Thanh Thảo trả lời về "Đàn ghi ta của Lorca"

thanh thảo

VỀ “ĐÀN GHI-TA CỦA LORCA” VÀ NHỮNG CÂU HỎI KHÁC
@ Bài thơ “ Đàn ghi-ta của Lorca” được ông viết trong bối cảnh( cụ thể) như thế
nào ?
Thanh Thảo: Bây giờ tôi có thể nhớ lại, trong một ngày của năm 1979, tại Trại
sáng tác Quân khu Năm-Đà Nẵng, vào thời điểm trại này sắp giải tán, tôi với Ngô
Thế Oanh( nhà thơ) và Trần Phương Kỳ( nhà nghiên cứu nghệ thuật Chàm, nhà
dịch thuật) ngồi rách việc bèn đưa thơ Pablo Neruda và thơ Lorca ra dịch, từ bản
tiếng Anh. Tôi và Ngô Thế Oanh lúc ấy chưa biết tiếng Anh, chỉ Trần Phương Kỳ
là giỏi ngoại ngữ này. Kỳ dịch là chính, chúng tôi chỉ…phụ họa. Sau khi Trần
Phương Kỳ dịch rất hay trường ca “ Trên đỉnh Macchu Picchu” của Neruda,
chúng tôi xúm lại với mấy bài thơ của Lorca, trong đó có “ Bài ca mộng du” và bài
thơ dài “ Bi ca cho Ignacia Sanches Mejias”. Cùng lúc, ùa vào tôi những bài thơ
Lorca qua bản dịch Hoàng Hưng mà tôi đã chép trong sổ tay và mang theo trong ba
lô ra chiến trường những năm trước đó. Thực ra, Lorca đã sống trong tôi từ những
năm 1969-1970 qua bản dịch chép tay mà chúng tôi truyền cho nhau. Và tôi đã viết
“Đàn ghi-ta của Lorca” trong cái ngày rầu rầu của năm 1979 ấy. Bài thơ được viết
rất nhanh, và gần như không sửa chữa gì thêm. Tôi đã đọc cho Ngô Thế Oanh và
Trần Phương Kỳ nghe, và nhận được sự đồng cảm ngay lập tức. Trần Phương Kỳ
còn là cây ghi-ta cổ điển có hạng, anh đã nhận ra ngay nhạc điệu của bài thơ này,
kể cả đoạn “tremolo” lila lila lila trong bài. Chỉ vậy thôi. Bài thơ ấy tiếp tục nằm
trong sổ tay của tôi cho tới năm 1985, khi tôi in tập thơ “Khối vuông ru-bích” tại
NXB Tác phẩm mới-Hội nhà văn, nó mới được xuất hiện lần đầu.
@ Điều ông tâm đắc nhất về bài thơ này ?
Thanh Thảo: Tôi cũng không hiểu mình tâm đắc cái gì nhất từ bài thơ này. Có thể
là số phận bi thảm của Lorca nói riêng, của thơ ca nói chung chăng ? Có thể là cái
“tiếng đàn bọt nước” lúc hiện lúc tan như sự tự hủy và tái sinh liên tục của Thơ
chăng ? Hay là khát vọng tự do mà Lorca vĩ đại đã truyền cho tôi qua thi ca của
ông ? Tôi không dám nói chắc cái gì, chỉ biết, tôi viết bài thơ trong trạng thái
không nghĩ ngợi gì, một trạng thái mà vô thức chiếm lĩnh tôi trọn vẹn.

@ Theo ông, ngoài phần chú thích của sách giáo khoa, giáo viên và học sinh cần có
những hiểu biết gì thêm về Lorca và những liên quan khác với bài thơ này ?
Thanh Thảo: Trước hết, tôi xin đính chính một chú thích từ sách giáo khoa, nói
rằng câu thơ “ giọt nước mắt vầng trăng/long lanh trong đáy giếng” trong bài thơ
của tôi có liên hệ tới việc Lorca bị giết và quăng xác trong một cái giếng hoang(?).
Thực ra, cho tới bây giờ, người ta vẫn không thể tìm được hài cốt Lorca, và không
biết được xác ông đã bị vùi chôn ở đâu. Nói như người mình vẫn nói, thì ngay tới
một cái “mộ gió” Lorca cũng không có. Tấm bia và mộ phần của Lorca trong nghĩa
trang bây giờ chỉ đơn thuần mang tính tưởng niệm. Vì thế, không thể nói câu thơ
của tôi nhằm vào một sự kiện cụ thể nào, vì nếu biết Lorca bị giết và quăng xác
xuống giếng, người ta đã tìm ra được hài cốt của ông. Tôi nghĩ, giáo viên và học
sinh có lẽ không chỉ cần biết sự thật này, mà cái chính, là tìm được sự đồng cảm
với số phận và thơ của Lorca, sự ngưỡng mộ và yêu mến thơ Lorca mà bài thơ của
tôi chỉ là một gợi ý nhỏ, một “chút men” gây cảm hứng nào đó. Lorca không chỉ vĩ
đại đối với người Tây Ban Nha, ông còn là nhà thơ vĩ đại đối với toàn thế giới.
Người Tây Ban Nha gọi Lorca là “con chim họa mi Tây Ban Nha”, còn người Mỹ
thì coi Lorca như nhà thơ vĩ đại của chính nước Mỹ, chỉ sau Walt Whitman, dù ông
vỏn vẹn có khoảng 2 năm sống và sáng tác tại New York( 1929-1930), và chỉ có
một tập thơ “ Nhà thơ ở New York” được xuất bản lần đầu tại Mexico năm 1940,
sau khi ông bị giết 4 năm. Mượn cách nói của M.Gorki về X.Exênhin, ta có thể nói
về Lorca “ như là một cơ quan của thiên nhiên được sinh ra để làm thơ”. Thơ Lorca
minh chứng một điều: nhà thơ có thể sáng tác từ nguồn dân ca mà vẫn là “nhà thơ
tiền phong”, vẫn là nhà thơ cách tân. Nhưng Lorca còn hơn thế, ông như đứng giữa
ngã năm những dòng chảy của các trường phái thơ ca và nghệ thuật những năm
đầu thế kỷ 20, và ông vượt lên trên tất cả các trường phái ấy. Thơ ông rất khó đọc,
dù như vậy chúng lại được đón nhận bởi hàng triệu người yêu thơ không chỉ ở Tây
Ban Nha và các nước nói tiếng Tây Ban Nha, mà còn ở toàn thế giới. Có thể nói
thêm, vì sao phát xít Franco lại chọn Lorca là một trong những người đầu tiên mà
chúng sát hại khi mới nổ ra Nội chiến Tây Ban Nha, trong khi Lorca không phải là
cộng sản, không hẳn là Cộng hoà, và cũng không trực tiếp tham dự như một chiến

sĩ chống phát xít ? Chính vì bọn phát xít đã “ngửi” ra ngay, một nhà thơ “thuần
túy” như Lorca không bao giờ qui phục chủ nghĩa phát xít, không bao giờ có chỗ
đứng trong một chế độ độc tài. Đó là một biểu tượng bằng thi ca của tự do và cái
Đẹp, của dân chủ và nhân quyền, những điều hoàn toàn xa lạ, hoàn toàn đối nghịch
với chủ nghĩa phát xít.
@ Với tư cách là tác giả, ông thấy cần có những lưu ý gì với giáo viên và học sinh
khi tiếp nhận bài thơ này ?
Thanh Thảo: Tôi chỉ muốn mọi người tiếp nhận nó như một bài thơ. Những gì bài
thơ muốn nói, nó đã nói bằng ngôn ngữ, bằng nhịp điệu, bằng nhạc tính trong toàn
bộ cấu trúc bài thơ. Có thể thấy phần nào số phận Lorca, số phận của thơ ông qua
bài thơ ấy. Tôi đã yêu thương, ngưỡng mộ, đồng cảm với Lorca, và tôi muốn chia
sẻ những điều ấy với mọi người. Nếu các em học sinh bây giờ yêu thích nhạc
flamenco, thì việc các em tiếp cận với thơ Lorca sẽ mang lại cho các em nhiều cảm
xúc, cảm hứng hơn. Với các thầy cô giáo dạy văn lớp 12, tôi chỉ mong nhận được
sự đồng cảm qua bài thơ này. Riêng tôi nghĩ, bài thơ sẽ không khó nếu chúng ta
tiếp cận được với thơ Lorca, chúng ta yêu thơ Lorca, và chúng ta truyền được cho
học sinh của mình khát vọng tự do và dân chủ. “ Thơ là dành cho tất cả mọi người”
như Paul Eluard đã nói.
@ Việc kết thúc bài thơ bằng những từ tượng thanh “lila lila lila” mô phỏng tiếng
đàn có dụng ý nghệ thuật gì ?
Thanh Thảo: Thú thật, khi viết, tôi cũng không có ý đồ nghệ thuật gì, bởi những từ
tượng thanh này chợt đến, có lẽ là từ vô thức của tôi, và tôi viết ra như thế thôi. Tất
cả những gì chúng ta phân tích về bài thơ, đều đến sau khi bài thơ đã hoàn chỉnh.
Còn trong khi sáng tác, thì tôi nghĩ, không nhà thơ nào “nhằm mục đích” gì cả.
Sướng thì viết, thế thôi!
@ Xin cám ơn ông!
Nguyễn Trọng Hoàn
( thực hiện)