SKKN một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh tiểu học

Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

1. Phần mở đầu
1.1 Lý do chọn Sáng kiến
Như chúng ta đã biết: Mục tiêu của giáo dục là đào tạo con người Việt Nam
phát triển toàn diện có đạo đức, có tri thức, có sức khoẻ, thẩm mĩ và nghề nghiệp,
trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi
dưỡng nhân cách, phẩm chất, năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Bất kỳ xã hội nào, nền văn hóa nào thì ngoài cung cấp kiến thức còn cần
phải giúp người học hình thành và phát triển một số năng lực, phẩm chất để
không chỉ phục vụ đời sống bản thân mà còn đáp ứng yêu cầu về nguồn nhân
lực, tiềm năng cho cả xã hội. Trong giai đoạn hiện nay, nhiệm vụ hình thành năng
lực, phẩm chất cho học sinh đang trở nên cấp bách và cần thiết. Đặc biệt với học
sinh Tiểu học lại càng phải quan tâm và coi trọng, bởi nó là một nhân tố quyết định
đến nhân cách, nó là cái gốc để phát triển tài và đức của mỗi con người. Với nền
giáo dục của chúng ta hiện nay, song song với việc đổi mới phương pháp dạy
học để nâng cao kiến thức cho học sinh thì việc quan tâm đến hình thành và phát
triển năng lực, phẩm chất, kĩ năng sống cho học sinh là một việc làm vô cùng
quan trọng, nhất là với lứa tuổi nhỏ, lứa tuổi đang "Như búp trên cành". Trẻ em
như một tờ giấy trắng, ngay từ ban đầu việc hình thành năng lực, phẩm chất cho
các em để các em trở thành con người toàn diện phù hợp với sự phát triển của xã
hội, đáp ứng nhu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước là vô cùng thiết.
Nhưng biện pháp nào để giúp các em hình thành và phát triển được năng lực, phẩm
chất một cách tốt nhất là vấn đề chúng ta còn trăn trở.
Chính vì những lý do ấy tôi đã nghiên cứu và đưa ra sáng kiến kinh nghiệm
về: “Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học”
1.2. Điểm mới trong Sáng kiến
Tuy đã có một số sáng kiến đặt vấn đề đến lĩnh vực này, xong nội dung tìm
hiểu và nghiên cứu chưa sâu sắc, chưa sát thực. Tôi đi sâu vào thực trạng của đơn
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

1


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

vị nhà trường và đề xuất hướng giải quyết theo thực trạng của đơn vị trường tôi.
Sáng kiến đưa ra được thêm 16 giải pháp mới có tính khả thi cao. Đó là các giải
pháp đơn giản, cụ thể, dễ áp dụng và áp dụng được được ở mọi thời điểm trong
năm học. Nó có căn cứ bền vững từ thực tế học sinh. Ở giải pháp này có nhiều
điểm mới về phương pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh mà nhiều
sáng kiến khác chưa chỉ ra được và nhiều giáo viên chưa nhận thấy khi giảng dạy
trên lớp. Các biện pháp được tôi áp dụng một cách bài bản, mềm mỏng nhưng triệt
để hơn. Mặt khác, từ sáng kiến này đã giúp đồng nghiệp có những nhìn nhận sâu
sắc hơn trong quá trình giáo dục phẩm chất, năng lực cho học sinh.
2. Phần nội dung
2.1. Thực trạng của nội dung cần nghiên cứu
Thực trạng việc hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh trong những
năm qua đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng hiệu quả chưa cao. Học sinh đã
đạt được các năng lực phẩm chất theo yêu cầu nhưng số em đạt ở mức tốt chưa
nhiều. Vẫn còn số ít học sinh hạn chế về năng lực, phẩm chất.
Thực tế qua thăm dò khảo sát phụ huynh và giáo viên tôi thấy về phía các bậc
cha mẹ các em luôn nóng vội trong việc dạy con; họ chỉ chú trọng đến việc học của
con mình đồng thời lại quá chiều chuộng, cung phụng con cái khiến trẻ không có
năng lực tự phục vụ. Họ chưa chú ý nhắc nhở, rèn giũa nhiều mà luôn làm hộ con
cái cho nhanh để các cháu kịp giờ học, cha mẹ kịp giờ làm, buổi tối về thậm chí
không có thời gian trông nom việc học hành giáo dục rèn luyện con cái.
Một số giáo viên khi vận dụng những kế hoạch định hướng chung cho việc
hình thành năng lực, phẩm chất vào từng lớp, cho từng học sinh chưa được cụ thể,
Trong giảng dạy, một số giáo viên ít tạo cơ hội cho học sinh được học tập chủ

động, sáng tạo thực sự.
Mặt khác, việc đánh giá năng lực, phẩm chất đồng thời cũng đặt ra yêu cầu,
nhiệm vụ cao hơn đối với mỗi giáo viên là phải tổ chức những hoạt động dạy học
và giáo dục phù hợp để hình thành năng lực phẩm chất theo mục tiêu đề ra nhưng
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

2


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

trình độ năng lực của một bộ phận giáo viên còn hạn chế dẫn đến hiệu quả chưa
cao. Khi dự giờ thăm lớp ở một số lớp, điều dễ nhận thấy là vẫn có một số ít giáo
viên chưa chú ý rèn học sinh các nền nếp tự quản như: sắp xếp sách vở đồ dùng,
cách ăn mặc, chưa quan tâm và tạo cơ hội cho học sinh được trình bày ý kiến; còn
làm thay, làm hộ học sinh. Khi phát biểu các em nói không rõ ràng, trả lời không
trọn câu. Nhiều em không biết nói lời cảm ơn, xin lỗi với các bạn bè khi mắc lỗi...
Các hoạt động trải nghiệm trên lớp còn chưa được tổ chức thường xuyên, khi tổ
chức hoạt động này các em mới chỉ tham gia vào khâu thực hiện với một số lượng
nhỏ học sinh trong lớp mà chưa được tham gia từ khâu chuẩn bị. Như vậy phần nào
cũng đã hạn chế khả năng phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh.
Bên cạnh đó, việc hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh
tại các trường học mới chỉ dừng lại ở các tiết học về kiến thức có gắn giáo dục năng
lực, phẩm chất cho các em nhưng hiệu quả chưa cao. Các buổi sinh hoạt ngoại
khoá, các buổi trải nghiệm còn ít, chưa đáp ứng được nhu cầu hình thành năng lực,
phẩm chất cho các em. Cách truyền đạt kiến thức cũng như chương trình nội dung
còn quá nặng về lý thuyết mà ít gắn với thực tế. Nhiều cha mẹ với tâm lý chỉ chú
trọng tới việc học các môn học chính mà lơ là với việc rèn luyện năng lực, hình
thành phẩm chất cho các em. Sự gia tăng những biểu hiện yếu về năng lực, sa sút
về phẩm chất trong một bộ phận học sinh nhất là học sinh trung học đã bùng phát

khá mạnh với các biểu hiện đáng ngại như : Không thể hiện được khả năng của bản
thân; khó hòa nhập với cộng đồng, với gia đình; có thái độ tiêu cực khi mâu thuẫn
với bè bạn, gia đình, thầy cô giáo; lúng túng khi xử lý những tình huống phát sinh
trong cuộc sống; cách học, cách sống không khoa học, không hiệu quả …Mặt khác,
khi thực hiện Thông tư 30, giáo viên chưa thay đổi kịp thói quen từ đánh giá bằng
điểm sang đánh giá bằng nhận xét; chưa được làm quen với kỹ thuật đánh giá mới
nên còn nhiều lúng túng. Trong hồ sơ, có thể dễ nhận thấy cách ghi nhận xét của
một số giáo viên còn chung chung, chưa chỉ ra được những điểm mạnh, điểm yếu
nổi trội về năng lực, phẩm chất của từng em để từ đó có biện pháp giáo dục phù
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

3


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

hợp. Trong giảng dạy, một bộ phận giáo viên vẫn chỉ quan tâm đến việc truyền đạt
kiến thức lí thuyết, ít tạo cơ hội cho học sinh được học tập chủ động, sáng tạo thực
sự.
Việc chú trọng giáo dục phẩm chất, hình thành năng lực cho học sinh trong
trường đã được giáo viên chú trọng song chưa thường xuyên, còn nhiều hạn chế.
Trong khi đó nhiệm vụ hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh lại là một
nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong công tác chủ nhiệm. Nhiều em có kết quả học
tập các môn học tốt nhưng khả năng tự quản và khả năng giao tiếp kém, chưa linh
hoạt trong khi xử lí các tình huống của cuộc sống. Nguyên nhân sâu xa là do các
em còn hạn chế về năng lực và phẩm chất nên dẫn đến thiếu kĩ năng sống.

.

Qua quá trình quan sát học sinh trong khoảng thời gian đầu năm học, bằng

các hình thức khảo sát, trắc nghiệm một số năng lực, phẩm chất của 27 học sinh lớp
5A kết hợp cùng với việc trao đổi cụ thể với giáo viên chủ nhiệm và phụ huynh học
sinh lớp 4 vào đầu năm học 2015-2016, tôi có thể đánh giá kết quả như sau:
STT

Các năng lực

Số HS xếp Đạt

Số em xếp ở

Số em chưa

ở mức Tốt

mức Đạt

Đạt

1

Tự phục vụ, tự quản

15

55,6%

12

44,4%

0

0

2

Giao tiếp, hợp tác

16

59,2%

11

41,8%

0

0

3

Tự học và giải quyết

18

66,7%

9

33,3%

0

0

vấn đề

STT

1

Các phẩm chất

Số em xếp Đạt
ở mức Tốt

Số em xếp Đạt

Số em chưa đạt

Chăm học, chăm
làm, tích cực tham
gia các hoạt động

16

59,2%

12

41,8%

0

10

37%

17

63%

0

GD
2

Tự tin, tự trọng, tự

Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

4


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

chịu trách nhiệm
3

Trung thực, kỉ luật,
đoàn kết

4

20

74%

7

26%

0

23

85,2%

4

14,8%

0

Yêu gia đinh, bạn bè
và những người
khác, yêu trường lớp,
quê hương

Bảng thống kê cho thấy thực trạng việc hình thành năng lực, phẩm chất cho

học sinh trong những năm qua đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng hiệu quả
chưa cao. Học sinh đã đạt được các năng lực phẩm chất theo yêu cầu nhưng số em
đạt ở mức tốt chưa nhiều. Vẫn còn số ít học sinh còn hạn chế về năng lực, phẩm
chất.
2.2. Các giải pháp
Giải pháp 1: Tìm hiểu về tầm quan trọng của việc cần hình thành năng
lực, phẩm chất cho học sinh ngay từ lứa tuổi tiểu học.
Qua thực tế giảng dạy tôi thấy rằng học sinh của chúng ta nếu chỉ học trên lí
thuyết chưa đủ mà trong cuộc sống có rất nhiều mối quan hệ, có nhiều tình huống
khác nhau mà chỉ với các kiến thức đơn thuần học sinh không có khả năng giải
quyết các tình huống khác nhau trong cuộc sống. Khoảng cách giữa nhận thức và
hành động cách nhau quá xa. Nhiều tình huống cuộc sống các em phải ứng phó một
mình. Do quá nhiều việc phải tự mình quyết định nên các em không những phải
cần biết rõ làm thế nào là điều hay lẽ phải mà còn phải có khả năng hành động theo
nhận thức. Có năng lực sẽ giúp các em có thể chuyển tải những gì các em nhận
thức được (tức là những điều các em nhận biết), những gì các em cảm nhận được,
những gì các em quan tâm thành những khả năng thực thụ giúp các em biết phải
làm gì, làm như thế nào? Có phẩm chất, năng lực các em biết điều chỉnh hành vi
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

5


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

của mình trong những tình huống khác nhau của cuộc sống. Giáo dục năng lực,
phẩm chất sống giúp các em xây dựng những hành vi lành mạnh, thay đổi những
hành vi tiêu cực trên cơ sở đó giúp các em không chỉ có kiến thức mà có được cả

thái độ và khả năng thích hợp. Chính vì điều đó nên tôi nhận thấy rằng với sự phát
triển của xã hội hiện nay thì hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh là công
việc quan trọng không thể coi nhẹ hơn giáo dục kiến thức được.
Giải pháp 2. Xác định nhiệm vụ cơ bản và trách nhiệm của bản thân mỗi
giáo viên trong việc hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh.
Giáo viên có thể làm được gì để hình thành và phát triển các năng lực phẩm
chất cho học sinh một cách hiệu quả nhất?
Đó là câu hỏi mà bản thân tôi và không ít giáo viên phải suy nghĩ rất nhiều
và cũng từ đó tôi đã xác định được nhiệm vụ cơ bản của mình trong nhiệm vụ
chung của ngành đó là trách nhiệm hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất
cho học sinh như sau:
- Giáo viên cần tích cực đổi mới phương pháp giảng dạy nhằm khuyến khích
sự sáng tạo, tích cực của học sinh, phải biết khai thác, phát huy năng khiếu, tiềm
năng sáng tạo ở mỗi học sinh vì mỗi học sinh là một nhân vật đặc biệt, phải giáo
dục học sinh như thế nào để các em cảm thấy thoải mái trong mọi tình huống của
cuộc sống.
- Giáo viên cần thường xuyên tổ chức các hoạt động chăm sóc giáo dục các
em một cách thích hợp tuân theo một số quan điểm như: Giúp các em phát triển
đồng đều các lĩnh vực thể chất, ngôn ngữ, nhận thức, tình cảm- xã hội và thẩm mỹ.
Phát huy tính tích cực của các em, giúp các em hứng thú, chủ động khám phá tìm
tòi, biết vận dụng vốn kiến thức, kỹ năng vào việc giải quyết các tình huống khác
nhau.
- Giáo viên cần giúp các em có được những mối liên kết mật thiết với những
bạn khác trong lớp, các em biết chia sẻ chăm sóc lẫn nhau, các em cần phải học về
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

6


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

cách ứng xử, biết lắng nghe trình bày và diễn đạt được ý của mình khi tham gia vào
trong các nhóm học sinh khác nhau, giúp các em luôn cảm thấy tự tin khi tiếp nhận
các thử thách mới. Cần chuẩn bị cho học sinh sự tự tin, thoải mái trong mọi trường
hợp. Thường xuyên liên hệ với phụ huynh để kịp thời nắm tình hình của các em,
trao đổi với phụ huynh những nội dung và biện pháp chăm sóc và giáo dục các em
tại nhà, bàn bạc cách giải quyết những khó khăn gặp phải. Có như vậy việc hình
thành năng lực phẩm chất, kỹ năng sống cho các em mới có hiệu quả cao.
Giải pháp 3: Xác định được những năng lực, phẩm chất cơ bản cần hình
thành cho đối tượng học sinh ở lứa tuổi tiểu học.
Đối với tâm sinh lý trẻ em bậc tiểu học thì có nhiều năng lực quan trọng mà
trẻ cần phải biết trước khi tập trung vào học văn hoá đặc biệt là trẻ em độ tuổi lớp
Một. Thực tế kết quả của nhiều nghiên cứu đều cho thấy các năng lực quan trọng
nhất trẻ cần được hình thành vào thời gian đầu của năm học chính là những năng
lực như: tự quản, tự phục vụ, hợp tác, tự kiểm soát, khả năng thấu hiểu và giao tiếp
và các phẩm chất cần hình thành như : Chăm học, chăm làm, đoàn kết, yêu trường
lớp...Với mỗi lứa tuổi giáo viên cần lựa chọn đúng những năng lực, phẩm chất phù
hợp cần rèn luyện cho các em.
Cụ thể tôi đã nghiên cứu, tham khảo tài liệu và thống kê được các năng lực
và phẩm chất mà học sinh tiểu học cần hình thành và phát triển theo các nhóm sau:
1. Các năng lực của học sinh cần được hình thành và phát triển:
a) Tự phục vụ, tự quản: Thực hiện được một số việc phục vụ cho sinh hoạt của bản
thân như vệ sinh thân thể, ăn, mặc; một số việc phục vụ cho học tập như chuẩn bị
đồ dùng học tập ở lớp, ở nhà; các việc theo yêu cầu của giáo viên, làm việc cá
nhân, làm việc theo sự phân công của nhóm, lớp; bố trí thời gian học tập, sinh hoạt
ở nhà; chấp hành nội quy lớp học; cố gắng tự hoàn thành công việc.

Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

7

Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

b) Giao tiếp, hợp tác: Mạnh dạn khi giao tiếp; trình bày rõ ràng, ngắn gọn; nói đúng
nội dung cần trao đổi; ngôn ngữ phù hợp với hoàn cảnh và đối tượng; ứng xử thân
thiện, chia sẻ với mọi người; lắng nghe người khác, biết tranh thủ sự đồng thuận.
c) Tự học và giải quyết vấn đề: Có khả năng tự thực hiện nhiệm vụ học cá nhân
trên lớp, làm việc trong nhóm, lớp; có khả năng tự học có sự giúp đỡ hoặc không
cần giúp đỡ; biết tự thực hiện đúng nhiệm vụ học tập; biết chia sẻ kết quả học tập
với bạn, với cả nhóm; biết tự đánh giá kết quả học tập và báo cáo kết quả trong
nhóm hoặc với giáo viên; biết tìm kiếm sự trợ giúp kịp thời của bạn, giáo viên hoặc
người khác; biết vận dụng những điều đã học để giải quyết nhiệm vụ trong học tập,
trong cuộc sống; phát hiện những tình huống mới liên quan tới bài học hoặc trong
cuộc sống và tìm cách giải quyết.
2. Các phẩm chất cần hình thành và phát triển cho học sinh :
a) Chăm học, chăm làm, tích cực tham gia hoạt động giáo dục: đi học đều, đúng
giờ; thường xuyên trao đổi nội dung học tập, hoạt động giáo dục với bạn, thầy giáo,
cô giáo và người khác; chăm làm việc nhà giúp đỡ cha mẹ; tích cực tham gia các
hoạt động, phong trào học tập, lao động và hoạt động nghệ thuật, thể thao ở trường
và ở địa phương; tích cực tham gia và vận động các bạn cùng tham gia giữ gìn vệ
sinh, làm đẹp trường lớp, nơi ở và nơi công cộng.
b) Tự tin, tự trọng, tự chịu trách nhiệm: Mạnh dạn khi thực hiện nhiệm vụ học tập,
trình bày ý kiến cá nhân; biết nhận làm việc vừa sức mình; biết tự chịu trách nhiệm
về các việc làm của mình , không đổ lỗi cho người khác khi mình làm chưa đúng;
sẵn sàng nhận lỗi khi làm sai.
c) Trung thực, kỉ luật, đoàn kết: nói thật, nói đúng về sự việc; không nói dối, không
nói sai về người khác; tôn trọng lời hứa, giữ lời hứa; thực hiện nghiêm túc quy định
về học tập; không lấy những gì không phải của mình; biết bảo vệ của công; giúp
đỡ, tôn trọng mọi người; quý trọng người lao động; nhường nhịn bạn;

Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

8


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

d) Yêu gia đình, bạn và những người khác; yêu trường, lớp, quê hương, đất nước:
quan tâm chăm sóc ông bà, cha mẹ, anh em; kính trọng người lớn, biết ơn thầy
giáo, cô giáo; yêu thương, giúp đỡ bạn; tích cực tham gia hoạt động tập thể, hoạt
động xây dựng trường, lớp; bảo vệ của công, giữ gìn và bảo vệ môi trường; tự hào
về người thân trong gia đình, thầy giáo, cô giáo, nhà trường và quê hương; thích
tìm hiểu về các địa danh, nhân vật nổi tiếng ở địa phương.
Tuỳ theo từng lứa tuổi, từng khả năng của mỗi khối lớp mà giáo viên chủ
nhiệm lựa chọn các năng lực, phẩm chất cơ bản nào để giúp các em hình thành và
phát triển cho phù hợp.
Giải pháp 4: Tìm hiểu đặc điểm tâm sinh lý và hoàn cảnh của từng học
sinh lớp mình phụ trách.
Theo tôi muốn giáo dục được các em thì phải thực sự hiểu các em. Tâm sinh
lý ở lứa tuổi này có nhiều thay đổi. Do vậy muốn các em đạt được các năng lực,
phẩm chất tốt thì giáo viên và gia đình cần thấu hiểu các em. Ví dụ như phải hiểu
được tâm tư tình cảm của các em, hiểu sở thích và những thói quen tốt, hoặc xấu,
năng lực nào các em đã có, đã đạt được, năng lực nào các em còn chưa đạt, phẩm
chất nào cần hình thành ở em đó... Để thày cô, cha mẹ có sự quan tâm hỗ trợ giáo
dục đúng định hướng.
Giải pháp 5: Giáo viên cần phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo
trong quá trình tự học của học sinh.
Để làm được điều này đòi hỏi mỗi giáo viên phải có hiểu biết cơ bản về nội
dung chương trình của lớp học, cấp học. Mạnh dạn đổi mới cách thiết kế và tổ chức
lớp học trong đó các hoạt động thực hành cần được thực hiện thường xuyên.

Chuyển quá trình thuyết giảng một cách hình thức, áp đặt của người dạy thành quá
trình tự học, tự tìm tòi, khám phá của người học.
Trong quá trình dạy học trên lớp, tôi thường thực hiện theo trình tự:
- Giúp học sinh nắm được mục tiêu nhiệm vụ học tập;
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

9


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

- HS tự mình giải quyết nhiệm vụ học tập; khi gặp khó khăn mới trao đổi với
bạn (khi đó nhóm học tập hình thành một cách tự nhiên theo nhu cầu của chính các
em)
- Các bạn trong nhóm trao đổi bài kiểm tra cho nhau, nói cho nhau kết quả,
cách làm của mình.
- Báo cáo kết quả học tập trước lớp cho các bạn và cô giáo.
- Thực hiện nhiệm vụ học tập mới.
Trong khi học sinh học, giáo viên chọn vị trí thích hợp quan sát thái độ, cử
chỉ nét mặt để phát hiện em nào gặp khó khăn, kịp thời có biện pháp giúp đỡ. Nếu
nhiệm vụ học tập là vấn đề khó với đa số học sinh, giáo viên mới hướng dẫn chung
với cả lớp. Để học sinh thuận lợi trong trao đổi, tương tác, việc kê bàn ghế cần bố
trí phù hợp, nên kê theo nhóm, học sinh ngồi đối diện với nhau.
Cách dạy học đó phát huy tốt các năng lực tự học và giải quyết vấn đề, giao
tiếp, hợp tác.(Ví dụ như học sinh biết cố gắng thực hiện nhiệm vụ cá nhân của
mình, chủ động giao tiếp, hợp tác chia sẻ kết quả học tập với bạn…) và nó cũng
hình thành phẩm chất mạnh dạn, tự tin, chăm học cho các em (Ví dụ như học sinh
biết tự mình làm bài, thường xuyên trao đổi kết quả với bạn, mạnh dạn trình bày ý
kiến cá nhân về kết quả bài học…) Đối với lớp 4-5 hình thức học nhóm thường là
nhóm 2 hoặc nhóm 4. Tôi luôn dành thời gian cho học sinh học cá nhân, suy nghĩ

trước vấn đề, thực hành trải nghiệm với bài tập hoặc vấn đề , động não trước khi
thảo luận. sau đó các em tự tương tác khi có nhu cầu trao đổi. Tiếp đó các em học
cả lớp tự phản biện học hỏi lẫn nhau giáo viên chỉ là người tư vấn. Học như vậy
học sinh được học sâu hơn rất nhiều. mà cũng từ cách học đó mà năng lực phẩm
chất của các em được hình thành.
Giải pháp 6: Vận dụng linh hoạt, sáng tạo các phương pháp dạy học lấy
học sinh làm trung tâm, các kĩ thuật dạy học tích cực như : Khăn trải bàn, Sơ đồ
tư duy, Nhóm cộng tác... trong các giờ học.

Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

10


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

Đây là các phương pháp, kĩ thuật dạy học tương đối dễ áp dụng ở tiểu học,
không đòi hỏi phải đầu tư nhiều phương tiện, đồ dùng học tập, song lại là cơ hội tốt
để các em hình thành năng lực tự học và giải quyết vấn đề, giao tiếp, hợp tác, phẩm
chất chăm chỉ, đoàn kết. Ví dụ: Học sinh biết tự tìm tòi, khám phá kiến thức, biết
chia sẻ, lắng nghe bạn bè, phát triển óc tư duy, có kĩ năng ra quyết định...Đó cũng
là các năng lực, phẩm chất mà chúng ta cần có ở mỗi học sinh.
Giải pháp 7: Áp dụng Phương pháp dạy học “Bàn tay nặn bột” trong môn
khoa học, tự nhiên xã hội.
Đây là một phương pháp dạy học tích cực dựa trên thí nghiệm nghiên cứu,
áp dụng cho việc giảng dạy các môn khoa học tự nhiên. "Bàn tay nặn bột" chú
trọng đến việc hình thành kiến thức cho học sinh bằng các thí nghiệm tìm tòi
nghiên cứu để chính các em tìm ra câu trả lời cho các vấn đề được đặt ra trong cuộc
sống thông qua tiến hành thí nghiệm, quan sát, nghiên cứu tài liệu hay điều
tra...Với một vấn đề khoa học đặt ra, học sinh có thể đặt ra các câu hỏi, các giả

thuyết từ những hiểu biết ban đầu, tiến hành các thí nghiệm nghiên cứu để kiểm
chứng và đưa ra những kết luận phù hợp thông qua thảo luận, so sánh, phân tích,
tổng hợp kiến thức. Ngoài việc chú trọng đến kiến thức khoa học, BTNB còn chú ý
nhiều đến việc rèn luyện kỹ năng diễn đạt thông qua ngôn ngữ nói và viết cho học
sinh. Nhờ đó mà các năng lực: Tự học và giải quyết vấn đề được hình thành tốt
như: Các em biết vận dụng những điều đã học để giải quyết nhiệm vụ trong học
tập, trong cuộc sống; phát hiện những tình huống mới liên quan tới bài học hoặc
trong cuộc sống và tìm cách giải quyết.
Giải pháp 8: Lồng ghép việc hình thành năng lực, phẩm chất cho học
sinh vào các môn học.
Các năng lực và phẩm chất học sinh được hình thành trong quá trình học tập
và rèn luyện. Hiện nay nội dung giáo dục năng lực, phẩm chất đã được lồng ghép
vào các môn học ở bậc tiểu học.Ví dụ : Khi dạy các môn học một trong các phương
pháp mới sẽ là cho học sinh học theo nhóm. Thông qua hoạt động nhóm các em
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

11


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

được rèn luyện năng lực hợp tác, giao tiếp, phẩm chất tự tin trình bày ý kiến của
mình. Khi nhóm bạn trình bày thì các em biết chú ý lắng nghe . Vậy đã hình thành
được kỹ năng lắng nghe và đánh giá. Qua đó học sinh sẽ được rèn kỹ năng lắng
nghe, kĩ năng tư duy, phê phán, kĩ năng ra quyết định...
Để hình thành năng lực, phẩm chất cho các em có hiệu quả tôi vận dụng
lồng ghép rất nhiều qua các môn học, tiết học, nhất là các môn như: Toán, Tiếng
Việt, Đạo đức; Tự nhiên và xã hội; khoa học, tiết sinh hoạt tập thể...Tôi thấy rằng
tất cả các môn học đều có thể hình thành cho các em năng lực tự học và giải quyết
vấn đề, kỹ năng tư duy tích cực và tư duy sáng tạo và các phẩm chất tốt như tự tin,

chăm chỉ ..Vậy trong các giờ học tôi luôn phải tìm tòi cách dạy hiệu quả nhất nghĩa
là tiết học đó phải giúp các em biết cách học, cách tư duy. Đặc biệt trong giờ học
toán năng lực này được tôi rất chú trọng. Mặt khác, phương pháp dạy học và tổ
chức tiết học của giáo viên là vô cùng quan trọng. Nếu không tổ chức tốt thì giới
hạn thời gian không đủ cho phép lồng ghép hiệu quả. Năng lực hợp tác cũng được
tôi thường xuyên quan tâm gắn cho các em rèn luyện trong tất cả các môn học,
trong mọi lúc có thể.
Giải pháp 9: Thường xuyên tổ chức các hoạt động trải nghiệm cho học
sinh để tạo cơ hội cho các em được hình thành năng lực, phẩm chất.
Các năng lực và phẩm chất học sinh không chỉ được hình thành trong quá
trình học tập và rèn luyện mà nó còn được được hình thành nhiều qua các hoạt
động trải nghiệm trong và ngoài nhà trường. Hoạt động trải nghiệm có thể tổ chức
theo quy mô lớn nhỏ tuỳ vào thời gian, điều kiện của trường, của từng lớp, từng đối
tượng học sinh. Ngoài các hoạt động trải nghiệm theo quy mô lớn như tổ chức theo
trường, theo khối tôi thấy các trải nghiệm qui mô nhỏ (theo từng lớp riêng) cũng rất
cần thiết và mang lại hiệu quả cao. Bởi vì học sinh chủ yếu hoạt động trên lớp mà
tổ chức trải nghiệm cho các em cần phải có các hoạt động, thực tế, đa dạng, cần
được GV quan tâm tổ chức thường xuyên, liên tục thì mới hình thành được năng
lực, phẩm chất, kĩ năng sống cho học sinh. Nên vai trò của giáo viên chủ nhiệm là
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

12


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

rất quan trọng. Ngoài việc giúp các em hình thành phát triển năng lực, phẩm chất
qua quá trình học tập ra thì việc giúp các em hình thành, phát triển năng lực phẩm
chất qua quá trình rèn luyện và tổ chức các hoạt động trải nghiệm là rất cần thiết.
Vậy làm thế nào để các em thường xuyên được tham gia các hoạt động trải nghiệm

để phát triển năng lực, phẩm chất? Tôi nghiên cứu, tìm hiểu thực tế và đưa ra được
biện pháp cụ thể như sau: Để các hoạt động trải nghiệm diễn ra thường xuyên ngay
từ đầu năm tôi lên kế hoạch cụ thể cho hàng tuần, hàng tháng, trong năm rõ ràng.
Tôi ví dụ ngay từ khi bắt đầu vào năm học có thể cho các em thực hiện một số trải
nghiệm như: Lần lượt lên giới thiệu về bản thân, gia đình,về sở thích để hình thành
năng lực giao tiếp, phẩm chất mạnh dạn, tự tin. Hoặc các em trải nghiệm bằng hoạt
động thi xếp sách vở trong ngăn cặp, ngăn bàn cho gọn, cho nhanh, gấp quần áo
đúng, hoạt động thực hành trải nghiệm chăm sóc cây cối quanh lớp, dưới sân
trường; trải nghiệm cách xử lí khi đứt tay, chân, cách xử lí khi gặp bạn bị nạn…Từ
đó tôi đã hình thành được năng lực tự quản, tự phục vụ cho các em, giúp các em
biết xử lí các vấn đề liên quan gặp trong cuộc sống….
Với các hoạt động trải nghiệm qui mô nhỏ tôi gắn ngay vào các giờ học trên
lớp hàng ngày:
- Ví dụ trong hoạt động nhóm tôi cho các em luân phiên nhau tổ chức chỉ đạo
cho các bạn trong nhóm thảo luận, hoặc trong buổi sinh hoạt mỗi tuần các em lần
được thay nhau lên nhận xét, đánh giá hoạt động của ban mình phụ trách, hoặc lần
lượt duy trì cho các bạn sinh hoạt văn nghệ…như vậy là em nào cũng được trải
nghiệm qua việc làm cụ thể, từ đó hình thành nên năng lực giao tiếp, năng lực chỉ
đạo…cho tất cả học sinh.
Hàng tuần dựa theo quan sát của tôi và dựa vào nhận xét quan sát đánh giá
của ban HĐ tự quản, nếu thấy năng lực, kĩ năng nào các em còn chưa tốt thì tôi gợi
ý các em xây dựng kế hoạch tổ chức thực hành trải nghiệm lại các hoạt động đó
cho tốt hơn, thành thạo hơn.

Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

13


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

Hàng tháng dựa theo chủ điểm cụ thể của từng tháng tôi gợi ý học sinh xây
dựng ý tưởng để lập chương trình hoạt động cho phù hợp với lớp. Để các em tự
làm được điều đó thì ngay từ đầu năm học, ngoài việc hướng dẫn học sinh xây
dựng nội quy của lớp, của trường tôi đà chú ý giúp các em có các kỹ năng cơ bản:
tổ chức, làm việc nhóm, ghi chép... tôi còn giới thiệu, hướng dẫn cho học sinh hiểu
về mục đích, các hình thức, cách tổ chức HĐTNST. Thông qua đó, học sinh cả lớp
biết lựa chọn hình thức tổ chức phù hợp với nội dung; nắm được các bước cơ bản
cần thực hiện, nắm được trách nhiệm của từng cá nhân khi tham gia HĐTNST. Tôi
hướng cho học sinh lựa chọn nội dung thực hiện trong cả năm học dựa trên chủ
điểm từng tháng, dựa vào điều kiện, khả năng của bản thân, của lớp, của nhà
trường, của địa phương có thể tổ chức được. Việc này sẽ tạo tâm thế sẵn sàng thực
hiện cho học sinh. Ở bước này, đối với học sinh lớp Một, lớp Hai, giáo viên có thể
ghi chép giúp học sinh kế hoạch, còn đối với học sinh lớp Ba, Bốn và Năm, giáo
viên nên để học sinh tự ghi chép. Tùy theo, các em có thể viết trong vở theo trình tự
về nội dung, hình thức, công tác chuẩn bị, thời gian, địa điểm, đối tượng tham gia...
hoặc các em xây dựng bằng sơ đồ, bảng biểu... Rồi chúng ta tư vấn hướng dẫn,
định hướng thêm cho các em. Tôi thường cho HS thực hiện qua các bước sau:
Bước 1. Xây dựng ý tưởng;
Bước 2. Xây dựng kế hoạch;
Bước 3. Công tác chuẩn bị thực hiện;
Bước 4. Tổ chức thực hiện;
Bước 5. Đánh giá kết quả thực hiện.
Việc các em được tham gia đầy đủ vào từng bước sẽ giúp hình thành và rèn
luyện các phẩm chất năng lực cần thiết: năng lực tổ chức, năng lực giao tiếp, tự giải
quyết vấn đề... Do đó, giáo viên không nên coi nhẹ một bước nào. Đặc biệt, khi tổ
chức hoạt động trải nghiệm, giáo viên cần lựa chọn những nội dung để học sinh cả
lớp được tham gia; khuyến khích, động viên và tạo cơ hội để các em được tham gia
bàn bạc từ khâu chuẩn bị đến khâu thực hiện và có viết thu hoạch cho bản thân sau
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

14


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

mỗi hoạt động. Có làm như vậy, mới hình thành được ở các em năng lực phán
đoán, óc tổ chức, năng lực tổng kết đánh giá cũng như các phẩm chất tự tin, tự chịu
trách nhiệm, tinh thần hợp tác chia sẻ.
Ví dụ : Ở bước 1 khi giúp học sinh xây dựng ý tưởng chuẩn bị cho hoạt động
của tháng 11, tôi có thể gợi ý bằng nhiều cách để học sinh xây dựng ý tưởng như
sau: “Theo các em, tháng 11 có ngày lễ nào lớn nhất? (20/11). Vậy các em có suy
nghĩ gì về ngày đó? Học sinh sẽ trả lời nhiều ý khác nhau. Trên cơ sở đó, tôi sẽ
hướng cho học sinh thực hiện một hoạt động có ý nghĩa để chào mừng ngày Nhà
giáo Việt Nam 20/11.
Bước 2 : Tôi hướng dẫn học sinh phải định hình những công việc cần làm làm là
gì? Tổ chức ở đâu? Những ai thực hiện? Cần có sự giúp đỡ của ai ở trong hoặc
ngoài nhà trường? Cần những gì về cơ sở vật chất, thiết bị, đồ dùng... để thực hiện?
Lúc này, vai trò của Hội đồng tự quản lớp được phát huy. Các em vừa là người thu
thập và xử lý thông tin, phân tích tình hình và tổ chức lớp để bàn bạc đi đến thống
nhất nội dung công việc cần làm. Như vậy, ngay từ hoạt động này, các em được bộc
lộ nhiều khả năng: Ngôn ngữ, giao tiếp, phân tích, phán đoán, lắng nghe, cách trình
bày, tổng hợp, tính toán... Đó là cái đích mà chúng ta đang rất cần ở các em. Vì thế,
phát huy vai trò của học sinh từ bước 2 là quan trọng để các em làm tốt các bước
tiếp theo.
Giải pháp 10: Tổ chức và duy trì tốt hoạt động của hội đồng tự quản; hoạt
động các câu lạc bộ sở thích; phát huy tác dụng của các góc trang trí lớp học,
hoạt động thư viện thân thiện…
Giáo viên cần mạnh dạn giao cho hội đồng tự quản thực hiện các nhiệm vụ
quản lí lớp, duy trì tổ chức sinh hoạt lớp, giờ chào cờ đầu tuần; khuyến khích các

em tích cực tham gia trang trí lớp, tự tổ chức các hoạt động vui chơi, đăng kí tham
gia các câu lạc bộ, tránh làm thay, làm hộ học sinh. Giáo viên chỉ đóng vai trò là
người tư vấn giúp đỡ. Làm như vậy các em mới có cơ hội bộc lộ khả năng của bản
thân, rèn luyện các phẩm chất, năng lực cần thiết. Mặt khác, hội đồng tự quản nên
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

15


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

được thay đổi nhiều lần trong năm học, học sinh trong các ban cũng nên có sự thay
đổi vị trí trong một năm học và vai trò trưởng ban, phó ban cũng nên thay đổi. Cuối
tuần, trong tiết sinh hoạt lớp, khi nhận xét đánh giá hoạt động của lớp thuộc ban
mình phụ trách mỗi tuần nên cho một em trong ban đó lên đánh giá nhận xét,
không nên chỉ để tuần nào cũng chỉ có em trưởng ban lên đánh giá nhận xét .Việc
làm đó nhằm đảm bảo cho tất cả học sinh đều có cơ hội tham gia nhiều hoạt động.
Do vậy, năng lực chỉ đạo tổ chức lãnh đạo của các em được hình thành, phẩm chất
tự tin, tự trọng, chịu trách nhiệm về việc làm bản thân cao hơn, phẩm chất tôn trọng
ý thức kỉ luật tốt hơn. Để phát huy vai trò của thư viện thân thiện, ngoài việc thành
lập các ban, tôi còn thành lập đội hỗ trợ thư viện để các em tham gia. Từ đó, ý thức
tự quản của các em được nâng lên.
Giải pháp 11: Giúp trẻ phát triển các năng lực, phẩm chất, kỹ năng sống
qua việc tổ chức các hoạt động tập thể vui tươi, lành mạnh trong nhà trường.
Nội dung phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”,
trong đó có nội dung: Nhà trường cần tổ chức các hoạt động văn nghệ, thể thao một
cách thiết thực, khuyến khích sự tham gia chủ động, tự giác của học sinh. Tổ chức
các trò chơi dân gian và các hoạt động vui chơi giải trí tích cực khác phù hợp với
lứa tuổi của học sinh.
Căn cứ vào nội dung trên, tôi đã xây dựng kế hoạch và thực hiện nhiều hoạt

động một cách thiết thực, khuyến khích sự tham gia chủ động, tự giác của các em.
Cụ thể như sau:
Ví dụ: Phát động học sưu tầm các bài hát, điệu múa thể loại dân ca cho học
sinh phù hợp theo từng lứa tuổi để trình diễn trong các buổi sinh hoạt lớp, buổi
chào cờ đầu tuần chẳng hạn. Khuyến khích các em chơi các trò chơi dân gian, các
trò chơi bổ ích như đá cầu, cầu lông, bóng bàn, cờ vua. Để khuyến khích các em,
tôi đã trích một phần quỹ lớp mua một số bộ đồ chơi phù hợp với các em như bàn
cờ, bóng bàn, cờ vua...để các em hoạt động trong các giờ ra chơi, tạo sân chơi lành
mahj cho các em. Qua đó phát triển cho các em một số năng lực phẩm chất như:
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

16


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

năng lực sáng tạo, hợp tác, giao tiếp... và một số phẩm chất như: đoàn kết, yêu quí
bạn bè, trường lớp, yêu quê hương đất nước; mạnh dạn tự tin thể hiện mình...Chính
vì thế mà các cuộc thi văn nghệ, thể thao các cấp huyện, cấp tỉnh đều có học sinh
lớp tôi tham gia và đạt giải.
Giải pháp 12: Làm tốt công tác chủ nhiệm lớp, gần gũi và tạo mối quan hệ
thân thiện với học sinh.
Giáo viên chủ nhiệm lớp phải biết dùng tình thương và trách nhiệm để cảm
hoá học sinh hay chính là để làm gương cho các em. Một thầy cô muốn hoàn thành
nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm trước hết phải có tâm, có tấm lòng và luôn vì
tình yêu thương con người, có sự độ lượng, bao dung, đồng thời phải giỏi về tâm lý
lứa tuổi, có nhiều biện pháp giáo dục tinh tế. Cùng đó, giáo viên chủ nhiệm còn cần
am hiểu và biết cách tổ chức giáo dục kỹ năng sống cho học sinh. Đối với những
học sinh có biểu hiện lệch lạc về nhân cách, giáo viên chủ nhiệm chính là người
thay mặt nhà trường cùng với gia đình có những biện pháp “kéo” các em trở về với

“cái thiện”, hay giúp các em học tập những gương sáng xung quanh mình.
Thầy cô giáo chủ nhiệm còn cần biết xây dựng đội ngũ cán bộ lớp, cán bộ
Đội biết cách xây dựng điều hành một tập thể tự quản. Giáo viên chủ nhiệm còn
phải biết ứng xử giải quyết đúng các mối quan hệ giữa các em học sinh với nhau,
giữa học sinh với giáo viên, giữa giáo viên bộ môn với giáo viên chủ nhiệm; giữa
giáo viên chủ nhiệm với cha mẹ học sinh. Và giáo viên chủ nhiệm còn cần biết
động viên, biết vận động thuyết phục. Thầy cô giáo chủ nhiệm là cầu nối quan
trọng để kết nối ba môi trường giáo dục: nhà trường, gia đình và xã hội. Nếu như
trước đây, nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm chủ yếu là định hướng, hướng dẫn
hành vi đạo đức cho học sinh, thì ngày nay, ngoài công tác chuyên môn, giáo viên
chủ nhiệm còn phải kiêm thêm nhiều công việc khác từ việc học tập của học sinh
đến nề nếp, giải quyết những vấn đề tâm tư tình cảm, những tình huống phát sinh
của học sinh trong lớp. Vì thế, ngoài việc đầu tư vào môn dạy của mình sao cho
vừa đảm bảo nội dung lên lớp vừa tạo sự hấp dẫn, sáng tạo, mới mẻ thì cần có
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

17


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

phương pháp giáo dục hợp lý, linh hoạt, hiểu biết tâm lý học sinh. Và điều không
thể thiếu là phải có tâm huyết và tình yêu thương đối với học sinh. Cuộc vận động
"Kỷ cương - Tình thương - Trách nhiệm" được khởi xướng từ nhiều năm học trước
để xây dựng phong cách giáo viên, nhất là giáo viên chủ nhiệm trong việc giáo dục
đạo đức, kỹ năng sống cho học sinh. Làm chủ nhiệm là một nghệ thuật, đòi hỏi
người giáo viên phải là tấm gương sáng về đạo đức, mẫu mực từ lời ăn tiếng nói,
tác phong làm việc cho đến trình độ chuyên môn; quan hệ với học trò như là một
người bạn lớn, vừa gần gũi, vừa đáng tin cậy; kiên trì trong giáo dục học sinh theo
kiểu mưa dầm thấm lâu; giáo dục phẩm chất và kỹ năng sống cho học sinh phải trở

thành thói quen của giáo viên chủ nhiệm. Có như vậy thì mới hình thành được tốt
năng lực, phẩm chất cho học sinh.
Ví dụ: Trong giờ ra chơi, tôi thường cùng học sinh trao đổi ý kiến, trò chuyện
cùng nhau, tôi luôn tạo điều kiện cho cô trò gần gũi tình cảm, chia sẻ cảm thông
nhau hơn. Có như vậy thì các em mới dám nói, dám tâm sự thì giáo viên mới hiểu
được tâm tư tình cảm của các em. Việc này theo tôi là điều kiện rất thuận lợi trong
nhiệm vụ giáo dục phẩm chất cho học sinh. Hoặc khi mới bước vào năm học, sau
khi tôi nhận lớp, để tạo sự gần gũi và gắn kết giữa học sinh và giáo viên chủ nhiệm,
tôi sắp xếp nhiều thời gian cho học sinh được giới thiệu về bản thân, động viên
khuyến khích các em chia sẻ với nhau về những sở thích, ước mơ tương lai cũng
như mong muốn của các em. Hoạt động này giúp cô trò hiểu nhau hơn, đồng thời
muốn tạo một môi trường học tập thân thiện - Nơi "Trường học thật sự trở thành
ngôi nhà thứ hai của các em, các thầy cô giáo là những người thân trong gia
đình". Đây cũng là một điều kiện theo tôi là rất quan trọng để phát triển khả năng
giao tiếp của học sinh. Bởi học sinh không thể mạnh dạn, tự tin trong một môi
trường mà giáo viên luôn gò bó và áp đặt. Tiếp theo trong tuần đầu tôi cho học sinh
tự do lựa chọn vị trí ngồi của mình để qua đó phần nào nắm được đặc điểm tính
các của các em : mạnh dạn hay nhút nhát, thụ động ...Và tiếp tục qua những tuần

Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

18


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

học sau, tôi chú ý quan sát những biểu hiện về thái độ học tập, những cử chỉ, hành
vi tại vị trí ngồi mà các em chọn để bắt đầu có điều chỉnh phù hợp.
Giáo viên chủ nhiệm còn là cầu nối trung gian giữa nhà trường và gia đình
học sinh. Giáo viên phải hiểu được học sinh để có thể nắm bắt kịp thời vấn đề tâm

sinh lý cũng như những biểu hiện bất thường của các em học sinh kịp thời
Ví dụ: Trên lớp tôi không chỉ quan sát học sinh học tập, mà khi thấy học sinh
có biểu hiện khác thường như buồn, lo lắng điều gì đó chẳng hạn. Tôi phải nhẹ
nhàng đến gần hỏi xem em đó làm sao, có ốm đau gì hay có gì muốn nói với cô
không. Ánh mắt thân thiện của tôi đã giúp học sinh nói ra được những điều em nghĩ
Vậy là tôi đã thành công trong ứng xử này. Hoặc trong tiết sinh hoạt lớp tôi thường
cho các em tự đánh giá bản thân mình, đánh giá ưu điểm của nhau, từ đó các em tự
rút ra bài học cho bản thân. Khi học sinh nhận ra các điểm yếu của mình tôi thường
giúp các em tự tin hơn bằng những lời khuyên, lời tâm sự chân thành nhất. Thế là
với sự tin tưởng của cô giáo các em phấn chấn hẳn lên, tự tin hơn, mạnh dạn hơn.
Các em tự bày tỏ suy nghĩ của bản thân, các em kiểm soát được bản thân mình,
nhận biết được, điều chỉnh được các hoạt động của mình cho phù hợp. Đây là điều
tôi thấy rất cần thiết trong cuộc sống của các em sau này.
Giải pháp 13: Tạo môi trường học tập thân thiện cho các em.
Để tạo không gian lớp học thân thiện, trong lớp, tôi cho các em trồng cây
xanh bên cửa sổ, trên bục giảng. Tôi giao cho mỗi tổ chịu trách nhiệm chăm sóc
một vài cây, mỗi nhóm có trách nhiệm lau cửa sổ của nhóm mình sạch sẽ. Nhà
trường phân công mỗi lớp chăm sóc một bồn hoa, cây cảnh như vậy chính là giáo
dục các em phẩm chất yêu trường lớp, ý thức bảo vệ môi trường. Mặt khác tôi cho
các em trang trí các góc học tập, trưng bày các bài viết, bài làm hay, làm tốt của
chính các học sinh trong lớp. Đó là bài học thiết thực cho các em khác nhận thức
giá trị bản thân của mình mà noi theo những gương tốt trong lớp. Ngoài ra các
tranh ảnh phục vụ cho dạy kỹ năng sống cũng được chính các em sưu tầm và vẽ
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

19


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

bằng chính đôi tay của mình. Ví dụ :Tôi gợi ý các em vẽ một số hình ảnh chăm sóc
cây xanh, an toàn giao thông, bảo vệ môi trường, phòng chống ma tuý, rượu, thuốc
lá, không chơi đùa nơi đường dây điện chạy qua, sử dụng tiết kiệm điện... Chính
các bài vẽ, các bức tranh do các em tự vẽ hoặc sưu tầm dán trên lớp đã góp phần
hình thành nhân cách đạo đức cho các em. Ngoài ra trong lớp các em còn xây dựng
các góc: góc thư viện, góc thế giới cổ tích nơi dành cho các em sưu tầm các câu
chuyện đem đến lớp cùng đọc, cùng trao đổi. Mặt khác nhà trường có phòng đọc
sách, phòng thư viện có sách tham khảo cho học sinh tìm tòi các sách truyện mình
yêu thích.Việc làm này chính là tạo cho các em năng lực tìm tòi, tìm kiếm thông
tin.
Mặt khác, trong các giờ học, tôi luôn chú ý tạo môi trường học tập thân thiện
trong mối quan hệ giữa thày – trò; trò- trò. Tôi luôn tạo điều kiện cho học sinh
được trao đổi, được học hỏi, tìm tòi khám phá, tiếp nhận kiến thức một cách nhẹ
nhàng và hiệu quả nhất.
Giải pháp 14: Tuyên truyền cho các bậc cha mẹ kết hợp giúp học sinh
hình thành năng lực, phẩm chất ngay từ gia đình.
Tôi tận dụng buổi họp phụ huynh để trao đổi, phỏng vấn phụ huynh về việc
dạy dỗ, quản lý các em ở nhà như thế nào, qua trò chuyện tôi đã hiểu được hoàn
cảnh gia đình của các em, cách cha mẹ dạy con. Tôi tìm hiểu và thống kê được
điểm yếu của từng em, tìm được các năng lực nào các em còn yếu, chưa có được để
từ đó tôi chủ động tuyên truyền tới phụ huynh cách dạy trẻ kỹ năng sống trong gia
đình để cùng phối hợp với nhà trường giáo dục các em. Sau đó, tôi có đưa nội dung
giáo dục kỹ năng sống của học sinh cho các bậc phụ huynh vào những lần họp phụ
huynh lớp; cung cấp cho các bậc phụ huynh những kiến thức và phương pháp chăm
sóc, giáo dục con em phù hợp với đặc điểm từng độ tuổi. Khi bàn biện pháp giáo
dục các em trong cuộc họp tôi cũng mạnh dạn đưa ra ý kiến ví dụ như: Cần cho phụ
huynh hiểu rằng trong gia đình, việc cha mẹ dạy các em những nghi thức văn hóa là
rất cần thiết. Để các em có được những kỹ xảo, thói quen sử dụng đồ dùng một
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

20


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

cách chính xác thuần thục và khéo léo, không chỉ đòi hỏi các em phải thường xuyên
luyện tập, mà còn phải đáp ứng được những nhu cầu của các em, đó là cung cấp
cho các em những mẫu hành vi văn hóa, những hành vi đúng, đẹp, văn minh của
chính cha mẹ và những người xung quanh các em. Để có được điều đó thì cha mẹ
cũng cần phải kiểm soát mình trước con cái. Trước hết, người lớn phải gương mẫu,
yêu thương, tôn trọng, đối xử công bằng với các em và đảm bảo an toàn cho các
em. Tạo điều kiện tốt nhất cho các em vui chơi ở nhà, ở lớp, ở trường. Trong gia
đình, cần thống nhất giờ học cho các em. Vào giờ đó các thành viên trong gia đình
đều phải tạo điều kiện cho con học bài. Cha mẹ cần tập cho con làm các việc nhỏ
trong gia đình phù hợp khả năng của các em theo lứa tuổi. Không được nuông
chiều thái quá, cha mẹ luôn khuyến khích các em nói lên quan điểm của mình,
trong gia đình về cảm giác và về những lựa chọn của mình, cần giúp các em hiểu
rằng nên có thông số để theo đó mà lựa chọn, cố gắng không chì trích các quyết
định của các em. Việc này sẽ hình thành năng lực tự quản, phẩm chất tự tin, yêu
thương gia đình, tin tưởng người thân cho các em.
Ví dụ: Trẻ lớp 1 có thể được làm quen với những đồ dùng, vật dụng khác
nhau, (bộ đồ bếp, bộ đồ ăn, bộ đồ uống), bằng cách trong khi nấu ăn cha mẹ sai trẻ
lấy giúp các đồ dùng cho mình nấu nướng việc đơn giản đó cũng là đã rèn cho trẻ
nhận biết, cách sử dụng các vật dụng thông thường rèn tính cẩn thận khi cầm, nắm
các vật dụng đó. Với học sinh lớp 4,5 có thể hướng dẫn các em nấu cơm, luộc rau
và cọ rửa chén bát, sắp xếp đồ dùng trong nhà... Chính các việc đó tạo cho các em
năng lực tự phục vụ rất tốt. Sự sạch sẽ, gọn gàng, một thói quen nề nếp, sự sắp đặt
ngăn nắp, ngay ngắn những bộ đồ dùng, vật dụng, thái độ, ăn uống từ tốn, không
vội vã, không khí cởi mở, thoải mái và đầm ấm, những cuộc trao đổi nhẹ nhàng, dễ
chịu tất cả những yếu tố trên sẽ giúp các em có thói quen tốt để hình thành kỹ năng

tự phục vụ và ý nghĩa hơn là trẻ có được kỹ năng sống tự lập sau này.
Giải pháp 15: Trao đổi cùng các giáo viên khác để tìm ra biện pháp hình
thành năng lực, phẩm chất cho các em một cách hiệu quả nhất.
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

21


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

Tôi thường xuyên trao đổi cùng đồng nghiệp thống nhất một số biện pháp
giúp học sinh hình thành năng lực, phẩm chất tốt nhất qua các buổi sinh hoạt
chuyên môn, hoặc đôi lúc qua trò chuyện, tâm sự trao đổi riêng tôi cũng rút ra cho
mình được một bài học nho nhỏ trong công tác rèn luyện học sinh. Tôi nghĩ việc
làm này chúng ta không nên bỏ qua nó rất hiệu quả trong việc bồi dưỡng phương
pháp giáo dục cho mỗi chúng ta.
Giải pháp 16: Động viên khen thưởng kịp thời.
Hàng ngày, hàng tuần, qua quan sát các biểu hiện trong các hoạt động của
học sinh, sau khi đánh giá nhận xét chỉ rõ cho các em nắm được điểm mạnh và
điểm cần cố gắng của từng em, tôi thường động viên, khích lệ, giúp học sinh khắc
phục khó khăn, phát huy các ưu điểm và các phẩm chất riêng điều chỉnh hoạt động,
ứng xử kịp thời để tiến bộ.
Một điều không thể thiếu nữa là để tạo sự hưng phấn, vui vẻ, phấn khởi,
giúp các em có ý thức cao trong việc rèn luyện tu dưỡng bản thân, tôi luôn chú ý
động viên, khuyến khích học sinh thực hiện tốt các hoạt động học tập, rèn luyện.
Ngay từ buổi họp phụ huynh đầu năm học tôi trao đổi với hội phụ huynh lớp cùng
phối hợp và dành một khoản chi phí riêng để khen thưởng kịp thời động viên các
em để tạo cho các em có một động cơ tốt trong việc duy trì thực hiện nội quy, nền
nếp. Sau mỗi cuộc thi đua tôi nêu gương, tuyên dương kịp thời những em có kết
quả tốt. Tôi phân công học sinh trong đội tự quản của lớp theo dõi hằng ngày

những em có biểu hiện tốt, có việc làm tốt ghi vào sổ, trong tiết sinh hoạt cuối tuần
cho các em bình chọn những bạn thực hiện tốt sẽ được một bông hoa.
Mỗi học kỳ tôi tổng kết 1 lần cùng phụ huynh tổ chức khen thưởng những
em đã đạt nhiều thành tích. Các em rất vui và hãnh diện. Vì thế các em không
ngừng thi đua cố gắng thực hiện tốt mọi yêu cầu học tập, tích cực trong các hoạt
động. Đây là một hình thức động viên về tinh thần rất giá trị và hiệu quả. Các em sẽ
nhanh nhẹn hơn, có ý thức rèn luyện đạo đức tốt hơn, mạnh dạn hơn trong giao
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

22


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

tiếp, tự tin, trách nhiệm hơn trong cuộc sống, đó cũng là một biện pháp hình thành
phẩm chất cho học sinh một cách hiệu quả.
*Kêt quả đạt được: Sau khi áp dụng các biện pháp trên, cuối năm học tôi
đã thu được kết quả như sau:

a. Năng lực:
STT

Các năng lực

Số HS xếp Đạt
ở mức tốt

Số HS xếp Đạt

Số HS chưa đạt

1

Tự phục vụ, tự quản

24

88,9%

3

11,1%

0

2

Giao tiếp, hợp tác

20

74%

7

26%

0

3

Tự học và giải quyết

22

81,5%

5

vấn đề

0

b. Phẩm chất
STT

Các phẩm chất

Số HS xếp Đạt

Số HS xếp

ở mức tốt

Đạt

Số HS chưa đạt

Chăm học, chăm làm,
1

tích cực tham gia các 25

92,6%

2

7,4%

0

20

74%

7

26%

0

26

96,3%

1

3,7%

0

25

92,6%

2

7,4%

0

hoạt động GD
2
3
4

Tự tin, tự trọng, tự chịu
trách nhiệm
Trung thực, kỉ luật, đoàn
kết
Yêu quê hương , đất
nước, gia đình

* Chất lượng mũi nhọn:

Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

23

Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

Năm học 2015 - 2016, thực hiện chỉ đạo của ngành, không tổ chức thành lập
đội tuyển bồi dưỡng, không tổ chức thi học sinh giỏi, song nhà trường vẫn tạo điều
kiện cho các em được học tập theo khả năng và khuyến khích các em đăng kí thi
giải toán trên mạng. Trong kì giao lưu Toán tiếng Việt, Tiếng Anh trên Internet cấp
huyện, lớp tôi có 7 em đăng kí dự thi thì có 5 em đạt giải. Trong kì thi cấp tỉnh
Tiếng Anh mạng có 2 em dự thi thì 2 em đều đạt giải. Các cuộc thi văn nghệ, thể
thao các cấp đều có học sinh lớp tôi tham gia và có em đạt giải.
Bảng kết quả trên cho thấy sau khi áp dụng các biện pháp hình thành và phát
triển năng lực, phẩm chất mà sáng kiến đưa ra thì kết quả đạt được về năng lực,
phẩm chất của lớp tôi rất khả quan. Tất cả các em đều đạt ở mức yêu cầu song số
em đạt ở mức tốt tăng lên đáng kể so với đầu năm. Lớp tôi luôn là lớp có kết quả
cao nhất trong khối về mọi mặt, là con chim đầu đàn của trường.
3. Phần kết luận
3.1. Ý nghĩa, phạm vi áp dụng của Sáng kiến
Việc nghiên cứu đề tài khoa học giáo dục là một vấn đề hết sức to lớn, nó ảnh
hưởng đến chất lượng giảng dạy và giáo dục học sinh trong nhà trường hiện nay.
Qua đề tài này, chúng ta thấy vị trí quan trọng của nhiệm vụ giáo dục làm sao
để hình thành năng lực, phẩm chất hiệu quả nhất cho học sinh. Việc nghiên cứu đề
tài khoa học giáo dục này đã giúp tôi nhận thấy trách nhiệm vinh quang của người
giáo viên nhân dân. Đó là: “Đào tạo thế hệ trẻ thành những con người mới phát
triển toàn diện có đủ đức và tài, nắm được những kiến thức cơ bản có đủ trình độ
và tài năng để tiếp thu sự phát triển của nền văn hóa nước nhà”.
Năng lực, phẩm chất mỗi con người là một trong những nội dung có khả
năng giáo dục nhiều mặt: Khả năng để phát triển tư duy lô gich, bồi dưỡng và phát
triển những thao tác trí tuệ, nó giúp học sinh biết xử lí, giải quyết các tình huống
khác nhau trong cuộc sống...

Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

24


Một số biện pháp hình thành năng lực, phẩm chất cho học sinh Tiểu học

Với công việc khó khăn ấy, việc tìm tòi, nghiên cứu phát hiện ra những biện
pháp tốt nhât để giáo dục các em là một việc làm vô cùng ý nghĩa với tôi. Song
trong một thời gian ngắn tôi đã nghiên cứu thực tế, khảo sát học sinh lớp mình phụ
trách tìm ra được nguyên nhân học sinh chưa đạt kết quả cao về năng lực, phẩm
chất và từ đó đã đề ra các biện pháp khắc phục như trên và phần lớn đã thu được
kết quả đáng mừng. Với những kết quả đạt ấy, tôi thấy được ý nghĩa rất to lớn của
việc áp dụng những sáng kiến mới vào giáo dục.
Đây là sáng kiến mà bản thân tôi nghiên cứu và thực hiện bước đầu có hiệu
quả cao. Năm học 2015-2016 tập thể lớp 5A của tôi là con chim đầu đàn trong mọi
phong trào. Kết quả hai mặt giáo dục của lớp đạt cao nhất khối. Các cuộc thi cấp
tỉnh cấp huyện đều có học sinh của lớp tôi tham gia và đạt thành tích khá cao. Nhà
trường tổ chức các đợt thi đua như: Thi trang trí lớp, thi vở sạch chữ đẹp, thi thể
dục thể thao... lớp tôi đều có kết quả cao nhất.
Khi nghiên cứu sáng kiến này tôi cũng chỉ có một suy nghĩ nho nhỏ là làm
sao mình có thể giúp giáo viên trong trường có nhiều biện pháp hay trong việc hình
thành năng lực, phẩm chất cho học sinh. Nhưng thực sự, sau khi áp dụng tôi thấy
sáng kiến này mang lại hiệu quả tương đối cao. Trong năm học này, tôi tiếp tục
thực hiện những nghiên cứu của sáng kiến mới. Mặt khác, trong thời gian tới bản
thân tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu, bổ sung thêm một số giải pháp và mạnh dạn đưa
sáng kiến này áp dụng cho tất cả đội ngũ cán bộ, giáo viên, công nhân viên và học
sinh tại trường Tiểu học Lãng Sơn trong những năm học này và các năm tiếp theo.
Và tôi nghĩ rằng sáng kiến này của tôi có thể áp dụng với tất cả các trường bạn
trong huyện.
3.2. Kiến nghị, đề xuất

Để việc hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất cho học sinh đạt được
hiệu quả cao hơn tôi có một số đề xuất nho nhỏ như sau:
a. Đối với Ban giám hiệu:
Trương Thị Ngát - Tiểu học Lãng Sơn - Yên Dũng - Bắc giang

25