Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử lớp 12 ( phần lịch sử việt nam giai đoạn 1919 1954

Trường THPT Cẩm Thủy 3
PHẦN I : ĐẶT VẤN ĐỀ

Sáng kiến kinh nghiệm

1.Lí do chọn đề tài
Lịch sử là môn khoa học nghiên cứu ,tái hiện lại một cách chân thực quá khứ của
xã hội loài người.Trong phạm vi nhà trường ,lịch sử là môn học có tác dụng tốt nhất trong
việc giáo dục đạo đức truyền thống yêu nước của dân tộc cho học sinh ,hơn thế nữa là sự
biết ơn sâu sắc ,kính trọng không chỉ đối với ông cha ,các vị anh hùng dân tộc mà còn là
sự biết ơn ,kính trọng đối với những người có cống hiến lớn cho nhân loại .
Mặc dù có tầm ảnh hưởng quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ .Song thực tế
đáng buồn hiện nay là đa số học sinh không thích học môn lịch sử ,xem nhẹ môn lịch
sử ,các em tiếp thu kiến thức lịch sử một cách hời hợt ,thiếu chính xác ,thiếu hệ thống ,có
một số em có tinh thần học tập với môn học này thì gặp phải khó khăn như :Học trước
quên sau ,hoặc học xong rồi không nhớ gì cả ,hoặc nhớ rồi nhưng lại quên do chưa hiểu
được bản chất của vấn đề .....Điều này dẫn đến kết quả học tập môn lịch sử cũng như kết
quả thi của các em trong những năm gần đây qua các kì thi điểm rất thấp .
Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên theo tôi xuất phát từ cả người dạy và người
học .Đối với giáo viên ,thực tế nhiều giáo viên chưa chuyên tâm đầu tư vào việc nghiên
cứu để tìm ra những phương pháp giảng dạy và học tập tốt ,phù hợp cho từng đối tượng
học sinh,chưa phát huy được tính tích cực ,sáng tạo,chủ động tiếp thu kiến thức của học
sinh ,mà chủ yếu vẫn vận dụng những phương pháp dạy học truyền thống đọc chép ,biến
giờ học sử thành giờ học nhàm chán đối với học sinh ..Còn đối với học sinh ,từ thực tế
dạy học đó ,nhiều học sinh cho rằng môn sử là môn học có nhiều sự kiện ,khó học ,khó
nhớ ,điều đáng buồn là đa số các em cho rằng không hứng thú trong việc học môn lịch
sử ,hoặc có số ít học sinh có tâm huyết với môn học này thì lại khó khăn trong việc chưa
tìm ra được phương pháp học-nhớ phù hợp,chưa biết cách học để có cái nhìn tổng quát
,điều này dẫn đến tình trạng học sinh chán học và thờ ơ trong việc tiếp thu kiến thức lịch
sử.Đặc biệt từ năm 2017 ,kì thi THPT có rất nhiều điểm mới nhất là sự thay đổi cơ bản
hình thức thi từ tự luận sang trắc nghiệm khách quan đối với môn lịch sử.Vì vậy các em

không thể học thuộc mà phải tư duy logic vấn đề ,phải hiểu được bản chất vấn đề ,từ đó
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 1


Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm
mới có cách lựa chọn những câu hỏi đúng phù hợp ,đặc biệt là những câu hỏi có nhiều
đáp án giống nhau..
Để phần nào khắc phục đựơc tình trạng trên ,qua thực tế giảng dạy nhiều năm ,bản
thân tôi rút ra được một số kinh nghiệm trong dạy học lịch sử ,một trong những kinh
nghiệm đó là : “Sử dụng Sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử lớp 12”(Phần lịch sử Việt
Nam giai đoạn 1919-1954))
2.Phạm vi nghiên cứu :
Do điều kiện và thời gian có hạn nên trong phạm vi đề tài này tôi chỉ đi vào nghiên
cứu : “Sử dụng Sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử lớp 12”(Phần lịch sử Việt Nam giai
đoạn 1919-1954)

Người thực hiện:Ngô Thị Hà 2


Trường THPT Cẩm Thủy 3
PHẦN II : GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

Sáng kiến kinh nghiệm

1.Cơ sở lý luận :
Do đặc thù của bộ môn lịch sử là những gì diễn ra trong quá khứ ,là những chuỗi
sự kiện, diễn biến đã diễn ra trong quá khứ,nên học sinh không trực tiếp quan sát thực tế
được các sự kiện lịch sử. Vì vậy, nhiệm vụ của dạy học Lịch sử là khôi phục lại bức tranh
quá khứ để từ đó rút ra bài học từ quá khứ, vận dụng nó vào trong cuộc sống hiện tại và

tương lai. Đây là môn học yêu cầu người học là phải “Biết sự kiện - Hiểu sự kiện – Nhớ
sự kiện”, từ đó có sự phân tích, tư duy lôgic, khái quát, và đánh giá sự kiện.Vậy việc sử
dụng phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử có ý nghĩa hết sức quan
trọng đối với các em học sinh :
Thứ nhất: Giúp học sinh hệ thống được kiến thức trọng tâm của từng mục ,từng bài
,hoặc từng chương sau khi đã học xong .
Thứ hai:Đơn giản hóa kiến thức được nội dung bài học ,giải quyết được vấn đề
quá tải của kiến thức
Thứ ba:Qua phương pháp học này giúp các em hệ thống hóa kiến thức logic,rành
mạch,giúp các em nhớ lâu ,nhớ sâu,hiểu và liên hệ được các sự kiện lịch sử .
Thứ tư: Qua phương pháp này giúp các em có thể phát triển khả năng quan sát ,khả
năng tư duy,trí tưởng tượng .
Thứ năm:Với phương pháp này còn giúp các em có thể rèn luyện và phát triển khả
năng nói ,khả năng diễn đạt và trình bày các sự kiện lịch sử .
Thứ sáu: Phương pháp này còn là một phương tiện thay cho khối lượng lớn kiến
thức về từ ngữ,giúp các em phát triển tư duy để học tập tốt hơn bộ môn lịch sử .
Thứ bảy:Sử dụng phương pháp này còn giúp học sinh học được phương pháp học,
học tập một cách tích cực huy động tối đa sự tư duy và sáng tạo của học mình và cũng
là một phương pháp ghi chép tối ưu so với phương pháp ghi chép truyền thống.
Thứ tám:Tạo được sự hứng thú của các em đối với môn lịch sử.
Thứ chín:Việc sử dụng phương pháp này còn giúp các em rèn luyện kĩ năng trình
bày,kĩ năng thuyết trình và kĩ năng tự tin…
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 3


Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm
Với tất cả những ý nghĩa trên ,việc sử dụng sử dụng sơ đồ tư duy biểu dạy học lịch
sử (đặc biệt là lịch sử lớp 12),góp phần to lớn trong việc nâng cao chất lượng bộ môn và
hiệu quả ôn tập của học sinh,đặc biệt đối với những trường vùng cao ,trong điều kiện học

tập còn nhiều khó khăn và thiếu thốn ,thì việc sử dụng phương pháp này để kiểm tra kiến
thức , lĩnh hội kiến thức mới hoặc ôn tập củng cố cho các em là rất phù hợp .
2.Thực trạng vấn đề
Như trên đã nói do đặc thù của bộ môn lịch sử là môn học có nhiều sự kiện ,niên
đại nên rất khó học, khó nhớ ,đặc biệt đối với các em học sinh khối 12 ,việc ôn luyện kiến
thức môn lịch sử chuẩn bị cho các kì THPT quốc gia ,nhất là từ năm 2017, kì thi THPT có
rất nhiều điểm mới nhất là sự thay đổi cơ bản hình thức thi từ tự luận sang trắc nghiệm
khách quan đối với môn lịch sử lại càng trở thành vấn đề khó khăn hơn đối với các em
học sinh .Thực tế hiện nay nhiều em chưa tìm ra được phương pháp học thích hợp, chưa
biết cách hệ thống kiến thức để có thể nhớ lâu ,hiểu sâu kiến thức .Tình trạng trên dẫn
đến học sinh chán học ,học không có hứng thú vì học trước quên sau ,hoặc học nhưng chỉ
là qua loa đại khái ,khi thi chỉ chông chờ vào điều may mắn ,hay khoanh bừa ,khoanh
lung tung ,dẫn đến các đáp án lựa chọn sai một cách nghiêm trọng .
Với học sinh trường THPT Cẩm Thuỷ 3 ,là trường vùng cao ,đa số học sinh là con
em dân tộc thiểu số ,nên việc nhận thức ,tiếp thu kiến thức lịch sử là cả một vấn đề đối
với các em .Vì vậy việc tìm ra được những phương pháp học tập mới ,hay cho học sinh
đòi hỏi giáo viên phải có sự đầu tư nghiên cứu .
Thực tế vấn đề sử dụng phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học lịch sử
đã có sách đề cập đến ,tuy nhiên để sử dựng sơ đồ đó trong từng bài ,từng chương ,từng
giai đoạn,từng chủ đề thì ít người đề cập đến ,có chăng chỉ sơ qua hoặc lồng ghép.Còn
đối với giáo viên thì một số giáo viên có tâm huyết với nghề đã tìm thấy được việc sử
dụng phương pháp bằng sơ đồ tư duy là phương pháp học tập hữu ích cho học sinh ,nên
rất đầu tư cho việc tìm hiểu ,nghiên cứu phương pháp này ,đặc biệt với phương pháp này
càng thuận tiện hơn khi sử dụng công nghệ thông tin .Tuy nhiên ,vẫn còn một số giáo
viên quan niệm sai lệch cho rằng việc sử dụng phương pháp này mất nhiều thời gian đầu
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 4


Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm

tư và phải biết rõ về công nghệ thông tin ,nên chỉ hệ thống bằng cách trình bày xuông
,hoặc nếu có sử dụng chỉ là qua loa đại khái ,mà không giúp học sinh thấy được qua sơ đồ
có thể giúp các em khái quát được kiến thức trọng tâm của bài,biết tư du logic được vấn
đề,,hiểu được bản chất vấn đề và đặc biệt khắc phục được tình trạng nhầm lẫn kiến
thức .Với phương pháp này nếu các em nắm chắc kiến thức và giúp các em chinh phục tốt
kì thi THPT quốc gia một cách hiệu quả nhất.
3.Kết quả thực trạng
Từ thực trạng trên đã dẫn đến chất lượng bộ môn lịch sử của nhà trường và qua kì
thi THPT quốc gia những năm gần đây rất thấp ,các em hầu như không xác định được
kiến thức trọng tâm ,học trước quên sau ,không hiểu và nắm được bản chất của sự
kiện .Mặt khác, có em nhớ lẫn lộn giữa kiến thức bài này sang kiến thức bài khác,nhớ
kiện này với sự kiện khác dẫn đến lựa chọn hoặc sắp xếp các sự kiện không chính
xác ...Đặc biệt sau khi học xong một phần ,một bài, hoặc một chương yêu cầu các em
tổng hợp kiến thức qua sơ đồ tư duy hầu như các em không làm được .
Từ thực trạng kết quả trên ,để công việc dạy - học môn lịch sử đạt kết quả cao
hơn tôi mạnh dạn cải tiến phương pháp dạy học bằng việc “Sử dụng Sơ đồ tư duy trong
dạy học lịch sử lớp 12”(Phần lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919-1954)
a/Các giải pháp và cách thức thực hiện :
Từ kết quả thực trạng trên ,để phần nào khắc phục và hạn chế được tình trạng đó
,điều đầu tiên cần phải làm trước hết ở cán bộ giáo viên trực tiếp giảng dạy môn lịch sử
phải thực sự đầu tư để tạo ra được những kiểu sơ đồ đa dạng và dễ hiểu để hệ thống hoá
kiến thức cho học sinh một cách dễ hiểu nhất ,phù hợp cho từng mục ,từng bài,từng chủ
đề họăc từng chương trong nội dung chương trình bộ môn lịch sử ở trường THPT .Với
việc sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học , chúng ta có thể áp dụng dạy được ở nhiều dạng
bài:Kiểm tra bài cũ, học bài mới, ôn tập, hệ thống chương hoặc giai đoạn, làm bài tập lịch
sử, đặc biệt là củng cố bài và các tiết tự chọn.
Qua thực tế giảng dạy,nghiên cứu và thực nghiệm ,tôi đã sử dụng phương pháp
sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học bằng các giải pháp sau:
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 5

Trường THPT Cẩm Thủy 3
*Xây dựng sơ đồ tư duy:

Sáng kiến kinh nghiệm

Trước hết để có tiết học hiệu quả ,hấp dẫn và hứng thú đối với học sinh,giáo viên
phải đầu tư nghiên cứu cách vẽ sơ đồ tư duy một cách dễ hiểu nhất,trên cơ sở đó hướng
dẫn cho học sinh cách học theo sơ đồ tư duy.Đây là những thành phần cấu tạo nên một
bản đồ tư duy, mặc dù chúng có thể được chỉnh sửa tự do theo ý muốn cá nhân.


Bắt đầu ở trung tâm với một bức ảnh của chủ đề, sử dụng ít nhất 3 màu.



Sử dụng hình ảnh, ký hiệu, mật mã, mũi tên trong bản đồ tư duy của bạn.



Chọn những từ khoá và viết chúng ra bằng chữ viết hoa.



Mỗi từ/hình ảnh phải đứng một mình và trên một dòng riêng.



Những đường thẳng cần phải được kết nối, bắt đầu từ bức ảnh trung tâm. Những

đường nối từ trung tâm dày hơn, có hệ thống và bắt đầu ốm dần khi toả ra xa.


Những đường thẳng dài bằng từ/hình ảnh.



Sử dụng màu sắc – mật mã riêng của mình – trong khắp sơ đồ.



Phát huy phong cách cá nhân riêng của mỗi người.



Sử dụng những điểm nhấn và chỉ ra những mối liên kết trong sơ đồ tư duy .



Làm cho sơ đồ rõ ràng bằng cách phân cấp các nhánh, sử dụng số thứ tự hoặc dàn ý

để bao quát các nhánh của sơ đồ tư duy.
*Hướng dẫn HS vẽ và học bằng SĐTD:
Sau khi GV nghiên cứu xây dựng sơ đồ tư duy cho chủ đề bài học,giáo viên phải
hướng dẫn học sinh cách vẽ và học bằng sơ đồ tư duy. Giáo viên hướng dẫn học sinh đi từ
khái quát đến cụ thể, dựa trên cơ sở nguyên lý của bản đồ tư duy hướng dẫn học sinh lập
bản đồ tư duy: ( Nội dung chìa khóa là cây

cành

nhánh) từ đó học sinh mở

rộng, phát triển thêm.Việc hực hiện dạy học bằng cách lập SĐTD được tóm tắt qua 4
bước như sau:
- Bước 1: Học sinh lập SĐTD theo nhóm hay cá nhân với gợi ý, hướng dẫn của
giáo viên.
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 6


Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm
- Bước 2: Học sinh hoặc đại diện của các nhóm học sinh lên báo cáo, thuyết minh
về BĐTD mà nhóm mình đã thiết lập.
- Bước 3: Học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện SĐTD về kiến
thức của bài học đó. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp học sinh hoàn chỉnh
SĐTD, từ đó dẫn dắt đến kiến thức của bài học.
- Bước 4: Củng cố kiến thức bằng một SĐTD mà giáo viên đã chuẩn bị sẵn hoặc
một SĐTD mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hoàn chỉnh, cho học sinh lên trình bày, thuyết
minh về kiến thức đó.

Khi kiểm tra bài cũ hay củng cố kiến thức, giáo viên cũng có thể sử dụng phương
pháp này để hướng dẫn học sinh hệ thống kiến thức bài học bằng sơ đồ tư duy. Các sơ đồ
tư duy không chỉ cho thấy các thông tin mà còn cho thấy cấu trúc tổng thể của một chủ
đề, bài học. Nó giúp học sinh liên kết các ý tưởng và tạo các kết nối với các ý khác.
Lập sơ đồ tư duy là một cách thức ghi chép cực kỳ hiệu quả đối với việc học và
tiếp thu kiến thức. (Lưu ý: Sơ đồ tư duy (SĐTD) là một sơ đồ mở, giáo viên yêu cầu các
nhóm học sinh nên vẽ các kiểu SĐTD khác nhau, giáo viên chỉ nên chỉnh sửa cho học

Người thực hiện:Ngô Thị Hà 7

Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm
sinh về mặt kiến thức, góp ý thêm về đường nét vẽ, màu sắc và hình thức, cấu trúc (nếu
cần).
Ví dụ : Dạy bài 16 “Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 và sự thành lập Nước
Việt Nam dân chủ cộng hòa” – Lớp 12.
Đặc điểm của bài này là học sinh đã nắm được những sự kiện, diễn biến và khí thế
của phong trào cách mạng nước ta trước đó, nắm được những bước phát triển của cách
mạng Việt Nam và điều kiện để tiến tới Tổng khởi nghĩa. Biết những hình ảnh, tư liệu về
cách mạng tháng Tám năm 1945. Vì vậy khi dạy bài này chúng ta hướng dẫn học sinh
hoạt động nhóm thiết lập BĐTD với “Chìa khóa” là “Tổng khởi nghĩa tháng tám và sự
thành lập nước VNDCCH”. Từ đó xậy dựng kiến thức của từng nội dung lớn, nhỏ (Cây
 cành  nhánh) việc làm này giúp học sinh tư duy lựa chọn kiến thức để lập và phát
triển thêm.
*Cách thức thực hiện sơ đồ tư duy trong dạy học:
- Sử dụng SĐTD trong việc kiểm tra bài cũ:
Vì thời gian kiểm tra bài cũ không nhiều, chỉ khoảng 5-7 phút nên yêu cầu của giáo
viên thường không quá khó, không đòi hỏi nhiều sự phân tích, so sánh để trả lời câu hỏi.
Giáo viên thường yêu cầu học sinh tái hiện lại một phần nội dung bài học bằng cách gọi
học sinh lên bảng trả lời câu hỏi. Giáo viên sẽ chấm điểm tùy vào mức độ thuộc bài của
học sinh. Cách làm này vô tình để nhiều học sinh rơi vào tình trạng “học vẹt”, đọc thuộc
lòng mà không hiểu bài. Do đó, cần phải có sự thay đổi trong việc kiểm tra, đánh giá
nhận thức của học sinh, yêu cầu đặt ra không chỉ “phần nhớ” mà cần chú trọng đến “phần
hiểu”. Cách làm này vừa tránh được việc học vẹt, vừa đánh giá chính xác học sinh, đồng
thời nâng cao chất lượng học tập. Sử dụng bản đồ tư duy vừa giúp giáo viên kiểm tra
được phần nhớ lẫn phần hiểu của học sinh đối với bài học cũ. Các bản đồ thường được
giáo viên sử dụng ở dạng thiếu thiếu thông tin, yêu cầu học sinh điền các thông tin còn
thiếu và rút ra nhận xét về mối quan hệ của các nhánh thông tin với từ khóa trung tâm.
Ví dụ: Trước khi dạy Tiết 17 Mục II- Bài 12: Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt

từ năm 1919-1925 (Lịch sử 12) giáo viên yêu cầu học sinh lên bảng trình bày những
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 8


Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm
chuyển biến về xã hội Việt Nam sau chiến tranh thế giới thứ nhất và điền các thông tin
còn thiếu để hoàn thiện BĐTD ở tiết 16 (Mục I: Những chuyển biến mới về kinh tế, chính
trị, văn hóa, xã hội ở Việt Nam sau Chiến tranh thế giới thứ nhât)

Như vậy qua việc hoàn thiện SĐTD, học sinh không những nhận thức sâu sắc hơn
về xã hội Việt Nam sau chiến tranh thế giới thứ nhất bị phân hóa sâu sắc mà còn nói rõ
hơn về thái độ chính trị và khả năng cách mạng của từng gia cấp, tầng lớp xã hội Việt
Nam sau chiến tranh thế giới thứ nhất, hay nói cách khác là nhận xét về mối quan hệ giữa
các nhánh thông tin với từ chìa khóa trung tâm.Từ đó thấy được những mâu thuẫn cơ bản
trong xã hội Việt Nam lúc này. Đây chính là phần hiểu bài của học sinh mà giáo viên cần
căn cứ vào đó để đánh giá, nhận xét.
- Sử dụng SĐTD trong việc giảng bài mới:
Sử dụng sơ đồ tư duy là một gợi ý cho cách trình bày. Giáo viên thay vì gạch chân
đầu dòng các ý cần trình bày lên bảng thì sử dụng SĐTD để thể hiện một phần hoặc toàn
bộ nội dung bài học một cách rất trực quan.
Ví dụ: Bài 16: Phong trào giải phóng dân tộc và Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm
(1939 -1945). Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời (Lịch sử 12), để xác định lệnh
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 9


Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm
Tổng khởi nghĩa, việc giành chính quyền ở Hà Nội, trong cả nước và ý nghĩa lịch sử,
nguyên nhân thành công của cách mạng tháng Tám là phần kiến thức không khó nhưng

không dễ nhớ đối với học sinh. Nếu giáo viên sử dụng phương pháp trình bày truyền
thống thì vấn đề vẫn được giải quyết nhưng không hiệu quả vì nội dung dàn trải, hết nội
dung này đến nội dung khác, học sinh sẽ không thấy được mối quan hệ về việc chớp thời
cơ để Tổng khởi nghĩa và việc dành chính quyền ở Hà Nội có ý nghĩa như thế nào đối với
việc giành chính quyền trong cả nước và đặc biệt là ý nghĩa to lớn, nguyên nhân thành
công của cách mạng tháng Tám.Vì vậy đối với chủ đề này giáo viên có thể sử dụng
SĐTD sau để yêu cầu học sinh hoàn thành kiến thức cơ bản trong chủ đề.

Giáo viên sau khi đưa SĐTD cho học sinh và yêu cầu các nhóm học sinh dựa vào nội
dung trong sách giáo khoa, bản đồ trong sách giáo khoa, bản đồ treo tường để hoàn thiện
sơ đồ tư duy trên theo yêu cầu . Cuối cùng giáo viên cùng học sinh hoàn thiện được một
bản đồ tư duy kiến thức theo ý muốn của mình, kết quả có thể như sau.
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 10


Trường THPT Cẩm Thủy 3

Sáng kiến kinh nghiệm

Người thực hiện:Ngô Thị Hà 11


Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm
- Sử dụng sơ đồ tư duy trong việc củng cố kiến thức bài học :
Củng cố kiến thức cho học sinh sau bài học thì dạng bài tập thích hợp là cho học
sinh tự thiết kế cho mình một bản đồ theo ý muốn sáng tạo của mình với màu sắc tùy ý,
có thể bản đồ thiếu nội dung kiến thức cụ thể hoặc đầy đủ lượng kiến thức của bài học
như vừa tiếp thu trong bài học, hoạt động cá nhân hoặc nhóm. Tuy nhiên, các thông tin
còn thiếu này sẽ bao trùm nội dung toàn bài để một lần nữa nhằm khắc sâu kiến thức và

lưu ý đến trọng tâm của bài học.
Ví dụ: Khi dạy Bài 18 : Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống
thực dân Pháp (1946-1950) (lịch sử 12), sau khi dạy xong mục IV: Hoàn cảnh lịch sử
mới và chiến dịch Biên giới thu – đông 1950, giáo viên có thế nhấn mạnh kiến thức lại
nội dung kiến thức bài học này một cách đầy đủ và trực quan bằng SĐTD mà giáo viên
đã chuẩn bị sẵn, qua đó học sinh sẽ hứng thú, nhớ lâu, nắm chắc bài học hơn.

Người thực hiện:Ngô Thị Hà 12


Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm
Qua việc củng cố nội dung bài học theo hình thức này học sinh sẽ nhớ lâu, nhớ kỹ nội
dung bài học và phát huy được tính sáng tạo, tư duy của mình, giúp các em yêu thích môn
Lịch sử hơn.
-Sử dụng SĐTD để ra bài tập về nhà:
Vì làm bài tập về nhà sẽ có nhiều thời gian và điều kiện để tìm kiếm tài liệu nên bài
tập về nhà mà giáo viên giao cho học sinh hoặc nhóm học sinh trước hết phải gắn với nội
dung bài học và trong điều kiện cho phép (trình độ học sinh, thời gian). Yêu cầu đối với
bài về nhà cũng cần khó hơn, phức tạp hơn và cần sự đầu tư lớn hơn (cả kênh chữ, kênh
hình, màu sắc, lượng thông tin), qua đó còn thể hiện cả tính sáng tạo và sự tích cực tìm
kiếm tài liệu học tập của học sinh.
Ví dụ: Để dạy tốt bài 13 (Lịch sử 12): Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam từ năm
1925 đến năm 1930, mục II, ý 2: Đảng cộng sản Việt Nam ra đời. Giáo viên giao
nhiệm vụ cho học sinh về nhà tìm hiểu nội dung của bài học theo các câu hỏi cuối mỗi
mục trong bài như Nội dung của hội nghị thành lập Đảng,nội dung của cương lĩnh chính
trị đầu tiên của Đảng,Ý nghĩa của việc thành lập Đảng …, mặt khác yêu cầu học sinh sưu
tâm một số tranh ảnh có liên quan đến bài học như :Nguyễn Ái Quốc ,Hồ Tùng
Mậu….Đồng thời qua những tài liệu trên có thể vẽ sơ đồ tư duy cho bài học với chủ
đề :Đảng cộng sản Việt Nam ra đời .Yêu cầu sơ đồ tư duy phải thể hiện được tính sáng

tạo, thẩm mỹ cao .
Qua phương pháp này sẽ giúp các em hứng thú hơn trong việc chủ động tìm hiểu
kiến thức,đặc biệt sẽ gây sự hứng thú hơn cho các em khi giáo viên yêu cầu sẽ chấm
điểm với các SĐTD các em đã chuẩn bị ở nhà
Sau đó khi dạy bài mới giáo viên cho học sinh đối chiếu so sánh nội dung đã chuẩn
bị ở nhà xem đúng không, đầy đủ chưa, đồng thời giáo viên phải chuẩn bị một SĐTD có
đầy đủ nội dung kiến thức của bài học này để giới thiệu và nhấn mạnh kiến thức cho học
sinh nắm chắc, nhớ sâu bài học.

Người thực hiện:Ngô Thị Hà 13


Trường THPT Cẩm Thủy 3

Sáng kiến kinh nghiệm

- Sử dụng SĐTD hỗ trợ cho tiết tổng kết, ôn tập kiến thức:
Sau mỗi chương, mỗi phần, giáo viên cần phải tổng kết, ôn tập, hệ thống hóa kiến
thức cho học sinh trước khi các em làm bài tập và làm bài kiểm tra chương, kiểm tra học
kì, thi cuối năm.
Với thế mạnh của SĐTD là kiến thức được hệ thống hóa dưới dạng sơ đồ, các đường
nối là sự diễn tả mạch logic kiến thức hoặc các mối quan hệ nhân quả hay quan hệ tương
đương, cộng thêm màu sắc của các đường nối, màu sắc của các đơn vị kiến thức, sẽ giúp
học sinh nhìn thấy “Bức tranh tổng thể” cả một phần kiến thức đã học. Có nhiều cách xây
dựng SĐTD trong tiết ôn tập, củng cố:
- Thông thường giáo viên cho một số câu hỏi và bài tập để học sinh chuẩn bị ở nhà.
Trong tiết ôn tập, củng cố, giáo viên hướng dẫn học sinh tự lập SĐTD, sau đó cho học
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 14

Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm
sinh trao đổi kết quả với nhau và sau cùng đối chiếu với SĐTD do giáo viên lập ra. Từng
em có thể bổ sung hay sửa lại SĐTD của mình và coi đó là tài liệu ôn tập của mình.
- Cách khác: Giáo viên lập SĐTD mở. Trong giờ ôn tập, củng cố, giáo viên chỉ vẽ một
số nhánh chính, thậm chí không đủ nhánh, hoặc thiếu, hoặc thừa thông tin trong tiết học
đó, giáo viên yêu cầu học sinh tự bổ sung, thêm hoặc bớt thông tin, để cuối cùng toàn lớp
lập được một SĐTD ôn tập, củng cố kiến thức chương đó tương đối hoàn chỉnh và hợp lý.
Cách làm này sẽ lôi cuốn được sự tham gia của học sinh (suy nghĩ nhiều hơn, trao đổi
nhiều hơn, tranh luận nhiều hơn) và giờ ôn tập, tổng kết chương sẽ không tẻ nhạt và có
chất lượng hơn.
- Bên cạnh đó còn có cách khác như chia nhóm và từng nhóm lập SĐTD. Sau đó các
nhóm lên trình bày SĐTD của nhóm, các nhóm khác nhận xét về các mặt như sau:
+ Nội dung cơ bản kiến thức trong chương đã đủ chưa? Còn sót kiến thức nào không?
+ Cách trình bày đã hợp lý chưa? Vị trí các thông tin như thế nào?
+ Cấu trúc của SĐTD đã hợp lý chưa? Đã làm nổi bật nội dung cơ bản chưa?
+ Nhìn tổng thể có hợp lý không, có hấp dẫn được người học không?
Với cách lập SĐTD như trên, chắc chắn giờ ôn tập, củng cố kiến thức sẽ mang lại hiệu
quả cao.
b/Kết quả thực hiện :
Qua gần 10 năm giảng dạy ở trường THPT Cẩm Thuỷ 3 ,việc tìm hiểu
nghiên cứu ra những phương pháp học tập mới, phù hợp với đối tượng học sinh
vùng cao,giúp học sinh dễ học ,dễ nhớ là cả một vấn đề trăn trở đối với bản thân
tôi .Trong những năm gần đây ,đặc biệt qua thực nghiệm của năm học 2017-2018 ở
lớp 12a4 tôi thấy việc áp dụng phương pháp này có khả thi ,đa số học sinh học tập
hứng thú hơn ,tiếp thu kiến thức chủ động và dễ dàng hơn ,đặc biệt học sinh có thể
nắm được bài ngay tại lớp, nhớ nhanh, nhớ sâu và lâu những nội dung của bài học.
Mặt khác, dạy học bằng SĐTD giúp học sinh không nhàm chán về bài học mà luôn
sôi nổi, hào hứng từ đầu đến cuối tiết học. Phương pháp này giáo viên không chỉ
thuyết trình một mình mà học sinh cùng giáo viên giải quyết vấn đề. Học sinh có thể

Người thực hiện:Ngô Thị Hà 15


Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm
tự học ở nhà rất hiệu quả, không tốn kém. Tiết học đạt hiệu quả cao hơn rất nhiều
so với cách dạy truyền thống là đọc chép hoặc một tiết dạy chỉ sử dụng bằng công
nghệ thông tin cho học sinh nhìn chép. Đặc biệt với phương pháp này sẽ tác động
đến học sinh bằng nhiều hướng;Vừa nghe,vừa nhìn ,vừa suy nghĩ,vừa hoạt động tư
duy ,vừa hoạt động ngôn ngữ .Sự hấp dẫn đối với học sinh trong giờ học bằng
phương pháp này được nảy sinh từ yêu cầu mới tìm tòi,hiểu biết.Qua một số hình
ảnh trực quan ,qua sơ đồ tư duy ,màu sắc...đã tác động rất lớn đến suy nghĩ của các
em .Qua đó giáo dục cho các em về truyền thống ,tinh thần yêu nước ,lòng tự hào
dân tộc ,sức mạnh đoàn kết toàn dân .Từ việc thích thú trong học tập,yêu thích bộ
môn sẽ giúp nâng cao được hiệu quả học tập ,chất lượng của bộ môn..Điều nay được
thể hiện rõ qua kết quả so sánh sau :
Lớp
12a4
12a5

Sĩ số
43
45

Giỏi
Khá
SL
%
SL %
06

13,9 24 55,
01

2,2

17

TB
Yếu
SL %
SL %
13 30,3 0
0

8
37,8 25

55,6 02

4,4

SL
0

Kém
%
0

0

0

Như vậy qua bảng đối chiếu ,so sánh trên ta thấy ở lớp 12a4 dạy thực nghiệm
phương pháp sử dụng sơ đồ tư duy ,số học sinh tiếp thu kiến thức tốt hơn,chủ động hơn
,đặc biệt tỷ lệ % từ TB trở lên đạt 100% ,không có học sinh yếu kém.Ngược lại ở lớp
12a5 tôi không áp dụng phương pháp này ,kết quả cho thấy ,số học sinh khá ,giỏi ít và
chủ yếu là học sinh TB ,vẫn có học sinh yếu .Đặc biệt qua kết quả đạt được đó cho thấy
rằng các em đã yêu thích bộ môn lịch sử, nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của lịch
sử góp phần nâng cao chất lượng bộ môn trong nhà trường.
Từ kết quả thực nghiệm trên ,tôi có thể mạnh dạn khẳng định rằng sử dụng
phương pháp sơ đồ ,hoàn toàn có thể áp dụng trong thực tiễn việc dạy và học bộ môn lịch
sử ,đồng thời mang lại hiệu quả học tập cao.

Người thực hiện:Ngô Thị Hà 16


Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm
PHẦN III :KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT
Như vậy trước thực trạng chung của vấn đề dạy và học lịch sử hiện nay,việc
đổi mới phương pháp trong dạy học lịch sử là vấn đề thiết yếu đầu tiên đối với mỗi giáo
viên .Các giáo viên cần phải có trách nhiệm trong việc tìm tòi ,nghiên cứu ra những
phương pháp ,giải pháp học tập thiết thực ,khoa học và phù hợp với từng đối tượng học
sinh ,để thu hút sự học tập và gây hứng thú cho các em trong việc tiếp thu kiến thức môn
lịch sử .Đặc biệt trong thời đại công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước, vấn đề truyền tải
kiến thức lịch sử cho học sinh càng phải được quan tâm chú trọng hơn ,qua đó góp một
phần nhỏ nhằm giáo dục thế hệ trẻ nhân cách và đạo lý sống của con người .
Gánh vác một phần trách nhiệm chung đó ,bản thân tôi rất trăn trở,nghiên cứu
để tìm tòi ra những phương pháp học tập phù hợp cho đối tượng học sinh của mình .Qua
thực tế kiểm nghiệm trong những năm gần đây và đặc biệt qua năm học 2017-2018 với

kết quả trên tôi mạnh dạn đưa ra sáng kiến :Sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học lịch
sửViệt Nam giai đoạn (1919-1954) ,nhằm phần nào khắc phục được tình trạng chung của
bộ môn lịch sử .
Từ kết quả thu được trong quá trình sử dụng sơ đồ tư duy vào dạy và học lịch
sử lớp 12 nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học, bản thân tôi đã đúc rút một số kinh
nghiệm như sau:
-Đối với giáo viên:
- Bản thân mỗi giáo viên không ngừng nâng cao tay nghề về chuyên môn nghiệp vụ .
- Phải thường xuyên tổ chức dạy học theo phương pháp sử dụng SĐTD để phát triển hết
khả năng sáng tạo, thẩm mỹ, khả năng tư duy của học sinh.
- Giáo viên phải có sự đầu tư ,kiên trì ,tỷ mỉ để thiết kế được những kiểu sơ đồ tư duy
khác nhau phù hợp với dung lượng kiến thức trong từng mục,từng bài hoặc từng
chương,phù hợp với đối tượng học sinh
-Cần phải hướng dẫn kỹ cho học sinh chuẩn bị nội dung bài học ở nhà thông qua SĐTD,
sau đó kiểm tra sự chuẩn bị của các em và quan tâm các nhóm, các học sinh yếu kém,
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 17


Trường THPT Cẩm Thủy 3
Sáng kiến kinh nghiệm
tuyên dương, động viên những nhóm làm tốt nhiệm vụ mà giáo viên giao để khuyến
khích các em phát huy tạo niềm say mê cho các em yêu thích môn học.
-Tuy nhiên, không phải bất cứ nội dung nào, bài học nào cũng có thể sử dụng SĐTD và
cũng không phải sử dụng cho mọi giờ học. Giáo viên cần có sự linh hoạt trong sử dụng
SĐTD đúng lúc, đúng cách, phù hợp với đối tượng học sinh và quan trọng là đảm bảo
việc truyền tải nội dung bài học
- Đối với học sinh
- Luôn có niềm đam mê, sự hứng thú học tập bộ môn lịch sử
- Thường xuyên chuẩn bị bài ở nhà theo yêu cầu của giáo viên
- Lúc nào cũng có sẵn giấy A4, bút chì, bút màu, tẩy, bảng phụ trong cặp

- Phải rèn luyện sự sáng tạo, óc tư duy của mình trong cách học SĐTD…
Có như vậy mới tạo ra được khí thế học tập cho các em ,đưa các em vào thế chủ
động tìm hiểu ,tiếp thu kiến thức,phân tích kiến thức và tránh được tình trạng thầy đọc trò
chép .
Mong rằng với phương pháp học tập này sẽ góp một phần nhỏ vào kho tàng
sáng kiến kinh nghiệm đổi mới phương pháp dạy -học môn lịch sử của tỉnh nhà .Do điều
kiện thời gian ,phạm vi đề tài và năng lực có hạn nên rất mong được sự đóng góp của các
thầy cô để sáng kiến này được hoàn thiện hơn ,phục vụ hữu ích hơn trong việc dạy và
học môn lịch sử .

XÁC NHẬN CỦA HĐKH NHÀ TRƯỜNG

Cẩm Thuỷ ,ngày 20/05/2018
Người viết

Ngô Thị Hà

Người thực hiện:Ngô Thị Hà 18


Trường THPT Cẩm Thủy 3

Sáng kiến kinh nghiệm
III. TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Tài liệu hướng dẫn dạy học theo phương pháp lập bản đồ tư duy của TS Trần Đình
Châu và TS Đặng Thị Thu Thủy của Bộ GD & ĐT.
2. Hoạt động dạy học bằng phương pháp “Lập bản đồ tư duy” (Tài liệu dạy học Bộ
GD&ĐT)
3. Sách giáo khoa, Tài liệu chuẩn KT-KN lịch sử lớp 12

4. Một số hình ảnh, bản đồ khai thác từ mạng Internet
5. Một số vấn đề đổi mới PPDH ở trường THPT lớp 12 của bộ GD-ĐT
6.30 ngày chinh phục kì thi THPT môn lịch sử bằng sơ đồ tư duy-NXBĐH Quốc Gia

Người thực hiện:Ngô Thị Hà 19


Trường THPT Cẩm Thủy 3

Sáng kiến kinh nghiệm
MỤC LỤC

Mục
I
1
2
II
1
2
3
4
III

Nội dung
Phần mở đầu
Lý do chọn đề tài
Phạm vi nghiên cứu
Giải quyết vấn đề
Cơ sở lý luận
Thực trạng vấn đề

Kết quả thực trạng
Các giải pháp và tổ chức thực hiện
Kết luận và đề xuất
Tài liệu tham khảo
Mục lục
Phụ lục - Một số hình ảnh hoạt động dạy và học bằng

Trang
1
1-2
2
3
3-4
4
5
5-16
17-18
19
20
21

SĐTD

Người thực hiện:Ngô Thị Hà 20


Trường THPT Cẩm Thủy 3

Sáng kiến kinh nghiệm

PHỤ LỤC
MỘT SỐ HÌNH ẢNH HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC QUA PHƯƠNG PHÁP
SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY

Người thực hiện:Ngô Thị Hà 21


Trường THPT Cẩm Thủy 3

Sáng kiến kinh nghiệm

Hình ảnh kiểm tra bài cũ học sinh qua sơ đồ tư duy

Người thực hiện:Ngô Thị Hà 22


Trường THPT Cẩm Thủy 3

Sáng kiến kinh nghiệm

Hình ảnh hoạt động nhóm của học sinh thực hành vẽ sơ đồ tư duy
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 23


Trường THPT Cẩm Thủy 3

Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên hướng dẫn học sinh vẽ sơ đồ tư duy
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 24

Trường THPT Cẩm Thủy 3

Sáng kiến kinh nghiệm

Giáo viên cùng học sinh hoàn thiện sơ đồ tư duy
Người thực hiện:Ngô Thị Hà 25