Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích của Nhà nước và cộng đồng qua thực tiễn tại huyện Thường Tín Thành phố Hà Nội

I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT

TRNG ON

PHáP LUậT Về THU HồI ĐấT Để PHáT TRIểN KINH Tế
- Xã HộI
Vì LợI íCH CủA NHà NƯớC Và CộNG ĐồNG QUA THựC
TIễN
TạI HUYệN THƯờNG TíN THàNH PHố Hà NộI

LUN VN THC S LUT HC


HÀ NỘI - 2018


I HC QUC GIA H NI
KHOA LUT

TRNG ON

PHáP LUậT Về THU HồI ĐấT Để PHáT TRIểN KINH Tế
- Xã HộI
Vì LợI íCH CủA NHà NƯớC Và CộNG ĐồNG QUA THựC
TIễN
TạI HUYệN THƯờNG TíN THàNH PHố Hà NộI
Chuyờn ngnh: Lut Kinh t
Mó s: 8380101.05

LUN VN THC S LUT HC

Cỏn b hng dn khoa hc: TS. Lấ KIM NGUYT


HÀ NỘI - 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong
bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong
Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã
hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ
tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để
tôi có thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!

NGƯỜI CAM ĐOAN

Đỗ Trọng Đoàn


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện đề tài: “Pháp luật về thu hồi đất để phát triển
kinh tế - xã hội vì lợi ích của nhà nước và cộng đồng qua thực tiễn tại huyện
Thường Tín thành phố Hà Nội”, tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ để hoàn
thành luận văn.
Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến giảng viên hướng dẫn
luận văn của tôi TS. Lê Kim Nguyệt. Cô đã tận tình hướng dẫn thực hiện đề

tài, giúp đỡ tiếp cận nguồn tài liệu và đưa ra nhiều lời góp ý bổ ích giúp tôi
hoàn thiện luận văn.
Bên cạnh đó, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến thầy, cô giảng dạy tại
Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội đã nhiệt tình chỉ bảo bồi đắp kiến thức
trong nhiều lĩnh vực cho tôi trong quá trình học tập nghiên cứu tại khoa. Đồng
thời, xin gửi lời cảm ơn đến Bộ môn Luật kinh doanh (Khoa Luật – Đại học
Quốc gia Hà Nội) đã tạo điều kiện thuận lợi, hướng dẫn và giúp đỡ học viên
những vấn đề về thủ tục để hoàn thành luận văn.
Cuối cùng, tôi xin gửi lời tri ân tới gia đình và bạn bè đã luôn ở bên
động viên, khích lệ tinh thần trong suốt thời gian thực hiện luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục chữ viết tắt
MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ THU
HỒI ĐẤT ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI VÌ LỢI
ÍCH QUỐC GIA, CÔNG CỘNG....................................................13
1.1.

Lý luận về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích
quốc gia, công cộng...........................................................................13

1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của thu hồi đất..................................................13
1.1.2. Khái niệm, đặc điểm của thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội

vì lợi ích quốc gia, công cộng.............................................................20
1.1.3. Mục đích của thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích
quốc gia, công cộng............................................................................22
1.1.4. Nguyên tắc thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích
quốc gia, công cộng............................................................................22
1.1.5. Các trường hợp thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích
quốc gia, công cộng............................................................................23
1.2.

Lý luận pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội
vì lợi ích quốc gia, công cộng...........................................................24

1.2.1. Cơ sở ra đời pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội
vì lợi ích quốc gia, công cộng.............................................................24
1.2.2. Khái niệm, đặc điểm của pháp luật về thu hồi đất để phát triển
kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng...................................27
1.2.3. Cấu trúc pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì
lợi ích quốc gia, công cộng.................................................................28
1.2.4. Các điều kiện đảm bảo thực hiện pháp luật về thu hồi đất để phát
triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng...........................29


1.2.5. Lịch sử hình thành và phát triển pháp luật về thu hồi đất để phát
triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng...........................30
1.2.6.

Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích
quốc gia, công cộng của một số nước và bài học kinh nghiệm
đối với Việt Nam................................................................................33

Kết luận chương 1.........................................................................................37
Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT ĐỂ PHÁT
TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI VÌ LỢI ÍCH QUỐC GIA, CÔNG
CỘNG VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI HUYỆN THƯỜNG
TÍN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI...............................................................38
2.1.

Thực trạng pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã
hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.....................................................38

2.1.1. Về chủ thể và thẩm quyền trong quan hệ thu hồi đất để phát triển
kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng...................................38
2.1.2. Về thông báo thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích
quốc gia, công cộng............................................................................44
2.1.3. Về trình tự, thủ tục thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi
ích quốc gia, công cộng......................................................................46
2.1.4. Về xử lý vi phạm pháp luật và giải quyết khiếu nại, tố cáo về đất đai
............................................................................................................55
2.2.

Thực tiễn thực hiện pháp luật về thu hồi đất để
phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia,
công cộng tại huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội........59

2.2.1. Khái quát chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và sự tác
động đến việc thực hiện pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh
tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng tại huyện Thường Tín,
thành phố Hà Nội................................................................................59
2.2.2. Đánh giá thực tiễn thực hiện quy định pháp luật về thu hồi đất để
phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích của quốc gia, công cộng trên

địa bàn huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội...................................61
Kết luận chương 2.........................................................................................78


Chương 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT THU HỒI ĐẤT
ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI VÌ LỢI ÍCH QUỐC
GIA, CÔNG CỘNG Ở VIỆT NAM VÀ NÂNG CAO HIỆU
QUẢ THỰC HIỆN TẠI HUYỆN THƯỜNG TÍN THÀNH PHỐ
HÀ NỘI..............................................................................................80
3.1.

Định hướng hoàn thiện pháp luật thu hồi đất để phát triển
kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng và nâng cao hiệu
quả thực hiện tại huyện Thường Tín, Thành phố Hà Nội............80

3.2.

Giải pháp hoàn thiện pháp luật về thu hồi đất để phát triển
kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng và nâng cao hiệu
quả thực hiện tại huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội..............83

3.2.1. Nhóm giải pháp hoàn thiện pháp luật về thu hồi đất để phát triển
kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng...................................83
3.2.2. Một số kiến nghị nâng cao hiệu quả thực thi trên địa bàn huyện
Thường Tín, thành phố Hà Nội..........................................................86
Kết luận chương 3.........................................................................................91
KẾT LUẬN....................................................................................................93
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................95

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
HĐND:
NĐ:
UBND:

Hội đồng nhân dân
Nghị định
Ủy ban nhân dân


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Quyền sử dụng đất là một loại hàng hóa đặc biệt trong nền kinh tế thị
trường. Tính đặc biệt này do ba đặc điểm của đất quy định: đất là tặng vật của
tự nhiên; đất không mất đi khi được con người sử dụng như các loại hàng hóa
khác; số lượng đất là cố định, mọi nỗ lực của con người có thể làm tăng hiệu
quả sử dụng đất. Do tính chất đặc biệt của quyền sử dụng đất như vậy, nên khi
tác động đến đất đai thì Nhà nước luôn cẩn trọng và điều chỉnh bởi các văn
bản từ văn bản chính sách đến các văn bản pháp luật. Trong đó, vấn đề thu hồi
đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích của quốc gia, công cộng được nhắc
tới trong Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 31/10/2012 của Hội nghị Trung
ương 6 khóa XI về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai trong thời
kỳ đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, tạo nền tảng đến năm 2020, Nghị
quyết khẳng định:
Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở
hữu và thống nhất quản lý. Quyền sử dụng đất là một loại tài sản và
hàng hoá đặc biệt, nhưng không phải là quyền sở hữu, được xác
định cụ thể phù hợp với từng loại đất, từng đối tượng và hình thức
giao đất, cho thuê đất. Nhà nước thực hiện quyền của chủ sở hữu
thông qua việc quyết định quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; cho

phép chuyển mục đích sử dụng và quy định thời hạn sử dụng đất;
quyết định giá đất; quyết định chính sách điều tiết phần giá trị tăng
thêm từ đất không phải do người sử dụng đất tạo ra; trao quyền sử
dụng đất và thu hồi đất để sử dụng vào các mục đích quốc phòng,
an ninh, phục vụ lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và các dự án
phát triển kinh tế, xã hội theo quy định của pháp luật [11].

1


Để thực thi chính sách, đường lối của Đảng, với vai trò là văn bản pháp
lý có hiệu lực tối cao, Điều 54 Hiến pháp năm 2013 ghi nhận quyền thu hồi
đất đai để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích Nhà nước, công cộng trở thành
một quyền hiến định:
Nhà nước thu hồi đất do tổ chức cán nhân đang sử dụng trong
trường hợp thật cần thiết do luật định vì mục đích quốc phòng, an
ninh; phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng. Việc
thu hồi đất phải công khai, minh bạch và được bồi thường theo quy
định của pháp luật.
Trên cơ sở đó Luật Đất đai năm 2013 tại Điều 63 quy định chi tiết về
thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.
Căn cứ vào những đổi mới về chính sách đất đai để phát triển kinh tế xã hội phục vụ mục đích công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tế - xã
hội, thời gian qua, Nhà nước ta đã tiến hành thu hồi có đền bù một số tài sản
của cá nhân, tổ chức, trong đó có đất đai. Tuy nhiên, trên thực tế thì việc thu
hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng là một vấn
đề hết sức nhạy cảm và phức tạp, ảnh hưởng đến mọi mặt của đời sống kinh
tế - chính trị - xã hội. Do đó, việc nghiên cứu một cách hệ thống, bài bản về
vấn đề này sẽ là nguồn tài liệu quý góp phần cung cấp hệ thống lý luận khoa
học chính thống phục vụ cho quá trình công tác đối với các cán bộ hành chính
- địa chính tại địa phương. Đồng thời, có ý nghĩa về tuyên truyền, phổ biến,

giáo dục pháp luật đối với người dân trên cả nước về lĩnh vực này.
Huyện Thường Tín cùng toàn bộ tỉnh Hà Tây được nhập vào thành phố
Hà Nội vào năm 2008. Cả huyện có 1 thị trấn và 28 xã, tổng diện tích tự nhiên
là 127,59km, dân số của huyện là 230.000 người (UBND huyện Thường Tín,
2014). Được sự quan tâm của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, nền kinh tế của
huyện đã từng bước phát triển và tương đối ổn định, văn hóa, xã hội có nhiều

2


tiến bộ, an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được đảm bảo. Trong những
năm qua, huyện Thường Tín đã triển khai thực hiện nhiều chương trình, dự án
xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển kinh tế xã hội. Căn cứ vào các quy định của
chính sách thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích của Nhà nước,
công cộng. Tính đến năm 2016, huyện Thường Tín đã thực hiện xong cơ bản
công tác thu hồi đất của 2.589 hộ dân, với diện tích 29,6 ha, tại 16 xã để thực
hiện các dự án trọng điểm, quan trọng như dự án xây dựng mở rộng đường
cao tốc Pháp Vân - Cầu Giẽ và các dự án khác.
Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được việc tiến hành thu hồi đất giải
phóng mặt bằng ở đây đang gặp rất nhiều khó khăn do nhiều nguyên nhân và
một trong những nguyên nhân chủ yếu nhất đó là giá đất bồi thường chưa phù
hợp và sát với giá thị trường, chính sách dồn điền đổi thửa trong thời gian qua
và việc xác định chủ sở hữu từng lô đất do chính quyền xã, huyện triển khai
diễn ra chậm, khiến cho việc chi trả đền bù và bàn giao mặt bằng, công tác
giải phóng mặt bằng thường tiến hành chậm hơn so với tiến độ đề ra. Những
vướng mắc, bất cập về chính sách thu hồi đất nông nghiệp, bồi thường giải
phóng mặt bằng, những yếu tố ảnh hưởng đến việc thu hồi đất nông nghiệp và
đời sống của người dân, các vấn đề xã hội, môi trường trước và sau thu hồi…
là những vấn đề nổi cộm cần phải được giải đáp qua thực tiễn để đề xuất giải
pháp nhằm góp phần thực hiện tốt chính sách thu hồi đất nông nghiệp, bồi

thường giải phóng mặt bằng trên địa bàn huyện trong thời gian tới. Do đó,
việc lựa chọn đối tượng nghiên cứu trên địa bàn huyện Thường Tín, thành phố
Hà Nội là đáp ứng nhu cầu nghiên cứu và tìm ra giải pháp tháo gỡ những khó
khăn, vướng mắc về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích Nhà
nước, công cộng tại huyện Thường Tín nói riêng và cả nước nói chung. Bên
cạnh đó, địa danh này là nơi làm việc của học viên đang làm đề tài này, do đó
sẽ có sự thuận lợi trong việc tổng hợp số liệu, khảo sát thực tiễn một cách

3


chính xác và đầy đủ. Xuất phát từ lý luận và thực tế nêu trên, việc nghiên cứu
đề tài: “Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích của
nhà nước và cộng đồng qua thực tiễn tại huyện Thường Tín thành phố Hà
Nội” là cần thiết.
2. Tình hình nghiên cứu của đề tài
2.1. Các công trình nghiên cứu trong nước
Ở Việt Nam, hiện đã có các công trình nghiên cứu khoa học về vấn đề
này, tuy nhiên mỗi công trình nghiên cứu có những cách nhìn nhận khác nhau,
khai thác các khía cạnh khác nhau về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội
vì lợi ích quốc gia, công cộng. Hơn nữa, những yêu cầu, đòi hỏi của Đảng,
Nhà nước và thực tiễn về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích
quốc gia, công cộng ngày càng trở nên cấp thiết qua từng năm.
Cho đến nay, nghiên cứu về vấn đề này đã được đề cập đến nhiều trong
các giáo trình của các trường đại học, cao đẳng phục vụ cho công tác giảng
dạy và trong các công trình nghiên cứu khoa học, luận án tiến sĩ, luận văn
thạc sĩ và các bài viết đăng trên các tạp chí chuyên ngành.
Trong quá trình thực hiện luận văn, người viết cũng nghiên cứu các văn
bản pháp luật có liên quan trực tiếp tới vấn đề thu hồi đất để phát triển kinh tế
- xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng như:

- Hiến pháp năm 2013.
- Luật Đất đai số 45/2013/QH13 có hiệu lực ngày 01/7/2014.
- Bộ luật Dân sự số 91/2015/QH13 có hiệu lực ngày 01/01/2017
- Nghị định số 43/2014/NĐ-CP ngày 15/05/2014 của Chính Phủ hướng
dẫn thi hành Luật Đất đai;
- Nghị định số 102/2014/NĐ-CP ngày 10/11/2014 của Chính Phủ về xử
phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai;
- Thông tư số 02/2015/TT-BTNMT ngày 27/01/2015 của Bộ Tài

4


nguyên và Môi trường hướng dẫn Nghị định số 43/2014/NĐ-CP và Nghị định
số 44/2014/NĐ-CP;
Bên cạnh đó, người viết còn tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu tham
khảo như: giáo trình, các công trình nghiên cứu, các bài viết, tạp chí và nội
dung giảng dạy liên quan... làm cơ sở cho việc nhận định, phân tích và đánh
giá một cách đầy đủ, toàn diện hơn. Cụ thể như:
- Giáo trình Luật Đất đai của Trường Đại học Luật Hà Nội;
- Giáo trình Luật Đất đai của tác giả Lưu Quốc thái, Nxb Hồng Đức,
Hội Luật gia Việt Nam;
- Giáo trình Luật Dân sự Việt Nam của Trường Đại học Luật Hà Nội, do
PGS.TS Đinh Văn Thanh và ThS. Nguyễn Minh Tuấn chủ biên, Nxb Công an
nhân dân xuất bản năm 2007;
- Giáo trình Lý luận về Nhà nước và pháp luật của Trường Đại học Luật
Hà Nội, do GS.TS Lê Minh Tâm chủ biên, NXB Công an nhân dân xuất bản
năm 2008;
- Trần Thị Cúc (2007), Quản lý và sử dụng đất trong nền kinh tế thị
trường ở nước ta hiện nay, NXB Tư pháp;
- Gordon, MacAulay, Sally P. Marsh, Nguyễn Phượng Lê, Phạm Mạnh

Hùng – dịch (2007), Phát triển nông nghiệp và chính sách đất đai Việt Nam,
NXB Trung tâm nghiên cứu nông nghiệp Quốc tế ở Australia; Đại học Nông
nghiệp I – Hà Nội;
- Bài đăng Tạp chí khoa học “Bảo đảm quyền của người sử dụng đất

trong các chính sách hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất”, Trần Đức Vinh, Tạp chí
Dân chủ và Pháp luật số 3/2013;
- Bài đăng Tạp chí khoa học “Bất cập trong các quy định về đất nông
nghiệp ở Việt Nam hiện nay”, Bùi Đức Hiển, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật
số 2/2017;

5


- Bài đăng Tạp chí khoa học “Giao dịch chuyển quyền sử dụng đất

trong mối quan hệ giữa bộ luật dân sự với luật đất đai”, Vũ Thị Hồng Yến,
Tạp chí Luật học, số 10/2016;
- Cuốn “Hoàn thiện cơ chế điều chỉnh pháp luật đất đai ở Việt Nam”,
của TS. Nguyễn Cảnh Quý do Nxb Tư pháp xuất bản năm 2010;
- Đề tài khoa học cấp Bộ “Hoàn thiện pháp luật về bán đấu giá tài sản
nhằm thúc đẩy thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa”;
Ngoài ra, Luận văn còn tham khảo một số luận văn cao học và khóa
luận tốt nghiệp như:
- Lê Quỳnh Nga, 2009, “Tìm hiểu quy định của pháp luật về thu hồi đất
cho mục tiêu phát triển kinh tế”, Đại học Luật Hà Nội (Khóa luận tốt nghiệp).
- Nguyễn Văn Chung, 2014, “Đánh giá công tác giao đất, cho thuê đất
và thu hồi đất trên địa bàn huyện Thường Tín, Thành phố Hồ Nội giai đoạn
2011- 2013”, Đại học Nông Lâm Thái Nguyên (Khóa luận tốt nghiệp).
- Nguyễn Phúc Thiện, 2014, “Thực hiện pháp luật về thu hồi đất đối với

các dự án phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam hiện nay”, Học viện khoa học
– xã hội và nhân văn (Luận văn thạc sĩ).
2.2. Các công trình nghiên cứu nước ngoài
Ở nước ngoài việc nghiên cứu các đề tài liên quan đến thu hồi đất để
phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng cũng được nhiều học
giả nghiên cứu, tiếp cận dưới nhiều gốc độ khác nhau.
Ví dụ như:
- SIR Ranking of Netherlands, 2010, “Developments in Land Seismic
Acquisition for Exploration”;
- De Soto, H. (2000), “The Mysterry Of Capital: Why Capitalism
Trump In The West And Fails Everywhere Else”, Basic Books, New York;
- Deininger, K. (2003), “Land Policy for Growth and Poverty Reduction”,
Policy Research Report, World Bank;

6


- Department of Agriculture, Shannxi Provine (DAS) (2015), “Fostering
new agriculute entities an upgrade modern agriculture”, Papers on Rural
Economy, Vol. 2015 No.4, tr 42 – 44.
2.3. Một số nhận xét, đánh giá về các công trình đã nghiên cứu
Nghiên cứu các công trình nói trên cho thấy, các cuốn sách, bài viết, đề
tài, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ cơ bản tập trung nghiên cứu các vấn đề:
Thứ nhất, về phương pháp nghiên cứu các tác giả đã sử dụng chủ yếu
một số phương pháp sau đây trong quá trình nghiên cứu:
- Phương pháp luận khoa học duy biện chứng và duy vật lịch sử nhằm
nghiên cứu vấn đề trong trạng thái vận động, biến đổi không ngừng và đặt
trong mối quan hệ tổng thể, tác động qua lại giữa hiện tượng cần nghiên cứu
với các hiện tượng khác. Hơn nữa, đối tượng nghiên cứu được xem xét, đánh
giá trong trạng thái “động”, ... làm cho vấn đề nghiên cứu phong phú, đa

dạng, vừa truyền thống, vừa hiện đại.
- Phương pháp thu thập, xử lý thông tin. Thông tin khoa học trong các
công trình nghiên cứu được các tác giả thu thập, phân tích, xử lý từ nhiều
nguồn khác nhau: (i) Các quy định trong văn bản pháp luật của Nhà nước; (ii)
Các Nghị quyết văn kiện của Đảng; (iii) Từ kết quả khảo sát, điều tra xã hội
học; (iv) Từ các trang Website; (vii) Từ các công trình, bài viết của các tác giả
trong nước; (viii) Từ các tài liệu nước ngoài, .... cho thấy những công trình
nghiên cứu của các tác giả đi trước cũng đã đề cập bức tranh khá toàn diện và
đa màu sắc về vấn đề “thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc
gia, công cộng”.
- Phương pháp phân tích, tổng hợp cũng được sử dụng hầu hết các công
trình nghiên cứu làm cơ sở cho các tác giả nhận định, đánh giá vấn đề nghiên
cứu dưới góc độ pháp luật thực định và thực tế thực thi pháp luật về bồi
thường, hỗ trợ khi nhà nước thu hồi đất.

7


- Ngoài ra, một số phương pháp khác cũng được sử dụng bổ sung như
phương pháp diễn dịch, quy nạp, so sánh,... để nghiên cứu làm sáng tỏ nội
dung nghiên cứu.
Thứ hai, về nội dung nghiên cứu. Nhìn chung, các bài viết, công trình
nghiên cứu nêu trên đã góp phần tạo ra cơ sở lý luận và những vấn đề thực
tiễn cho việc quản lý đất đai. Tuy nhiên, nhìn một cách có hệ thống thì có thể
thấy các công trình ở trên chỉ mới nghiên cứu ở góc độ quản lý hành chính
quản lý đất đai, mà chưa nghiên cứu sâu ở góc độ khoa học pháp lý. Đồng
thời, các công trình trên cũng chỉ mới dừng lại ở việc nghiên cứu những lý
luận chung nhất mà chưa đề cập nhiều đến thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng đặc biệt là trong giai đoạn hiện nay.
Cũng chưa gắn với một đối tượng, một chủ thể cụ thể do đó chưa đưa ra được
những giải pháp có tính khả thi.

2.4. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu
Trên cơ sở kế thừa có chọn lọc kết quả nghiên cứu của các công trình
khoa học đã khảo sát, tác giả tiếp tục đi sâu nghiên cứu các quy định của pháp
luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng
trong giai đoạn hiện nay và thực tiễn thi hành ở huyện Thường Tín thành phố
Hà Nội với các vấn đề:
- Nghiên cứu lý luận chung về quy định thu hồi đất để phát triển kinh tế
- xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.
- Tìm hiểu một cách có hệ thống về lịch sử phát triển của quy định thu
hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng trong Luật
đất đai và pháp luật liên quan để so sánh đối chiếu và tìm ra những bất cập
trong vấn đề áp dụng pháp luật.
- Nghiên cứu những quy định của pháp luật hiện hành về thu hồi đất nói
chung, cũng như quy định về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi
ích quốc gia, công cộng nói riêng.

8


- Sau khi nghiên cứu phần lý luận chung, tác giả phân tích thực tiễn áp
dụng các quy định về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích của
Nhà nước theo Luật đất đai 2013 trên địa bàn huyện Thường Tín, từ đó chỉ ra
những khó khăn, vướng mắc trong quá trình áp dụng pháp luật vào thực tiễn.
- Tổng quát những vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện, tác giả đề
xuất những giải pháp, cũng như kiến nghị để hoàn thiện pháp luật về thu
hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng để phù
hợp với thực tế.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Người viết chọn đề tài: “Pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế xã hội vì lợi ích của Nhà nước và cộng đồng qua thực tiễn tại huyện Thường
Tín Thành phố Hà Nội” gắn với mục đích và nhiệm vụ là:

3.1. Mục đích nghiên cứu
- Tổng hợp có hệ thống các lý luận và khung pháp luật về thu hồi đất để
phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng theo Luật Đất đai 2013;
- Đánh giá thực trạng pháp luật và đề xuất giải pháp để thực hiện hiệu
quả pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia,
công cộng.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Làm rõ quy định pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội
vì lợi ích quốc gia, công cộng.
- Khảo sát, điều tra và tổng hợp thực tiễn trong việc triển khai thực hiện
quy định thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công
cộng theo Luật đất đai 2013 trên địa bàn huyện Thường Tín.
- Tìm ra những khó khăn, vướng mắc thường gặp trong quá trình thu
hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng;

9


- Đưa ra yêu cầu, đòi hỏi của Đảng, Nhà nước và thực tiễn về thu hồi
đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng; Từ đó rút ra
những kinh nghiệm và đề xuất hoàn thiện pháp luật về thu hồi đất để phát
triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng theo pháp luật Việt Nam.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Pháp luật và thực thi pháp luật về thu hồi đất

để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng theo pháp luật Việt
Nam (trong lịch sử pháp luật, so sánh và đối chiếu với pháp luật hiện hành) và
thực tiễn thực thi tại huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội.
- Phạm vi nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu quy định của Luật đất đai
2013 và pháp luật có liên quan về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì

lợi ích quốc gia, công cộng trong lịch sử pháp luật, so sánh và đối chiếu với
pháp luật hiện hành), từ đó đưa ra kiến nghị và giải pháp hoàn thiện pháp luật
đất đai nói chung, cũng như giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện quy định
này trên địa bàn huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội (các số liệu phục vụ
nghiên cứu được sử dụng trong thời gian 05 năm trở lại đây).
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu và hoàn thiện dựa trên cơ sở lý luận của chủ
nghĩa Mác – Lê Nin, quan điểm chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa
duy vật lịch sử; quan điểm, tư tưởng Hồ Chí Minh; chủ trương, đường lối của
Đảng, chính sách Pháp luật của Nhà nước Việt Nam về đất đai kết hợp với các
phương pháp phân tích, tổng hợp, luận giải, đánh giá,... cụ thể là tổng hợp và
hệ thống hóa các văn bản pháp luật, những thông tin thu được trong quá trình
nghiên cứu đề tài. Sau đó phân tích và đưa ra đánh giá về từng vấn đề. Cuối
cùng rút ra kết luận chung về vấn đề đã nghiên cứu.
Ngoài ra, luận văn còn sử dụng phương pháp so sánh, đối chiếu với
pháp luật cũ, một số các quy định liên quan trong pháp luật chuyên ngành và

10


các nước trên thế giới nhằm làm rõ hơn cho đề tài, cũng như đề xuất được
biện pháp hoàn thiện pháp luật cụ thể và hiệu quả nhất.
6. Những đóng góp về khoa học của luận văn
Nội dung có liên quan đến đề tài pháp luật về thu hồi đất để phát triển
kinh tế - xã hội vì lợi ích của quốc gia và cộng đồng cũng đã được một số
bài viết, đề tài khoa học và luận văn đề cập đến. Tuy nhiên chỉ mới đề cập
đến vấn đề lý luận và thực trạng thu hồi đất nói chung, hay lý luận chung về
thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng bên
cạnh những vấn đề về giải phóng mặt bằng và bồi thường sau khi thu hồi đất
chứ chưa nghiên cứu sâu vào nội dung thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã

hội vì lợi ích quốc gia, công cộng gắn với một địa phương cụ thể. Trong luận
văn này sẽ nghiên cứu một cách toàn diện, khoa học và hệ thống các quy
định pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích của quốc
gia, công cộng ở cả khía cạnh pháp luật và cả thực tiễn thực hiện trên địa
bàn huyện Thường Tín, từ đó tìm ra những kiến nghị đối với vấn đề này trên
quy mô cả nước.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Đề tài nghiên cứu có ý nghĩa lý luận và thực tiễn trong mối quan hệ thu
hồi đất giữa người quản lý, sử dụng đất với Nhà nước, từ đó giải quyết mâu
thuẫn đất đai về quyền và nghĩa vụ, đảm bảo ổn định trật tự xã hội và tăng
cường phát triển nền kinh tế lâu dài. Những đề xuất và giải pháp trong luận
văn sẽ cung cấp tài liệu phục vụ công tác nghiên cứu khoa học, xây dựng
pháp luật, và có thể sử dụng làm tài liệu học tập, giảng dạy.
Ở mức độ nhất định, kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần nâng
cao nhận thức của người dân và cán bộ; nâng cao hiệu lực, hiệu quả trong
thực hiện pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích của
quốc gia, công cộng.

11


8. Kết cấu của luận văn
Luận văn ngoài Lời cam đoan, Mục lục, Lời mở đầu, Kết luận, Danh mục
tài liệu tham khảo, bố cục của Luận văn được chia thành 3 chương như sau:
Chương 1. Những vấn đề lý luận về pháp luật thu hồi đất để phát triển
kinh tế - xã hội vì lợi quốc gia, công cộng.
Chương 2. Thực trạng pháp luật về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã
hội vì lợi ích quốc gia, công cộng và thực tiễn áp dụng trên địa bàn huyện
Thường Tín, Thành phố Hà Nội.
Chương 3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật thu hồi đất để phát triển kinh

tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, cộng cộng ở Việt Nam. Và kiến nghị nâng cao
hiệu quả thực thi trên địa bàn huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội.

12


Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN PHÁP LUẬT VỀ THU HỒI ĐẤT
ĐỂ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI VÌ LỢI ÍCH QUỐC GIA,
CÔNG CỘNG
1.1. Lý luận về thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích
quốc gia, công cộng
1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của thu hồi đất
Nếu như giao đất, cho thuê đất là cơ sở để làm phát sinh quan hệ pháp
luật đất đai, phát sinh quyền sử dụng đất của người được Nhà nước trao quyền
sử dụng thì thu hồi đất là một biện pháp làm chấm dứt quan hệ pháp luật đất
đai bằng một quyết định hành chính của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Thông qua những hoạt động này, Nhà nước thể hiện rất rõ quyền định đoạt đất
đai với tư cách là đại diện chủ sở hữu đối với đất đai.
Theo Giáo trình Luật đất đai của Trường Đại học Luật Hà Nội, khái
niệm thu hồi đất cần phải được hiểu dưới các khía cạnh sau đây:
- Là một quyết định hành chính của người có thẩm quyền nhằm chấm
dứt quan hệ sử dụng đất của người sử dụng.
- Quyết định hành chính thể hiện quyền lực nhà nước nhằm thực thi
một trong những nội dung của quản lý Nhà nước về đất đai
- Việc thu hồi đất xuất phát từ nhu cầu của Nhà nước và xã hội hoặc là
biện pháp chế tài được áp dụng nhằm xử lý các hành vi vi phạm pháp luật đất đai
của người sử dụng đất [28, tr.141]. Theo đó thu hồi đất “Là văn bản hành chính
của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm chấm dứt một quan hệ pháp luật đất
đai để phục vụ lợi ích của Nhà nước, của xã hội hoặc xử lý hành chính hành vi

vi phạm pháp luật đất đai của người sử dụng đất” [28, tr.140-141]. Đây là một
khái niệm chưa thật toàn diện bởi nó giới hạn hoạt động thu hồi đất lại chỉ “là

13


văn bản hành chính” mà chưa thể hiện được nội hàm đây là cả một quá trình
gồm nhiều giai đoạn và hoạt động với nhiều chủ thể tham gia.
Theo Từ điển giải thích thuật ngữ Luật học, thu hồi đất được hiểu là
Cơ quan nhà nước có thẩm quyền thu hồi quyền sử dụng đất
của người vi phạm quy định về sử dụng đất để Nhà nước giao cho
người khác sử dụng hoặc trả lại cho chủ sử dụng đất hợp pháp bị
lấn chiếm. Trường hợp thật cần thiết, Nhà nước thu hồi đất đang sử
dụng của người sử dụng đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng,
an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng [27, tr.98].
Khái niệm này thực ra cũng chưa hẳn là một định nghĩa rõ ràng về thu
hồi đất mặc dù có đề cập các trường hợp thu hồi đất nhưng nội hàm của khái
niệm này chưa bao quát hết các trường hợp thu hồi đất của Nhà nước.
Ngoài ra, có nhà khoa học cho rằng thu hồi đất là việc Nhà nước ra
quyết định hành chính để thu lại đất và quyền sử dụng đất đã giao cho các chủ
thể sử dụng đất theo quy định của pháp luật đất đai [25, tr.24].
Bên cạnh đó, trong điều kiện kinh tế thị trường, nếu việc chuyển giao đất
từ Nhà nước đến người sử dụng đất là một giao dịch thì việc thu hồi đất để phục
vụ nhu cầu của Nhà nước (loại trừ trường hợp Nhà nước thu hồi đất do người sử
dụng đất vi phạm pháp luật) có thể được coi là “giao dịch tương tự” [23].
Theo tiến trình phát triển của pháp luật, khái niệm về thu hồi đất cũng
có sự khác nhau. Theo đó, thu hồi đất được quy định ngày từ trước khi chế độ
sở hữu toàn dân đối với toàn bộ đất đai được xác lập [14, mục 1]. Trong Luật
Đất đai năm 1987 và Luật Đất đai năm 1993, đã đề cập đến vấn đề thu hồi
đất, nhưng chưa định nghĩa rõ thế nào là thu hồi đất mà chỉ liệt kê các trường

hợp bị thu hồi đất (Điều 14 Luật Đất đai năm 1987 và Điều 26 Luật Đất đai
năm 1993). Khi Luật Đất đai năm 2003 ra đời, thuật ngữ thu hồi đất đã được
giải thích tại khoản 5, Điều 4: “Thu hồi đất là việc Nhà nước ra quyết định

14


hành chính để thu lại quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất đã giao cho tổ chức,
Ủy ban nhân dân xã,phường, thị trấn quản lý theo quy định của Luật này”.
Dù đã có sự điều chỉnh và mở rộng nội hàm của vấn đề thu hồi đất, song cách
giải thích này chưa thật sự chính xác, bởi nó dẫn đến cách hiểu rằng người sử
dụng đất bị thu hồi đất chỉ là tổ chức hay Ủy ban nhân dân xã, phường, thị
trấn, trong khi theo quy định pháp luật, người sử dụng đất bị thu hồi có thể là
hộ gia đình, cá nhân sử dụng đất, hơn nữa đây mới chỉ là chủ thể phổ biến bị
thu hồi đất. Cho đến nay, Luật Đất đai năm 2013 quy định: “Nhà nước thu hồi
đất là việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người được
Nhà nước trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất của người sử dụng đất vi
phạm pháp luật về đất đai”. Như vậy, mặc dù có những khác biệt nhất định
trong những quan điểm về thu hồi đất nhưng các khái niệm trên có một điểm
chung là dẫn đến hậu quả pháp lý chấm dứt quyền sử dụng đất đai của người
sử dụng đất hoặc quyền quản lý đất đai của các chủ thể được Nhà nước giao
đất để quản lý (không phải người sử dụng đất).
Từ những nghiên cứu trên, theo tôi có thể hiểu một cách khái quát về
thu hồi đất như sau: Thu hồi đất là việc cơ quan nhà nước có thẩm quyền ra
quyết định hành chính để thu lại quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất đã giao
cho các chủ thể đã được trao quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật
đất đai và pháp luật khác có liên quan.
Qua cách hiểu trên, thấy được thu hồi đất có những đặc trưng cơ bản sau:
Thứ nhất, thu hồi đất được thực hiện thông qua quyết định thu hồi đất
của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm chấm dứt quan hệ đất đai giữa

người chiếm hữu, sử dụng đất đai với Nhà nước. Được thể hiện dưới hình
thức một quyết định hành chính trong đó xác định rõ chủ thể bị thu hồi, lý do
thu hồi, diện tích thu hồi, mục đích thu hồi làm căn cứ cho việc chấm dứt
quan hệ pháp luật đất đai giữa Nhà nước và người sử dụng đất.

15