẻ.
1.2.2.2. Giáo dục về tư duy, suy luận, logic
Trẻ 5 – 6 tuổi không chỉ cung cấp tri thức khoa học thông qua việc tổ
chức các hoạt động tìm tòi, khám phá, trải nghiệm mà bên cạnh đó giáo viên
cũng cần chú trọng về tư duy, suy luận, logic cho trẻ và rèn luyện các kĩ năng
cho trẻ thông qua hoạt động học. Qua hoạt động khám phá khoa học trẻ còn
đưa ra những nhận x t, suy luận dựa trên kết quả mà mình quan sát được, trẻ

có thể đối chiếu ý tưởng và khái niệm của mình thông qua các thao tác tư duy
như phân tích, tổng hợp, khái quát qua các hoạt động so sánh để tìm ra điểm


giống và khác nhau của đối tượng. Trí tưởng tượng của trẻ sẽ phát triển vì trẻ
được luyện tập kĩ năng dựa báo hay ước lượng dựa trên kết quả quan sát, kinh
nghiệm, kiến thức đã có, hay khi đưa ra một giả thuyết khoa học nào đó. Từ
những hoạt động này trẻ sẽ được phát triển mạnh mẽ về kĩ năng tư duy, suy
luận, logic của bản thân.
1.2.2.3. Nhấn mạnh cách để tìm ra tri thức
Tổ chức hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6 tuổi không đi sâu
vào việc cung cấp kiến thức cho trẻ theo hình thức bắt chước hay giáo viên
cung cấp tri thức sẵn và trẻ tiếp nhận, mà kiến thức trẻ thu thập được sẽ được
chính trẻ tìm tòi, khám phá trải nghiệm của bản thân. Cách tổ chức cho trẻ tìm
tòi, trải nghiệm để phát hiện ra tri thức khoa học bằng việc sử dụng các
phương pháp, hình thức hay kĩ thuật dạy học phù hợp.
1.3. Học tập trải nghiệm
m
Để hiểu rõ về bản chất học tập trải nghiệm trước hết chúng ta cần hiểu
rõ về bản chất học tập. Bởi lẽ việc học tập của con người được thực hiện dưới
rất nhiều hình thức và mô hình học tập khác nhau và học tập trải nghiệm cũng
là một loại trong số đó. Ở phương Đông, hơn 2000 năm trước Khổng Tử (551
– 479 TCN) nói: “Những gì tôi nghe, tôi sẽ quên. Những gì tôi thấy, tôi sẽ
nhớ. Những gì tôi làm, tôi sẽ hiểu”. Tư tưởng này thể hiện tinh thần chú trọng
học tập từ trải nghiệm và việc làm. Ở phương Tây, Aristotle (384 – 332 TCN)
cho rằng: “Những điều chúng ta phải học trước rồi mới làm, chúng ta học
thông qua làm việc đó”[21].
Trong tác phẩm “Dân chủ và giáo dục” của Jonh Deway viết “ Một
lượng thật nhỏ kinh nghiệm còn tốt hơn cả một tấn lí thuyết đơn giản chỉ bởi
vì chỉ có trong kinh nghiệm lí thuyết mới có được ý nghĩa sống động và có

thể kiểm chứng. Một kinh nghiệm giản đơn, dù là một kinh nghiệm vô cùng
tầm thường, cũng có thể sinh ra và chuyên chở mọi lí thuyết (hoặc nội dung
trí tuệ), song một lí thuyết mà tách rời khỏi một kinh nghiệm thì dứt khoát
không thể lĩnh hội được, ngay cả xét nó là lí thuyết. Nó có khuynh hướng trở
thành một công thức đơn thuần về ngôn từ, một tập hợp những khẩu lệnh


được dùng để biến tư duy, khả năng đích thực tạo ra lý thuyết, trở nên không
cần thiết và bất khả” [10].
Giáo dục trải nghiệm theo Jonh Deway là quá trình người học tiếp thu,
lĩnh hội những kiến thức trong thực tiễn cuộc sống, Jonh Deway đề cao vai
trò của kinh nghiệm thực tiễn hơn là những lí thuyết. Lý thuyết hoàn toàn là
một lí thuyết suông khi không được gắn với thực tiễn.
Mô hình học tập của Deway được trình bày trong cuốn sách “Kinh
nghiệm và giáo dục (Experience and Education)” xuất bản năm 1983 của
mình. Deway cho rằng người học (từ nhà trẻ cho đến đại học) không phải là
ngôi nhà trống rỗng chờ đợi được làm đầy kiến thức. Thay vào đó, ông cho
rằng người học nhận thức dựa trên thực tế thông qua tư duy lí luận, và học tập
dựa trên kinh nghiệm chính là cây cầu cầu nối giữa lí thuyết với thực hành,
thực tế. Mô hình học tập của Deway được thể hiện như sau:

Thúc đẩy

Phán x t

Quan sát

Kiến thức
Mô hình học tập của Deway làm rõ ràng hơn về việc áp dụng học tập
bằng cách miêu tả học tập biến đổi xung, cảm xúc và mong muốn của kinh

nghiệm cụ thể vào trong mục đích hành vi. Sự thúc đẩy của kinh nghiệm làm
nảy sinh các ý tưởng, các ý tưởng sẽ định hướng cho xung tác động. Mô hình
của Deway cung cấp một khuân mẫu cho chu trình học tập dựa trên kinh
nghiệm của Kolb.


Đ

m

1.3.2.1. Nội dung học tập gắn với thực tiễn và gần gũi với trẻ
Việc cho trẻ học tập gắn với thực tiễn và gần gũi với trẻ là vô cùng quan
trọng. Nó dựa trên các đặc điểm điều kiện môi trường tự nhiên như: thời tiết,
khí hậu, các loài động thực vật phổ biến ở địa phương và các sự kiện xã hôi
có ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của trẻ (các ngày lễ lớn của dân tộc, các lễ
hội ở địa phương, phong tục tập quán …). Qua đó trẻ hình thành được kiến
thức và kĩ năng, các năng lực thực tiễn: giải quyết vấn đề, tự phục vụ, tự bảo
vệ bản thân…
1.3.2.2. Học tập trải nghiệm cũng là việc học tập thông qua sai lầm
Trong hoạt động học tập dựa vào trải nghiệm để có được kinh nghiệm
thì trẻ phải được trải nghiệm trực tiếp khi tham gia vào hoạt động học tập cụ
thể, trẻ sử dụng tối đa các giác quan và kinh nghiệm vốn có của mình để học
tập. Học tập trải nghiệm không đơn thuần là thực hiện một hoạt động mà còn
là quá trình để tự chiếm lĩnh kiến thức, ghi nhớ và vận dụng các tình huống
khác nhau… Khi trải nghiệm trẻ có thể phân tích, so sánh, phản hồi một cách
trung thực về sự vật, hiện tượng, tất yếu sẽ xảy ra việc mọi sai lầm cá nhân
đều được nhìn nhận, thậm chí nó còn có giá trị.
Như vậy, trong học tập trải nghiệm cần ý thức rằng sự thất bại là để sửa
đổi các ý tưởng và thói quen không tốt, hoặc những kinh nghiệm không đúng
đã tồn tại trong bản thân trẻ. Giáo viên phải luôn khuyến khích học sinh trải

nghiệm, tự phát hiện ra kiến thức mới và chấp nhận những kết quả sai lầm
trong quá trình hình thành kinh nghiệm.
1.3.2.3. Hướng đến sự phát triển năng lực và kĩ năng xã hội
Học tập trải nghiệm giúp trẻ không những có được năng lực thực hiện
mà còn có những trải nghiệm về cảm xúc, ý chí và nhiều trạng thái tâm lí
khác, học để chú ý đến những quy trình, động tác, kết quả chung cho mọi trẻ
nhưng học tập trải nghiệm chú ý gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân.
1.3.2.4. Học tập dựa vào trải ngiệm là một quá trình liên tục dựa vào kinh
nghiệm


Trong học tập dựa vào trải nghiệm, kiến thức liên tục bắt nguồn và thử
nghiệm của người học, nó căn cứ vào kinh nghiệm. Điều này có ý nghĩa quan
trọng đối với giáo dục, bởi tất cả những gì học tập trước đó sẽ được tái học
tập. Trong học tập dựa vào trải nghiệm, học sinh khi tham gia vào mọi tình
huống học tập đều ít nhiều có ý về chủ đề, nội dung học tập; nhiệm vụ của
giáo viên không chỉ để là đưa ra các ý tưởng mới, mà còn để vứt bỏ hoặc sửa
đổi những ý tưởng cũ. Nếu quá trình giáo dục bằng cách đưa ra niềm tin và
những hiểu biết của người học, kiểm tra và thử nghiệm chúng trong môi
trường thực tế, sau đó tích hợp những ý tưởng mới tinh tế hơn vào các hệ
thống niềm tin của người học, thì quá trình học tập sẽ được thuận lợi hơn.
1.3.2.5. Học tập dựa vào trải nghiệm là quá trình đòi hỏi người học sử dụng
các giác quan tương tác với sự vật, hiện tượng để thực hiện nhiệm vụ được
giao.
Học tập dựa vào trải nghiệm tập trung vào trẻ và kinh nghiệm của người
học. Các kinh nghiệm của người học được hình thành từ việc trải nghiệm
trong môi trường học tập thông qua các hoạt động cụ thể như: tác động với sự
vật, hiện tượng, với các hoạt động xã hội, giao tiếp… nhằm giúp trẻ có được
kĩ năng, kĩ xảo cần thiết. Trong hoạt động dựa vào trải nghiệm giáo viên là
người hướng dẫn, tổ chức hoạt động lôi cuốn trẻ vào trải nghiệm thực hiện

nhiệm vụ được giao.
Trong khi trải nghiệm trẻ được sử dụng tối đa các giác quan để quan sát,
cảm nhận từ môi trường thực tiễn và giúp trẻ tích cực thảo luận, tranh luận và
phản hồi về sự vật, hiện tượng mà trẻ được trực tiếp quan sát, tiếp xúc, giúp
trẻ có cơ hội tạo dựng sự tự tin, phát huy các điểm mạnh, khắc phục những
hạn chế của cá nhân trước các tình huống của cuộc sống.
t

m

1.3.3.1. Đảm bảo tất cả mọi trẻ phải được tham gia hoạt động
Trong quá trình học tập trải nghiệm, giáo viên tổ chức hoạt động cho tất
cả các trẻ đều được tham gia. Nội dung của hoạt động phải phù hợp với khả
năng nhận thức, phù hợp với tính vừa sức chung của trẻ, giáo viên tổ chức
hoạt động hấp dẫn, lôi cuốn kích thích trí tò mò và sự hứng thú của trẻ khi


tham gia hoạt động.
1.3.3.2. Đảm bảo trẻ được tiếp xúc với đối tượng trong môi trường tự nhiên –
xã hội
Để trẻ tiếp xúc với đối tượng một cách chính xác, chủ động, tích cực trẻ
có thể: sờ mó, ngửi, nhìn, nghe, nếm… các sự vật hiện tượng trong môi
trường thực tiễn. Nhờ các giác quan mà trẻ cảm nhận được sự vật, hiện tượng
từ những thuộc tính đơn lẻ như: màu sắc, mùi vị, độ rắn… đến những thuộc
tính có mối liên hệ với nhau giữa sự vật hiện tượng này với sự vật hiện tượng
khác.
1.3.3.3. Đảm bảo đề cao sự hứng thú của trẻ trong học tập
Để đảm bảo cho trẻ hứng thú trong hoạt động học tập trải nghiệm chính
là sự hấp dẫn của nội dung tri thức, được thực hiện ở tính mới mẻ, tính xúc
cảm và khả năng điều khiển hành vi của nó. Tính mới mẻ và mức độ phù hợp

của tri thức sẽ kích thích hứng thú, thỏa mãn tính tò mò và ham hiểu biết ở
trẻ. Kiến thức cho trẻ phải thực sự có giá trị: đó là những đối tượng mà trẻ
quan tâm, những khía cạnh của đối tượng gây được hấp dẫn nhất đối với trẻ
và việc cung cấp tri thức đến tri thức cho trẻ không được khô cứng…
1.3.3.4. Đảm bảo đề cao tính sáng tạo của trẻ trong quá trình trải nghiệm
Trong học tập dựa vào trải nghiệm, giáo viên sẽ thiết kế, tổ chức, hướng
dẫn các hoạt động học tập độc lập của cá nhân hoặc theo nhóm để trẻ trải
nghiệm tự lực chiếm lĩnh nội dung học tập, đạt được các mục tiêu về kiến
thức, kĩ năng, thái độ theo chương trình. Giáo viên luôn là người đảm bảo tổ
chức, thiết kế hoạt động phù hợp để phát huy khả năng sáng tạo của trẻ trong
hoạt động học của mình. Bằng việc sử dụng tối đa các giác quan và kinh
nghiệm vốn có của mình trẻ có thể trao đổi, thảo luận, tranh luận trong khi trải
nghiệm để giải quyết nhiệm vụ được giao.
1.4. Đ c điểm củ tr 5 – 6 tuổi
4

Đ

m tâm lý

Ở giai đoạn này, các hiện tượng tâm lý như tri giác, trí nhớ, tưởng tượng
phát triển vượt trội hơn so với các lứa tuổi khác. Các giác quan tinh nhạy, trí


tưởng tượng, khả năng sáng tạo, ngôn ngữ phát triển và khả năng kiềm chế
các phản ứng tâm lý được phát triển. Trẻ đã biết phân tích tổng hợp không chỉ
dừng lại ở đồ vật, hình ảnh mà ngay cả từ ngữ. ên cạnh đó, trẻ 5 – 6 tuổi ý
thức rõ về ý nghĩ, tình cảm của mình, trách nhiệm đối với hành vi. Các phẩm
chất tư duy đã bộc lộ đủ về cấu tạo và chức năng hoạt động của nó như tính
mục đích, độc lập sáng tạo, tính linh hoạt, độ mềm dẻo…

Trẻ 5 - 6 tuổi phát triển cả 3 loại tư duy, tư duy hành động trực quan vẫn
chiếm ưu thế và giúp trẻ đến gần với hiện thực khách quan.
4

Đ

Trẻ 5 – 6 tuổi, chức năng cơ bản của các bộ phận dần hoàn thiện, sự
biệt hóa và tăng tưởng não bộ đã hoàn thành, chức năng vận động phát triển,
trẻ có thể vận động toàn thân hoặc có thể làm các động tác phức tạp hơn như:
đá cầu, nhảy dây, leo trèo…, hệ cơ phát triển, các ngón tay không những có
thể hoạt động tự do mà động tác còn nhanh nhẹn và hoàn chỉnh hơn, nên có
thể cầm bút để viết hoặc vẽ, đồng thời còn thực hiện nhiều động tác mới và
tinh tế hơn. Vì vậy trẻ lứa tuổi này rất tích cực tham gia các hoạt động khám
phá, tìm tòi mà giáo viên tổ chức.
Ở lứa tuổi này, hệ thần kinh của trẻ phát triển nhanh. Trẻ có khả năng
tập trung vào một đối tượng trong khoảng thời gian dài, tư duy bằng từ và
ngôn ngữ bên trong xuất hiện. Cảm giác nhạy cảm hơn người lớn.
Ngoài ra, trẻ ở lứa tuổi này thích nghi, chống trọi với những biến đổi khí
hậu và môi trường rất tốt. Điều này, giúp cho hoạt động trải nghiệm diễn ra
thuận lợi.
4

Đ

p

“Học mà chơi, chơi mà học” là đặc điểm của lứa tuổi này. Học theo
nghĩa là chơi theo một trình tự hành động gần giống như học, bởi lẽ hoạt động
chủ đạo của trẻ 5 – 6 tuổi là hoạt động vui chơi. Đối tượng của “tiết học” là
những kiên thức rất cụ thể, trực quan, sinh động. Trình tự các hoạt động học

tập diễn ra giống với tiết học, nhưng không căng thẳng, nghiêm ngặt như tiết
học. Một tiết học vẫn đầy đủ các bước lên lớp như: ổn định lớp, tiến hành tiết
dạy, kết thúc tiết dạy (củng cố bài)… Những chức năng tâm lí diễn ra trong “


tiết học” giống như tiết học ở lớp một, học sinh phải chú ý nghe cô hướng
dẫn, giảng giải, phải sử dụng các hình thức nhớ, các thao tác tư duy diễn ra
theo yêu cầu của tiết học.
Giáo viên tạo nhiều cơ hội cho trẻ khám phá tính chất của đối tượng
bằng tất cả các giác quan, chú trọng sử dụng các phương pháp dạy học tích
cực (thí nghiệm, trò chơi, giải quyết vấn đề…) để trẻ hiểu được tích chất, đặc
điểm, lợi ích, môi liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng trong thế giới xung
quanh thông qua những hoạt động của chính trẻ.
1.5. Lý luận về tổ chức các hoạt động khám phá kho học cho tr 5 – 6
tuổi theo hướng trải nghiệm
1.5.1. Định hướng và điều kiện khám phá khoa học cho trẻ qua trải nghiệm
a) Mục đích – yêu cầu
- Bao gồm: kiến thức, kĩ năng, thái độ.
b) Chuẩn bị
- Địa điểm, không gian, thời gian…
- Đồ dùng, đồ chơi của trẻ.
c) Cách tiến hành
- Ổn định tổ chức, giới thiệu nội dung bài
- Hoạt động trải nghiệm
- Hoạt động kết hợp
- Kết thúc
1.5.2. ục ti u t chức các hoạt động khám phá khoa học cho trẻ 5 – 6 tu i
theo hướng trải nghiệm
1.5.2.1. Kiến thức
- Củng cố kiến thức và biểu tượng đã có ở trẻ về các đối tượng.

- Cung cấp kiến thức mới một cách hệ thống, chính xác.
- Mở rộng kiến thức cho trẻ về đặc điểm, bản chất của của các sự vật


hiện tượng trong khoa học tự nhiên và xã hội.
1.5.2.2. Kĩ năng
- Giúp trẻ có các kĩ năng quan sát, chú ý, ghi nhớ tưởng tượng cho trẻ.
- Rèn luyện khả năng diễn đạt rõ ràng, mạch lạc, tăng vốn từ cho trẻ.
- Trẻ biết phân biệt, so sánh giữa các đối tượng.
- Giáo viên hình thành cho trẻ các kĩ năng làm thí nghiệm, thực
nghiệm...
- Giúp trẻ có kĩ năng thuyết trình, lắng nghe, hợp tác nhớm, tự phục
vụ…
Ngoài ra, còn có các kĩ năng tích hợp như: Toán, Tạo hình, Âm nhạc,
Văn học…
1.5.2.3. Thái độ
Giáo dục trẻ có thái độ nghiêm túc khi tham gia hoạt động trải nghiệm,
thể hiện tinh thần, thái độ, tình cảm đúng đắn với bản thân, tự nhiên xã hội.
1.5.3. N i dung khám p

– 6 tuổi

nghi m
- Nội dung khám phá khoa học tự nhiên: bao gồm các sự vật hiện tượng
của giới vô sinh (ánh sáng, nước, không khí …) và giới hữu sinh (động vật,
thực vật, con người…). Thiên nhiên rất đa dạng về cấu tạo, về môi trường
sống …
- Nội dung khám phá xã hội: là các hoạt động tìm hiểu về: bản thân, gia
đình, cộng đồng, nghề nghiệp, trường mầm non, và các lễ hội ở địa phương.
Nội dung cho trẻ khám phá khoa học theo hướng trải nghiệm cần phù hợp với

lứa tuổi. Những điều này sẽ là nền tảng giúp trẻ hoàn thiện các hoạt động khó
hơn ở cấp bậc tiếp theo.
1.5.4

ổ
m

1.5.4.1. Phương pháp thảo luận nhóm

– 6 tuổi