Tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện từ thực tiễn thành phố hà nội

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN NGỌC VIỆT

TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH
QUYỀN HUYỆN TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ
HÀ NỘI

Ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính
Mã số : 9 38 01 02

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN MINH PHƯƠNG

HÀ NỘI - 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan Luận án này là công trình do tôi thực hiện.
Mọi số liệu, kết quả nghiên cứu đã công bố được tham khảo trong
Luận án đều trung thực và trích dẫn nguồn đúng quy định. Những kết
quả nghiên cứu của Luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ
công trình của tác giả nào khác.
Nghiên cứu sinh

Nguyễn Ngọc Việt

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU................................................................................................................................................. 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU................................................ 8
1.1. Những công trình nghiên cứu ngoài nước.......................................................................... 8
1.2. Các công trình trong nước...................................................................................................... 11
1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án và những vấn đề
đặt ra tiếp tục nghiên cứu................................................................................................................ 24
Chương 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC, HOẠT ĐỘNG
CỦA CHÍNH QUYỀN HUYỆN................................................................................................ 30
2.1. Những vấn đề lý luận về tổ chức, hoạt động của chính quyền huyện...................30
2.2. Điều chỉnh pháp luật về tổ chức, hoạt động của chính quyền huyện.....................52
2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện............58
2.4. Tổ chức và hoạt động chính quyền huyện của một số nước trên thế giới............66
Chương 3: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC, HOẠT ĐỘNG CHÍNH QUYỀN
HUYỆN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI............................................................................................. 73
3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tác động đến tổ chức, hoạt động chính
quyền các cấp của Thành phố Hà Nội........................................................................................ 73
3.2. Thực tiễn tổ chức, hoạt động của chính quyền huyện.................................................. 76
3.3. Kết quả, hạn chế, nguyên nhân và kinh nghiệm từ thực tiễn tổ chức và hoạt
động của chính quyền huyện.......................................................................................................... 93
Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TỔ CHỨC,
HOẠT ĐỘNG CỦA CHÍNH QUYỀN HUYỆN............................................................. 114
4.1. Quan điểm hoàn thiện tổ chức, hoạt động của chính quyền huyện...................... 114
4.2. Các giải pháp hoàn thiện tổ chức, hoạt động của chính quyền huyện................123
4.3. Một số giải pháp hoàn thiện tổ chức hoạt động của chính quyền huyện,
thành phố Hà Nội............................................................................................................................. 140
4.4. Các điều kiện bảo đảm hoàn thiện tổ chức và hoạt động của chính quyền
huyện.................................................................................................................................................... 143
KẾT LUẬN....................................................................................................................................... 149
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN

QUAN ĐẾN LUẬN ÁN.............................................................................................................. 151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................ 152


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CBCC

: Cán bộ, công chức

CCHC

: Cải cách hành chính

CQCM

: Cơ quan chuyên môn

CQĐP

: Chính quyền địa phương

CQTW

: Chính quyền Trung ương

HĐND

: Hội đồng nhân dân

NCS

: Nghiên cứu sinh

QLNN

: Quản lý nhà nước

TP

: Thành phố

TTHC

: Thủ tục hành chính

UBHC

: Ủy ban hành chính

UBMTTQ

: Ủy ban Mặt trận tổ quốc

UBND

: Ủy ban nhân dân

XHCN

: Xã hội chủ nghĩa

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trước yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN
việc đổi mới mô hình tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước trở thành
yêu cầu cấp thiết từ thực tiễn cuộc sống. Việc đổi mới, cải cách bộ máy nhà
nước dường như mới tập trung ở Trung ương, mà còn chưa quan tâm nhiều
chính quyền địa phương các cấp, bảo đảm sự đồng bộ, tính thống nhất, thông
suốt, hiệu lực, hiệu quả của hệ thống hành chính nhà nước.
Chính quyền huyện là bộ phận cấu thành quan trọng của hệ thống chính
quyền địa phương, là cấp trung gian nối nhịp quản lý giữa chính quyền cấp
tỉnh với người dân, chỉ đạo, giải quyết những công việc trong phạm vi lãnh
thổ của mình. Vì vậy, năng lực, hiệu lực và hiệu quả hoạt động của chính
quyền huyện trực tiếp ảnh hưởng đến đời sống dân sinh, phát huy quyền làm
chủ của nhân dân, bảo đảm sự ổn định của hệ thống chính trị.
Thực tiễn cho thấy ở đâu chính quyền huyện phát huy được vai trò thì
những chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đi vào cuộc
sống của người dân, ngược lại chính quyền huyện yếu là địa bàn đó sẽ nảy
sinh nhiều vấn đề dân sinh bức xúc, xã hội mất ổn định. Chính vì vậy, từ khi
khai sinh Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đến nay Đảng và Nhà nước
ta luôn quan tâm đến việc củng cố, hoàn thiện bộ máy chính quyền địa
phương. Văn kiện Đại hội XI, XII của Đảng đã xác định nhiệm vụ đánh giá
mô hình CQĐP hiện nay và xác định mô hình phù hợp là hết sức quan trọng
trong quá trình phát triển của đất nước [20], [21].
Đối với TP. Hà Nội là Thủ đô của cả nước, cùng với việc phát triển đô
thị thì chính quyền huyện trực thuộc vẫn rất lớn với 17 huyện, 01 thị xã/30
đơn vị; là nơi luôn quan tâm có nhiều đổi mới cả trong tổ chức, quản lý kinh
tế, văn hóa, xã hội và cải cách hành chính, đặc biệt chú trọng việc xây dựng
nông thôn mới; Quan tâm chú trọng xây dựng chính quyền huyện vững mạnh.

Tuy nhiên, trước yêu cầu cải cách hành chính nhà nước, hội nhập quốc
tế và xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, bộ máy chính quyền địa
1


phương nói chung, chính quyền cấp huyện nói riêng trong thời gian qua còn
nhiều những hạn chế, bất cập, Đó là: cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền địa
phương hiện nay còn chưa có sự phân cấp rõ ràng về trách nhiệm, quyền hạn;
hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy chính quyền huyện chưa đáp ứng
yêu cầu đặt ra; Như tại Thủ đô Hà Nội, cơ cấu chính quyền 12 Quận cũng
giống 18 huyện, thị xã; bộ máy chính quyền huyện cơ cấu HĐND và UBND
nhưng thực tế HĐND không phát huy hiệu quả, UBND với nhiều các phòng
chuyên môn số lượng biên chế nhiều nhưng tính thông suốt, hiệu lực hiệu quả
chưa cao; Tính minh bạch, dân chủ trong bộ máy chính quyền địa phương
chưa được đề cao, mối quan hệ giữa các cấp chính quyền vẫn còn biểu hiện
của cơ chế “xin cho” làm hạn chế sự chủ động, sáng tạo của chính quyền địa
phương cấp dưới; đội ngũ CBCC chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý nhà
nước, còn tình trạng lãng phí, quan liêu, tham nhũng…
Đồng thời, cơ chế quản lý kinh tế - xã hội được đổi mới theo hướng
chính quyền các cấp giảm dần sự can thiệp vào sản xuất kinh doanh của người
dân, doanh nghiệp, tập trung vào thực hiện tốt hơn nhiệm vụ quản lý nhà nước
trên địa bàn; theo đó, thẩm quyền của chính quyền tỉnh và ở cơ sở được tăng
cường, chính quyền huyện chủ yếu tổ chức thực hiện các quyết định của cấp
trên và chỉ đạo, hướng dẫn hoạt động chính quyền xã. Do chức năng, nhiệm
vụ, thẩm quyền của chính quyền huyện thay đổi, HĐND huyện không còn
phải làm nhiều công việc thực hiện chức năng đại diện cho ý chí, nguyện
vọng của nhân dân trên địa bàn như trước nữa, UBND huyện với tính chất là
cánh tay “nối dài” của cơ quan hành chính cấp tỉnh để giải quyết các nhiệm
vụ về hành chính và công việc của người dân theo quy định của pháp luật. Do
vậy, Đảng và Nhà nước ta đã tiến hành thí điểm không tổ chức HĐND huyện,

quận, phường ở 10 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương với mong muốn
tiến tới giảm bớt một cấp CQĐP.
Trong bối cảnh đó, Hiến pháp năm 2013 quy định về tổ chức chính
quyền địa phương tại chương IX có nhiều nội dung mới so với các quy định
2


của Hiến pháp năm 1992 (được sửa đổi, bổ sung năm 2001). Trên cơ sở đó,
Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 đã cụ thể hóa về CQĐP ở
các đơn vị hành chính và cấp chính quyền được tổ chức hợp lý [98]. Đồng
thời, Nghị quyết số 18 -NQ/TW ngày 25/10/2016 Hội nghị Trung ương 6
khóa XII về một số vấn đề tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ
thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả đã chỉ rõ: “…Sự phối
hợp giữa các cấp, các ngành, các địa phương có lúc, có nơi thiếu chặt chẽ.
Chưa quy định thấy rõ tính đặc thù để phân biệt chính quyền đô thị, nông
thôn, hải đảo. Các đơn vị hành chính địa phương nhìn chung quy mô nhỏ,
nhiều đơn vị không bảo đảm tiêu chuẩn theo quy định, nhất là cấp huyện, cấp
xã…” và đề ra giải pháp rà soát, bổ sung, hoàn thiện Luật Tổ chức chính
quyền địa phương, quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của chính
quyền cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã; quy định rõ cơ chế phân cấp, uỷ quyền và
thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn khi được phân cấp, uỷ quyền giữa các cấp
chính quyền địa phương. Hiện nay, thực hiện ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng
Chính phủ, Bộ Nội vụ đã ban hành Kế hoạch số 1547 /KH-BNV ngày
13/4/2018 xây dựng dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ
chức chính quyền địa phương.
Xuất phát từ những điều đó, Nghiên cứu sinh chọn đề tài “Tổ chức và
hoạt động của chính quyền huyện từ thực tiễn thành phố Hà Nội” làm luận
án tiến sĩ luật học.
2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích của luận án là trên cơ sở phân tích làm rõ cơ sở lý luận và
thực tiễn tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện, từ đó đề xuất với Đảng
và nhà nước quan điểm và giải pháp tiếp tục sửa đổi, bổ sung những quy định
của pháp luật để hoàn thiện tổ chức, hoạt động của chính quyền huyện ở nước
ta đáp ứng yêu cầu cải cách bộ máy nhà nước; nâng cao hiệu lực hiệu quả
trong quản lý nhà nước của chính quyền huyện.
3


2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa phân tích làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về tổ chức
và hoạt động của chính quyền huyện ở nước ta
- Khảo sát, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của của chính
quyền huyện, thành phố Hà Nội chỉ ra những kết quả, hạn chế và nguyên
nhân.
- Đề xuất quan điểm và giải pháp hoàn thiện tổ chức và hoạt động của
chính quyền huyện ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu những vấn đề lý luận, điều chỉnh pháp luật gắn với
thực tiễn về tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu các huyện trên địa bàn TP.
Hà Nội, có tham khảo một số mô hình CQĐP của một số nước trên thế giới.
Về thời gian: Đề tài nghiên cứu chính quyền huyện từ năm 1945 đến
nay, chủ yếu tập trung nghiên cứu, đánh giá thực trạng tổ chức, hoạt động của
chính quyền huyện từ năm 2015 khi Luật tổ chức CQĐP năm 2015 được ban
hành.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Phương pháp luận
Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác
– Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về
Nhà nước và pháp luật; về tổ chức bộ máy và Nhà nước pháp quyền XHCN…
Trên cơ sở tập hợp, hệ thống hóa các công trình nghiên cứu có liên quan đến
chủ đề luận án, luận án sẽ kế thừa có chọn lọc, phát triển các luận
điểm nghiên cứu, đồng thời phát hiện vấn đề nghiên cứu mới, xây dựng các
luận điểm- Luận án tiếp cận giải quyết vấn đề nghiên cứu từ góc độ của khoa
học pháp lý, khoa học hành chính.

4


Luận án tiếp cận giải quyết vấn đề nghiên cứu từ góc độ của khoa học
pháp lý, khoa học hành chính. Tuy nhiên, có thể tiếp cận liên ngành, đa ngành
khoa học xã hội, khoa học quản lý được luận án khai thác ở mức độ tối đa.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Để phục vụ nghiên cứu đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp cụ thể sau:

- Phương pháp kết hợp lý luận và thực tiễn: Phương pháp này được sử
dụng bao trùm cả luận án. Cụ thể, tác giả sử dụng lý luận về tổ chức và hoạt
động của bộ máy nhà nước, lý luận về CQĐP, chính quyền huyện để phân
tích, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động chính quyền huyện, TP. Hà
Nội; từ đó khái quát thành những vấn đề có tính lý luận về tổ chức và hoạt
động của chính quyền huyện (chương 2, chương 3); kết hợp lý luận và thực
tiễn làm cơ sở đề xuất các giải pháp đổi mới mô hình và tổ chức chính quyền
huyện, hoàn thiện pháp luật về CQĐP (Chương 4).
- Phương pháp phân tích và tổng hợp: được sử dụng để phân tích các
quan điểm về CQĐP, đặc điểm, cấu trúc của CQĐP và các mối quan hệ chính
quyền huyện (Chương 2); các quy định của pháp luật cũng như thực trạng tổ

chức và hoạt động của chính quyền huyện, TP. Hà Nội; từ đó rút ra các đánh
giá kết quả, hạn chế và nguyên nhân hạn chế ( Chương 3); sự cần thiết hoàn
thiện tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện và các giải pháp hoàn thiện
phù hợp với lý luận và thực tiễn (Chương 4).
- Phương pháp quy nạp: Phương pháp này được sử dụng chủ yếu trong
Chương 3 của luận án để đánh giá thực trạng tổ chức, hoạt động của chính
quyền huyện, TP. Hà Nội.
- Phương pháp hệ thống được sử dụng trong tổng thể luận án nhằm sâu
chuỗi các nội dung, có kế thừa và kết cấu hợp lý, chặt chẽ giúp Luận án đạt
được mục đích, yêu cầu đề ra.
- Phương pháp điều tra, khảo sát bằng bảng hỏi
Để đánh giá thực trạng tổ chức, hoạt động của chính quyền huyện ở
TP.Hà Nội, NCS xây dựng bảng hỏi gồm 30 câu, khảo sát tại 05 huyện (Thanh
Trì, Đông Anh, Ba Vì, Thường Tín, Hoài Đức); 04 Sở (Nội vụ, Tài
5


nguyên - Môi trường, Tư pháp, Kế hoạch - Đầu tư) và 20 xã trực thuộc các
huyện khảo sát. Các huyện được chọn khảo sát có tính đại diện những địa
phương đang đô thị hóa nhanh, địa phương đang xây dựng nông thôn mới,
nhiều làng nghề truyền thống, huyện miền núi, tương ứng với các xã trực
thuộc huyện. Toàn bộ số liệu, được xử lý theo quy định, sử dụng để làm sáng
tỏ những vấn đề liên quan đến tổ chức và hoạt động chính quyền huyện, làm
cơ sở để đề xuất các giải pháp (Chương 4). Đồng thời; luận án còn sử dụng
các kết quả nghiên cứu tổng kết của Ban soạn thảo Luật Tổ chức chính quyền
địa phương, sử dụng số liệu của Ban Cán sự Đảng Chính phủ đối với lãnh đạo
63 tỉnh, thành về phương án mô hình tổ chức CQĐP để phân tích, chứng minh
thực trạng cũng như đề xuất các giải pháp (Chương 3, Chương 4).
- Phương pháp luật so sánh: được vận dụng trong so sánh lịch sử pháp
luật Việt Nam qua các thời kỳ, tham khảo các quy định của Hiến pháp và Luật

tổ chức HĐND và UBND, các nghị quyết của Chính phủ, các nghị quyết,
quyết định của HĐND và UBND TP. Phương pháp này chủ yếu được sử dụng
tại Chương 2, Chương 3 của luận án.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Thứ nhất, luận án hệ thống hoá, làm rõ và bổ sung các vấn đề lý luận về
tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện một cách hệ thống và toàn diện
từ góc độ nghiên cứu liên ngành: khoa học pháp lý, khoa học tổ chức và khoa
học hành chính. Trên cơ sở phân tích các quan điểm lý luận và thực tiễn, luận
án đưa ra một số vấn đề lý luận như: khái niệm, mục tiêu, yêu cầu, điều kiện
bảo đảm hoàn thiện bộ máy chính quyền huyện ở nước ta.
Thứ hai, trên cơ sở nguồn tư liệu lịch sử; Luận án tiếp tục phân tích,
làm rõ những vấn đề thực tiễn và khai thác từ chính quyền huyện của TP. Hà
Nội để chỉ ra kết quả, hạn chế, nguyên nhân và bài học kinh nghiệm.
Thứ ba, trên cơ sở đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động chính
quyền huyện, luận án đã chỉ ra sự cần thiết và đề xuất các quan điểm và giải
pháp hoàn thiện tổ chức, hoạt động của chính quyền huyện, gồm: Bảo đảm
yêu cầu thể chế hóa quan điểm của Đảng, Nhà nước về đổi mới tổ chức bộ
6


máy nhà nước và chính quyền địa phương; đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh cải
cách hành chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương;
đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước Pháp quyền XHCN và hội nhập quốc tế.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1. Ý nghĩa lý luận
Sau khi nghiên cứu và bảo vệ thành công, luận án có thể được sử dụng
trong học tập, giảng dạy nhằm nâng cao nhận thức về hoàn thiện tổ chức và
hoạt động chính quyền huyện ở nước ta hiện nay, cơ sở lý luận quan trọng để
phân biệt chính quyền nông thôn và đô thị, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý
hành chính nhà nước của chính quyền huyện. Đồng thời, luận án còn có thể

được dùng làm tài liệu tham khảo cho các công trình nghiên cứu có liên quan.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Từ thực tiễn thành phố Hà Nội phân tích những ưu điểm, hạn chế theo
quy định của pháp luật hiện hành, kiến nghị, đề xuất với Nhà nước ban hành
những quy định pháp luật tiếp tục hoàn thiện mô hình chính quyền huyện để
phù hợp với cấp hành chính trung gian và ở khu vực nông thôn, đáp ứng
những yêu cầu về quản lý nhà nước đang đặt ra ở nước ta.
Kết quả nghiên cứu của luận án cũng có thể được vận dụng vào thực tiễn
xây dựng, hoàn thiện tổ chức và hoạt động chính quyền huyện, từ đó nâng cao
hiệu quả hoạt động quản lý hành chính nhà nước của chính quyền huyện.

7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,
luận án gồm 4 chương:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chương 2: Những vấn đề lý luận về tổ chức, hoạt động của chính quyền

huyện
Chương 3: Thực trạng tổ chức, hoạt động của chính quyền huyện,
Thành phố Hà Nội
Chương 4: Quan điểm và giải pháp hoàn thiện tổ chức, hoạt động của
chính quyền huyện.
7


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu vấn đề hoàn thiện tổ chức và hoạt động của chính quyền
huyện được đặt trong tổng thể đổi mới tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà
nước nói chung và bộ máy chính quyền địa phương nói riêng, do đó việc đánh

giá tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài tập trung vào những
nội dung sau:
1.1. Những công trình nghiên cứu ngoài nước
Cuốn The structure of Local government – A comperative Survey of 81
countries, Samuel Humes và Eileen Martin [147] đã mô tả về cấu trúc của
Chính quyền địa phương, các mô hình mẫu của chính quyền địa phương, các
thiết chế của chính quyền địa phương bao gồm các định chế cơ bản: Hội đồng
- cơ quan đại diện của chính quyền ở địa phương; (V) Các Uỷ ban; (VI) Các
ban; (VII) Người đứng đầu bộ phận hành pháp địa phương - Chủ tịch Uỷ ban;
(VIII) Người lao động làm việc ở chính quyền địa phương - Công chức; (IX).
Bên cạnh đó đề cập đến sự tác động của các thiết chế đến tổ chức và hoạt
động của chính quyền địa phương như : Các đảng chính trị;
(X) Sự quản lý của chính quyền trung ương; (XI) Đại diện chính quyền địa
phương và quyền hành pháp; (XII) Hướng tới Đại diện chính quyền địa
phương trách nhiệm.
S. Chiavo – Compo và P.S.A Suradam đã viết ở chương 4, trong cuốn
“To Serve and to Preserve: Improving Public Administration in a Competitive
World”, [150], về cơ cấu tổ chức của chính quyền cấp dưới và chính quyền
địa phương. Nhấn mạnh các điểm then chốt và các định hướng cải thiện, theo
các tác giả mỗi nước có tổ chức chính quyền địa phương, nó có quyền lực,
nguồn lực và cơ cấu tổ chức khác nhau tùy thuộc vào hình thức nhà nước liên
bang hay đơn nhất. Hoạt động của chính quyền địa phương chịu ảnh hưởng
mạnh mẽ của các tập tục văn hóa đặc biệt là ở các quốc gia châu Phi và khu
vực Thái Bình Dương. Các tác giả cũng đề cập đến sự khác biệt giữa chính
quyền nông thôn, các thành phố và thành phố có quy mô lớn. Với các định
8


hướng cải thiện chính quyền địa phương, điều đầu tiên là phân công trách
nhiệm rõ ràng, “tin tưởng” cơ quan dân cử của chính quyền cấp dưới, trao

một số thẩm quyền và cơ chế đặc biệt nhấn mạnh tới các thành phố lớn.
Cuốn “Municipal and other local governments” của Marguerite
J.fisher. Donal G. Bishop [148] chính quyền địa phương có vai trò quan trọng
ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống sinh hoạt hàng ngày của người dân, vì đó
không chỉ là nơi cung cấp các dịch vụ thiết yếu cho công dân như: giao thông
vận tải, y tế, giáo dục, việc làm…mà còn là “sân khấu” cho các hoạt động
công dân, là trường học của quyền công dân, nơi người dân có cơ hội được
thực tế trải nghiệm quyền làm chủ thuộc về “chúng ta”. Bên cạnh đó, chính
quyền địa phương cũng là “phòng thí nghiệm”cho những ứng dụng công nghệ
và chính sách mới của chính phủ và các hoạt động quản lý.
Trong bài viết“Principles and theories of local government” của Peter
A.Watt [149] đề cập tới vai trò của chính quyền địa phương trong bối cảnh vai
trò tổng thể của Chính phủ. Một lợi thế đặc biệt của chính quyền địa phương
là khả năng thu xếp để cung cấp hàng hóa công cộng địa phương phù hợp với
thị hiếu và sở thích của người dân địa phương. Một số lập luận cho rằng chính
quyền địa phương phải được quy định quyền hạn đầy đủ, vì thuế địa phương
để bảo đảm trách nhiệm chi tiêu thay vì phải dựa vào chính quyền trung ương.
Các công trình nghiên cứu có tính chất cơ sở về tổ chức CQĐP:
- Montesquieu, “Tinh thần pháp luật” [69], trong tác phẩm này, tác giả
trình bày những nguyên nhân quyết định nền pháp lý cho mỗi quốc gia, và
phần thông tin quan trọng liên quan đến đề tài chính là sự phân loại các hệ
thống chính trị đi kèm với những minh họa về tổ chức cơ bản của bộ máy nhà
nước; “Tìm hiểu nhà nước pháp quyền Hàn Quốc” [7]. Nghiên cứu các cơ
quan hành chính nhà nước ở địa phương ở các nước được luận án chú ý để so
sánh và tìm ra các yếu tố có thể nhận thức và tiếp thu cũng như để rút kinh
nghiệm cho việc tổ chức và hoạt động của CQĐP các cấp ở nước ta.
9


Các công trình nghiên cứu nền hành chính các nước trên thế giới trực

tiếp gắn với cơ quan hành chính nhà nước địa phương: Nguyễn Cửu Việt (chủ
biên), “Luật hành chính nước ngoài” [141], Viện Khoa học pháp lý, “Luật
hành chính một số nước trên thế giới” [136], tác giả Thang Văn Phúc (chủ
biên), Tổ chức bộ máy và cải cách hành chính ở CHLB Đức [85], Ban Tổ
chức - Cán bộ Chính phủ, “Về mô hình tổ chức bộ máy hành chính của các
nước trên thế giới” [2], tác giả Lương Trọng Yêm, Bùi thế Vĩnh, “Mô hình
hành chính các nước ASEAN” [144] v.v. Các hội thảo: Hội thảo “Bộ máy hành
chính và cải cách hành chính của Thuỵ Sỹ và Malaysia [49]; Toạ đàm quốc tế
về “Cải cách nền hành chính nhà nước” [128]; tác giả Nguyễn Kim Thoa,
Nguyễn Sỹ Đại, Cuốn “Tổ chức chính quyền địa phương Cộng hoà Liên bang
Đức” [114], Soren Haggroth - Curt Riber dahl - Karin Rude beck, “Chính
quyền địa phương của Thụy Điển - truyền thống và cải cách” [102] đề cập tổ
chức bộ máy CQĐP của Thụy Điển.
Việc nghiên cứu những công trình trên đã giúp tác giả luận án thấy rằng:

Thứ nhất, dù ở quốc gia nào, thì hoạt động của CQĐP mang đặc tính là
có sự khác nhau và đa dạng.
Thứ hai, quyền lực nhà nước không chỉ được phân chia theo chiều
ngang thành các ngành lập pháp, hành pháp và tư pháp mà còn phải tiếp tục
phân chia ở chiều dọc giữa trung ương và địa phương.
Vì vậy cơ cấu tổ chức, hoạt động của CQĐP cần được quy định hợp lý
nhằm phát huy hiệu quả cao nhất của CQĐP. Theo đó, để tổ chức việc tham
gia của các đại biểu dân cử vào chính quyền huyện thì có ba mô hình chủ yếu:
mô hình lĩnh vực, mô hình lãnh thổ và mô hình chức năng; Đồng thời thiết lập
nguyên tắc phi tập trung hóa trong quản lý hành chính, gắn với nguyên tắc tự
quản địa phương; Các mô hình tổ chức CQĐP hiệu quả xuất phát từ những
công trình nghiên cứu trên là kinh nghiệm quý báu cho việc đề xuất các giải
pháp, mô hình chính quyền huyện ở nước ta …

10

1.2. Các công trình trong nước
1.2.1. Công trình nghiên cứu liên quan đến tổ chức và hoạt động của
bộ máy nhà nước
Tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương luôn là vấn đề thu
hút sự quan tâm của nhân dân, các nhà quản lý, nhà khoa học nhằm nâng cao
hiệu quả, hiệu lực quản lý nhà nước, phục vụ nhân dân. Trước yêu cầu đổi
mới tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước theo nguyên tắc pháp quyền,
vấn đề này đã được nghiên cứu, tiếp cận ở nhiều góc độ khác nhau:
- Cuốn “Tổ chức bộ máy nhà nước Việt Nam theo các Hiến pháp 1946,
1959, 1980, 1992 và 1992 sửa đổi, bổ sung năm 2001”, tác giả Nguyễn Đăng
Dung [13] đã nêu và phân tích những vấn đề cơ bản về tổ chức bộ máy nhà
nước ta qua các bản Hiến pháp, trong đó đề cập sâu về cơ cấu tổ chức bộ máy,
chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan nhà nước như Quốc hội, Chính phủ, các
cấp hành chính địa phương tại các bản Hiến pháp 1946, 1959, 1980, 1992.
Vấn đề có ý nghĩa của công trình khoa học này là cùng với việc phân tích, so
sánh về cơ cấu tổ chức bộ máy các cơ quan nhà nước, tác giả đã nêu bật
những điểm mới, những bước phát triển qua các bản Hiến pháp (mô hình tổ
chức, phương thức hoạt động, các mối quan hệ tương tác trong vận hành…)
và chỉ ra những hạn chế, bất cập đòi hỏi phải có định hướng khắc phục, đổi
mới để nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động bộ máy nhà nước nói chung và
từng cơ quan, hệ thống cơ quan nhà nước nói riêng. Những kết quả của công
trình này là gợi mở để tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện bộ máy nhà nước ta,
trong đó có bộ máy chính quyền huyện trong điều kiện xây dựng nhà nước
pháp quyền XHCN, hội nhập quốc tế.
- Cuốn “Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
trong thời kỳ đổi mới” do tác giả Nguyễn Văn Yểu và Lê Hữu Nghĩa đồng
chủ biên [146] đã tái hiện quá trình hoàn thiện lý luận về Nhà nước và xây
dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì

nhân dân; làm sâu sắc hơn các quan điểm về Nhà nước pháp quyền, đặc biệt
là việc xây dựng nhà nước pháp quyền trong điều kiện tăng cường vai trò lãnh
11


đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, phát huy quyền làm chủ của nhân dân
trong việc tham gia quản lý, giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước. Những
kết quả của công trình này đã tạo những cơ sở lý luận cơ bản cho việc phân
tích, đánh giá yêu cầu và định hướng đổi mới, hoàn thiện bộ máy chính quyền
huyện trong điều kiện hiện nay.
- Trong cuốn "Lý luận quản lý hành chính Nhà nước" của Học viện
Hành chính [58], các tác giả Chu Xuân Khánh, Nguyễn Hữu Hải, Lê Văn
Hòa, Hoàng Mai đã đưa ra cơ bản những vấn đề về lý luận trong quản lý hành
chính nhà nước để làm sáng tỏ chức năng quản lý xã hội của chính quyền nói
chung và chính quyền huyện nói riêng.
- Một trong những công trình có thể cung cấp những tri thức cơ bản để
luận chứng cơ sở lý luận của đề tài luận án là cuốn “Đổi mới, hoàn thiện bộ
máy nhà nước trong giai đoạn hiện nay”, của tác giả Bùi Xuân Đức [28].
Cuốn sách này chủ yếu đề cập những vấn đề chung về đổi mới, hoàn thiện
chính quyền địa phương bảo đảm tăng cường hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu
cầu quản lý đất nước trong giai đoạn mới, trong đó có những kiến nghị cụ thể
về việc xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở từng cấp. Những
kết quả nghiên cứu sẽ có giá trị tham khảo trong việc đề xuất các giải pháp
hoàn thiện chính quyền huyện ở những mặt, khía cạnh cụ thể.
- Cuốn “Tổ chức Nhà nước Việt Nam 1945- 2007” do tác giả Chu Văn
Thành chủ biên [107] đã phân tích về tổ chức bộ máy Nhà nước Cộng hòa
XHCN Việt Nam từ năm 1945 đến năm 2007 trên cơ sở các quy định của các
bản Hiến pháp, Luật và các văn bản hướng dẫn thi hành. Điểm nhấn quan
trọng của cuốn sách là đề cập đến từng thiết chế trong bộ máy nhà nước từ
trung ương đến địa phương, trong đó nêu bật được những bước phát triển,

hoàn thiện của từng thiết chế dựa những cơ sở lý luận và thực tiễn trong từng
thời kỳ, điều kiện lịch sử cụ thể của đất nước. Cuốn sách cũng dành 01
chương để phân tích, đánh giá tổ chức và hoạt động của bộ máy chính quyền
địa phương, trong đó có bộ máy chính quyền huyện. Kết quả nghiên cứu trong
công trình này chỉ đề cập đến khía cạnh lịch sử tổ chức và hoạt động
12


của bộ máy chính quyền địa phương mà chưa có điều kiện phân tích, đánh giá
toàn diện về bộ máy chính quyền một cấp, cụ thể là cấp huyện. Tuy vậy, các
kết quả nghiên cứu là cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc tiếp tục nghiên cứu
sâu và tiếp cận cụ thể hơn về bộ máy chính quyền huyện.
- Luận án Tiến sĩ luật học: Đổi mới tổ chức và hoạt động của cơ quan
chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân ở Việt Nam hiện nay [77] của tác giả Tạ
Quang Ngọc, luận án đã đi sâu nghiên cứu các vấn đề lý luận của việc đổi mới
tổ chức, hoạt động của các cơ quan chuyên môn: các khái niệm, vị trí, chức
năng của các cơ quan chuyên môn, các quan điểm, nguyên tắc, các yếu tố tác
động, ảnh hưởng đến việc đổi mới tổ chức, hoạt động của các cơ quan chuyên
môn, những vấn đề này sẽ có giá trị tham khảo và sử dụng trong chương 3 và
chương 4 của luận án.
- Cuốn “Đổi mới, hoàn thiện bộ máy Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa của dân, do dân, vì dân ở Việt Nam hiện nay” [121] do tác giả Lê Minh
Thông chủ biên đã nêu bật được các luận cứ khoa học và thực tiễn về cải cách bộ
máy nhà nước, trong đó có chính quyền địa phương ở Việt Nam. Riêng về chính
quyền địa phương, tác giả đã nêu và phân tích sâu sắc về những ưu điểm, hạn
chế trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương từ các góc độ thể
chế và thực tiễn vận hành của các cơ quan nhà nước từng cấp chính quyền địa
phương; đặc biệt là trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt
động của chính quyền địa phương, tác giả đã luận giải những cơ sở khoa học,
quan điểm, định hướng và giải pháp cho việc đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu

quả hoạt động của bộ máy chính quyền địa phương. Chính vì vậy, kết quả nghiên
cứu của công trình này có giá trị tham khảo quan trọng cho việc nghiên cứu hoàn
thiện bộ máy chính quyền ở một cấp cụ thể là cấp huyện.

Trong thời gian trước và sau khi Hiến pháp 2013 được thông qua đã có
nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến tổ chức bộ máy nhà nước, trong đó
có tổ chức chính quyền địa phương như: “Những vấn đề lý luận và thực tiễn
về sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 1992”, tác giả Võ Khánh Vinh chủ biên [142];
Bài viết “Cơ chế chịu trách nhiệm của Ủy ban nhân dân trong Hiến pháp sửa
13


đổi”, tác giả Nguyễn Trọng Hải [40]; Bài viết “Một số vấn đề về đổi mới hoạt
động của Ủy ban nhân dân cấp xã trong giai đoạn hiện nay”, tác giả Nguyễn
Trọng Hải [42]; Bài viết “Hoàn thiện chế định Ủy ban nhân dân trong Hiến
pháp sửa đổi”, tác giả Bùi Thị Hải [39]; Bài viết“Cơ sở lý luận tổ chức hợp
lý chính quyền địa phương và kiến nghị sửa đổi, bổ sung Hiến pháp 1992”,
tác giả Văn Tất Thu [123]; Bài viết “Góp ý Dự thảo Hiến pháp năm 1992,
Chương IX: Về chính quyền địa phương”, tác giả Nguyễn Thị Thu Hà [36];
Bài viết “Một số đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định về chính phủ và chính
quyền địa phương”, tác giả Đinh Duy Thanh [104]; Bài viết “Mối quan hệ
giữa các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân với các cơ quan nhà
nước khác và với các tổ chức chính trị- xã hội”, tác giả Tạ Quang Ngọc [78];
Bài viết “Tổ chức bộ máy nhà nước trong sửa đổi Hiến pháp 1992”, tác giả
Hồ Tấn Sáng, Nguyễn Thị Tâm [101]; Bài viết “Những điểm mới cơ bản của
Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992 và một số kiến nghị”, tác giả Mai Hồng Quỳ
[99]; Những bài viết trên đây đã bàn về những khía cạnh khác nhau những
vấn đề phát sinh từ quy định của pháp luật đến thực tiễn cuộc sống trong tổ
chức bộ máy nhà nước, tổ chức chính quyền địa phương, trong đó có chính
quyền huyện sẽ là nguồn tài liệu tham khảo có ý nghĩa rất thiết thực cho việc

xem xét, so sánh với Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 cụ thể
hóa quy định mới của Hiến pháp năm 2013 để tác giả nghiên cứu luận án này.
Hoàn thiện bộ máy nhà nước nói chung, cũng như chính quyền huyện
nói riêng thì nghiên cứu những công trình về cải cách hành chính là hết sức
quan trọng. Điển hình như một số công trình: Học viện Hành chính quốc gia:
“Về nền hành chính nhà nước Việt Nam: những kinh nghiệm xây dựng và phát
triển” [46]; Học viện Hành chính quốc gia: Các giải pháp thúc đẩy cải cách
hành chính ở Việt Nam [47]; Học viện Hành chính quốc gia: “Cải cách hành
chính - vấn đề cấp thiết để đổi mới bộ máy nhà nước” [48]; Đề tài khoa học
cấp nhà nước “Nghiên cứu các giải pháp chủ yếu đẩy mạnh cải cách hành
chính ở nước ta hiện nay” do tác giả Chu Văn Thành làm Chủ nhiệm [106];
tác giả Thang Văn Phúc (chủ biên): “Cải cách hành chính Nhà nước:
14


Thực trạng, nguyên nhân và giải pháp” [86]; tác giả Nguyễn Khánh: “Đổi
mới, hoàn thiện tổ chức bộ máy và phương thức hoạt động của cơ quan hành
chính Nhà nước các cấp” [59].
Các công trình nghiên cứu trên đây đề cập nhiều vấn đề khác nhau liên
quan đến nền hành chính và cải cách nền hành chính, trong đó đề cập đến cải
cách chính quyền huyện; Những nghiên cứu này có giá trị tham khảo lớn để
phân tích, đánh giá, đề xuất quan điểm, giải pháp hoàn thiện trong mối quan
hệ giữa chính quyền huyện và chính quyền các cấp trong tổng thể nền hành
chính...
- Sách “Xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai
đoạn hiện nay” [140]; Đề tài KX - 04.05. “Mô hình tổ chức và hoạt động của
Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân ở nước
ta trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước” chủ nhiệm: tác giả
Đào Trí Úc [132]; Đề tài KX.04-28/06 - 10 “Phân công, phối hợp quyền lực
và kiểm soát quyền lực trong xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt

Nam”, chủ nhiệm: tác giả Trần Ngọc Đường [34]. Những vấn đề đề cập trong
sách và các đề tài là xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, từ cách thức tổ
chức, đến hoạt động để phát huy quyền làm chủ của nhân dân, trong phân cấp,
phân quyền để xác nhận vị trí vai trò của chính quyền huyện trong việc thực
thi các quyền lực nhà nước theo quy định.
Một số công trình cơ bản nêu trên tuy không đề cập trực tiếp đến tổ
chức và hoạt động của chính quyền huyện nhưng những kết quả nghiên cứu là
cơ sở lý luận và thực tiễn để định hướng cho việc tiếp cận, nghiên cứu để
hoàn thiện bộ máy chính quyền huyện ở nước ta trong điều kiện xây dựng
Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.
1.2.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến tổ chức và hoạt động
của chính quyền địa phương và chính quyền huyện
Hoàn thiện bộ máy chính quyền huyện nói riêng, bộ máy chính quyền địa
phương nói chung đã được đề cập, nghiên cứu, tiếp cận từ nhiều góc độ khác
nhau với mục đích xuyên suốt là đảm bảo mô hình tổ chức hợp lý, khoa học và
15


phù hợp thực tiễn, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của CQĐP nói chung.

Một số công trình tiêu biểu liên quan đến đề tài có thể khái quát như sau:
- Cuốn “Kinh nghiệm xây dựng và quản lý chính quyền các cấp trong
lịch sử” của tác giả Văn Tạo gồm 5 chương, đề cập cụ thể và rõ ràng về các
vấn đề lý luận chung về chính quyền địa phương; lịch sử phát triển của chính
quyền cơ sở; kinh nghiệm lịch sử về xây dựng, quản lý chính quyền cấp
huyện. Đặc biệt là tác giả đã phân tích được những nét đặc trưng của việc xây
dựng chính quyền huyện trong lịch sử và hiện tại; phân tích, đánh giá những
tồn tại, hạn chế của chính quyền nông thôn để từ đó luận giải các phương
hướng, giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện.
- Cuốn “Tổ chức chính quyền nhà nước ở địa phương, lịch sử và hiện

tại”, chủ biên: tác giả Nguyễn Đăng Dung [11] đã phân tích làm rõ cơ sở lý
luận của việc tổ chức chính quyền nhà nước địa phương từ cấp xã đến cấp
tỉnh ở nước ta trước và sau Cách mạng tháng Tám năm 1945. Đáng chú ý là
các nội dung về tổ chức chính quyền huyện, quận, thành phố thuộc tỉnh; về
phân biệt đơn vị hành chính tự nhiên và đơn vị hành chính nhân tạo, từ đó đề
xuất tổ chức các cơ quan nhà nước hợp lý cho từng đơn vị hành chính rất có
giá trị tham khảo cho nghiên cứu sinh.
- Công trình "Cải cách chính quyền địa phương, lý luận và thực tiễn"
của các tác giả Tô Tử Hạ, Nguyễn Hữu Trị, Nguyễn Hữu Đức đồng chủ biên
[38]. Trong công trình đó đã đề cập tới các phương thức cải cách chính quyền
địa phương nói chung và chính quyền huyện nói riêng.
- Sách “Những vấn đề lý luận và thực tiễn về chính quyền địa phương
ở Việt Nam hiện nay” do tác giả Lê Minh Thông và Nguyễn Như Phát đồng
chủ biên [118] đã đưa ra những lý luận và thực tiễn để phân biệt giữa chính
quyền nông thôn và đô thị, phân tích mô hình tổ chức CQĐP ở một số nước
trên thế giới trên cơ sở phân tích các yếu tố: kết cấu cộng đồng dân cư; địa kinh tế; sự phân chia đơn vị hành chính, lãnh thổ.
- Sách “Đổi mới nội dung của chính quyền địa phương trong kinh tế thị
trường và hội nhập quốc tế” do tác giả Nguyễn Hữu Đức và Đinh Xuân Hà
16


làm chủ biên [32] đã trình bày khái quát quá trình hình thành các cấp hành
chính và điều chỉnh quy mô các đơn vị hành chính địa phương; phân tích sự
đòi hỏi của nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế đối với các cấp chính
quyền địa phương; đề xuất giải pháp đổi mới tổ chức, hoạt động và cơ chế vận
hành của chính quyền địa phương đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường
và hội nhập quốc tế.
- Trong cuốn “Tìm hiểu về chính quyền địa phương các cấp”, tác giả
Nguyễn Kim Thoa tập trung giới thiệu về cơ cấu tổ chức và hoạt động của
chính quyền địa phương các cấp, quyền hạn và trách nhiệm của đội ngũ cán

bộ, công chức cơ sở trong việc thực hiện quyền lực nhà nước. Cuốn sách cũng
tập trung phân tích sâu về thẩm quyền của HĐND, UBND huyện trong việc
giải quyết theo Luật đất đai, Luật Giáo dục, Luật xây dựng, Luật khiếu nại tố
cáo…Qua đó giúp người đọc nhận thức sâu sắc hơn về vị trí, vai trò của
HĐND và UBND trong bộ máy chính quyền địa phương các cấp.
- Cuốn sách “Đổi mới nội dung hoạt động các cấp chính quyền địa
phương trong kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế” của tác giả
Nguyễn Văn Thảo đã khái quát quá trình hình thành các cấp chính quyền địa
phương và những điều chỉnh lớn về địa giới hành chính ở nước ta; phân tích
những yêu cầu, đòi hỏi của nền kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế
đối với các cấp chính quyền địa phương trong điều kiện xây dựng Nhà nước
pháp quyền XHCN ở nước ta; đưa ra nhiều kiến nghị có tính gợi mở về đổi
mới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương ở nước ta.
- Đề tài “Phân công quyền lực giữa chính quyền trung ương và chính
quyền địa phương tại Việt Nam - Lịch sử, lý luận và thực tiễn” Chủ nhiệm: tác
giả Nguyễn Văn Cương [8]; Đề tài khoa học cấp Bộ “Nghiên cứu cơ sở lý luận
và thực tiễn nhằm xây dựng mô hình cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền địa
phương theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 5 khóa X” Chủ nhiệm: tác giả Lê
Thị Vân Hạnh [44], đã nêu và phân tích khá rõ nét những vấn đề lịch sử, lý luận
và thực tiễn sự phân công quyền lực giữa trung ương và địa phương; những vấn
đề lý luận đặt ra từ Nghị quyết Trung ương 5 khóa X liên quan đến tổ chức bộ
17


máy chính quyền địa phương; nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về tổ
chức chính quyền địa phương và kinh nghiệm tổ chức chính quyền địa
phương trên thế giới.
- Luận án, luận văn: Có nhiều tác giả đã chọn chính quyền địa phương,
tổ chức và hoạt động chính quyền huyện làm đề tài nghiên cứu, đáng chú ý là
luận án tiến sĩ Luật học “Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng mô hình tổ chức

chính quyền nông thôn ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Nguyễn Thị Thanh
Nhàn đã làm rõ một số vấn đề lý luận về chính quyền nông thôn và mô hình
tổ chức chính quyền nông thôn; những yếu tố ảnh hưởng đến việc xây dựng
mô hình chính quyền nông thôn ở Việt Nam hiện nay; khái quát quá trình phát
triển, hoàn thiện mô hình tổ chức chính quyền nông thôn trong pháp luật Việt
Nam từ năm 1945 đến nay; đánh giá thực trạng mô hình tổ chức chính quyền
nông thôn ở Việt Nam hiện nay và từ đó đưa ra các quan điểm, giải pháp, kiến
nghị xây dựng mô hình tổ chức chính quyền nông thôn ở Việt Nam.
Bên cạnh đó có khá nhiều luận văn thạc sỹ như: “Đổi mới tổ chức và
hoạt động của UBND cấp huyện ở nước ta hiện nay” của tác giả Trịnh Tuấn
Thành [108]; “Đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền huyện thuộc TP
Hà Nội trong giai đoạn hiện nay (Qua nghiên cứu thực tiễn huyện Đông
Anh)” của tác giả Nguyễn Văn Quang [94]; “Đổi mới tổ chức và hoạt động
của UBND cấp huyện theo hướng phân cấp (Qua nghiên cứu thực tiễn ở
Thành phố Hải Phòng)” của tác giả Nguyễn Văn Khanh [57]; “Tổ chức và
hoạt động chính quyền huyện theo hướng xây dựng nhà nước pháp quyền ở
nước ta” của tác giả Phạm Bạch Đằng [22]; “Đổi mới tổ chức và hoạt động
của Ủy ban nhân dân cấp huyện trong điều kiện cải cách hành chính ở nước
ta hiện nay” của tác giả Nguyễn Thị Như Quỳnh [100]; “Tổ chức và hoạt
động của chính quyền huyện Thanh Trì, Thành phố Hà Nội”, của tác giả
Phạm Thị Hoàng Yến [145].
Ở mức độ nhất định, các luận văn này đã có những luận giải về quan
niệm chính quyền huyện, vị trí, vai trò của chính quyền huyện trong bộ máy
18


nhà nước, những yêu cầu đặt ra cho chính quyền huyện hiện nay; phân tích
kinh nghiệm và mô hình tổ chức chính quyền địa phương một số nước trên thế
giới; đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính quyền
huyện ở nước ta.

Nhìn chung, các luận án, luận văn kể trên nghiên cứu sâu về CQĐP,
trong đó cũng quan tâm đến chính quyền nông thôn ở nước ta. Các công trình
nghiên cứu về CQĐP các cấp từ những phương diện khác nhau liên quan đến
tính chất lãnh thổ, phân cấp quản lý, cơ cấu tổ chức... đã đánh giá thực trạng
và các đề xuất đổi mới chính quyền huyện theo các hướng nghiên cứu với
nhiều ý kiến, quan điểm có giá trị tham khảo trực tiếp cho nghiên cứu trong
luận án này.
- Các bài báo khoa học: “Đổi mới tổ chức và hoạt động của chính
quyền địa phương - nhìn từ mối quan hệ giữa HĐND và UBND”, tác giả
Nguyễn Trọng Hải [41]; “Sáu vấn đề đặt ra trong thí điểm không tổ chức
HĐND ở huyện, quận, phường”, tác giả Dương Quang Tung [131]; “Tự quản
địa phương: Vấn đề nhận thức và vận dụng ở nước ta hiện nay”, tác giả Bùi
Xuân Đức [29]; “Đổi mới tổ chức và hoạt động của bộ máy chính quyền địa
phương cấp tỉnh, huyện đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế thị trường định
hướng XHCN”, tác giả Hà Quang Ngọc [76]; “Một số quan điểm về đổi mới
tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương ở nước ta hiện nay”, tác giả
Lê Minh Thông [116]; “Một số vấn đề đặt ra từ thực tiễn tổ chức và hoạt
động của chính quyền xã ở nước ta hiện nay”, tác giả Lê Minh Thông [119];
“Về mối quan hệ giữa trung ương và địa phương trong cơ chế tổ chức và thực
hiện quyền lực nhà nước”, tác giả Lê Minh Thông [120]; “Hoàn thiện tổ chức
và thực hiện quyền hành pháp trong nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam”,
tác giả Vũ Thư [125]; “Vị trí, vai trò của chính quyền địa phương trong hệ
thống các cơ quan nhà nước”, tác giả Văn Tất Thu [122]; “Đổi mới tổ chức
bộ máy nhà nước trong hiến pháp sửa đổi”, tác giả Nguyễn Minh Đoan [24];
“Về vấn đề dân chủ trong cải cách chính quyền địa phương ở Việt Nam”, tác
giả Phan Thanh Hà [37]; “Kế thừa yếu tố truyền thống về tổ chức bộ máy
19


chính quyền địa phương trong lịch sử Việt Nam”, tác giả Nguyễn Thị Thanh

Nhàn [79]; “Tổ chức chính quyền địa phương, một số vấn đề cần quan tâm”,
tác giả Phan Anh Hồng [54]; “Những bất cập từ vụ cưỡng chế thu hồi đất ở
huyện Tiên Lãng và vấn đề sửa đổi Hiến pháp, pháp luật về chính quyền địa
phương”, tác giả Trương Đắc Linh [64]; “Dân chủ làng xã, truyền thống và
hiện tại”, tác giả Nguyễn Việt Hương [55]; “Bàn về tính chất của Hội đồng
nhân dân trong điều kiện cải cách bộ máy nhà nước hiện nay”, tác giả Bùi
Xuân Đức [27]; “Một số ý kiến về phân cấp quản lý nhà nước giữa Trung
ương và địa phương”, tác giả Phạm Tuấn Khải [56]; “Tổ chức chính quyền
địa phương của nước Cộng hoà XHCN Việt Nam - Quá trình hình thành và
phát triển, những bất cập và phương hướng đổi mới”, Tạp chí luật học; “Về
xu hướng phát triển của bộ máy chính quyền địa phương”, tác giả Vũ Thư
[125]; “Đổi mới mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở nước ta hiện
nay”, tác giả Bùi Xuân Đức [26]; “Pháp luật về chính quyền địa phương:
thực trạng và phương hướng cải cách”, tác giả Nguyễn Kim Thoa [113];
“Bàn về cải cách chính quyền nhà nước ở địa phương”, tác giả Nguyễn Đăng
Dung [11]; “60 năm xây dựng và hoàn thiện tổ chức chính quyền địa phương
của nước cộng hoà XHCN Việt Nam (1945 - 2005)”, tác giả Thái Vĩnh Thắng,
[109]; “Chính quyền địa phương ở Việt Nam: Quá trình hình thành, phát triển
và vấn đề đổi mới”, tác giả Trương Đắc Linh [63]; “Vai trò của chính quyền
địa phương trong việc bảo đảm thực hiện quyền công dân”, tác giả Nguyễn
Thị Phượng [91]; “Nâng cao vị trí, vai trò của chính quyền địa phương trong
tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước”, tác giả Trần Thanh Mai [68].
Các bài viết trên đã đề cập đến nhiều nội dung, nhưng các quan điểm chủ
đạo được đưa ra bao gồm: Thứ nhất, chính quyền địa phương các cấp không thể
làm tất cả mọi việc giống như một nhà nước thu nhỏ trên địa bàn. Thứ hai, trong
việc tổ chức quyền lực nhà nước, chính quyền địa phương các cấp hiện nay có
vai trò lớn hơn, thiết thực hơn và chủ động hơn việc tổ chức quản lý các mặt đời
sống kinh tế - xã hội trên địa bàn. Thứ ba, mặc dù được nghiên cứu và đổi

20

mới không ngừng, việc thực thi quyền lực nhà nước tại địa phương vẫn còn
nhiều bất cập.
Đáng chú ý là bài viết “Bình luận chương IX Dự thảo sửa đổi Hiến
pháp ở góc nhìn kinh tế - xã hội” của tác giả Nguyễn Ngọc Điện [23] đề cập
đến việc xây dựng các giải pháp linh hoạt về tổ chức chính quyền địa phương
như là một biện pháp thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, trong đó cơ bản phải
phân định được sự khác biệt giữa các đơn vị hành chính lãnh thổ cùng cấp.
Bài viết “Xác lập đơn vị hành chính – lãnh thổ ở Việt Nam hiện nay” của tác
giả Nguyễn Minh Phương [89]. Theo tác giả phân chia lãnh thổ quốc gia
thành các đơn vị hành chính lãnh thổ và tổ chức chính quyền địa phương các
cấp là việc làm tất yếu của mọi nhà nước. Việc phân định các đơn vị hành
chính lãnh thổ phải chịu sự tác động của nhiều yếu tố như lịch sử, truyền
thống; địa lý - tự nhiên; dân cư và tính cộng đồng; địa kinh tế, địa văn hóa, địa
chính trị...tác giả đề cập đến thực trạng việc xác lập đơn vị hành chính ở Việt
Nam hiện nay. Đây cũng là những vấn đề cần quan tâm khi tổ chức một mô
hình đơn vị hành chính lãnh thổ mới.
Trong bài viết “Chính quyền địa phương trong Hiến pháp sửa đổi” của tác
giả Vũ Thư [127] đề cập đến địa vị pháp lý của đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt
và theo tác giả đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt “có thể sẽ là một đơn vị hành
chính tương đương cấp huyện, không thể là cấp tỉnh hay cấp xã”. Tổ chức chính
quyền ở các đơn vị hành chính lãnh thổ phải tùy thuộc vào các đặc điểm yếu tố địa
lý, kinh tế - xã hội, quan niệm về bộ máy nhà nước, kinh nghiệm cải cách...

Liên quan đến đề tài luận án còn có nhiều tham luận tại các cuộc Hội
thảo, tọa đàm khoa học quốc gia và quốc tế như: Hội thảo khoa học: “Chính
quyền địa phương trong thời kỳ đổi mới ở Việt Nam hiện nay” [51], với 19 bài
viết của các tác giả đã tập trung phân tích ở những góc độ khác nhau về lý
luận và thực tiễn của chính quyền địa phương ở nước ta hiện nay. Kinh

nghiệm của một số nước trong khu vực và trên thế giới. Qua đó đánh giá thực
trạng và đưa những phương hướng, giải pháp góp phần đổi mới tổ chức và
hoạt động của CQĐP trong thời gian tới.
21