SKKN: Đổi mới phương pháp dạy học bộ môn Vật lí

Đổi mới phương pháp dạy học bộ môn Vật Lí

MỤC LỤC
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1
1. Lí do chọn đề tài
1
2. Mục đích nghiên cứu
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
1
4. Phương pháp nghiên cứu
1
5. Kế hoạch thực hiện
2
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
3
1. Cơ sở lí luận
3
2. Cơ sở thực tiễn
4
3. Nội dung thực hiện các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học
4
trong bộ môn Vật lí 6
3.1. Dạy học hợp tác theo nhóm
4
3.2. Sử dụng phương pháp trực quan
7
3.3. Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề
8
3.4. Phấn đấu làm đầy đủ, có chất lượng các thí nghiệm chứng minh
10

trên lớp:
3.5. Xây dựng hệ thống câu hỏi, hướng dẫn học sinh quan sát hiện
11
tượng ……
3.6. Tăng cường luyện tập độc lập cho học sinh trên lớp
11
3.7. Sử dụng “phiếu học tập” cho mỗi học sinh
12
4. Giáo án minh họa
13
5. Kết quả thực hiện
16
III. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
18
1. Kết luận
18
2. Bài học kinh nghiệm
18
3. Khuyến nghị
19
Tài liệu tham khảo
A. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài.
Môn Vật lí có vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo của
trường trung học cơ sở, cung cấp cho học sinh một hệ thống kiến thức vật lí
cơ bản, bước đầu hình thành ở học sinh những kỹ năng và thói quen làm việc
1


khoa học.

Vật lí là một môn khoa học thực nghiệm nên việc sử dụng các thiết bị thí
nghiệm, quan sát thí nghiệm, giải thích hiện tượng, thảo luận nhóm, sử dụng
hình ảnh trực quan, đặt câu hỏi dẫn dắt học sinh trả lời…là không thể thiếu
được trong quá trình học tập bộ môn. Do đó việc hướng dẫn học sinh nắm
vững kiến thức, hình thành kỹ năng quan sát, hướng dẫn các em suy đoán các
hiện tượng vật lí dần hình thành từng bước trong mỗi bài học cụ thể. Thông
qua việc tiến hành thí nghiệm, học sinh tiếp nhận được kiến thức một cách dễ
dàng, hiểu sâu hơn về các hiện tượng vật lí.
Muốn hoàn thành tốt tiết dạy trên lớp, chúng ta không thể không sử dụng thiết
bị dạy học làm thí nghiệm chứng minh trên lớp, đặt câu hỏi, sử dụng phiếu
học tập…Vậy làm thế nào để học sinh hứng thú học tập môn Vật lí, giải thích
được một số hiện tượng vật lí thường xảy ra trong cuộc sống thường ngày?
Chính vì lí do đó tôi chọn đề tài “Đổi mới phương pháp dạy học môn Vật lí
6”
2. Mục đích nghiên cứu
- Đổi mới phương pháp trong dạy học môn Vật lí 6 có thể làm cho những em
thích học tập môn Vật lí có hứng thú học tập.
- Có thể rèn luyện cho học sinh có được một cách học để tiếp thu bài nhanh
nhất, hình thành tư duy lôgic khoa học cho học sinh.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu : Học sinh khối 6 trường THCS
- Các dạng bài tập mẫu hướng dẫn học sinh cách thực hiện.
- Thông qua việc thực hiện nội dung đề tài, kiểm tra, so sánh kết quả học tập
của học sinh qua hai năm học 2015-2016 và 2016-2017.
4. Phương pháp nghiên cứu
- Hướng dẫn học sinh quan sát thí nghiệm, độc lập suy nghĩ trả lời các câu hỏi
của giáo viên.
- Phát huy tính tích cực, tinh thần tự giác trong học tập của học sinh.
2

- Giúp học sinh yêu thích môn học, có tinh thần học hỏi ở thầy cô, bạn bè…
- Sử dụng phiếu học tập đối với từng bài học phù hợp để học sinh hứng thú
trong giờ học, hiểu bài trên lớp dễ dàng hơn.
- Đổi mới phương pháp dạy học là dùng hình ảnh để minh họa trong từng bài
học cụ thể, thí nghiệm chứng minh trên lớp,…
Tập trung nghiên cứu việc sử dụng đổi mới phương pháp dạy học Vật lí lớp 6.
5. Kế hoạch thực hiện.
Để thực hiện hoàn thành tốt sáng kiến kinh nghiệm tôi xin trình bày kế hoạch
thực hiện đề tài như sau:
- Đầu tháng 8 năm 2016 nghiên cứu và đăng ký tên đề tài.
- Vào tháng 9 năm 2016, tìm tài liệu nghiên cứu, tham khảo và liên hệ thực tế
ở trường nơi công tác giảng dạy. Lập thành đề cương nghiên cứu áp dụng đề
tài trong giảng dạy.
- Đến 17/4/2017 kết thúc đề tài.
Cụ thể qua điều tra kết quả học tập của học sinh năm học 2015-2016 khi chưa
áp dụng đề tài:

TSHS
79

Giỏi
TS
15

Khá
%
19

TS

39

%
49,4

Trung bình
TS
%
24
30,4

Yếu
TS
1

%
1,2

B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lí luận.
Luật giáo dục năm 2005 (điều 5) quy định “Phương pháp giáo dục phải
phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy, sáng tạo của người học;
bồi dưỡng cho người học năng lực học tập, khả năng thực hành, lòng say
mê học tập và ý chí vươn lên”. Do đó, đổi mới phương pháp dạy học nhằm
giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, rèn luyện thói quen và khả năng
tự học, tinh thần hợp tác, kỹ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống
3


khác nhau trong học tập và trong thực tiễn; tạo niềm tin, niềm vui, hứng thú

trong học tập...Từ đó học sinh dần hình thành hiểu biết, năng lực và phẩm
chất. Đó là điều kiện cần thiết cho bản thân học sinh và cho sự phát triển của
xã hội.
Đổi mới phương pháp dạy học các môn học nói chung và môn Vật lý nói
riêng ở trường THCS xuất phát từ các quan niệm sau:
- Mục tiêu của ngành giáo dục, trong đó hoạt động cơ bản là dạy học, là hình
thành và phát triển nhân cách của học sinh. Dạy học không chỉ đơn thuần
cung cấp cho học sinh những tri thức và kinh nghiệm xã hội mà loài người đã
tích lũy được, mà phải góp phần tích cực vào việc hình thành và phát triển
nhân cách theo mục tiêu đào tạo. Học sinh càng được tham gia tích cực, chủ
động vào các hoạt động học tập thì phẩm chất và năng lực của cá nhân càng
sớm được hình thành phát triển và hoàn thiện. Tính năng động, sáng tạo là
những phẩm chất rất cần thiết trong cuộc sống hiện đại, phải được hình thành
ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.
- Trước đây, trong giảng dạy các môn học, người giáo viên chỉ chú trọng
truyền đạt các tri thức khoa học của bộ môn mà coi nhẹ phương pháp học tập
và nghiên cứu mang tính đặc thù của môn học đó (gọi là phương pháp bộ
môn). Ngày nay, cùng với tri thức khoa học của môn học, giáo viên phải làm
cho học sinh nắm vững và sử dụng các phương pháp bộ môn. Điều đó có ý
nghĩa to lớn với nhiệm vụ học tập trước mắt và cả trong tương lai.
- Việc đổi mới phương pháp dạy học phải góp phần thực hiện sự phân hóa
trong dạy học. Năng lực của học sinh trong một lớp học không hoàn toàn
giống nhau, việc phân hóa tiến tới cá nhân hóa trong dạy học là xu hướng tất
yếu để đảm bảo sự phát triển tối ưu cho mỗi học sinh.
- Mỗi môn học có các đặc trưng riêng, Vật lí học là môn koa học thực
nghiệm. Đổi mới phương pháp phải xuất phát từ đặc trưng này của bộ môn.
Tóm lại, dạy học không chỉ là “dạy chữ” mà phải qua dạy chữ mà “dạy
người”. Tất nhiên, hình thành và phát triển nhân cách không chỉ có nhà
4

trường. Trong nhà trường cũng không chỉ có hoạt động dạy học, tuy nhiên
dạy học là hoạt động chủ yếu.
2. Cơ sở thực tiễn
- Trong những năm thực hiện cải cách giáo dục chúng ta có nhiều cố gắng đổi
mới và đa dạng hóa cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân, đổi mới nội dung
giáo dục trong nhà trường. Tuy nhiên, về phương pháp giáo dục và dạy học
thì chưa có sự quan tâm đầy đủ, phương pháp dạy học chưa được đổi mới
tương xứng.
- Những năm gần đây, do nhiều tác động khách quan, phương pháp và chất
lượng dạy học đã có sự phân hóa và đã có không ít giáo viên giỏi, học sinh
giỏi. Ở những giáo viên này phương pháp dạy học có nhiều cải tiến theo
hướng hiên đại. Về cơ bản giảng dạy bộ môn Vật lí ở trường THCS hiện nay,
trình độ chung của học sinh còn thấp, học sinh chưa biết vận dụng linh hoạt
các kiến thức đã được học vào cuộc sống hoặc chỉ vận dụng kiến thức một
cách đơn giản, máy móc…
3. Nội dung thực hiện các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học trong
bộ môn Vật lí 6.
Trong quá trình giảng dạy, cùng với việc sử dụng đổi mới phương pháp dạy
học trong trường THCS, bộ môn Vật lí nói chung và Vật lí 6 nói riêng phải
thực hiện kết hợp một số giải pháp sau đây:
3.1. Dạy học hợp tác theo nhóm:
Dạy học hợp tác theo nhóm là một thuật ngữ để chỉ cách dạy học trong đó
học sinh trong lớp được tổ chức thành các nhóm một cách thích hợp, được
giao nhiệm vụ và được khuyến khích thảo luận, hướng dẫn hợp tác làm việc
với nhau giữa các thành viên để cùng đạt được kết quả chung là hoàn thành
nhiệm vụ của cả nhóm.
Hoạt động dạy học hợp tác theo nhóm thường bao gồm các bước:
Bước 1: Làm chung cho cả lớp
Giáo viên nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức; tổ chức nhóm, giao

5


nhiệm vụ cho từng nhóm và hướng dẫn cách làm việc theo nhóm.
Bước 2: Hoạt động nhóm
Từng nhóm làm việc riêng trong không khí thi đua với các nhóm khác. Thành
viên trong mỗi nhóm trao đổi ý kiến , phân công nhóm sau đó từng thành viên
làm việc theo sự phân công đó và có thể bàn bạc, trao đổi với nhau khi cần
thiết. Giáo viên giám sát sự hoạt động của nhóm và của từng cá nhân học
sinh.
Bước 3: Thảo luận, tổng kết trước cả lớp
Các nhóm lần lượt báo cáo kết quả, giáo viên tổ chức cho học sinh ở các
nhóm khác nhận xét, đánh giá và giáo viên xác nhận lại khi cần thiết. Giáo
viên tổng kết, chốt lại những điểm quan trọng sau khi các nhóm đã báo cáo
xong. Cuối cùng giáo viên động viên, khen ngợi các nhóm cũng như các cá
nhân hoàn thành tốt nhiệm vụ, phê phán những cá nhân và nhóm chưa hoạt
động tích cực.
Trong quá trình thực hiện dạy học hợp tác theo nhóm, giáo viên cần làm các
công việc sau:
* Tổ chức nhóm:
+ Quy mô nhóm:
Mỗi nhóm nên có từ 3 đến 6 học sinh. Nhóm 3 đến 4 học sinh là nhóm nhỏ,
thích hợp với các hoạt động giải bài tập rèn luyện kĩ năng hay thực hành
trong lớp. Với nhóm nhỏ, các em thảo luận, đề ra được quyết định nhanh hơn,
giáo viên quản lí các thành viên trong nhóm dễ dàng hơn, nhưng việc bao
quát các nhóm phức tạp hơn, việc theo dõi hoạt động và thời gian để các
nhóm trình bày kết quả phải nhiều hơn vì có nhiều nhóm hơn.
Nhóm từ 5 đến 6 học sinh là nhóm lớn, chủ yếu thích hợp với những công cụ
lớn, phức tạp như thực hành thí nghiệm. Các nhóm lớn dễ tạo cho học sinh
cảm giác vui, hồ hởi và niềm tin vào sự thành công. Tuy nhiên, sự phối hợp

giữa các thành viên trong nhóm là phức tạp hơn, khó đạt được sự đồng thuận
hơn. Giáo viên khó khăn hơn trong việc quản lí các thành viên trong nhóm
6


lớn nhưng dễ dàng bao quát chung các nhóm hơn và thời gian để các nhóm
trình bày kết quả cũng ít hơn.
+ Phân công nhiệm vụ trong nhóm:
Trong các nhóm thường có các thành phần: Trưởng nhóm, thư kí nhóm, báo
cáo viên và các thành viên còn lại. Trưởng nhóm chịu trách nhiệm chỉ đạo,
điều khiển nhóm, thư kí có trách nhiệm ghi chép lại các kết quả công việc của
nhóm. Các thành viên còn lại trong nhóm có trách nhiệm tham gia tích cực
vào hoạt động của nhóm theo sự phân công của nhóm trưởng.
Sự phân công nhiệm vụ trong nhóm cần linh hoạt, không phải luôn cần có
đầy đủ các thành phần như trên. Tuy nhiên một nhóm nhất thiết nên có trưởng
nhóm để triển khai hoạt động của nhóm. Các thành phần trong một nhóm
cũng cần thực hiện luân phiên, các em trong nhóm lần lượt trao đổi với nhau
thực hiện các vai trò đó để đều có cơ hội rèn luyện về mọi mặt như nhau.
* Các kiểu chia nhóm:
Chia nhóm theo trình độ học sinh. Khi đó, học sinh trong lớp được chia vào
các nhóm thường theo một số kiểu sau: Nhóm nhiều trình độ (trong nhóm có
cả học sinh giỏi, khá, trung bình, yếu); nhóm cùng trình độ (các em học sinh
trong một nhóm có khả năng học tập tương đối như nhau). Với nhóm nhiều
trình độ các em học yếu có cơ hội học hỏi các em học khá, giỏi. Ngoài những
cách chia nói trên, vẫn có thể có những cách chia nhóm dựa trên sự tương
đồng với dụng cụ thực hành thí nghiệm, đảm bảo đầy đủ các dụng cụ cho các
nhóm thực hành có hiệu quả.
* Giao nhiệm vụ cho nhóm:
Giáo viên giao nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm thực hiện. Sau khi giao nhiệm
vụ cho các nhóm, giáo viên cần kiểm tra xem từng nhóm, từng học sinh đã

hiểu được nhiệm vụ của mình chưa. Có thể thực hiện đều này bằng cách hỏi
một vài nhóm trưởng cũng như một vài em khác, yêu cầu các em đứng lên nói
rõ nhiệm vụ của mình. Giáo viên cũng cần quy định rõ thời gian yêu cầu phải
hoàn thành hoạt động nhóm, thường với mọi hoạt động, thời gian từ 5 đến 7
7


phút.
* Giáo viên quản lí hoạt động nhóm:
Trong khi các nhóm hoạt động, giáo viên cần bao quát, chỉ đạo học sinh theo
các chú ý sau:
- Quan sát tất cả các nhóm, phát hiện và hỗ trợ các nhóm có khó khăn thông
qua các câu hỏi dẫn dắt, các hướng dẫn thích hợp.
- Phát hiện các nhóm làm việc chưa tích cực, mất trật tự…để nhắc nhở, uốn
nắn. Các nhóm tích cực khuyến khích, động viên kịp thời. Dù là khuyến
khích hay nhắc nhở học sinh, cử chỉ của giáo viên phải thể hiện thái độ thân
mật, hợp tác, tạo niềm tin cho học sinh.
* Tổ chức hoạt động thảo luận, tổng kết trước toàn lớp:
Khi các nhóm đã hoàn thành hoạt động, giáo viên yêu cầu mỗi nhóm cử đại
diện lên trình bày trước toàn lớp và nêu rõ quy định về cách trình bày như
đứng tại chỗ hay lên bảng, chỉ diễn đạt bằng lời nói hay kết hợp với viết
bảng…Sau khi giáo viên yêu cầu một vài nhóm lên trình bày, các nhóm khác
quan sát, nhận xét, bổ sung. Sự nhận xét, bổ sung lẫn nhau giữa các nhóm là
rất quan trọng, nó thể hiện sự tương tác giữa các nhóm và sự gắn kết của cả
lớp trong mục tiêu chung của nhiệm vụ học tập. Sau khi mỗi nhóm đã trình
bày và có sự nhận xét, bổ sung của các học sinh ngoài nhóm, giáo viên đưa ra
ý kiến của mình, thể thức hóa kết quả của mỗi nhóm trước cả lớp.
Cuối cùng, sau khi các nhóm được chỉ định đều đã trình bày xong, giáo viên
tổng kết, chốt lại những điểm quan trọng trong kết quả của tất cả các nhóm và
nhận xét, động viên, khen ngợi các nhóm hoàn thành tốt nhiệm vụ, phê phán

những khiếm khuyết đã mắc phải của một số nhóm hay cá nhân trong quá
trình thực hiện hoạt động nhóm.
3.2. Sử dụng phương pháp trực quan trong tiết học:
Phương pháp trực quan hay nói chính xác hơn là nhóm các phương pháp sử
dụng các vật thực, mô hình, tranh vẽ… để minh họa cho các bài học nhằm cụ
thể hóa cái nhìn trừu tượng trong đối tượng và hiện tượng giúp học sinh khắc
8


phục khó khăn ban đầu, tiếp thu và vận dụng được các kiến thức một cách
hiệu quả, nhanh chóng.
Phương pháp trực quan thường được sử dụng trong việc dạy và học môn Vật
lí. Nhất là đối với bậc trung học cơ sở, giáo viên cần sử dụng các vật thật, mô
hình hay tranh vẽ để minh hoạ cho các bài học thêm sinh động.
3.3. Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề:
Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề là cách thầy tổ chức tạo ra một tình
huống hấp dẫn gợi sự tìm hiểu của học sinh, gợi ra những vướng mắc mà học
sinh chưa giải đáp ngay được, nhưng có liên hệ với tri thức đã biết, khiến họ
thấy có triển vọng tự giải đáp được nếu tích cực suy nghĩ.
Trong dạy học và giải quyết vấn đề, thầy giáo tạo ra những tình huống gợi
vấn đề, điều khiển học sinh phát hiện vấn đề, hoạt động tự giác, tích cực, chủ
động, sáng tạo để giải quyết vấn đề, thông qua đó mà kiến tạo tri thức mới,
rèn luyện kĩ năng và đạt được những mục tiêu học tập khác.
Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề thường có những đặc điểm sau đây:
- Học sinh được đặt vào tình huống gợi vấn đề chứ không phải là được thông
báo tri thức dưới dạng có sẵn.
Học sinh hoạt động tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo, tận lực huy động tri
thức và khả năng của mình để phát hiện và giải quyết vấn đề chứ không phải
là nghe thầy giảng một cách thụ động.
- Mục tiêu dạy học không chỉ là làm cho học sinh lĩnh hội kết quả của quá

trình phát hiện và giải quyết vấn đề, mà còn ở chỗ làm cho học sinh phát triển
khả năng tiến hành khám phá và lĩnh hội tri thức mới.
Trong dạy học và phát hiện vấn đề là việc điều khiển học sinh tự thực hiện
hoặc hòa nhập vào quá trình nghiên cứu vấn đề, quá trình này có thể chia làm
các bước sau:
Bước 1: Phát hiện và thâm nhập vấn đề
- Phát hiện vấn đề từ một tình huống gợi vấn đề thường do thầy tạo ra. Học
sinh có thể liên tưởng, dự đoán, suy nghĩ, tìm tòi tình huống gợi vấn đề.
9


- Giải thích và chính xác hóa tình huống khi cần thiết để hiểu đúng vấn đề
được đặt ra.
- Phát hiện vấn đề và đặt mục tiêu giải quyết vấn đề đó.
Bước 2: Tìm giải pháp
- Học sinh tìm một cách giải quyết vấn đề, cần làm rõ mối liên hệ giữa cái đã
biết và cái phải tìm. Trong Vật lí thường liên tưởng tới những khái niệm, đặc
điểm hoặc tính chất thích hợp.
- Tổ chức thu thập dữ liệu, học sinh tiến hành suy luận tìm ra hướng giải
quyết vần đề một cách hiệu quả.
Bước 3: Trình bày giải pháp
Khi giải quyết được vấn đề đặt ra, học sinh trình bày lại toàn bộ từ việc phát
biểu vấn đề cho tới giải pháp. Nếu vấn đề là một đề bài cho sẵn thì có thể
không cần phát biểu lại vấn đề. Trong khi trình bày, học sinh phải trình bày rõ
ràng, mạch lạc, logic.
Ví dụ: Biết 10dm3 có khối lượng 15kg
a) Tính thể tích của 1 tấn cát.
b) Tính trọng lượng của một đóng cát 3m3
Hoạt động của giáo viên và học sinh
Giáo viên đặt một số câu hỏi dẫn dắt học

Thực hiện lời giải

sinh làm bài tập theo trình tự các bước sau:
Bước 1: Phát hiện và thâm nhập vấn đề
Giáo viên hướng dẫn câu a của bài toán
Em hãy cho biết đề bài đã cho những đại
lượng nào?
+HS: Đề bài cho biết khối lượng và thể
tích của cát.
-GV: Bài toán yêu cầu tính những đại lượng
nào?
+HS: Bài toán yêu cầu tính thể tích và trọng
10


lượng của cát
-GV yêu cầu học sinh tóm tắt đề bài, giáo
viên theo dõi

Cho biết
V = 10dm3 = 0,01m3
m = 15kg

Bước 2:Tìm giải pháp
-GV: Bài toàn cho biết thể tích và khối

V = ? Khi m = 1tấn = 1000kg

lượng của cát, ta tính được đại lượng liên

P = ? Khi V = 3m3

quan nào?
+HS: Ta tính được khối lượng riêng của cát
-GV: Em hãy cho biết công thức tính khối
lượng riêng?
+HS: Khối lượng riêng được xác định theo
công thức

-GV: Sau khi tính được khối lượng riêng
của cát, các em tính thể tích của cát dựa vào
công thức biến đổi

với m = 1tấn = 1000kg
Giáo viên hướng dẫn câu b của bài toán
-GV: Em hãy cho biết công thức tính trọng
lượng của cát?
+HS: Công thức tính trọng lượng là
P = 10m
- GV: Muốn tính được trọng lượng của một
đóng cát có thể tích 3m3, trước hết ta phải
tính được khối lượng của cát. Vậy khối
11


lượng của cát được tính theo công thức
nào?
Khối lượng riêng của cát là

+ HS: Khối lượng của cát được tính theo
công thức m = D.V
- GV: Sau khi các em tính được khối lượng
của cát, ta áp dụng lại công thức P=10m sẽ
tính được trọng lượng của cát.
Bước 3: Trình bày giải pháp
Bằng các gợi ý và hướng dẫn của giáo viên,

a) Thể tích của một tấn cát là:….
b)Trọng lượng của một đóng cát 3m
Khối lượng của 3m3 cát là:
m = D.V = 1500.3 = 4500 (kg)
Trọng lượng của 3m3 cát là:

học sinh trình bày bài toán một cách chi
tiết, cụ thể.
- GV theo dõi, uốn nắn, sữa sai kịp thời.

P = 10.m = 10.4500 = 45000
(N)

Đáp số: a) V = 4500 (kg)

b) P = 45000 (N)

3.4. Phấn đấu làm đầy đủ, có chất lượng các thí nghiệm chứng minh trên
lớp:
Vật lí là bộ môn khoa học thực nghiệm. Các tri thức Vật lí là sự khái quát hóa
các kết quả nghiên cứu thực nghiệm và các hiện tượng xảy ra trong đời sống.
Không có thí nghiệm, học sinh không có cơ sở để thực hiện các thao tác tư

duy để tiếp nhận tri thức mới. Do đó mọi tri thức mà giáo viên truyền đạt đến
học sinh về bản chất là áp đặt. Chính cách dạy chay là một trong những
nguyên nhân của tình trạng chất lượng học tập bộ môn còn thấp và cũng đồng
thời là sự tách rời giữa học và hành, giữa nhà trường và cuộc sống.
Trong học tập, nếu sử dụng các đồ dùng dạy học thực hiện các thí nghiệm
chứng minh trên lớp ta dễ dàng nhận thấy học sinh học tập hứng thú hơn, sinh
động hơn, hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, trang thiết bị trong nhà trường còn hạn chế. Để thực hiện các thí
nghiệm trong các tiết dạy đạt hiệu quả, giáo viên bộ môn trực tiếp giảng dạy
12


cần thực hiện các bước sau:
+ Chủ động và có kế hoạch làm đồ dùng dạy học ngay từ đầu năm học: Cùng
với việc lập kế hoạch dạy học, giáo viên phải tính đến các điều kiện cụ thể
trong nhà trường mà xây dựng kế hoạch làm và sử dụng trang thiết bị dạy học
phù hợp.
+ Giáo viên bộ môn phối hợp với nhóm bộ môn, tập thể tổ rèn kĩ năng thực
hiện các thí nghiệm chứng minh.
3.5. Giáo viên xây dựng hệ thống câu hỏi hướng dẫn học sinh quan sát
hiện tượng, phân tích các kết quả thí nghiệm, vận dụng các kiến thức có
liên quan…để đi đến tri thức mới.
Để tổ chức tốt cho học sinh làm việc trên lớp một cách chủ động, tích cực,
đúng hướng…vai trò tổ chức của giáo viên thể hiện chủ yếu qua hệ thống câu
hỏi:
+ Các câu hỏi phải được sắp xếp thành hệ thống, đảm bảo tính lôgic và theo
nguyên tắc từ dễ đến khó, từ khái quát đến cụ thể…
+ Các hiện tượng mà học sinh quan sát được là một chỉnh thể, các em cần tự
mình phân tích để lí giải từng bộ phận, từng khía cạnh, từng giai đoạn…để
nắm vững được bản chất và quy luật của chúng. Nếu học sinh không tự làm

được theo các yêu cầu đó, giáo viên mới tách ra thành những câu hỏi nhỏ, cụ
thể và chi tiết hơn.
+ Học sinh quan sát hiện tượng, phân tích kết quả phát huy được năng lực của
mọi đối tượng học sinh. Đối với học sinh khá - giỏi trả lời những câu hỏi
chung, khái quát; học sinh trung bình và yếu trả lời các câu hỏi cụ thể, chi tiết
hơn. Có thể trong thời gian đầu, học sinh chưa quen với cách làm này nhưng
giáo viên cần phải làm như vậy để rèn luyện thói quen cho học sinh.
+ Câu hỏi mà giáo viên đặt ra cho học sinh phải được chuẩn bị trước, kể cả
các câu hỏi gợi ý chi tiết. Diễn đạt phải rõ ràng, ngắn gọn.
3.6. Tăng cường luyện tập độc lập cho học sinh trên lớp:
Luyện tập là khâu quan trọng trong mỗi tiết học. Nó giúp học sinh hoàn thiện
13


tri thức mới và biết vận dụng tri thức đó để giải quyết các nhệm vụ thực tiễn.
Qua luyện tập, giáo viên tiếp nhận thông tin ngược từ học sinh để bổ sung
những tri thức còn thiếu, uốn nắn những sai lầm thường mắc phải.
Nội dung luyện tập phải được lựa chọn ưu tiên cho học sinh trung bình:
Tương ứng với yêu cầu tối thiểu của bài học, có tác dụng chuẩn bị cho học
sinh học bài và làm bài ở nhà. Tuy vậy, không thể bỏ qua những đối tượng
khá, giỏi. Nên có những bài tập có yêu cầu cao hơn cho các em này. Khâu
luyện tập cần được dành thời gian hợp lí, tốt nhất là khoảng 10 phút cho mỗi
tiết học. Coi trọng những bài tập có nội dung thực tế, gắn với đời sống để
giúp học sinh biết vận dụng kiến thức giải quyết những nhiệm vụ hàng ngày.
Nói chung học sinh phải được tạo điều kiện để làm việc một cách độc lập, đặc
biệt trong giai đoạn luyện tập, củng cố kiến thức sau mỗi bài học. Mọi cuộc
trao đổi thảo luận, mọi chỉ dẫn hay nhận xét, đánh giá của giáo viên, chỉ có
hiệu quả cao khi học sinh đã được chuẩn bị và có sự chứng kiến của giáo
viên.
3.7. Sử dụng “phiếu học tập” cho mỗi học sinh:

Để hỗ trợ và thực hiện tốt các giải pháp trên. Phiếu học tập được thiết kế cho
từng tiết học. Nội dung của phiếu bao gồm:
- Các câu hỏi hoặc những chỉ dẫn cho học sinh quan sát và ghi lại các kết quả
thí nghiệm.
- Hệ thống câu hỏi yêu cầu học sinh phân tích hiện tượng, vận dụng các kiến
thức có liên quan…để đi đến tri thức mới.
- Các bài luyện tập.
Sử dụng phiếu học tập cho mỗi bài dạy cụ thể sẽ có tác dụng:
- Tiết kiệm được thời gian để giáo viên truyền đạt các yêu cầu hoặc hướng
dẫn đối với học sinh.
- Tăng cường tính độc lập trong khi làm việc của mỗi học sinh.
- Nhịp độ và khối lượng công việc làm được tùy thuộc vào năng lực của mỗi
học sinh. Bằng cách này quá trình học tập của học sinh từng bước được cá
14


nhân hóa.
- Trong thời gian đầu, giáo viên có thể thu “phiếu học tập” sau tiết học để
xem xét, đánh giá hoạt động của từng học sinh và của tập thể học sinh. Từ đó
có biện pháp uốn nắn, chấn chỉnh hoặc điều chỉnh cho hợp lí và có hiệu quả
hơn.
Tóm lại: Các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học vật lí nêu trên nhằm
đạt được ba yêu cầu sau:
- Học sinh phải được quan sát các hiện tượng vật lí một cách trực tiếp đúng
theo nguyên tắc sư phạm.
- Giáo viên tổ chức, hướng dẫn cho các em tự phân tích, lí giải…để qua đó
nắm được bản chất, quy luật của hiện tượng.
- Học sinh được luyện tập vận dụng phương pháp và tri thức mới vào giải
quyết các nhiệm vụ cụ thể - trước hết là trong các bài tập, sau đó là trong đời
sống.

Chính trong quá trình hoạt động một cách tích cực, chủ động để chiếm lĩnh tri
thức trên, các năng lực và phẩm chất nhân cách của các em được hình thành
và phát triển.
4. Giáo án minh họa
Sau đây là một số ví dụ minh họa việc vận dụng kết hợp một số giải pháp trên
vào trong bài dạy cụ thể của chương trình Vật lí 6
Ví dụ 1:
BÀI LỰC ĐÀN HỒI
* Mục tiêu bài học:
1. Kiến thức:
- Nhận biết được vật đàn hồi (qua sự đàn hồi của lò xo).
- Trả lời đặc điểm của lực đàn hồi.
- Rút ra được nhận xét về sự phụ thuộc của lực đàn hồi vào độ biến dạng của
vật đàn hồi.
2. Kỹ năng:
15


- Lắp được thí nghiệm chứng minh lò xo là một vật có tính chất đàn hồi.
- Nghiên cứu hiện tượng để rút ra quy luật về sự biến dạng và đặc điểm của
lực đàn hồi.
3. Thái độ: Có ý thức tìm tòi quy luật vật lý qua các hiện tượng tự nhiên.
*Thí nghiệm:
Dụng cụ: Chuẩn bị cho mỗi nhóm học sinh
Một giá treo, một lò xo, một thước có độ chia đến mm
Ba quả nặng giống nhau, mỗi quả có khối lượng 50g
Bước 1: Đo chiều dài tự nhiên của lò xo khi chưa kéo dãn (chiều dài tự nhiên
của lò xo): l0
Bước 2: Móc quả nặng vào đầu dưới của lò xo. Đo chiều dài l1 của lò xo khi
bị biến dạng.

Bước 3: Tính trọng lượng của quả nặng và ghi vào ô tương ứng.
Bước 4: Đo lại chiều dài của lò xo khi bỏ quả nặng ra. So sánh l0 và l1.
Bước 5: Móc thêm 2, 3 quả nặng 50g vào vào đầu dưới của lò xo và làm
tương tự như trên.
* Hệ thống câu hỏi: Từ kết quả thí nghiệm hãy cho biết chiều dài của lò xo
khi bỏ hết quả nặng ra và so sánh với chiều dài tự nhiên của lò xo?
Giáo viên đặt các câu hỏi hướng dẫn học sinh:
- Trọng lượng của các quả nặng tương ứng được móc vào lò xo được xác định
như thế nào?
- Đặt thước đo như thế nào để đo chiều dài của lò xo chính xác?
- Số chỉ trên thước đo khi móc các quả nặng tương ứng vào lò xo có giá trị
như thế nào so với chiều dài tự nhiên ban đầu của lò xo?
- Khi bỏ các quả nặng ra chiều dài của lò xo như thế nào so với chiều dài ban
đầu của lò xo?
Học sinh làm thí nghiệm, thu thập kết quả ghi vào ô tướng ứng trong phiếu
học tập của nhóm:
Z
16


Số quả nặng 50g
được móc vào lò
xo
0
1 quả nặng
2 quả nặng
3 quả nặng

Tổng trọng lượng
của các quả nặng

0
(N)
………..(N)
………..(N)
………..(N)

Chiều dài của lò xo
l0 =……(cm)
l =……(cm)
l =……(cm)
l =……(cm)

Độ biến dạng của
lò xo
0
(cm)
l - l0 =……(cm)
l - l0 =……(cm)
l - l0 =……(cm)

Sau khi học sinh thảo luận, tính toán chiều dài của lò xo tương ứng trong từng
bước thí nghiệm cụ thể, ghi vào phiếu học tập của nhóm, giáo viên chốt lại
cho học sinh thấy được rằng khi bỏ các quả nặng ra khỏi lò xo thì chiều dài
của lò xo trở lại vị trí ban đầu. Từ đó có thể kết luận rằng, lò xo là một trong
những vật có tính chất đàn hồi.
* Củng cố và luyện tập: Giáo viên có thể đặt một số câu hỏi cho học sinh
tham gia trả lời
1. Lực đàn hồi là gì? Đặc điểm của lực đàn hồi?
2. Nêu ví dụ về một số vật có tính chất đàn hồi?
3. Lực đàn hồi phụ thuộc như thế nào vào độ biến dạng của lò xo?

4. Các lực nào sau đây là lực đàn hồi?
A. Lực hút của trái đất lên các vật
B. Lực hút của mặt trời lên trái đất.
C. Lực kéo của một sợi dây khi treo một vật nặng vào
D. Lực mà cung tác dụng lên mũi tên.
Ví dụ 2:
BÀI ĐÒN BẨY
*Mục tiêu của bài:
1. Kiến thức:
- Nêu được các ví dụ về sử dụng đòn bẩy trong cuộc sống.
- Xác định điểm tựa 0, các lực tác dụng lên đòn bẩy.
- Biết sử dụng đòn bẩy trong các công việc thích hợp (biết thay đổi vị trí của
17


các điểm 0, 01, 02 cho phù hợp với yêu cầu sử dụng).
2. Kĩ năng: Biết đo lực ở mỗi trường hợp
3. Thái độ: Cẩn thận, trung thực nghiêm túc.
Dụng cụ và cách tiến hành thí nghiệm:
- Dụng cụ: Lực kế có GHĐ 2N, khối trụ kim loại có móc, một giá đỡ
-Tiến hành:
Bước1: Tính trọng lượng của quả nặng P = F1
Bước 2: Mắc dụng cụ thí nghiệm như hình vẽ sao cho khoảng cách 00 2 > 001,
dùng lực kế đo cường độ lực F2.
Bước 3: Dịch chuyển điểm 0, sao cho khoảng cách 00 1 = 002, dùng lực kế đo
cường độ lực F2.
Bước 4: Tiếp tục dịch chuyển 0, sao cho khoảng cách 00 2 < 001, dùng lực kế
đo cường độ lực F2.
*Hệ thống câu hỏi:
Trước khi học sinh làm thí nghiệm, giáo viên đặt vấn đề: Muốn lực nâng nhỏ

hơn trọng lượng của vật thì các khoảng cách 00 1 và 002 phải thỏa mãn điều
kiện gì? Để giúp học sinh trả lời được câu hỏi mà giáo viên đặt ra, học sinh
phải thực hiện được thí nghiệm, ghi lại kết quả thí nghiệm trong từng trường
hợp cụ thể. Do đó giáo viên đặt một số câu hỏi gợi ý:
- Muốn xác định độ lớn của lực F1, ta dùng dụng cụ gì?
- Cho biết độ lớn của lực F2 ứng với từng trường hợp
(001 = 002 ; 001 > 002 ; 001 < 002)?
- So sánh cường độ lực F2 và F1 trong từng trường hợp?
- Muốn lực nâng vật nhỏ hơn trọng lượng của vật (F 2 < F1) phải thỏa mãn điều
kiện gì?
- Từ kết quả thí nghiệm, em rút ra được kết luận gì?
Sau khi học sinh làm thí nghiệm, quan sát kết quả và ghi vào phiếu học tập
của nhóm, giáo viên tổ chức cho học sinh trao đổi, thảo luận. Giáo viên cũng
cần chú ý cho học sinh trước khi làm thí nghiệm, cần kiểm tra lại các dụng cụ
18


thí nghiệm để trong quá trình thực hành ta thu được kết quả tốt nhất.
Phiếu học tập của nhóm

Lực
Trọng lượng của vật
Tổng 2 lực dùng để kéo vật lên

Cường độ
………(N)
………(N)

* Củng cố và luyện tập: Giáo viên có thể sử dụng phiếu học tập cho cá nhân
học sinh trả lời.

Họ và tên:……………
Lớp:…………………
Câu hỏi 1. Để nâng một vật có khối lượng 20kg bằng đòn bẩy thì phải tác
dụng vào đòn bẩy một lực nâng F (biết 001 > 002):
A. F > 200N

B. F < 200N

C. F = 200N

D. F = 100N

Trả lời: …………………………………………………………………….
Câu hỏi 2. Dùng đòn bẩy được lợi về lực khi:
A. 001 > 002

B. 001 = 002

C. 001 < 002

D. 001 = 2002

Trả lời: ……………………………………………………………………..
Câu hỏi 3. Cần tác dụng một lực 150N thì mới nâng được vật lên (biết 00 1<
002), trọng lượng của vật là:
A. 150N

B. 200N

C. 1000N

D. 150N

Trả lời: …………………………………………………………………….
5. Kết quả thực hiện:
Trong quá trình giảng dạy bộ môn và thực hiện áp dụng đối mới phương pháp
dạy học, tôi nhận thấy học sinh có sự tiến bộ, các em tích cực trong việc trao
đổi, thảo luận giải quyết vấn đề dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Trong thực
hành thí nghiệm các em cẩn thẩn thực hiện các thao tác nhằm đem lại kết quả
19


chính xác nhất, độc lập suy nghĩ trả lời các câu hỏi do giáo viên đặt ra. Cụ thể
qua điều tra kết quả học tập của học sinh, tôi nhận thấy sự tiến bộ của các em
thông qua hai năm học 2015-2016 và 2016-2017:
* Năm học 2015- 2016
TSHS
79

Giỏi
TS
15

%
19

Khá
TS
39

%
49,4

Trung bình
TS
%
24
30,4

%
30

Trung bình
TS
%
39
39

Yếu
TS
1

%
1,2

* Năm học 2016-2017

TSHS
100

Giỏi
TS
30

%
30

Khá
TS
30

Yếu
TS
1

%
1

Qua đó các em có sự hứng thú, tích cực tìm hiểu nội dung bài học để hình
thành và chiếm lĩnh kiến thức mới.
C. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
1. Kết luận
Qua nghiên cứu lý luận và thực tiễn trong quá trình dạy học, chúng ta đều
nhận thấy được rằng phương pháp dạy học có một vai trò quan trọng trong
quá trình dạy học bộ môn Vật lí, từ việc giới thiệu kiến thức (đặt vấn đề) ,
nghiên cứu tìm ra qui luật, bản chất của kiến thức mới, củng cố mở rộng và
khắc sâu kiến thức. Nếu không sử dụng các thí nghiệm, không đặt câu hỏi gợi
mở, không sử dụng tranh ảnh minh họa trong tiết học thì tiết học sẽ trở nên
đơn điệu , tẻ nhạc và dẫn tới sự nhàm chán đối với học sinh. Không sử dụng
đổi mới phương pháp thì không thể đạt được kết quả cao và không thể tạo

được cho học sinh sự hứng thú , yêu thích bộ môn Vật lí.
Từ vai trò quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học, nên mỗi bản
thân giáo viên giảng dạy bộ môn cần phải nắm vững được lý luận của phương
20


pháp, kết hợp với kinh nghiệm thực tiễn trong giảng dạy. Nắm được yêu cầu
của từng bài học cụ thể để từng bước phát huy được hiệu quả của phương
pháp dạy học, hình thành cho học sinh khả năng tự học, độc lập, sáng tạo...
2. Bài học kinh nghiệm
Để thực sự phát huy tính tích cực học tập của học sinh khi học chương trình
Vật lí nói chung và Vật lí 6 nói riêng, giáo viên cần vận dụng các phương
pháp đổi mới nhằm tạo mọi điều kiện cho học sinh hoạt động trong tiết
học.Tuy nhiên trong quá trình dạy học, học sinh cần chú ý:
- Thu thập thông tin: Cá nhân học sinh thực hiện.
- Xử lý thông tin: Chủ yếu là hoạt động nhóm.
Đối với giáo viên, là người đóng vai trò, tổ chức điều khiển hoạt dộng học
của học sinh, giáo viên cần sử dụng các câu hỏi phù hợp với trình độ học
sinh, đặt ra các câu hỏi gợi mở, đồng thời dự kiến trước các phương án trả lời
của học sinh và cách xử lí các tình huống có thể xảy ra. Từ đó chỉnh lại câu
hỏi mở cho phù hợp hơn với trình độ thực tế của học sinh.
* Ưu điểm: Trong quá trình sử dụng đổi mới phương pháp dạy học bộ môn,
tôi nhận thấy:
- Học sinh hứng thú, tích cực hoạt động, trao đổi, thảo luận nắm được một số
kiến thức cơ bản tại lớp.
- Học sinh trả lời được một số câu hỏi gợi mở do giáo viên đặt ra.
- Học sinh có tinh thần hợp tác, quan sát thí nghiệm theo tổ, nhóm.
- Vận dụng kiến thức, giải thích một số hiện tượng cơ bản trong đời sống.
* Nhược điểm: Thực hành thí nghiệm chứng minh trên lớp là một trong
những phương pháp đặc thù của bộ môn, trong quá trình thực hành thí

nghiệm học sinh không tự chủ động được thời gian, có thể kéo dài thời gian
làm thí nghiệm. Do đó, giáo viên thường xuyên nhắc nhở, kiểm tra đôn đốc
các em thực hiện thu thập kết quả đúng theo thời gian quy định.
3. Khuyến nghị
Để việc đổi mới phương pháp dạy học đạt dược kết quả cao nhát tôi xin
21


được có những kiến nghị sau:
Đề nghị phòng Giáo Dục và Đào Tạo thường xuyên hơn nữa mở các lớp hội
thảo, chuyên đề để giáo viên môn vật lý thảo luận trao đổi những kinh
nghiệm của mình nhằm mục đích cùng nhau tìm ra phương pháp dạy tốt nhất
cho học sinh
Với nhà trường thường xuyên bổ sung và kiểm tra những thiết bị bị hỏng của
bộ môn vật lý để giáo viên có thể dạy thực hành cho học sinh một cách tốt
nhất và hiệu quả nhất.
Trên đây là một số kinh nghiệm do chính bản thân đúc rút ra qua nhiều năm
được phân công giảng dạy bộ môn vật lý 6. Bản sáng kiến kinh nghiệm của
tôi chắc chắn cũng chưa được hoàn hảo một cách tuyệt đối, tôi rất mong được
sự góp ý chân thânh và sự đóng góp ý kiến của đồng nghiệp nhất là sự đóng
góp ý kiến của giáo viên có cùng bộ môn vật lý và sự đóng góp ý kiến của tổ
chuyên môn, ban giám hiệu nhà trường để sáng kiến của tôi được hoàn hảo
hơn, thiết thực hơn.

22


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Sách giáo khoa vật lý 6

NXB Giáo Dục

2.

Sách giáo viên vật lý 6

NXB Giáo Dục

3.

Sách kiến thức cơ bản và nâng cao vật lý 6 NXB Giáo Dục.

4.

Câu hỏi và bài tập trắc nghiệm Vật lí 6 NXB Giáo dục

5.

Sách bài tập Vật lí 6 NXB Giáo dục.

6.

Tài liệu dạy học Vật lí 6 NXB Giáo dục.

23


CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT

Chữ viết tắt
THCS
D
m
V
P
GHD
N
F

Nghĩa của chữ viết tắt
Trung học cơ sở
Khối lượng riêng
Khối lượng
Thể tích
Trọng lượng
Giới hạn đo
Đơn vị của lực
Kí hiệu của cường độ lực

24


25