Vận dụng phương pháp dự án trong tổ chức dạy học môn giáo dục công dân ở các trường Trung học phổ thông huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh (Luận văn thạc sĩ)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.27 MB, 154 trang )
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
NGUYỄN THỊ THANH TUYỀN
VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG
TỔ CHỨC DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THÁI NGUYÊN - 2019
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
NGUYỄN THỊ THANH TUYỀN
VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG
TỔ CHỨC DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THƠNG
HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH
Ngành: LL&PPDH Bộ mơn Lý luận chính trị
Mã số: 8.14.01.11
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ HƯỜNG
THÁI NGUYÊN - 2019
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng
dẫn khoa học của TS. Nguyễn Thị Hường trường Đại học Sư phạm - Đại học
Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực
và chưa từng ai cơng bố trong bất kỳ cơng trình nào khác và thơng tin trích dẫn
trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Thái Nguyên, tháng 5 năm 2019
Tác giả luận văn
Nguyễn Thị Thanh Tuyền
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
LỜI CẢM ƠN
Được sự giúp đỡ của thầy cô giáo khoa Giáo dục chính trị trường Đại học
sư phạm Thái Nguyên, đặc biệt được sự giúp đỡ tận tình của người hướng dẫn
khoa học - T.S Nguyễn Thị Hường đã giúp em hoàn thành luận văn tốt nghiệp
này.
Là học viên khi làm quen với công tác nghiên cứu khoa học, với trình độ
nhận thức và năng lực cịn hạn chế nên luận văn khơng tránh khỏi sai sót. Kính
mong được sự đóng góp ý kiến giúp đỡ, phê bình của các thầy cô giáo và các bạn
đọc để đề luận văn được hoàn thiện hơn.
Em xin chân thành cảm ơn!
Thái nguyên, tháng 5 năm 2019
Tác giả luận văn
Nguyễn Thị Thanh Tuyền
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Cơng nghệ thông tin – ĐHTN
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ 1
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC ..........................................................................................................iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv
DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ............................................................................ vi
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ....................................................................... 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 3
4. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................. 3
5. Giả thuyết nghiên cứu...................................................................................... 4
6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài................................................................. 4
8. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 5
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DỰ
ÁN TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRUNG
HỌC PHỔ THÔNG .................................................................................................. 7
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 7
1.1.1. Các cơng trình nghiên cứu nước ngồi ...................................................... 7
1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu trong nước ...................................................... 8
1.2. Những vấn đề lý luận chung về phương pháp dự án trong dạy học........... 11
1.2.1. Quan niệm về phương pháp dạy học và phương pháp dự án (phương
pháp dạy học dự án) ........................................................................................... 11
1.2.2. Đặc điểm và các hình thức của phương pháp dạy học dự án .................. 21
1.2.3. Ưu, nhược điểm của phương pháp dự án trong dạy học mơn Giáo dục
cơng dân ở THPT............................................................................................... 27
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
1.2.4. Sự cần thiết của vận dụng phương pháp dự án trong dạy học môn
Giáo dục công dân ở THPT hiện nay ................................................................ 29
1.2.5. Đánh giá về những nội dung cơ bản của chương trình mơn GDCD ....... 31
1.3. Xu hướng đổi mới dạy học, nên DHDA là lựa chọn hiệu quả để nâng
cao chất lượng dạy học môn GDCD.................................................................. 32
Kết luận chương 1.............................................................................................. 33
Chương 2. THỰC TRẠNG VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN
TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở CÁC TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN THUẬN THÀNH, TỈNH BẮC NINH .....35
2.1. Khái quát về các trường THPT trên địa bàn huyện Thuận Thành, tỉnh
Bắc Ninh ............................................................................................................ 35
2.2. Những kết quả đạt được và hạn chế của vận dụng phương pháp dự án
trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Thuận
Thành, tỉnh Bắc Ninh......................................................................................... 38
2.2.1. Những kết quả đạt được trong vận dụng phương pháp dự án vào dạy
học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh
Bắc Ninh ............................................................................................................ 38
2.2.2. Những hạn chế và nguyên nhân trong vận dụng phương pháp dự án
vào dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Thuận
Thành, tỉnh Bắc Ninh......................................................................................... 55
2.2.3. Vai trò của việc đổi mới vận dụng phương pháp dự án trong dạy học
môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc
Ninh ................................................................................................................... 60
Kết luận chương 2.............................................................................................. 64
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
Chương 3. BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ VẬN DỤNG
PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG
DÂN Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN THUẬN
THÀNH, TỈNH BẮC NINH .................................................................................. 66
3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng
phương pháp dự án trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường
THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc ninh ........................................................ 67
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính khách quan...................................................... 67
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn .......................................................... 68
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi và hiệu quả ......................................... 69
3.2. Biện pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp dự
án trong tổ chức dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện
Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ............................................................................. 70
3.2.1. Nâng cao nhận thức cho giáo viên và học sinh về vai trò của phương
pháp dự án trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện
Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ............................................................................. 71
3.2.2. Xây dựng quy trình dạy học vận dụng phương pháp dự án trong dạy
học môn Giáo dục công dân theo định hướng năng lực .................................... 72
3.2.3. Đổi mới hoạt động kiểm tra, đánh giá nhằm phát huy tính tích cực,
sáng tạo của người học ...................................................................................... 76
3.2.4. Đảm bảo những điều kiện vật chất trong quá trình vận dụng phương
pháp dự án vào dạy học môn Giáo dục công dân .............................................. 77
3.3. Thực nghiệm sư phạm ................................................................................ 78
3.3.1. Mục đích, nguyên tắc, nội dung, phương pháp và quy trình TN ............ 78
3.3.2. Tiêu chí và cách đánh giá kết quả thực nghiệm ...................................... 79
3.3.3. Giả thuyết thực nghiệm ........................................................................... 79
3.3.4. Thời gian, địa điểm, đối tượng thực nghiệm và đối chúng. .................... 80
3.3.5. Kết quả thực nghiệm................................................................................ 80
Kết luận chương 3............................................................................................ 111
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................... 112
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 115
PHỤ LỤC
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
GV
Giáo viên
DA
Dự án
DHDA
Dạy học dự án
GD&ĐT
Giáo dục và đào tạo
GDCD
Giáo dục công dân
HS
Học sinh
NXB
Nhà xuất bản
PPDH
Phương pháp dạy học
PPDHDA
Phương pháp dạy học dự án
PTTH
Phổ thông trung học
SGK
Sách giáo khoa
THPT
Trung học phổ thơng
UBND
Uỷ ban nhân dân
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1.
Danh mục các dự án học tập môn GDCD được xây dựng ở các
trường THPT trên địa bàn huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh ......... 40
Bảng 2.2.
Nhận thức của HS về vai trò của DHDA....................................... 42
Bảng 2.3.
Nhận thức của HS về mục tiêu của DHDA môn GDCD .............. 43
Bảng 2.4.
Mức độ tham gia của HS đối với DAHT môn GDCD .................. 44
Bảng 2.5.
Thực trạng nhận thức của GV về tầm quan trọng của DHDA
môn GDCD ở THPT ...................................................................... 44
Bảng 2.6.
Đánh giá của GV về các DAHT môn GDCD cho HS THPT........ 45
Bảng 2.7:
Thái độ của học sinh trong giờ học được tổ chức theo dự án
học tập môn Giáo dục công dân .................................................... 47
Bảng 2.8:
Những ưu điểm của tổ chức dạy học dự án ................................... 48
Bảng 2.9.
Đánh giá của BGH và các phòng ban chức năng về tầm quan
trọng của DHDA ............................................................................ 50
Bảng 2.10. Đánh giá của BGH về hiệu quả của DHDA .................................. 51
Bảng 3.1.
Phân công nhiệm vụ thực hiện dự án học tập lớp 10 .................... 81
Bảng 3.2:
Mô tả công cụ đánh giá được sử dụng trong chủ đề lớp 10 .......... 84
Bảng 3.3:
Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp TN và lớp đối chứng trường THPT
Thuận Thành 3 ............................................................................... 89
Bảng 3.4.
Phân công nhiệm vụ thực hiện dự án học tập lớp 11 .................... 91
Bảng 3.5:
Mô tả công cụ đánh giá được sử dụng trong chủ đề lớp 11 .......... 94
Bảng 3.6:
Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp TN và lớp đối chứng trường THPT
Thuận Thành 3 ............................................................................. 100
Bảng 3.7.
Phân công nhiệm vụ thực hiện dự án học tập .............................. 101
Bảng 3.8:
Mô tả công cụ đánh giá được sử dụng trong chủ đề.................... 103
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Cơng nghệ thơng tin – ĐHTN
Bảng 3.9:
Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp TN và lớp đối chứng trường THPT
Thuận Thành 3 ............................................................................. 109
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1: Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp TN và lớp đối chứng trường THPT
Thuận Thành 3 ........................................................................... 90
Biểu đồ 3.2: Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp TN và lớp đối chứng trường THPT
Thuận Thành 3 ......................................................................... 101
Biểu đồ 3.3: Kết quả kiểm tra 1 tiết lớp TN và lớp đối chứng trường THPT
Thuận Thành 3 ......................................................................... 110
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm trở lại đây, với những thành tựu vượt bậc của nền kinh
tế Việt Nam, đã và đang tạo nên những chuyển biến tích cực trên mọi phương
diện của đời sống xã hội. Những chuyển biến đó có sự đóng góp của nhiều nguồn
lực. Trong đó, khơng thể khơng kể đến sự tham góp của nền giáo dục và đào tạo
nước nhà. Tuy nhiên, để thúc đẩy hơn nữa sự nghiệp giáo dục và đào tạo, đưa
giáo dục Việt Nam ngang bằng với trình độ của các nước tiên tiến trong khu vực
và trên thế giới thì vấn đề căn cốt là phải tiếp tục đổi mới toàn diện giáo dục và
đào tạo cho phù hợp với xu thế và đòi hỏi của thực tiễn. Nghị quyết số 29, Hội
nghị Trung ương 8 (khóa XI) của Đảng ta đã khẳng định: Đổi mới giáo dục đào
tạo không chỉ là quốc sách hàng đầu mà cịn là “chìa khóa” mở ra con đường
đưa đất nước tiến lên phía trước, là “mệnh lệnh” của cuộc sống. Song, q trình
đổi mới khơng phải là sự đổi mới ngẫu hứng, tuỳ tiện mà cần được tiến hành
đồng bộ. Trong đó, đổi mới phương pháp giảng dạy phải được ưu tiên hàng đầu
vì phương pháp dạy học quyết định chất lượng, hiệu quả và sự phát triển của cả
nền giáo dục.[33]
Môn Giáo dục công dân (GDCD) là một trong những mơn học có ý nghĩa
quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thơng. Nội dung, cấu trúc chương
trình Giáo dục cơng dân ở phổ thơng nói chung, Giáo dục cơng dân ở THPT nói
riêng giữ vai trị chủ đạo trong hình thành và phát triển nhân cách của học sinh.
Bồi đắp để các em trở thành những cá thể có tri thức, phẩm chất đạo đức và năng
lực công dân. Với nội dung tri thức tổng hợp, mơn GDCD góp phần quan trọng
trong hình thành niềm tin, lý tưởng, phẩm chất đạo đức, ý thức pháp luật; đào
tạo học sinh thành những người lao động mới có giác ngộ cách mạng, có phương
pháp làm việc khoa học, chuyên nghiệp cũng như ý thức trong xây dựng một xã
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Cơng nghệ thông tin – ĐHTN
hội cơng bằng, bình đẳng, tiến bộ và hạnh phúc. Do vậy, việc tổ chức dạy học có
hiệu quả mơn học này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.
Riêng đối với cấp THPT, chương trình mơn học được xây dựng trên cơ sở
kế thừa và phát huy các nội dung cơ bản ở cấp trung học cơ sở. Xét trên bình
diện tổng thể, có thể khẳng định khơng một mơn học nào lại sát với đời sống
thực tế như môn Giáo dục công dân. Các tri thức môn Giáo dục công dân bao
quát nhiều nội dung cơ bản đời sống xã hội. Những kiến thức đó thuộc về các
ngành khoa học như: Triết học, Kinh tế chính trị học, Chủ nghĩa xã hội khoa học,
Đạo đức học, Pháp luật, Mỹ học và các đường lối quan điểm của Đảng Cộng sản
Việt Nam… Mỗi một lĩnh vực của bộ môn Giáo dục công dân trong trường phổ
thông trung học đều nhằm vào mục tiêu chung là đào tạo ra những lớp người vừa
có trí tuệ, năng lực vừa có phẩm chất đạo đức để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao
của nguồn nhân lực.
Dù nắm giữ vị thế vô cùng quan trọng. Nhưng trên thực tế, bộ môn Giáo
dục công dân trong nhà trường trung học phổ thông chưa được sự quan tâm, đầu
tư đúng mức. Do vậy, để nâng cao chất lượng dạy học môn GDCD trong thực
tiễn, nhất là trước u cầu đổi mới chương trình phổ thơng sau 2015 thì vấn đề
đổi mới phương pháp dạy học bộ mơn có ý nghĩa vơ cùng quan trọng.
Trong nhiều phương pháp dạy học bộ môn, việc xây dựng các dự án học
tập hay phương pháp dạy học dự án là một phương pháp giảng dạy phù hợp tạo
điều kiện để giáo viên và người học phát huy được khả năng của mình trong việc
truyền đạt, lĩnh hội kiến thức và phát triển tư duy. Tổ chức dạy học theo phương
pháp dự án sẽ tạo điều điện để người học có khả năng tự lực giải quyết một nhiệm
vụ học tập mang tính phức hợp dưới sự tư vấn, điều khiển và giúp đỡ của giáo
viên. Kết thức dự án học, người học sẽ thu nhận được nhiều kĩ năng cần thiết.
Bài học thiết kế theo dự án có thể áp dụng nhiều kỹ thuật dạy học khác nhau, do
vậy cũng là môi trường để giáo viên đào luyện và thử thách khả năng của bản
thân. Hơn nữa, với đặc thù kiến thức và dung lượng của môn GDCD ở THPT
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Cơng nghệ thơng tin – ĐHTN
như hiện nay, theo ý kiến chủ quan thì tổ chức dạy học theo phương pháp này là
rất phù hợp.
Từ những lý do trên, tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài: “Vận dụng phương
pháp dự án trong tổ chức dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện
Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh” làm luận văn thạc sĩ, với mong muốn góp một
phần cơng sức nhỏ bé của mình vào việc nâng cao chất lượng và hiệu quả của
quá trình dạy học môn Giáo dục công dân ở THPT trong giai đoạn tới.
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Đề tài nghiên cứu cơ sở lý luận và thực trạng vận dụng phương pháp dự
án trong dạy học môn GDCD các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc
Ninh. Từ đó, đề xuất quy trình tổ chức dạy học dự án mơn GDCD ở các trường
THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh trong thời gian tới.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
- Xây dựng cơ sở lý luận vận dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy
học môn GDCD ở THPT.
- Đánh giá thực trạng vận dụng phương pháp dự án trong dạy học môn
Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.
- Đề xuất biện pháp vận dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học
môn GDCD ở ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.
- Tiến hành thực nghiệm một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả vận
dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học môn Giáo dục công dân ở các
trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.
4. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu của đề tài
4.1. Đối tượng và khách thể nghiên cứu:
- Đối tượng nghiên cứu: Việc vận dụng phương pháp dạy học dự án trong
dạy học môn Giáo dục công dân ở ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh
Bắc Ninh.
- Khách thể nghiên cứu: Q trình dạy học mơn GDCD ở trường THPT.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
4.2. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu việc vận dụng phương pháp dự án
trong tổ chức dạy học môn Giáo dục công dân ở các trường THPT huyện Thuận
Thành, tỉnh Bắc Ninh từ năm 2015 đến nay.
5. Giả thuyết nghiên cứu
Trong quá trình dạy học, nếu giáo viên xây dựng được các dự án học tập
thích hợp với từng bài, từng chương và sử dụng đúng đắn sẽ giúp học sinh hứng
thú hơn trong học tập. Qua quá trình thực hiện dự án, học sinh sẽ phát huy được
tính tích cực, chủ động trong nhận thức, học sinh cũng phát triển được nhiều kĩ
năng như kĩ năng hợp tác, tinh thần làm việc khoa học, góp phần quan trọng
trong nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn GDCD ở THPT.
6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài
- Phương pháp nghiên cứu lý luận:
+ Phương pháp nghiên cứu tài liệu lý luận: Đề tài tập trung nghiên cứu các
văn bản, văn kiện của Đảng, Nhà nước; các chỉ thị và thông tư của Bộ giáo dục
và Đào tạo; nghiên cứu lí luận dạy học, tâm lí học, cơ sở lí luận về đổi mới PPDH;
nghiên cứu cơ sở lí luận về phương pháp dự án, nghiên cứu chương trình, nội
dung sách giáo khoa, sách giáo viên và các tài liệu tham khảo của môn GDCD ở
THPT.
+ Phương pháp phân tích và tổng hợp.
+ Phương pháp diễn dịch và quy nạp.
+ Phương pháp phân loại, hệ thống hoá.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp điều tra xã hội học,
phương pháp; Phương pháp thực nghiệm sư phạm ở trường phổ thơng; Phương
pháp thống kê tốn học.
7. Những đóng góp mới của đề tài
Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ là nguồn tài liệu bổ sung cho việc nghiên
cứu và sử dụng hiệu quả của việc dạy học theo phương pháp dự án trong dạy học
GDCD nói riêng và dạy học ở trường THPT nói chung.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
Các bài học được thiết kế theo phương án dạy học dự án trong môn GDCD
Ở THPT là nguồn tài liệu tham khảo cho giáo viên GDCD ở phổ thông, các sinh
viên sư phạm ngành GDCD, GDCT; học viên cao học, NCS chuyên ngành Lí
luận và phương pháp dạy học GDCD, LLCT.
8. Kết cấu của đề tài
Đề tài ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Kiến nghị, Danh mục tài liệu tham
khảo và Phụ lục thì nội dung đề tài gồm có ba chương chính:
Chương 1: Cơ sở lý luận của vận dụng phương pháp dự án trong dạy học
môn GDCD ở THPT
Chương 2: Thực trạng vận dụng phương pháp dự án trong dạy học môn
GDCD ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.
Chương 3: Biện pháp nâng cao hiệu quả vận dụng phương pháp dự án trong
dạy học môn GDCD ở các trường THPT huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Cơng nghệ thông tin – ĐHTN
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Cơng nghệ thông tin – ĐHTN
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẬN DỤNG
PHƯƠNG PHÁP DỰ ÁN TRONG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC
CÔNG DÂN Ở TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Thuật ngữ “Dự án” (project) có nguồn gốc từ tiếng Latinh là “Proicere”
được dùng với nghĩa là một đề án, một dự án, một kế hoạch cần được thực hiện
nhằm đạt được mục đích đã đề ra.
1.1.1. Các cơng trình nghiên cứu nước ngoài
Từ đầu thế kỷ 20, các nhà sư phạm đã xây dựng cơ sở lý luận cho phương
pháp dự án “Project method” và coi đây là phương pháp dạy học quan trọng để
thực hiện dạy học hướng vào người học nhằm khắc phục những nhược điểm của
dạy học truyền thống. Phương pháp này được áp dụng khá phổ biến ở các nước
phương Tây, tiêu biểu kể đến ở các quốc gia có nền giáo dục tiên tiến như: Mĩ,
Đức, Pháp, Đan Mạch… các nước này đã có những cơng trình có giá trị lý luận
và thực tiễn trong việc nghiên cứu phương pháp dạy học dự án.
Năm 1981 nhà tâm lý học William H. Kilpatric (1871- 1955) đã viết
một bài báo với tiêu đề “Phương pháp dự án” gây một tiếng vang trong các cơ
sở đào tạo giáo viên cũng như trong các trường học. Ông cùng các nhà nghiên
cứu của trường Đại học Coolumbia đã có những đóng góp để nhằm truyền bá
phương pháp này qua các giờ học, các hôi nghị và tác phẩm xuất bản năm
1925. [53]
Hai tác giả A. Bruce và K. Langdon với công trình: “Quản lý dự án” được
dịch giả Lê Ngọc Phương Anh biên dịch xuất bản năm 2005, NXB Tổng hợp
thành phố Hồ Chí Minh đã có những kiến giải hết sức hữu ích về việc tổ chức và
hoạch định một dự án. Cơng trình chứa đựng rất nhiều lời khun về lập kế
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
hoạch, lập ngân sách, xây dựng và thúc đẩy một nhóm, đánh giá các yếu tố rủi
ro, phát triển kỹ năng lãnh đạo, v.v. [44]
Nhóm tác giả: W. Diehl, T. Grobe, T.Lopez & C. Cabral trong một loạt
các bài viết: “Học tập dựa trên dự án: chiến lược dạy và học” đăng ở các chuyên
mục MA thuộc Trung tâm Thanh thiếu niên ở Boston cũng phân tích quy trình
thiết kế, vận hành một dự án học tập nhằm đạt các mục tiêu giáo dục cho lứa tuổi
thanh thiếu niên. [52]
Ngoài ra còn rất nhiều bài viết, sách chuyên khảo và các cơng trình nghiên
cứu của nhiều nhà khoa học trên thế giới đề cập đến vai trò, đặc điểm, cách thức
tổ chức một dự án học tập như:
Thomas J. W. (1998), Dạy học theo dự án: Tổng quan, Novato, CA: Viện
giáo dục Buck; [50]
Thomas J. W. (2000), Điển lại các nghiên cứu về phương pháp dạy học
theo dự án, San Rafael, CA Autodesk. [51]
Gallagher S. A., Stepien W. J., & Rosenthal H. (1992), Những ảnh hưởng
đến tổ chức dạy học dự án, Gifted Child Quarterly, 36, 195-200. [47]
Barab S.A., Thomas M.K. & Merrill H. (2001), Học trực tuyến: Từ phổ
biến thông tin đến thúc đẩy hợp tác Cộng đồng. Tạp chí nghiên cứu học tập tương
tác, 12 (1), 105 - 143. [45]
Chinowsky, PS, Brown, H, Szajnman và Realph (2006). Phát triển kiến
thức và hình dạng thơng qua học tập dựa trên dự án, Tạp chí về các vấn đề chun
mơn trong giáo dục và thực hành kỹ thuật, Tập 132 tr.118 - 125…..[46]
Điều đó cho thấy phương pháp dự án nói chung, DHDA nói riêng đã có
những đóng góp tích cực vào quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng dạy học,
chất lượng làm việc ở hầu khắp các lĩnh vực khoa học.
1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu trong nước
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Cơng nghệ thông tin – ĐHTN
Khi đất nước ta bước vào thời kỳ đẩy mạnh cơng nghiệp hố, hiện đại hố
(CNH, HĐH) và hội nhập kinh tế thế giới, giáo dục Việt Nam có nhiều thay đổi
trong đó đặc biệt là xu hướng đổi mới mạnh mẽ phương pháp, hình thức tổ chức
dạy học. Các dự án học tập cũng được thiết kế và triển khai rộng khắp. Năm
2003, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) kết hợp với công ty Intel Việt Nam
triển khai thí điểm chương trình “Dạy học cho tương lai” cho 20 trường thuộc 9
tỉnh thành trên cả nước với mục tiêu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trong
các lĩnh vực tốn học, khoa học và cơng nghệ giúp học sinh, sinh viên phát triển
các kỹ năng tư duy ở cấp độ cao. Chương trình cũng hướng đội ngũ giáo viên
cách thức sử dụng Internet hiệu quả; thiết kế các trang Web dạy học và triển khai
hàng loạt các dự án cho học sinh. Chương trình đặt ra mục tiêu đến là năm 2020
sẽ có 40.000 giáo viên trên cả nước được tham gia trải nghiệm, thụ hưởng và
phát triển các dự án học tập đến người học.
Song song với quá trình thực hiện trong thực tiễn, nhiều bài viết và cơng
trình khoa học về dạy học dự án cũng được nhiều học giả trong nước quan tâm
nghiên cứu. Có thể đơn cử một số cơng trình tiêu biểu sau đây:
Tác giả Nguyễn Văn Cường và Nguyễn Thị Diệu Thảo với bài viết: “Dạy
học theo dự án - một phương pháp có chức năng kép trong đào tạo giáo viên”
đăng trên tạp chí Giáo dục số 80, phát hành tháng 4/ 2004 đã có những đánh giá
hết sức xác đáng về vai trị, tính năng của phương pháp dạy học dự án trong tổ
chức dạy học ở các trường sư phạm. Theo các tác giả, nếu sinh viên sư phạm
thường xuyên được rèn nghề qua các dự án học tập thì bản thân đội ngũ này sẽ
có khả năng thay đổi cả một thế hệ tương lai. [10]
Các tác giả Đỗ Hương Trà, Phùng Việt Hải với bài viết: “Hoạt động học
tập trong DHDA và những kết quả thu được” đăng trên Tạp chí khoa học, trường
ĐHSP Hà Nội, tháng 6-2008 đã nêu lên quy trình, các thiết kế một dự án học tập
hiệu quả. Qua đó, các nhà nghiên cứu đã nhấn mạnh việc tập hợp và huy động
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Cơng nghệ thơng tin – ĐHTN
các nguồn lực có vai trị quan trọng trong tổ chức thành cơng một dự án học tập.
[41]
Ngồi ra, cịn phải kể đến nhiều luận văn, luận án nghiên cứu về việc thiết
kế và tổ chức DHDA, như:
Luận văn thạc sĩ của Đào Thị Thu Thủy - Đại học sư phạm Hà Nội (2006)
với đề tài “Tổ chức dạy học một số kiến thức trong chương “Cảm ứng điện từ”
sách giáo khoa Vật lý 11 nhằm phát triển nhận thức tích cực, tự chủ của học sinh
trong học tập”. Trong cơng trình này, từ việc nghiên cứu lý luận DHDA, tác giả
đã đề xuất cách thức thiết kế và tổ chức một DAHT áp dụng cho một nội dung
cụ thể. [39]
Luận văn thạc sĩ của tác giả Đào Thị Hà khoa Giáo dục Chính trị, trường
ĐHSP Hà Nội (2009) với đề tài “Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án
trong dạy học phần “Công dân với kinh tế’’ chương trình Giáo dục cơng dân
lớp 11 tại trường THPT Cầu Giấy - Hà Nội’’ cũng có những đánh giá bước đầu
về tính hiệu quả của các dự án học học tập trong tổ chức dạy học môn GDCD
ở THPT. Đồng thời, tác giả cũng đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu
quả tổ chức phương pháp dự án trong thực tiễn dạy học các nội dung kinh tế là
một trong những nội dung khó nhất của chương trình GDCD ở THPT hiện nay.
[16]
Bên cạnh đó, cịn có một số luận án tiến sĩ nghiên cứu chuyên sâu về
phương pháp dự án gắn với các lĩnh vực đặc thù như: Luận án của Nghiên cứu
sinh (NCS) Nguyễn Thị Diệu Thảo với đề tài: “Dạy học theo dự án và vận dụng
trong đào tạo giáo viên THCS môn công nghệ”, Đại học sư phạm Hà Nội, năm
2009; Luận án của NCS Lê Khoa với đề tài: “Vận dụng phương pháp dạy học
theo dự án trong dạy học kiến thức về sản xuất và sử dụng điện năng cho học
sinh trung học phổ thông”, Đại học Sư phạm Thái Nguyên, năm 2015; Luận án
của Nguyễn Ngọc Trang với nhan đề: “Dạy học dựa vào dự án trong đào tạo
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
cơng nghệ thơng tin trình độ cao đẳng với sự hỗ trợ của Elearning”, viện Khoa
học Giáo dục Việt Nam, năm 2017…..
Với nhiều cơng trình, bài viết của các nhà khoa học trong và ngoài nước
chứng tỏ, phương pháp dự án có vai trị quan trọng trong dạy học các mơn khoa
học nói chung và tổ chức dạy học mơn GDCD nói riêng. Đồng thời, phương pháp
này cịn có khả năng cộng hưởng, khai thác hiệu quả phương pháp dạy học khác
trong một dự án dạy học, góp phần quan trọng trong đẩy mạnh và nâng cao chất
lương dạy học trong giai đoạn hiện nay.
1.2. Những vấn đề lý luận chung về phương pháp dự án trong dạy học
1.2.1. Quan niệm về phương pháp dạy học và phương pháp dự án (phương
pháp dạy học dự án)
1.2.1.1. Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học
Phương pháp là một thuật ngữ bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp “Methodos” nghĩa
là con đường nghiên cứu, cách thức nhận thức, cách thức để đạt mục đích.
Trong thực tế, phương pháp cịn được hiểu là hệ thống những quy tắc,
nguyên tắc, quy phạm dùng để chỉ đạo kỹ thuật; tổ hợp các bước đi, các quy trình
mà trí tuệ phải đi theo để tìm ra và chứng minh chân lý. Phương pháp cũng còn
được hiểu là kế hoạch được tổ chức hợp lý trong ngành quản lý.
Theo nghĩa chung nhất thì phương pháp là cách thức, là con đường, là
phương tiện để đạt mục đích, là hoạt động được sắp sếp theo một trật tự nhất
định để giải quyết những nhiệm vụ nhất định trong nhận thức và thực tiễn.
Như vậy, với tư cách là con đường, cách thức để đạt mục đích, phương
pháp bao gồm hai mặt:
Mặt khách quan: là các quy luật khách quan chi phối đối tượng mà chủ thể
(giáo viên) phải ý thức được như các quy luật tâm lý, lý luận dạy học… chi phối
quá trình lĩnh hội tri thức của học sinh (đối tượng).
Mặt chủ quan: các thao tác và các phương tiện hướng vào đối tượng mà chủ
thể (giáo viên) phải lựa chọn hợp với quy luật chi phối đối tượng (học sinh).
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
Hai mặt này có mối quan hệ ràng buộc chặt chẽ. Chính những cách thức
và phương tiện được xây dựng nhờ những quy luật khách quan được dùng để
tiếp cận và cải biến hiện thực, để thu lượm những kết quả mới tạo thành phương
pháp. Các quy luật tự chúng khơng thể trở thành phương pháp nhưng thiếu chúng
thì khơng thể có được phương pháp và phương tiện đúng đắn, khơng thể có
phương pháp khoa học.
Phương pháp là phạm trù gắn liền với hoạt động có ý thức của con người,
giúp con người nhận thức được hiện thực khách quan. Do đó, phương pháp là
yếu tố quyết định thành cơng hay thất bại trong hoạt động nhận thức và cải tạo
thực tiễn của con người.
Quá trình dạy học là một q trình bao gồm nhiều yếu tố có mối liên hệ
mật thiết với nhau. Thơng thường q trình dạy học là sự kết hợp của ba yếu tố:
nội dung môn học, giáo viên và học sinh. Sự gắn kết mật thiết của các yếu tố tạo
nên vịng trịn khép kín trong q trình dạy học. Tại đó, sự hoạt động của vòng
trước là tiền đề, là cơ sở cho vòng sau tiếp tục. Việc thực hiện liên tiếp các vịng
đó của giáo viên và học sinh sẽ giúp người giáo viên hình thành và xây dựng
phương pháp dạy học bộ môn với tư cách khoa học, giúp người học sinh nâng
cao dần nhận thức khoa học và có thái độ học tập đúng đắn.
Trong ngành giáo dục nói chung, dạy học nói riêng cần sử dụng rất nhiều
các phương pháp khác nhau, trong mỗi phương pháp nó lại mang một ý nghĩa và
nhiệm vụ khác nhau. Nhưng về cơ bản, các phương pháp mà người dạy sử dụng
đều nhằm mục đích làm cho học sinh lĩnh hội, tiếp thu đầy đủ được tri thức một
cách chính xác, dễ hiểu nhất, nhanh chóng và dễ dàng nhất. Bởi vậy, kết quả của
dạy học và giáo dục trong nhà trường THPT không chỉ được đánh giá ở mặt nội
dung kiến thức mà nó cịn đánh giá được ở mặt phương pháp dạy học. Để có
được phương pháp dạy học hiệu quả và đúng đắn, địi hỏi người dạy cần có một
lượng kiến thức nhất định về phương pháp dạy học, được rèn luyện, bồi dưỡng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
thường xun. Ngồi ra cịn phải dựa vào việc vận dụng kinh nghiệm vào đời
sống thực tiễn, từ những kinh nghiệm của bản thân, người dạy cần lựa chọn, đúc
kết ra những cơ sở lý luận để chỉ đạo, điều hành q trình thực tiễn. Từ đó, để có
phương pháp dạy học phù hợp, hiệu quả, người dạy cũng phải dựa trên những cơ
sở lý luận khoa học đã được rút ra từ thực tiễn dạy học trong đời sống hằng ngày.
Vậy phương pháp dạy học là gì? Cho đến nay có rất nhiều các cách hiểu
khác nhau về phương pháp dạy học. Có quan niệm cho rằng “Phương pháp dạy
học là những cách thức làm việc giữa thầy giáo và học sinh, nhờ đó mà học sinh
nắm vững được kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, hình thành được thế giới quan và phát
triển năng lực nhận thức” (Trích trong Bách khoa tồn thư của Liên Xơ năm
1965). Cũng có quan niệm cho rằng “Phương pháp dạy học là những hình thức
kết hợp hoạt động của giáo viên và học sinh hướng vào việc đạt một mục đích
nào đó”. Tuy nhiên, dù trên cơ sở tiếp cận nào cũng cần phân định những điểm
khác biệt giữa phương pháp dạy học với phương pháp luận, thủ pháp dạy học và
các hình thức dạy học. [48]
Phương pháp luận được hiểu ở hai phương diện cơ bản:
Phương diện thứ nhất, phương pháp luận được hiểu là sự tổng hợp những
cách thức, những phương pháp tìm tịi có ý nghĩa như những tư tưởng chỉ đạo,
những tiền đề lý luận về phương pháp nghiên cứu trong một ngành khoa học
nào đó.
Phương diện thứ hai, phương pháp luận được hiểu là học thuyết về
phương pháp khoa học nói chung.
Khái niệm về phương pháp với tư cách là phương pháp dạy học bộ mơn,
chính là học phần chuyên nghiên cứu quá trình dạy và học một mơn học nào đó,
bao gồm việc nghiên cứu đối tượng, nhiệm vụ, mục tiêu của môn học, các cơ sở
khoa học, các nguyên tắc của việc xây dựng chương trình môn học, những cách
thức thiết kế và tổ chức quá trình dạy học các đơn vị kiến thức của mơn học (Ví
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Cơng nghệ thông tin – ĐHTN
dụ: phương pháp dạy học Giáo dục công dân, phương pháp dạy học Ngoại ngữ,
phương pháp dạy học Địa lý, phương pháp dạy học Sử học...)
Khái niệm về thủ pháp dạy học được hiểu là sự thể hiện cụ thể của phương
pháp. Hay hiểu cách khác, thủ pháp chính là thao tác bộ phận của một phương
pháp nhất định nào đó. Thí dụ: Để vận dụng phương pháp giải quyết vấn đề cần
tiến hành các thao tác cụ thể như phân tích, so sánh, khái qt hóa, đối chiếu,
tổng hợp…
Khái niệm hình thức tổ chức dạy học là cách thức tổ chức, sắp xếp tiến
hành giờ học cho phù hợp với mục tiêu, mục đích, nội dung của từng bài, phù
hợp với điều kiện và môi trường học tập nhằm làm cho quá trình dạy học đạt
hiệu quả cao nhất. Hình thức tổ chức dạy học là hình thức bên ngoài của phương
pháp dạy học, được thiết lập theo những cấu trúc xác định nhằm thực hiện các
nhiệm vụ của hoạt động dạy học.
Tóm lại, phương pháp dạy học là cách thức hoạt động phối hợp thống
nhất giữa giáo viên và học sinh nhằm thực hiện tối ưu mục tiêu và nhiệm vụ
dạy học.
Từ xưa cho đến ngày nay, phương pháp dạy học vẫn còn là một hiện tượng
sư phạm có nhiều quan điểm, quan niệm khác nhau. Tuy nhiên, các quan điểm, quan
niệm đều thống nhất phương pháp dạy học gồm các đặc trưng cơ bản sau:
Thứ nhất, phương pháp dạy học còn phản ánh cách thức tự tổ chức, tự
kiểm tra, tự đánh giá của học sinh.
Thứ hai, phương pháp dạy học phản ánh cách thức tổ chức, điều khiển
hoạt động dạy học của người giáo viên.
Thứ ba, phương pháp dạy học phản ánh cách thức hoạt động, tương tác,
trao đổi thông tin giữa giáo viên và học sinh.
Thứ tư, phương pháp dạy học phản ánh sự vẫn động của quá trình nhận
thức của người học nhằm đạt được mục đích học tập.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
Phương pháp dạy học là một khoa học và đồng thời cũng là một nghệ
thuật. Đó là khoa học sư phạm, khoa học về giảng dạy truyền đạt kiến thức cho
đối tượng người học.
Trong tính khoa học địi hỏi giáo viên phải nắm được bản chất của quá
trình dạy học, nắm vững được các phương pháp dạy học từ những khái niêm, nội
dung, ưu điểm, nhược điểm cho đến các u cầu của phương pháp đó.
Trong tính nghệ thuật địi hỏi ở người giáo viên phải cần có sự tinh tế,
khéo léo, tỉ mỉ và sự hiểu biết nhất định về các thủ pháp, thủ thuật, nghệ thuật để
vận dụng thích hợp các phương pháp đó nhằm khơi dậy sự yêu thích, sự hứng
thú, tích cực, sáng tạo cho học sinh. Do đó, việc giáo viên cần nắm vững tri thức
chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm là điều kiện kiên quyết. Song trong nghiệp vụ
sư phạm và nghệ thuật dạy học cũng là yếu tố vô cùng quan trọng quyết định
chất lượng và hiệu quả trong quá trình dạy học.
1.2.1.2. Quan niệm về dự án và phương pháp dự án
* Quan niệm về dự án
Thuật ngữ dự án trong tiếng Anh là “Project”, có nguồn gốc từ tiếng La
tinh, ngày nay được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự thảo hay
một kế hoạch. Khái niệm dự án được sử dụng phổ biến trong hầu hết các lĩnh
vực của đời sống như: Kinh tế -xã hội; trong sản xuất, doanh nghiệp, trong nghiên
cứu khoa học cũng như trong quản lí xã hội...
Dự án chính là một dự định, một kế hoạch cần được thực hiện trong điều
kiện thời gian, phương tiện, tài chính, nhân lực, vật lực cụ thể xác định nhằm đạt
được mục đích đã đề ra. Dự án có tính phức hợp, tổng thể, được thực hiện trong
hình thức tổ chức dự án chuyên biệt.
Một dự án nói chung có những đặc điểm cơ bản sau:
- Có mục tiêu được xác định rõ ràng;
- Có thời gian qui định cụ thể;
- Có nguồn tài chính, vật chất, nhân lực giới hạn;
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN
