Xây dựng kế hoạch dạy học đọc hiểu văn bản “chiếc thuyền ngoài xa” theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh THPT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA NGỮ VĂN
======

NGUYỄN NGỌC ANH

XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC ĐỌC
HIỂU VĂN BẢN “CHIẾC THUYỀN
NGOÀI XA” THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGỮ VĂN
CHO HỌC SINH THPT.
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Phương pháp dạy học Ngữ văn

HÀ NỘI, 2018


TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA NGỮ VĂN
======

NGUYỄN NGỌC ANH

XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC ĐỌC
HIỂU VĂN BẢN “CHIẾC THUYỀN
NGOÀI XA” THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGỮ VĂN
CHO HỌC SINH THPT.
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Phương pháp dạy học Ngữ văn

Người hướng dẫn khoa học: Th.S Trần Hạnh Phương

HÀ NỘI, 2018


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành khóa luận, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan
tâm, giúp đỡ. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới quý thầy giáo, cô
giáo của trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã nhiệt tình giảng dạy và
tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong thời gian học tập.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc tới Th.S Trần
Hạnh Phương người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá
trình nghiên cứu và thực hiện đề tài. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới gia
đình, người thân và bạn bè đã dành cho tôi sự quan tâm, khích lệ, động
viên và chia sẻ trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng, nhưng khóa luận khó tránh khỏi
những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp, giúp
đỡ từ quý thầy cô giáo và các bạn để khóa luận được hoàn thiện hơn
nữa.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày tháng 05 năm 2018
NGƯỜI THỰC HIỆN
NGUYỄN NGỌC ANH


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan công trình Xây dựng kế hoạch dạy học đọc
hiểu văn bản “Chiếc thuyền ngoài xa” theo định hướng phát triển năng
lực cho học sinh THPT là sản phẩm của riêng tôi, không có sự sao chép
hay vay mượn từ một sản phẩm cá nhân nào khác. Tôi xin hoàn toàn

chịu trách nhiệm với sản phẩm của mình.
Hà Nội, ngàytháng 05 năm 2018
NGƯỜI THỰC HIỆN
NGUYỄN NGỌC ANH


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài............................................................................................ 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 2
3. Mục đích nghiên cứu..................................................................................... 5
4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 5
5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .................................................................... 5
6. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 5
7. Bố cục khóa luận ........................................................................................... 6
NỘI DUNG ....................................................................................................... 7
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN .................................. 7
1.1. Cơ sở lí luận ............................................................................................... 7
1.1.1. Xây dựng kế hoạch dạy học môn Ngữ văn............................................. 7
1.1.1.1. Kế hoạch dạy học ................................................................................. 7
1.1.1.2. Xây dựng kế hoạch dạy học ................................................................. 7
1.1.1.3. Xây dựng kế hoạch dạy học môn Ngữ văn.......................................... 7
1.1.2. Năng lực Ngữ văn ................................................................................... 7
1.1.2.1. Khái niệm năng lực Ngữ văn ............................................................... 7
1.1.2.2. Cấu trúc năng lực Ngữ văn .................................................................. 8
1.1.2.3. Những năng lực Ngữ văn cần phát triển cho học sinh THPT

......... 8

1.1.3. Vấn đề đọc – hiểu.................................................................................. 10

1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 11
Chương 2. QUY TRÌNH XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC ĐỌC HIỂU
VĂN BẢN “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC NGỮ VĂN CỦA HỌC SINH THPT ........................... 13
2.1. Định hướng dạy học đọc hiểu Ngữ văn theo tiến trình phát triển năng lực
người học......................................................................................................... 13
2.1.1. Dạy học gắn liền với đời sống thực tiễn ............................................... 13


2.1.2. Dạy học Ngữ văn phải đảm bảo quan điểm tích hợp............................ 13
2.1.3. Dạy học lấy người học làm trung tâm, tổ chức các hoạt động học tập
cho học sinh..................................................................................................... 14
2.2. Quy trình xây dựng kế hoạch dạy học đọc hiểu văn bản “Chiếc thuyền
ngoài xa” theo định hướng phát triển năng lực Ngữ văn của học sinh THPT 14
2.2.1. Nghiên cứu kĩ lưỡng nội dung bài học.................................................. 14
2.2.2. Tìm hiểu đối tượng người học .............................................................. 17
2.2.3. Tham khảo, lựa chọn và xây dựng các phương án dạy học sẽ thiết kế 18
2.2.4. Lựa chọn, vận dụng các PPDH phù hợp cho từng phần ....................... 19
2.2.5. Soạn bài theo tiến trình dạy học dự kiến............................................... 23
2.2.6. Kiểm tra và hoàn thiện kế hoạch dạy học ............................................. 26
2.2.7. Rút kinh nghiệm và điều chỉnh kế hoạch (nếu có) sau giờ dạy học ..... 27
Chương 3. GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM......................................................... 28
PHẦN KẾT LUẬN ......................................................................................... 53
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH MỤC VIẾT TẮT
GV

Giáo viên

HS

Học sinh

PPDH

Phương pháp dạy học

PTDH

Phương tiện dạy học

SGK

Sách giáo khoa

NXB

Nhà xuất bản

CHGM

Câu hỏi gợi mở

ĐHSP

Đại học Sư phạm

TPVC

Tác phẩm văn chương


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Nền giáo dục nước ta đang chuyển từ chương trình định hướng nội
dung sang hướng tiếp cận năng lực của người học. Theo quan điểm đổi mới
đó, giáo dục chuyển từ chỗ quan tâm người học đã học được cái gì sang chỗ
người học đã học như thế nào, làm như thế nào và làm được cái gì. Để đạt
được mục đích nêu trên phải thực hiện thành công bước chuyển giao từ
phương pháp dạy học truyền thống, thụ động sang dạy cách học chủ động lĩnh
hội kiến thức, hình thành năng lực và phẩm chất của mỗi cá nhân. Và để có
kết quả tốt nhất các nhà giáo dục cần triển khai và áp dụng phương pháp dạy
học mới trên tất cả các môn học đang được dạy trong nhà trường phổ thông.
Đối với môn học Ngữ văn nói riêng và các môn học khác nói chung,
việc chuyển đổi từ PPDH truyền thống sang PPDH mới đang được thể hiện
một cách rõ rệt ngay từ khâu xây dựng kế hoạch dạy học. Đổi mới dạy học
Ngữ văn trong nhà trường phổ thông xác định rõ vai trò chủ thể sáng tạo của
người học. Nhiệm vụ của GV là người tổ chức, định hướng, dẫn dắt, hỗ trợ và
triển khai các hoạt động. Còn HS là người chủ động lĩnh hội, thu thập kiến
thức trong quá trình học. Vì vậy việc xây dựng kế hoạch dạy học Ngữ văn GV
cần tập trung vào các hoạt động học của người học nhiều hơn là việc truyền
thụ kiến thức thầy đọc trò chép. Khi thiết kế, người dạy cần xây dựng và hình
dung thật chi tiết, rõ nét cách thức tổ chức, hướng dẫn, triển khai việc học như
thế nào để thu hút HS tham gia vào các hoạt động học tập. Đồng thời thực
hiện hóa thành các công việc, nhiệm vụ một cách cụ thể. GV xây dựng, thiết
kế hoạt động dạy học một cách đầy đủ và cụ thể bao nhiêu thì công việc dạy
học càng hiệu quả bấy nhiêu. Môn học Ngữ văn là một môn học “kép”, vừa là

khoa học vừa là nghệ thuật ngôn từ tạo ra những thử thách đòi hỏi sự linh

1


hoạt và sáng tạo của GV trong việc thiết kế bài học để có thể phát huy tối đa
các năng lực Ngữ văn của HS trong giờ học Ngữ văn ở trường phổ thông.
Từ những yêu cầu đổi mới của nền giáo dục nước nhà nói chung và
môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thông nói riêng. Đồng thời bản thân tôi là
một sinh viên sư phạm đang chuẩn bị trở thành một nhà giáo trong tương lai.
Trong quá trình học tập, nghiên cứu và rèn luyện, chúng tôi nhận thấy việc
xây dựng kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực Ngữ văn cho
người học có vai trò quan trọng và cần thiết. Từ những lý do trên chúng tôi đã
lựa chọn đề tài:
“Xây dựng kế hoạch dạy học đọc hiểu văn bản “Chiếc thuyền ngoài xa”
theo định hướng phát triển năng lực Ngữ văn cho học sinh trung học phổ
thông” làm khóa luận tốt nghiệp.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Xây dựng kế hoạch dạy học đọc hiểu theo định hướng phát triển năng
lực Ngữ văn cho học sinh THPT là một vấn đề mới mẻ, đang được các nhà
giáo dục đưa ra bàn luận, đóng góp ý kiến trong các diễn đàn…Các công trình
nghiên cứu về vấn đề này mới chỉ dừng lại ở một khía cạnh nào đó, chưa thực
sự đi sâu khám phá. Có thể kể đến một số công trình sau:
Năm 2009, tác giả Bùi Minh Đức với chuyên luận: “Dạy học tác phẩm
văn chương ở trường trung học phổ thông theo hướng học sinh là bạn đọc
sáng tạo”. Công trình nghiên cứu này hướng đến mục đích “để hoàn thiện nội
dung lý luận dạy học tác phẩm văn chương theo hướng HS là bạn đọc sáng
tạo cũng như việc tìm kiếm, đề xuất và thể nghiệm những biện pháp biến tư
tưởng dạy học đó thành hiện thực”. [1]
Tác giả Nguyễn Thị Quốc Minh năm 2016 với đề tài: “Xây dựng hệ

thống câu hỏi phát triển năng lực đọc hiểu trong dạy học tác phẩm văn

2


chương cho học sinh trung học phổ thông”. Luận văn đã bàn luận đến vị trí,
tầm quan trọng, chức năng và giá trị của câu hỏi trong dạy học TPVC, đặc
biệt là hệ thống câu hỏi đọc hiểu để nâng cao hiệu quả dạy học TPVC, đáp
ứng kịp thời sự phát triển mạnh mẽ và hội nhập sâu rộng sự đổi mới giáo dục
THPT trên phạm vi quốc gia và toàn thế giới”. [9]
“Tài liệu tập huấn giáo viên thực hiện dạy học và kiểm tra đánh giá
theo định hướng phát triển năng lực” đã đề cập và nhấn mạnh đến việc đổi
mới giảng dạy, kiểm tra, đánh giá. Qua đó, xác định rõ vai trò chủ thể, sáng
tạo của bạn đọc HS.
Các công trình tiêu biểu kể trên đã phần nào cung cấp cho độc giả
những cái nhìn khái quát nhất về việc dạy học đọc hiểu trên nhiều phương
diện, để phát huy những phẩm chất, năng lực Ngữ văn cho học sinh THPT.
Bên cạnh đó, còn có một số công trình nghiên cứu đề cập đến việc xây dựng
kế hoạch dạy học như:
“Thiết kế bài học tác phẩm văn chương ở nhà trường phổ thông”, tập 1
và tập 2, NXB Giáo dục – Tác giả Phan Trọng Luận chủ biên.
“Thiết kế bài giảng Ngữ văn 12 tập 2”, NXB Hà Nội - tác giả Nguyễn
Văn Đường chủ biên năm 2008.
“Thiết kế dạy học Ngữ văn 12”, NXB Giáo dục tác giả Lưu Đức Hạnh
chủ biên năm 2008.
Giáo trình “Thực hành dạy học Ngữ văn ở trường phổ thông” NXB Đại
học Sư phạm - tác giả Phạm Thị Thu Hương (chủ biên) đã đề cập đến vấn đề
thiết kế bài học .
Những công trình nghiên cứu về kế hoạch dạy học nói trên đã đưa đến
cho chúng ta cái nhìn sâu sắc hơn về tầm quan trọng của việc xây dựng kế

hoạch dạy học đọc hiểu văn bản.

3


Trên cơ sở hệ thống lý thuyết về kế hoạch dạy học văn bản các tác giả
đã tìm hiểu và vận dụng cho nhiều TPVC trong nhà trường phổ thông.
“Chiếc thuyền ngoài xa” của tác giả Nguyễn Minh Châu là một trong
số những văn bản độc đáo đã được nhiều tác giả khám phá, nghiên cứu trên
nhiều góc độ khác nhau.
Nhà văn Nguyễn Khải từng nói: "Nguyễn Minh Châu là người kế tục
xuất sắc là một trong những bậc thầy của nền văn xuôi Việt Nam và cũng là
người mở đường rực rỡ cho những cây bút trẻ tài năng sau này" [12]. Thành
công trong sự nghiệp đổi mới văn chương của ông được thể hiện rõ nét thông
qua việc giúp độc giả có thêm những cái nhìn chân thực, sâu sắc hơn về cuộc
sống con người và xã hội trong thời đại mới.
Một số công trình tiêu biểu về tác giả Nguyễn Minh Châu và tác phẩm
“Chiếc thuyền ngoài xa” có thể kể đến như:
“Nguyễn Minh Châu – con người và tác phẩm”, Nhiều tác giả, NXB
Hội nhà văn, Hà Nội, 1991.
Tác giả Đàm Thị Thu Hà năm 2016 với đề tài: “Đọc – hiểu văn bản
“Chiếc thuyền ngoài xa” (Nguyễn Minh Châu) theo định hướng phát triển
năng lực Ngữ văn cho học sinh THPT”.
Tác giả Bùi Minh Đức với bài viết “Thiết kế thể nghiệm “Chiếc thuyền
ngoài xa” (theo hướng đổi mới PPDH văn) năm 2008 trong “Tài liệu bồi
dưỡng GV thực hiện Chương trình, SGK Ngữ văn 12, NXB Giáo dục, Hà
Nội.
Có thể thấy, vấn đề xây dựng kế hoạch dạy học văn bản “Chiếc thuyền
ngoài xa” đã được đông đảo các nhà nghiên cứu đề cập tới. Tuy nhiên việc
xây dựng một kế hoạch dạy học đọc hiểu văn bản “Chiếc thuyền ngoài xa”

theo định hướng phát triển năng lực Ngữ văn cho học sinh THPT thì chưa
nhiều.

4


Trên cơ sở tìm tòi, học hỏi, kế thừa và hiểu biết của bản thân về xây
dựng kế hoạch dạy học đọc hiểu Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực
cho học sinh THPT, chúng tôi mong muốn đưa ra quy trình thiết kế kế hoạch
dạy học đọc hiểu văn bản “Chiếc thuyền ngoài xa” theo định hướng phát triển
năng lực Ngữ văn cho học sinh THPT một cách cụ thể nhất.
3. Mục đích nghiên cứu
- Đề xuất quy trình xây trình một kế hoạch dạy học đọc hiểu văn bản
theo định hướng phát triển năng lực Ngữ văn cho học sinh THPT.
- Thông qua đề tài nghiên cứu, tôi hi vọng sẽ đóng góp một phần nhỏ
vào quá trình đổi mới giảng dạy văn bản “Chiếc thuyền ngoài xa” theo định
hướng phát triển năng lực Ngữ văn cho học sinh trong nhà trường phổ thông.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Góp phần hoàn thiện lý thuyết về việc xây dựng một kế hoạch dạy
học đọc hiểu văn bản theo định hướng phát triển năng lực Ngữ văn cho học
sinh THPT.
- Đề xuất quy trình xây dựng kế hoạch dạy học đọc hiểu văn bản
“Chiếc thuyền ngoài xa” có ứng dụng các phương pháp dạy học, kĩ thuật dạy
học tích cực để phát huy những năng lực Ngữ văn vốn có của HS.
5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
- Đề tài tìm hiểu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc xây dựng kế
hoạch dạy học đọc hiểu theo định hướng phát triển năng lực trong môn Ngữ
văn.
- Nghiên cứu về vấn đề xây dựng kế hoạch dạy học văn bản “Chiếc
thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu trong chương trình Ngữ Văn lớp

12.
6. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu

5


- Phương pháp phân tích
- Phương pháp thực nghiệm
7. Bố cục khóa luận
Bố cục của khóa luận bao gồm có 3 phần: phần mở đầu, phần nội dung
và phần kết luận. Trong đó phần nội dung bao gồm có 3 chương:
Chương 1. Cơ sở lí luận và cở sở thực tiễn
Chương 2. Quy trình xây dựng kế hoạch dạy học đọc hiểu văn bản
“Chiếc thuyền ngoài xa” theo định hướng phát triển năng lực Ngữ văn cho
học sinh THPT
Chương 3. Giáo án thực nghiệm

6


NỘI DUNG
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
1.1.Cơ sở lí luận
1.1.1. Xây dựng kế hoạch dạy học môn Ngữ văn
1.1.1.1. Kế hoạch dạy học
Kế hoạch dạy học theo nghĩa hẹp chúng ta có thể hiểu đó là một kế
hoạch bài học. Kế hoạch bài học đó là một văn bản chi tiết theo một trình tự
lôgic những dự kiến mà giáo viên dự định sẽ thực thi trên lớp để đạt mục tiêu
dạy học.

1.1.1.2. Xây dựng kế hoạch dạy học
Xây dựng kế hoạch dạy học là quá trình lập kế hoạch và thực hiện hóa
kế hoạch bài dạy thành văn bản chi tiết theo một trình tự logic những dự kiến
mà GV mong muốn sẽ thực thi trên lớp của mình để đạt được mục tiêu bài
học đặt ra.
1.1.1.3. Xây dựng kế hoạch dạy học môn Ngữ văn
“Là quá trình GV lập kế hoạch bài dạy học Ngữ văn, vạch ra một cách
tổng thể phương án thực hiện, bao gồm hệ thống các hoạt động dự kiến sẽ tiến
hành trong một thời gian nhất định, với các hình thức dạy học, phương pháp,
phương tiện, trình tự nhất định nhằm đạt mục tiêu bài học”. [6, tr.90 – 126]
1.1.2. Năng lực Ngữ văn
1.1.2.1. Khái niệm năng lực Ngữ văn
Có rất nhiều cách hiểu về năng lực Ngữ văn. Nhưng tựu chung lại
chúng ta có thể hiểu về năng lực Ngữ văn như sau:
Năng lực Ngữ văn là khả năng vận dụng các kiến thức, kĩ năng cơ
bản về văn học và tiếng Việt để thực hành giao tiếp trong cuộc sống xã hội
hiện đại. Năng lực Ngữ văn gồm 2 nhóm năng lực: năng lực chung và năng
lực chuyên biệt. Ngoài năng lực chung, năng lực chuyên biệt của môn Ngữ

7


văn bao gồm 2 năng lực bộ phận: năng lực tiếp nhận (đọc – hiểu, cảm thụ
thẩm mĩ, đánh giá…) và năng lực tạo lập văn bản (viết, trình bày…).
Dạy học Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh
không chỉ rèn luyện và phát triển năng lực về phía học sinh mà còn nâng cao
cả về chuyên môn cho GV. Đồng thời qua đó, GV được tích lũy thêm kinh
nghiệm và bổ sung để có thể có những định hướng đúng đắn cho bản thân
trong qua trình dạy học đọc hiểu văn bản văn học ở nhà trường THPT.
1.1.2.2. Cấu trúc năng lực Ngữ văn

“Cấu trúc năng lực Ngữ văn thể hiện được sự kết hợp một cách linh
hoạt và logic giữa kiến thức, kĩ năng với thái độ, tình cảm,… ba thành tố này
có mối quan hệ khá chặt chẽ với nhau, hỗ trợ và bổ sung cho nhau nhằm đáp
ứng những yêu cầu phức hợp của hoạt động học trong một số hoàn cảnh nhất
định”.[10]
1.1.2.3. Những năng lực Ngữ văn cần phát triển cho học sinh THPT
Việc phân loại năng lực Ngữ văn là một chủ đề đa dạng và phức tạp.
Tùy theo quan điểm tiếp cận có thể chia năng lực Ngữ văn thành các dạng
thức khác nhau. Theo đó cũng xuất hiện nhiều kiểu năng lực Ngữ văn khác
nhau. Với môn Ngữ văn, cần tập trung vào những năng lực cụ thể như: năng
lực đọc – hiểu, năng lực thẩm mĩ, năng lực sáng tạo, năng lực đánh giá, năng
lực sử dụng ngôn ngữ,…Mỗi kiểu loại năng lực lại có những đặc điểm, giá trị
và hiệu quả khác nhau. Trong phạm vi đề tài khóa luận này, tôi xin phép chỉ
trình bày một số năng lực cơ bản và cần có ở mỗi người học tác phẩm văn
chương.
* Năng lực đọc hiểu
Đọc hiểu là một trong những năng lực tối thiểu cần thiết cho một học sinh
chuẩn bị bước vào cuộc sống trưởng thành và đó cũng là những giá trị nền
tảng không thể thiếu trong quá trình học tập suốt đời. Vì thế việc đọc hiểu là

8


trọng tâm quan trọng trong chương trình dạy ngôn ngữ của hầu khắp các quốc
gia trên thế giới. Ở Việt Nam xu thế chú trọng dạy học đọc hiểu cũng phổ
biến đặc biệt đối với tiếng Việt – Văn học. Những yêu cầu về đọc hiểu của
chương trình Ngữ văn Việt Nam có sự thay đổi qua từng giai đoạn không chỉ
dừng lại ở yêu cầu đọc hiểu để thu thập và truyền đạt thông tin mà còn chú
trọng phát triển năng lực, phẩm chất người học. Việc trang bị năng lực cho
học sinh trong đó có năng lực đọc hiểu nhằm giúp HS có khả năng giải quyết

nhiệm vụ, tình huống phức tạp và đa dạng nảy sinh trong cuộc sống. Đây là
xu thế tất yếu của giáo dục thời đại. Năng lực đọc hiểu được xem là năng lực
nền tảng của việc tiếp cận các tác phẩm văn chương.
* Năng lực cảm thụ thẩm mĩ
Năng lực cảm thụ thẩm mĩ là một thế mạnh của môn Ngữ văn, năng lực
này gắn với tư duy hình tượng trong việc tiếp nhận văn bản văn học nói riêng
và nghệ thuật nói chung.
Năng lực cảm thụ thẩm mĩ thể hiện khả năng của mỗi cá nhân trong
việc phát hiện ra được các giá trị thẩm mĩ của sự vật, hiện tượng, con người
và cuộc sống. Biết cảm nhận, rung động trước cái đẹp và cái thiện. Từ đó bản
thân mỗi cá nhân sẽ biết hướng những suy nghĩ, hành vi của mình theo những
giá trị chân – thiện – mĩ. Qua đó, hình thành nên thế giới quan thẩm mĩ và có
những hành vi cao đẹp trong cách ứng xử trước cuộc sống.
* Năng lực sáng tạo
Năng lực sáng tạo được thể hiện thông qua khả năng của học sinh trong
việc suy nghĩa và tìm tòi, phát hiện những ý tưởng mới nảy sinh trong học tập
và cuộc sống. Việc hình thành, phát triển năng lực sáng tạo cũng là một trong
những mục tiêu mà môn Ngữ văn hướng đến. Sự sáng tạo, khám phá trong
môn Ngữ văn là sự tìm ra những hướng tiếp cận mới đối với tác phẩm, là sự
đánh giá các hiện tượng văn học, xã hội dựa trên những bình diện khác nhau.

9


Đó còn là khả năng tổng hợp các cách nhìn khác nhau để đánh giá tác phẩm,
hiện tượng văn học một cách đầy đủ và toàn diện. Đồng thời vận dụng linh
hoạt sự hiểu biết và sáng tạo về ngôn từ, phong cách ngôn ngữ chức năng
trong những tình huống cụ thể của cuộc sống. Để có được năng lực sáng tạo ở
học sinh, GV không chỉ đặt các câu hỏi, giao nhiệm vụ mà còn phải khích lệ,
hoan nghênh những ý tưởng độc đáo, hợp lô gic và tôn trọng, cảm thông với

những quan điểm có sự khác biệt của học sinh nếu những quan điểm ấy không
vi phạm các chuẩn mực đạo đức, văn hóa, pháp luật.
1.1.3. Vấn đề đọc – hiểu
Theo tác giả Trần Đình Sử: “Dạy văn là dạy cho học sinh năng lực đọc, kĩ
năng đọc để học sinh có thể đọc – hiểu bất cứ văn bản nào cùng loại” [11]…
Không có năng lực đọc hiểu học sinh chỉ có thể đọc hiểu một số văn bản đã
học trong chương trình. Còn những văn bản tương tự ngoài chương trình, dẫu
có giá trị lớn cũng khó đến được với người học và không thể khai thác hết
được các tầng bậc tri thức trong những văn bản đó. Để khắc phục tình trạng
này học sinh cần được trang bị hệ thống công cụ đọc hiểu.
Chính vì vậy đọc – hiểu là hoạt động rất quan trọng và đó cũng chính là bước
đi ban đầu khi tiếp xúc với tác phẩm, đồng thời là khâu đầu tiên của quá trình
đọc – hiểu tác phẩm. Tác phẩm luôn tồn tại dưới dạng ngôn ngữ, vì thế muốn
hiểu được tác phẩm chúng ta phải khám phá tầng ngôn ngữ bằng cách đọc văn
bản.
Có hai hình thức đọc – hiểu tác phẩm đó là đọc thầm và đọc thành tiếng. Đọc
thầm là hình thức đọc bằng mắt, đọc cho cá nhân người tiếp nhận, quá trình
tiếp nhận diễn ra ở bên trong người đọc. Còn đọc thành tiếng là một cách đọc
để thưởng thức, chia sẻ những cả nhận về văn bản trong một nhóm người đọc,
biến những câu chữ thành các âm thanh và giai điệu.

10


Các bước để đọc – hiểu văn bản Ngữ văn
+ Bước 1: Tạo tâm thế: Đây là khâu chuẩn bị về mặt tâm thế cho người
đọc và người học. Bởi lẽ xuất phát từ nhu cầu cá nhân, hơn nữa nó là một hoạt
động đặc biệt, nhiều người cùng thực hiện trong một không gian lớp học, một
thời gian là giờ học. HS chuẩn bị tâm lí hứng thú để bước vào giờ học, đảm
bảo có thể tiếp thu những kiến thức mới mẻ một cách thoải mái và hiệu quả

nhất.
+ Bước 2: Hoạt động tri giác ngôn ngữ: Đây chính là sự khám phá,
nhận biết, nắm bắt tầng bậc của ngôn ngữ trong tác phẩm. Nói cách khác đây
chính là hoạt động giúp người học hiểu được ý nghĩa của ngôn ngữ cả về
nghĩa đen và nghĩa bóng.
+ Bước 3: Tái tạo hình tượng nghệ thuật: Đây là quá trình làm xuất
hiện bức tranh thế giới hình tượng ẩn chứa đằng sau ngôn từ nghệ thuật trong
tâm trí người đọc, người học.
+ Bước 4: Phân tích, cắt nghĩa, khái quát: Đó chính là lần lượt chia nhỏ
đối tượng, làm tường minh ý nghĩa của các chi tiết và cuối cùng là nói lên ý
nghĩa khái quát của các chi tiết, đồng thời của cả tác phẩm.
1.2. Cơ sở thực tiễn
Để có thể bắt kịp theo xu thế đổi mới giáo dục hiện nay nhà trường THPT
nói chung và bộ môn Ngữ văn nói riêng đã có những thay đổi theo hướng
phát triển năng lực cho học sinh. Tuy nhiên, vẫn còn một số hạn chế trong quá
trình thiết kế bài học, cũng như trong việc giảng dạy. Việc áp dụng các kĩ
thuật và phương pháp mới vẫn chưa được thể hiện rõ nét, chưa phát huy hết
được năng lực Ngữ văn cho học sinh THPT và còn nhiều hạn chế. Học sinh
vẫn còn khá thụ động trong việc lĩnh hội tri thức.
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn tới thực trạng trên, cụ thể ở một số
nguyên nhân cơ bản sau:

11


Về phía giáo viên chưa thực sự thay đổi theo cách dạy học mới, vẫn
còn lối dạy học truyền thống thầy đọc trò chép.
Hiện nay tại một số trường THPT cơ sở vật chất vẫn chưa đủ đáp ứng
yêu cầu cho việc ứng dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học mới. Chính vì
điều đó cũng làm cho người dạy gặp nhiều khó khăn trong việc vận dụng các

kĩ thuật dạy học tích cực, tổ chức các kế hoạch dạy học có ứng dụng công
nghệ thông tin.
Về phía học sinh do đã quen với lối học truyền thống nên khi bắt tay
vào việc tự chủ động khám phá tri thức các em còn thụ động, chưa có sự cố
gắng lĩnh hội tri thức.
Vì vậy, để các em có thể phát huy cũng như tích lũy thêm các năng lực
của bản thân, kích thích được hứng thú học, nhà trường phổ thông cần trang
bị những điều kiện tối ưu để giúp cho người GV có thể chuẩn bị thật tốt tiết
dạy của mình. GV cần sử dụng nổi bật các PPDH theo đặc thù của môn Ngữ
văn để từ đó nâng cao chất lượng của việc dạy học.

12


Chương 2. QUY TRÌNH XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC ĐỌC
HIỂU VĂN BẢN “CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA” THEO ĐỊNH
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NGỮ VĂN CỦA HỌC SINH
THPT
2.1. Định hướng dạy học đọc hiểu Ngữ văn theo tiến trình phát triển năng
lực người học
2.1.1. Dạy học gắn liền với đời sống thực tiễn
Khi xây dựng một kế hoạch dạy học để đảm bảo học đi đôi với hành thì
bài học cần phải được mở đầu bằng thực tiễn và kết thúc bằng thực tiễn.
Trong dạy học, nhất là đối với dạy học môn Ngữ văn thì việc dạy học
gắn với đời sống thực tiễn lại càng được thể hiện rõ nét. Đời sống ở đây có
thể hiểu là đời sống tâm hồn, tâm tư, tình cảm của học sinh và rộng hơn là
thực tiễn những gì xảy ra xung quanh cuộc sống. Dạy học Ngữ văn gắn với
đời sống là từ cuộc sống, con người diễn ra trong tác phẩm làm cho HS hiểu
rõ hơn về thực tại bên ngoài. Đồng thời các em có thể vận dụng những hiểu
biết bên ngoài xã hội để cảm thụ, lý giải các hiện tượng đời sống trong tác

phẩm. Thông qua việc dạy học này còn góp phần bổ sung thêm cho HS kĩ
năng ứng xử, vận dụng những nhu cầu của thực tiễn. Nói cách khác, việc dạy
học gắn với thực tiễn sẽ giúp cho HS có được những kĩ năng sống trong đời
sống và tự khẳng định mình theo bốn mục tiêu của GD mà UNESCO đề ra
“Học để biết, học để làm, học để cùng chung sống và học để tự khẳng định
mình”.
2.1.2. Dạy học Ngữ văn phải đảm bảo quan điểm tích hợp
Chúng ta có thể hiểu một cách khái quát về tích hợp đó là sự gắn kết
kiến thức theo hướng hệ thống hóa hoặc liên kết mở rộng dựa trên các điểm
tương đồng, có thể hỗ trợ nhau giữa các ngành học nhằm mục đích làm sâu
sắc hơn nhận thức của người học về bản chất của các sự vật, hiện tượng.

13


Dạy học Ngữ văn đảm bảo quan điểm tích hợp sẽ góp phần kích thích sự
hứng thú, vận dụng tối đa kiến thức, kĩ năng của HS vào bài học. Qua đó thúc
đẩy sự hình thành, phát triển các năng lực khác cho HS. HS sẽ là chủ thể nhận
thức, GV là người tổ chức, kiểm tra và định hướng hoạt động học tập cho HS
một cách hợp lí.
2.1.3. Dạy học lấy người học làm trung tâm, tổ chức các hoạt động học tập
cho học sinh
Để thực hiện tốt quan điểm dạy học “lấy học sinh làm trung tâm” của hoạt
động học, hướng tới việc phát triển các năng lực vốn có của HS thì người dạy
cần phải đặt người học vào vai trò là chủ thể của hoạt động học. Người học là
người chủ động lĩnh hội, tiếp nhận, khám phá kiến thức và tham gia tích cực
vào các hoạt học tập.
Giáo viên là người dẫn đường, tổ chức các hoạt động học cho học sinh.
Điều này sẽ góp phần làm cho HS chủ hơn trong việc thu nạp kiến thức, tránh
tình trạng thầy đọc trò chép một cách thụ động.

2.2. Quy trình xây dựng kế hoạch dạy học đọc hiểu văn bản “Chiếc
thuyền ngoài xa” theo định hướng phát triển năng lực Ngữ văn của học
sinh THPT
2.2.1. Nghiên cứu kĩ lưỡng nội dung bài học
Bước này được đặt ra bởi việc xác định vị trí, đặc điểm và mục
tiêu của bài học được xem là khâu quan trọng, không thể thiếu của mỗi kế
hoạch dạy học. Mục tiêu (yêu cầu) vừa là cái đích hướng tới, vừa là yêu cầu
cần đạt của mỗi giờ học hay nói khác đi đó là thước đo kết quả quá trình dạy
học. Nó giúp GV xác định rõ các nhiệm vụ sẽ phải làm (hình thành, phát triển
các năng lực nào cho HS, các năng lực đó được cụ thể hóa thành những biểu
hiện về mặt kiến thức, kĩ năng, thái độ cần đạt của người học sau mỗi qua
trình học tập).

14


Xác định cấu trúc của nội dung bài học, bài học gồm các đơn vị
nào? Cách tổ chức, triển khai các đơn vị nội dung đó của SGK? Đơn vị nội
dung nào là trọng tâm, cần tìm hiểu sâu và lưu ý những gì?...
Đó còn là việc xác định mối liên hệ giữa tri thức, kĩ năng cơ bản
mà bài học đưa ra với các tri thức, kĩ năng HS đã và sẽ được học trong
chương trình để lựa chọn những định hướng sao cho phù hợp, đảm bảo khai
thác, phát huy tối đa khả năng của HS trong giờ học.
Bước này còn giúp HS nắm bắt được các đơn vị kiến thức cơ
bản trong nội dung bài học mà GV đã phân chia cụ thể.
Và như vậy cũng đặt ra yêu cầu bắt buộc GV phải nghiên cứu
SGK và các tài liệu liên quan để hiểu chính xác, đầy đủ những nội dung của
bài học. Xác định những kiến thức, kĩ năng, thái độ cơ bản cần hình thành và
phát triển ở HS.
Nội dung bài học ngoài phần kiến thức cơ bản được trình bày

trong SGK còn có thể đã được trình bày trong các tài liệu khác. Kinh nghiệm
của các GV lâu năm cho thấy: trước hết nên đọc kĩ nội dung bài học và hướng
dẫn tìm hiểu bài trong SGK để hiểu, đánh giá đúng nội dung bài học rồi mới
chọn đọc thêm tư liệu để hiểu sâu, hiểu rộng nội dung bài học.
Trong bài học “Chiếc thuyền ngoài xa” cần xác định được những mục
tiêu bài học về kiến thức, kĩ năng và thái độ:
1. Kiến thức
- Cảm nhận được suy nghĩ của người nghệ sĩ nhiếp ảnh khi phát hiện ra
sự thật: đằng sau bức ảnh rất đẹp về chiếc thuyền trong sương sớm mà anh
tình cờ chụp được là số phận đau đớn của người phụ nữ và bao ngang trái
trong một gia đình hàng chài.
- Từ đó thấu hiểu: mỗi người trong cõi đời, nhất là người nghệ sĩ,
không thể đơn giản, sơ lược khi nhìn nhận cuộc sống và con người.

15


- Nghệ thuật kết cấu độc đáo, cách triển khai cốt truyện, khắc họa nhân
vật của một cây bút viết truyện ngắn có bản lĩnh và tài hoa.
- Tình huống truyện độc đáo mang ý nghĩa khám phá, phát hiện sâu sắc
về đời sống.
2. Kĩ năng
- Rèn luyện kĩ năng đọc - hiểu, kĩ năng phân tích tác phẩm văn xuôi.
- Tích hợp giáo dục kỹ năng sống.
3. Thái độ
- Giúp HS có quan niệm đúng đắn về nghệ thuật chân chính.
- Bồi dưỡng cho HS biết trân trọng giá trị cuộc sống.
Người dạy còn cần phải hình thành cho HS các tri thức về thực tiễn đời
sống có liên quan đến bài học như: Vấn nạn bạo lực gia đình (tình trạng, các
biện pháp giải quyết,…); Quan niệm về con người, đời sống và nghệ thuật ẩn

chứa đằng sau văn bản.
Ngoài ra, GV cần tham khảo những nguồn tài liệu có liên quan để chọn
lọc những tri thức góp phần mở rộng kiến thức cho HS. Ví dụ như:
Thiết kế dạy học Ngữ văn 12 tập 2, NXB Giáo dục do Tác giả Lưu Đức
Hạnh chủ biên năm 2008.
Thiết kế bài giảng Ngữ văn 12 tập 2, NXB Hà Nội do Tác giả Nguyễn
Văn Đường chủ biên năm 2008…
Xác định chính xác kiến thức trọng tâm của bài học đó là:
Thông qua hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh, đã thể hiện ý
tưởng nghệ thuật nào của nhà văn? Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở
tòa án huyện đã giải thích cho độc giả hiểu được tại sao người phụ nữ ấy
không chịu bỏ lão chồng vũ phu để có được một cuộc sống tốt đẹp, hạnh phúc
hơn. Đồng thời qua câu chuyện, người học nêu được cảm nhận của bản thân
về cuộc sống nói chung và cuộc sống của người đàn bà nói riêng. Phát hiện

16


được các tầng ý nghĩa đằng sau tấm ảnh được chọn trong bộ lịch năm ấy, các
biện pháp nghệ thuật mà tác giả sử dụng để tạo nên thành công cho văn bản.
Từ đó giáo viên triển khai, giao nhiệm vụ học tập ở nhà trước khi lên
lớp cho HS tìm hiểu.
Để thực hiện được điều đó, HS cần tìm hiểu và chủ động nắm bắt các
đơn vị kiến thức về tác giả (cuộc đời, sự nghiệp), đọc hiểu khám phá các tầng
tri thức, các biện pháp nghệ thuật được tác giả sử dụng, ý nghĩa thông điệp mà
tác giả gửi gắm thông qua văn bản.
2.2.2. Tìm hiểu đối tượng người học
Là việc xác định khả năng đáp ứng các nhiệm vụ nhận thức của
HS, gồm: xác định những kiến thức, kĩ năng mà HS đã có, những lỗ hổng
kiến thức, kĩ năng chưa thuần thục và những kiến thức, kĩ năng mà HS cần có.

Thông qua việc tìm hiểu đối tượng người học GV sẽ dự kiến những khó khăn,
những tình huống có thể nảy sinh và các phương án giải quyết.
Bước này được đặt ra bởi trong giờ học theo định hướng đổi mới
từ chương trình định hướng nội dung sang tiếp cận năng lực của người học sẽ
quan tâm nhiều đến việc HS làm được cái gì, làm như thế nào qua việc học
hơn là quan tâm đến việc học sinh học được cái gì.
GV đồng thời vừa phải nắm vững chuyên môn của bản thân vừa
phải tìm hiểu chi tiết đối tượng HS của mình để có những PPDH, PTDH, các
hình thức tổ chức dạy học, đánh giá sao cho phù hợp và đạt hiệu quả tối đa.
Như vậy, trước khi xây dựng kế hoạch dạy học cho giờ học, GV
phải vạch ra trước các tình huống có thể có, các cách giải quyết tình huống và
nhiệm vụ học tập của HS. Nói cách khác, việc tìm hiểu đối tượng HS càng chi
tiết bao nhiêu thì tính khả thi của việc xây dựng kế hoạch tổ chức học đọc –
hiểu càng hiệu quả bấy nhiêu.

17


Bước này tuy chỉ là dự kiến nhưng lại đóng vai trò quan trọng
bởi lẽ trong thực tiễn, có nhiều giờ học do không được dự kiến trước hoặc dự
kiến chưa được cụ thể nên GV đã gặp khó khăn trong việc giải quyết những ý
kiến không đồng nhất của HS. Chính vì vậy dù không thể bao quát hết được
tối đa HS trong lớp, nhưng mỗi GV nên dành thời gian nhất định để kiểm tra
bài soạn của HS trước giờ học kết hợp với kiểm tra đánh giá thường xuyên để
có thể dự kiến trước khả năng đáp ứng các nhiệm vụ nhận thức cũng như phát
huy tích cực vốn kiến thức, kĩ năng đã có của HS.
Đối với chương trình học Ngữ văn lớp 12, văn bản “Chiếc thuyền
ngoài xa” là một văn bản trọng tâm, cũng là một trong số những tác phẩm thể
hiện quan điểm đổi mới về phương pháp sáng tác của tác giả. Chính vì vậy sẽ
có rất nhiều tầng tri thức cần khám phá và mở rộng cho HS. GV cần phải tìm

hiểu xem đối tượng HS của mình ở mức độ tiếp thu nào, phân bậc HS để có
thể truyền đạt tối đa và mở rộng kiến thức nhằm phát huy được các năng lực,
phẩm chất vốn có của bản thân HS, hình thành thêm các kĩ năng mới.
Những tri thức trong văn bản Chiếc thuyền ngoài xa, HS đã nắm bắt
được về tác giả (cuộc đời, sự nghiệp), hoàn cảnh ra đời, bố cục, hệ thống nhân
vật. Chính vì vậy GV có thể đi nhanh những phần kiến thức trên để đi vào
trọng tâm nội dung bài học. GV sử dụng một số phương pháp để HS có quyền
tự chủ trình bày những vốn kiến thức đã có nêu trên.
Giáo viên dự kiến trong phần tìm hiểu chi tiết văn bản, HS sẽ chủ động
trả lời được những kiến thức nào và gặp khó khăn ở đâu. Phần dự kiến này sẽ
giúp giáo viên có cách giải quyết tối ưu nhất. Tùy vào từng đối tượng học
sinh, mức độ học lực của học sinh qua đó giáo viên sẽ có sự điều chỉnh linh
hoạt so với những dự định đã đặt ra ban đầu.
2.2.3. Tham khảo, lựa chọn và xây dựng các phương án dạy học sẽ thiết kế

18