Phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi qua hoạt động khám phá khoa học tt

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM

NGUYỄN THỊ NGA

PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG SUY LUẬN CHO TRẺ MẪU GIÁO
5-6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC

Chuyên nghành : Lý luận và lịch sử giáo dục
Mã số
: 9140102

TÓM TĂT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Hà Nội, 2019


Công trình được hoàn thành tại Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam
Số 101 Trần Hưng Đạo, thành phố Hà Nội

Người hướng dẫn khoa học

: TS. Trần Thị Ngọc Trâm
TS. Đặng Lan Phương

Phản biện 1:

Phản biện 2:

Phản biện 3:
Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận án cấp Viện

họp tại Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, số 101 Trần Hưng Đạo,
thành phố Hà Nội
Vào hồi…..giờ….ngày…..tháng…..năm

Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Quốc gia
- Thư viện Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực người học là xu hướng
giáo dục cần được tiến hành ngay từ cấp học mầm non. Nhiệm vụ này đã được
đặt ra trong Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013, Hội nghị lần thứ 8 Ban
Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục
và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”.
1.2. 5-6 tuổi là giai đoạn trẻ cần được chuẩn bị cho bước ngoặt quan trọng
trong cuộc đời, giai đoạn chuyển từ mầm non lên tiểu học. Đây là bước
chuyển mang tính nhảy vọt với nhiều hoạt động, vị trí xã hội, mối quan hệ
mới, đặc biệt là những yêu cầu mới cho nhiệm vụ học tập.
1.3. Suy luận là một trong những thao tác, phẩm chất tư duy căn bản và đặc
biệt quan trọng trong việc giúp trẻ MG 5-6 tuổi nhận thức thế giới xung quanh.
Tuy nhiên, khả năng suy luận (KNSL) của trẻ mẫu giáo (MG) 5-6 tuổi còn chủ
quan, cảm tính và thiếu tính logic. Vì vậy, phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi
chính là một trong những mục tiêu của giáo dục mầm non và đã được đánh giá
trên trẻ MG 5 tuổi (chuẩn 27 thuộc Bộ chuẩn phát triển trẻ em 5 tuổi, ban hành
theo Thông tư số 23/2010/TT-BGDĐT, ngày 22/7/2010). Quan tâm nghiên cứu
phát triển KNSL chính là một trong những nhiệm vụ cấp bách hiện nay.
1.4. Trong số các hoạt động giáo dục ở trường mầm non, khám phá khoa

học là hoạt động có nhiều ưu thế trong việc phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6
tuổi qua việc trẻ được sử dụng vốn kinh nghiệm sống để trải nghiệm, tìm tòi,
khám phá và đưa ra những SL phù hợp về sự vật, hiện tượng xung quanh.
Tuy nhiên, ưu thế này còn chưa được phát huy hiệu quả.
Xuất phát từ những lí do trên, đề tài “Phát triển KNSL cho trẻ mẫu giáo 5-6
tuổi qua hoạt động khám phá khoa học (HĐ KPKH)” được lựa chọn nghiên cứu,
góp phần giúp trẻ phát triển nhận thức, đặc biệt là khả năng tư duy logic để trẻ dễ
dàng thích ứng với hoạt động học tập ở cấp tiểu học và cho việc học tập suốt đời.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất một số biện pháp (BP) phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi
qua hoạt động khám phá khoa học nhằm tạo nền tảng nhận thức, góp phần
chuẩn bị cho trẻ sẵn sàng vào học lớp 1 tiểu học.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình giáo dục nhằm phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ
KPKH ở trường mầm non.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Mối quan hệ giữa khả năng suy luận của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi với HĐ KPKH.
4. Giả thuyết khoa học
Khả năng suy luận của trẻ MG 5-6 tuổi và việc phát triển KNSL cho trẻ
1


MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH hiện nay còn có những hạn chế. Nếu đề xuất
và áp dụng được các BP phát triển KNSL qua HĐ KPKH theo hướng chuẩn
bị tốt các điều kiện (gồm: thiết kế các HĐ KPKH, xây dựng môi trường HĐ
KPKH) và tăng cường các hoạt động trải nghiệm (gồm: tăng cường cho trẻ
quan sát, tăng cường sử dụng tình huống có vấn đề, tăng cường sử dụng thí
nghiệm khoa học đơn giản, tăng cường sử dụng các dự án KPKH và tăng
cường sử dụng trò chơi học tập) thì KNSL của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi sẽ

được nâng cao.
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận của phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi
qua HĐ KPKH
5.1.2. Nghiên cứu thực trạng phát triển khả năng suy luận cho trẻ MG 5-6 tuổi
qua hoạt động khám phá khoa học.
5.1.3. Xây dựng các biện pháp phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5-6
tuổi qua hoạt động khám phá khoa học.
5.1.4. Thực nghiệm sư phạm các biện pháp phát triển khả năng suy luận cho trẻ
MG 5-6 tuổi qua hoạt động khám phá khoa học đã đề xuất.
5.2. Phạm vi nghiên cứu
5.2.1. Về nội dung nghiên cứu
Biện pháp phát triển KNSL cho trẻ MG 5 - 6 tuổi qua HĐ KPKH được
giới hạn ở hoạt động học và hoạt động chơi KPKH của trẻ MG 5 - 6 tuổi
trong trường mầm non.
5.2.2. Về địa bàn và thời gian nghiên cứu
- Khảo sát bằng phiếu hỏi 350 GVMN tại 07 tỉnh, thành của Việt Nam gồm:
(Hà Nội, Huế, Vĩnh Phúc, Điện Biên, Bình Dương, Cà Mau, Bến Tre) trong
năm học 2017- 2018;
- Khảo sát trực tiếp 90 trẻ và 35 GV tại 04 trường mầm non ở Hà Nội gồm:
trường MN thực hành Hoa Hồng, trường MN Hồ Tùng Mậu, Trường MN
Ngọc Hòa; Trường MN Di Trạch trong năm học 2017- 2018.
- Thực nghiệm vòng 1: 30 trẻ trường MN Di Trạch trong năm học 2018 - 2019.
- Thực nghiệm vòng 2: 60 ở trường MN Thực hành Hoa Hồng và trường
MN Di Trạch, trong năm học 2018-2019.
6. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
6.1. Cách tiếp cận: Nghiên cứu tiến hành theo các cách tiếp cận gồm: Tiếp
cận hoạt động; Tiếp cận hệ thống; Tiếp cận trải nghiệm; Tiếp cận tích hợp;
Tiếp cận phát triển.

6.2. Phương pháp nghiên cứu: Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu
lí luận; Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn (Quan sát sư phạm; Đàm
thoại; Điều tra; Nghiên cứu trường hợp; Phương pháp chuyên gia; Phương
pháp TN sư phạm) và Phương pháp thống kê toán học.
2


7. Các luận điểm cần bảo vệ của luận án
- Trẻ MG 5-6 tuổi có KNSL và có thể phát triển khả năng này ở trẻ bằng các
BP tích cực qua HĐ KPKH. Phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ
KPKH là quá trình tác động giáo dục trẻ trong HĐ KPKH nhằm tăng cường và
chính xác hóa các tiền đề, lập luận và kết luận của trẻ về thế giới xung quanh.
- Một số giáo viên mầm non (GVMN) nhận thức chưa đầy đủ cũng như
thực hiện chưa phù hợp việc phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ
KPKH. Trẻ luôn có nhu cầu tìm hiểu, khám phá nhưng ít có cơ hội được thực
sự trải nghiệm HĐ KPKH để phát triển KNSL. Các biểu hiện KNSL của trẻ
MG 5-6 tuổi còn mang màu sắc chủ quan, cảm tính và thiên về những thuộc
tính trực quan, bên ngoài của sự vật, hiện tượng.
- Các BP phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH của GV
theo hướng chuẩn bị các điều kiện thuận lợi cho trẻ phát triển KNSL và tăng
cường các hoạt động trải nghiệm có tác động tốt đến sự phát triển KNSL của
trẻ MG 5-6 tuổi.
8. Đóng góp mới của luận án
- Làm phong phú thêm lý luận về phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua
HĐ KPKH, góp phần phát triển lí luận về con đường và cách thức tác động
tích cực đến sự phát triển KNSL của trẻ ở độ tuổi này.
- Phát hiện một số vấn đề của thực trạng phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6
tuổi trong chương trình GDMN hiện hành, trong nhận thức và tổ chức,
hướng dẫn HĐ KPKH của GV và mức độ biểu hiện KNSL của trẻ MG 5-6
tuổi qua HĐ KPKH.

- Đề xuất được 02 nhóm BP với 07 BP cụ thể phát triển KNSL cho trẻ
MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH có tính khả thi, góp phần chuẩn bị cho trẻ vào
lớp 1 hiệu quả.
9. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục các công trình đã được
công bố, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án gồm 4 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận của phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo
5-6 tuổi qua hoạt động khám phá khoa học
Chương 2: Thực trạng phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5-6
tuổi qua hoạt động khám phá khoa học
Chương 3: Biện pháp phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5-6
tuổi qua hoạt động khám phá khoa học
Chương 4: Thực nghiệm sư phạm

3


CHƯƠNG 1: CƠ SƠ LÍ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG SUY LUẬN
CHO TRẺ MẤU GIÁO 5 - 6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề

1.1.1. Những nghiên cứu về suy luận và khả năng suy luận ở trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi

1.1.1.1. Nghiên cứu về suy luận
Suy luận là vấn đề đã được nhiều nhà nghiên cứu như: Arixtốt, J. Piaget,
J. Bruner, Henri Wallon...nhìn nhận như là một trong những khả năng quan
trọng để con người nhận thức thế giới xung quanh, SL có biểu hiện khác nhau
ở các độ tuổi. Theo các tác giả J. Piaget, J. Bruner, Phạm Đình Nghiệm,
Vương Tất Đạt, trẻ MG 5-6 tuổi chủ yếu SL quy nạp, SL diễn dịch và SL
tương tự. Theo các tác giả Wim De Neys và Karolien Vanderputte, Nguyễn

Hiến Lê, Nguyễn Gia Thơ, Nguyễn Như Hải… giữa SL của trẻ MG 5-6 tuổi
và SL của người lớn có sự khác biệt ở số lượng tiền đề, ở tính logic, tính biểu
đạt. Các cách thức để giúp SL phát triển vẫn còn chưa được nghiên cứu.
1.1.1.2. Nghiên cứu về khả năng suy luận ở trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Nghiên cứu về KNSL gắn liền với nghiên cứu về các giai đoạn phát triển
nhận thức của J. Piaget, J, Donaldson Magaret, Ru Đích P. A, Liublinxkaia
A.A...Theo Piaget J, phải sau 7 tuổi thì trẻ mới có KNSL chính thức còn ở
giai đoạn tiền thao tác (2-7 tuổi) trẻ có thể SL trực quan về quan hệ nhân-quả.
Trong khi đó Donaldson Magaret, Liublinxkaia A.A, Ru Đích P. A, Paul
Osterrieth..,cho rằng trẻ có thể SL từ độ tuổi sớm hơn và trẻ hoàn toàn có
KNSL chính xác. Điều này phụ thuộc vào vốn kinh nghiệm sống của trẻ. Nếu
được tác động giáo dục thì KNSL của trẻ càng được cải thiện. Nghiên cứu
của các tác giả Trần Xuân Hương, Trần Thị Ngọc Trâm, Tạ Thị Ngọc Thanh,
Hàn Nguyệt Kim Chi,...cho thấy sự phát triển KNSL gắn với sự hình thành và
phát triển tư duy và khẳng định trẻ 5-6 tuổi có KNSL. Khả năng này được đề
cập như một nội dung quan trọng trong chương trình GDMN của các nước
trên thế giới và được đánh giá trong một số bộ test cụ thể.
1.1.2. Nghiên cứu về phát triển khả năng suy luận qua hoạt động khám phá
khoa học cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
1.1.2.1. Nghiên cứu về phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Các nghiên cứu về phát triển KNSL gắn liền với sự phát triển tư duy và các
tình huống có vấn đề của các tác giả Liublinxkaia A.A, Donaldson Magaret…và
hướng vào “vùng phát triển gần” của Vưgôtxki V.X, Lêônchiev A.N, Côxchúc
G.X., Đavưđôp V.V, Encônhin Đ.V...; Phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi bằng
cách tác động đến các yếu tố ảnh hưởng hoặc tạo điều kiện nâng cao tính đúng
đắn trong SL của trẻ trong các nghiên cứu của tác giả Huỳnh Văn Sơn, Tạ Ngọc
Thanh; tác động đến SL theo lối tương tự để giúp trẻ đưa ra các SL phù hợp của
các tác giả Kathleen M.Galotti, Lloyd K.Komatsu và Sara Voelz, Nguyễn Như
Hải, Trương Thị Xuân Huệ hoặc tác động đến các giai đoạn phát triển khác nhau
của các tác giả Liublinxkaia A.A, Nguyễn Ánh Tuyết, Trần Thị Ngọc Trâm...

4


1.1.2.2. Nghiên cứu về hoạt động khám phá khoa học của trẻ mẫu giáo
Có nhiều nghiên cứu về HĐ KPKH, song chưa đề cập đến KNSL: Nghiên
cứu của các tác giả Marilyn fleer & Tim hardy, Whitebread and Penny
Coltman Trần Thị Ngọc Trâm, Hồ Lam Hồng, Hoàng Thị Oanh, Nguyễn Thị
Xuân...chỉ ra bản chất, vai trò cũng như tầm quan trọng của HĐ KPKH với
sự phát triển các khả năng tư duy của trẻ MG; nghiên cứu về nội dung các
HĐ KPKH của các tác giả Mary Stetten Carson, Theodora Papatheodorou và
Janet Moyles; nghiên cứu về cách thức tổ chức HĐ KPKH của các tác
giả Thomas Armstrong, Bloom, Jeffrey W và nghiên cứu về cách tiếp cận tiếp
cận để dạy trẻ KPKH hiệu quả của Hoàng Thị Oanh, Nguyễn Thị Xuân, Hồ
Lam Hồng, Trần Thị Ngọc Trâm....
Tóm lại, từ các phân tích trên cho thấy tầm quan trọng của việc phát triển
KNSL đối với sự phát triển của trẻ MG 5-6 tuổi cũng như ưu thế của HĐ
KPKH trong việc phát triển KNSL cho trẻ, đặc biệt là cách thức phát triển
KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi còn chưa được chỉ ra.
1.2. Suy luận và phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
1.2.1. Suy luận
1.2.1.1. Khái niệm suy luận
Suy luận ở trẻ MG 5-6 tuổi được hiểu là quá trình tư duy, vận dụng
những kiến thức, kinh nghiệm đã tích lũy được và biểu hiện ra bên ngoài qua
các kết luận hoặc những cử chỉ, hành động phù hợp.
1.2.1.2. Cấu trúc suy luận của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Về mặt hình thức: Mỗi SL gồm tiền đề, lập luận và kết luận: Tiền đề gồm
những phán đoán có trước được sử dụng để liên kết với nhau nhằm rút ra
phán đoán mới; Lập luận là cách thức liên kết logic giữa các phán đoán cho
trước để rút ra phán đoán mới. Kết luận là một phán đoán mới được rút ra từ
tiền đề thông qua những lập luận logic.

Về mặt nội dung: SL gồm những phán đoán mới dựa trên những kiến
thức, kinh nghiệm hay những phán đoán đã có để rút ra phán đoán mới.
Về mặt quá trình: SL là một quá trình suy lý theo các quy tắc logic đi từ
cái đã biết đến cái chưa biết dựa trên kinh nghiệm đã có.
1.2.2. Khả năng suy luận của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
1.2.2.1. Khái niệm khả năng suy luận
Khả năng SL của trẻ MG 5-6 tuổi là sự thể hiện quá trình tư duy, vận
dụng kiến thức, kinh nghiệm mà trẻ đã tích lũy được bên trong ra bên ngoài
bằng kết luận theo lối diễn dịch, quy nạp, tương tự hoặc bằng cử chỉ, điệu bộ
một cách phù hợp.
1.2.2.2. Vai trò khả năng suy luận đối với sự phát triển nhận thức ở trẻ mẫu
giáo 5-6 tuổi
Suy luận đóng vai trò là công cụ, phương tiện chủ yếu để trẻ thực hiện
quá trình nhận thức; Khi SL sẽ kéo theo các thao tác tư duy khác như quan
5


sát, so sánh, phân loại,... phát triển; SL giúp trẻ MG 5-6 tuổi mở rộng các đối
tượng tri giác thế giới xung quanh, biết chọn lọc kiến thức đã có để đưa ra
những kết luận mới; càng tích cực SL thì vốn kiến thức, kinh nghiệm sống,
ngôn ngữ của trẻ sẽ càng phong phú. Khi trẻ biết sử dụng câu hỏi, thu thập
thông tin, biết phân loại...giúp kích hoạt não bộ phát triển; giúp các giác quan
tinh tường hơn; khắc phục những hạn chế của nhận thức cảm tính.
1.2.2.3. Đặc điểm khả năng suy luận ở trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Suy luận của trẻ MG 5-6 tuổi được nảy sinh và phát triển gắn với tình
huống có vấn đề; mang đậm màu sắc xúc cảm, chưa ổn định và tỉ lệ thuận với
vốn kinh nghiệm sống, với ngôn ngữ của trẻ; biểu hiện khác biệt ở từng cá
nhân trẻ; SL ở trẻ MG 5-6 tuổi có sự khác biệt so với KNSL của người lớn ở
mức độ cảm tính, ở các kiểu SL, tính logic của SL và thể hiện những nét độc
đáo riêng của độ tuổi; đa số SL của trẻ dựa trên việc sử dụng các giác quan và

chủ yếu từ thị giác và xúc giác.
1.2.2.4. Cấu trúc tâm lý của khả năng suy luận ở trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Về mặt nhận thức: Trẻ nhận diện được tình huống có vấn đề từ đó hình
thành liên tưởng và sàng lọc tiên tưởng. Biết lựa chọn cách thức giải quyết
tình huống và đưa ra kết luận phù hợp theo kiểu diễn dịch, quy nạp hoặc
tương tự.
Về mặt kĩ năng: Trẻ giải quyết tình huống có vấn đề bằng cách vận dụng
các giác quan tham gia vào quá trình SL: Trẻ quan sát, so sánh, phân loại, sắp
xếp và tìm hiểu các đối tượng trong mối liên hệ nhân-quả, quan hệ bắc cầu để
đưa ra các kết luận phù hợp.
Về mặt thái độ: Trẻ luôn có thái độ nghiêm túc, tích cực và nhận ra sự cần
thiết của phán đoán mới trong quá trình giải quyết các tình huống có vấn đề
gặp phải.
1.2.2.5. Biểu hiện khả năng suy luận của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Căn cứ vào cấu trúc tâm lý, sự biểu hiện của KNSL ở trẻ MG 5-6 tuổi
được xem xét về:
Biểu hiện về mặt nhận thức: Trẻ có kiến thức, kinh nghiệm về đối tượng
gần gũi xung quanh để giải quyết tình huống có vấn đề; biết đưa ra các tiền
đề, lập luận và kết luận phù hợp.
Biểu hiện về mặt kĩ năng: Trẻ biết vận dụng các kiến thức, kinh nghiệm
đã có để đưa ra SL bằng cách dựa vào việc sử dụng các giác quan để phân
nhóm, phân loại; tìm kiếm mối tương quan bắc cầu, mối liên hệ nhân-quả
giữa các sự vật, hiện tượng và biểu đạt SL phù hợp.
Biểu hiện về thái độ: Trẻ luôn chú ý quan sát các đối tượng xung quanh,
tích cực trả lời và đặt ra các câu hỏi, giải quyết các tình huống có vấn đề.
Dựa trên các biểu hiện KNSL của trẻ việc đánh giá KNSL của trẻ cần
được thực hiện qua 4 tiêu chí: Đối tượng SL; Tính logic của SL; Sự thể hiện
KNSL; Sự biểu đạt SL.
6

1.3. Hoạt động khám phá khoa học với việc phát triển khả năng suy luận
cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
1.3.1. Hoạt động khám phá khoa học với trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
1.3.1.1. Khái niệm
Khám phá khoa học với trẻ MG 5-6 tuổi là quá trình trẻ tích cực tìm
hiểu, khám phá thế giới xung quanh bằng các giác quan thông qua các hoạt
động trải nghiệm, thử nghiệm thỏa mãn nhu cầu khám phá của trẻ.
1.3.1.2. Nội dung của hoạt động khám phá khoa học của trẻ MG 5-6 tuổi
Khám phá khoa học là một nội dung cơ bản thuộc lĩnh vực giáo dục phát
triển nhận thức trong Chương trình GDMN, gồm 4 phần: Các bộ phận của cơ
thể con người; Đồ vật; Động vật và thực vật; Một số hiện tượng tự nhiên.
Theo các nội dung này, trẻ được tiến hành các bước SL từ thu thập kiến thức,
xây dựng tiền đề, lập luận và đưa ra kết luận phù hợp.
1.3.1.3. Đặc điểm hoạt động khám phá khoa học của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi
Khám phá khoa học là hoạt động luôn thu hút được sự tập trung chú ý,
thái độ hứng thú, tích cực của trẻ MG 5-6 tuổi; Trẻ tham gia KPKH khi đã có
một số thông tin về sự vật, hiện tượng; HĐ KPKH của trẻ MG 5-6 tuổi khác
với HĐ KPKH của người lớn ở tính hàn lâm, tính phức tạp cũng như tính mới
của hoạt động và luôn gắn liền với đồ dùng trực quan.
1.3.2.4. Vai trò của hoạt động khám phá khoa học đối với sự phát triển khả năng
suy luận của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Hoạt động KPKH đáp ứng nhu cầu nhận thức, thích tìm hiểu, khám phá
của trẻ MG 5-6 tuổi; giúp trẻ phát triển các kĩ năng như: quan sát, so sánh,
phỏng đoán,...; giúp trẻ mở rộng vốn từ và tăng cường khả năng biểu đạt
bằng ngôn ngữ nói; cho phép trẻ sử dụng các tiền đề đã có để SL; giúp trẻ
biết cách kiểm nghiệm lại các tiền đề đã biết để đưa ra kết luận phù hợp; tạo
cơ hội để trẻ được thao tác trực tiếp với các nguyên vật liệu đa dạng bằng tất
cả các giác quan, giúp cảm giác, tri giác được phát triển và tinh nhạy hơn.
1.3.2. Phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động

khám phá khoa học
1.3.2.1. Khái niệm
Phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH được hiểu là quá
trình tác động giáo dục trẻ trong HĐ KPKH để trẻ tích cực tư duy và vận
dụng những kiến thức, kinh nghiệm đã tích lũy được nhằm tăng cường và
chính xác hóa các tiền đề, lập luận và kết luận về thế giới xung quanh.
1.3.2.2. Biện pháp phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua
hoạt động khám phá khoa học
Biện pháp phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH là cách
thức GV tiến hành chuẩn bị điều kiện và triển khai các HĐ KPKH giúp trẻ tích
cực tìm tòi, khám phá, trải nghiệm thực tiễn nhằm phát triển KNSL cho trẻ.
7


1.4. Mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức phát triển khả năng suy
luận cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động khám phá khoa học
1.4.1. Mục tiêu phát triển khả năng SL qua hoạt động khám phá khoa học
Mục tiêu phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi ở trường MN là hướng
tới sự phát triển và hoàn thiện khả năng tư duy cho trẻ; Trẻ luôn có nhu cầu
tìm hiểu, khám phá về môi trường xung quanh, tăng cường vốn kinh nghiệm
sống, tạo tiền đề SL chính xác; Có thể đưa ra SL đúng cách, hợp logic về các
sự vật, hiện tượng theo lối diễn dịch, quy nạp hoặc tương tự; Trẻ biểu đạt tự
tin, mạnh dạn; Tích cực, chủ động trong các hoạt động ở trường/lớp và trong
cuộc sống hằng ngày.
1.4.2. Nội dung phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Nội dung phát triển KNSL của trẻ gắn với các hoạt động thực tiễn của trẻ
là: Tăng cường kiến thức, kinh nghiệm, xây dựng các tiền đề; hướng dẫn trẻ
cách thực hiện các SL theo lối diễn dịch, quy nạp và tương tự đảm bảo tính
logic và tính đúng đắn; hướng dẫn các cách thức đưa ra lập luận khác nhau:
Sử dụng, phối hợp các giác quan để quan sát, so sánh, phân loại đối tượng;

Nhận biết mối quan hệ nhân-quả; mối tương quan có tính chất bắc cầu giữa
các đối tượng cụ thể; Phát hiện quy tắc sắp xếp và sắp xếp theo quy tắc; Rèn
luyện lập luận dựa trên các minh chứng trực quan.
1.4.3. Phương pháp và hình thức phát triển khả năng SL của trẻ 5-6 tuổi
Căn cứ vào mục tiêu và nội dung phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi
qua HĐ KPKH sử dụng các phương pháp sau:
- Phương pháp HĐ theo dự án là tổ chức các HĐ theo các dự án nhằm
tạo cơ hội cho trẻ được tìm hiểu, khám phá; Các nội dung được khai thác sâu,
trong đó, trẻ là người lựa chọn, thực hiện, giám sát, đánh giá dự án để giải
quyết tình huống thực dưới sự hướng dẫn của GV.
- Phương pháp sử dụng trò chơi sử dụng ở đầu hoặc cuối HĐ KPKH để
kích thích trẻ chủ động, tích cực đưa ra các kết luận hoặc củng cố những kiến
thức, kiểm tra, chính xác hóa các tiền đề mà trẻ có được sau quá trình trải
nghiệm KPKH. Các trò chơi được sử dụng linh hoạt theo quy trình cụ thể
giúp trẻ trải nghiệm và đưa ra kết luận dưới hình thức chơi vui vẻ.
- Phương pháp sử dụng tình huống có vấn đề đặt trẻ trong tình huống
buộc trẻ phải giải quyết phù hợp. Việc giải quyết vấn đề tiến hành theo quy
trình để trẻ được lĩnh hội các kiến thức, kĩ năng, củng cố tiền đề SL, trau dồi
lập luận và hình thành thái độ nhận thức phù hợp.
- Phương pháp trực quan giúp trẻ tăng cường vốn kinh nghiệm sống, xây
dựng tiền đề. Theo đó, các đồ dùng trực quan được bố trí sắp xếp tạo môi
trường giúp trẻ tăng cường vốn kinh nghiệm sống, xây dựng các tiền đề phong
phú đa dạng, hấp dẫn và chính xác tạo cơ hội cho trẻ trực tiếp trải nghiệm.
Các phương pháp cần được vận dụng phối hợp linh hoạt để giúp trẻ
phát triển KNSL.
8


1.4.4. Hình thức phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua
hoạt động khám phá khoa học

Đối với chơi góc KPKH, để có thể đạt được mục tiêu đã đặt ra để bố trí luân
chuyển vị trí góc cho trẻ chơi KPKH, thay đổi hình thức chơi nhóm, cá nhân, thay
đổi địa điểm, thời gian chơi, luân chuyển, tạo mới các đồ dùng, thiết bị.
Đối với KPKH trên hoạt động học, có thể bố trí cho trẻ KPKH theo nhiều
hình thức: thay đổi về không gian, địa điểm, số lượng trẻ: cả lớp, theo nhóm lớn,
nhóm nhỏ hoặc theo từng cá nhân trẻ; chú trọng hình thức thảo luận nhóm.
1.5. Đặc điểm tâm, sinh lý của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi với việc phát triển khả
năng suy luận qua hoạt động khám phá khoa học
Trẻ MG 5-6 tuổi có thể sử dụng tất cả các giác quan để SL và biểu đạt
suy nghĩ bằng lời nói mạch lạc; có thể sử dụng ngôn ngữ, cử chỉ điệu bộ để
đưa ra những lập luận chính xác. Tuy nhiên, tri giác của trẻ 5-6 tuổi thường
gắn với hành động, hoạt động cụ thể, các quá trình quan sát còn mang tính
chất rời rạc, chưa hiệu quả. Bên cạnh tư duy trực quan hành động, tư duy trực
quan hình tượng, trẻ đã bắt đầu có tư duy trừu tượng. Trẻ đã biết phán đoán,
SL theo kinh nghiệm. Một số thao tác tư duy như: phân tích, tổng hợp, phân
loại, khái quát đã phát triển. Song, tư duy của trẻ còn bị chi phối bởi xúc cảm
và tình cảm; khả năng đảo ngược của tư duy còn yếu, sự SL gắn với tình
huống thực và chủ yếu về các thuộc tính, các mối quan hệ có tính bề ngoài
của đối tượng. Khi càng được trải nghiệm nhiều, các SL của trẻ càng khái
quát và đảm bảo tính chính xác hơn.
1.6. Những yếu tố ảnh hưởng tới sự phát triển khả năng suy luận của trẻ
mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua hoạt động khám phá khoa học
Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi
qua HĐ KPKH, chủ yếu là: Phương pháp, biện pháp phát triển KNSL cho trẻ
MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH của GVMN; Cơ sở vật chất, trang thiết bị, tài
liệu, học liệu liên quan đến HĐ KPKH của trẻ MG 5-6 tuổi; Tổ chức, sắp xếp
môi trường ở nhóm/ lớp; Nội dung HĐ KPKH; Số lượng trẻ trong nhóm/ lớp.
Kết luận chương 1
Phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi là một trong những nhiệm vụ cần
thực hiện để chuẩn bị nền tảng nhận thức cho trẻ sẵn sàng vào lớp 1 tiểu học;

Phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH thực chất là tác động
giáo dục của GV nhằm giúp trẻ biết đưa ra các kết luận phù hợp theo lối diễn
dịch, quy nạp hoặc tương tự về các sự vật, hiện tượng xung quanh; KNSL ở
trẻ MG 5-6 tuổi có những biểu hiện đặc thù và phụ thuộc vào mức độ hấp
dẫn, sự gần gũi, quen thuộc, vốn kinh nghiệm sống và ngôn ngữ của trẻ.
KPKH là HĐ có ưu thế phát triển KNSL cho trẻ. Phát triển KNSL cần được
tác động đồng bộ từ mục tiêu, nội dung, phương pháp đến hình thức một cách
phù hợp nhằm tạo ra nhiều cơ hội để trẻ xây dựng tiền đề SL, rèn luyện lập
luận và đưa ra kết luận phù hợp về sự vật, hiện tượng.
9


CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG SUY LUẬN CHO
TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC
2.1. Khái quát về quá trình tổ chức khảo sát thực trạng
2.1.1. Mục đích khảo sát
Tìm hiểu thực trạng việc phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ
KPKH và chỉ ra nguyên nhân của thực trạng đó, làm cơ sở cho việc xây dựng
các BP phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH.
2.1.2. Nội dung khảo sát
- Rà soát các nội dung phát triển KNSL trong chương trình GDMN và
Bộ chuẩn phát triển trẻ em 5 tuổi; Nhận thức của GV về phát triển KNSL cho
trẻ MG 5 - 6 tuổi qua HĐ KPKH; Thực trạng tổ chức phát triển KNSL cho trẻ
MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH.
- Biểu hiện KNSL của trẻ MG 5 - 6 tuổi qua HĐ KPKH.
2.1.3. Đối tượng, phạm vi khảo sát
- 350 GVMN dạy lớp MG 5-6 tuổi (thuộc 36 trường tại 7 tỉnh/thành phố là
Hà Nội, Điện Biên, Huế, Vĩnh Phúc, Bình Dương, Quảng Nam và Bến Tre).
- 90 trẻ MG 5-6 tuổi và 35 GVMNở 04 trường MN tại Hà Nội:
+ Khu vực ngoại thành: trường MN Di Trạch huyện Hoài Đức, trường MN

Ngọc Hòa huyện Chương Mỹ, Hà Nội.
+ Khu vực nội thành: trường MN Hồ Tùng Mậu, quận Bắc Từ Liêm, trường
MN Hoa Hồng quận Đống Đa, Hà Nội.
2.1.4. Thời gian khảo sát
Năm học 2016 – 2017 từ tháng 09/2016 đến tháng 5/2017
2.1.5. Phương pháp khảo sát
a. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Lấy ý kiến 350 GV
b. Phương pháp quan sát: Quan sát biểu hiện SL của trẻ MG 5-6 tuổi
c. Phương pháp phỏng vấn sâu: Thu thập, bổ sung, kiểm tra và làm rõ hơn
những thông tin đã thu được từ khảo sát thực tế trên diện rộng.
d. Phương pháp sử dụng bài tập để đo nghiệm biểu hiện khả năng SL của
trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi: Kết quả đánh giá độ tin cậy các bài tập đo cho thấy các
biến quan sát đều có hệ số tương quan tổng biến phù hợp (≥ 0.3).
2.1.6. Đánh giá kết quả khảo sát
Căn cứ vào yếu tố cấu thành xây dựng thang đánh giá, mỗi tiêu chí đánh
giá KNSL chia thành 4 mức độ từ: tốt, khá, trung bình, yếu. Điểm thấp nhất của
thang đo là 1 điểm; điểm cao nhất của thang đo là 4 điểm theo 4 tiêu chí: 1- Đối
tượng SL; 2-Tính logic của SL; 3- Mức độ thể hiện SL; 4- Sự biểu đạt SL.
2.2. Kết quả khảo sát thực trạng việc phát triển khả năng suy luận cho trẻ
mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động khám phá khoa học
2.2.1. Kết quả rà soát nội dung khả năng suy luận của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi
trong Chương trình giáo dục mầm non và Bộ chuẩn phát triển trẻ em 5 tuổi
10


2.2.1.1. Trong Chương trình giáo dục mầm non
Kết quả phân tích mục tiêu, nội dung giáo dục và kết quả mong đợi liên
quan đến KNSL của trẻ MG 5-6 tuổi trong Chương trình GDMN cho thấy:
Chương trình GDMN cần được làm rõ hơn những nội dung sau đây: Một là,
KNSL chủ yếu được đề cập đến biểu hiện phân loại các đối tượng xung

quanh gần gũi với trẻ, còn chưa chú ý đến các biểu hiện khác của KNSL ở
trẻ; Hai là, ngoài các quan hệ, liên hệ bề ngoài, chưa đề cập đến các quan hệ
bên trong, có tính bản chất, hoặc quan hệ chức năng giữa các sự vật hay hiện
tượng. Các quan hệ có tính chất bắc cầu, các cách sắp xếp theo quy luật, sự
phân loại các đối tượng theo chức năng chưa được thể hiện một cách cụ thể;
Ba là, còn thiếu các tiêu chí đánh giá KNSL của trẻ một cách cụ thể khiến
GV không đủ thông tin, tài liệu tham khảo để có thể phát triển KNSL cho trẻ.
2.2.1.2. Trong Bộ chuẩn phát triển trẻ em 5 tuổi
Việc đánh giá KNSL của trẻ MG 5-6 tuổi được đề cập đến ở Bộ Chuẩn
phát triển trẻ em 5 tuổi, trong chuẩn 27 thuộc lĩnh vực Phát triển nhận thức:
“Trẻ thể hiện KNSL”. Theo đó, trẻ được đánh giá có biểu hiện KNSL qua
mối liên hệ nhân-quả của đối tượng, phân loại được đối tượng, nhận ra quy
tắc sắp xếp và thực hiện tiếp. Trong đó một số loại SL khác như liên hệ thời
gian, liên hệ không gian…còn chưa được đề cập. Đặc biệt, trong việc đánh
giá trẻ, sự biểu đạt KNSL của trẻ bằng ngôn ngữ nói còn chưa được đặt ra.
2.2.2. Nhận thức của giáo viên về phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu
giáo 5-6 tuổi qua hoạt động khám phá khoa học
* Về mục đích của việc phát triển KNSL qua HĐ KPKH: Hầu hết GV
tham gia khảo sát đã nhận thức được mục đích của việc phát triển KNSL cho
trẻ MG 5-6 tuổi mặc dù còn chưa đầy đủ và thiếu tập trung. Các nhận định
đưa ra có tính xác thực và chênh lệch cao trong khoảng từ 35.7 % đến 92.0
%, Trong đó, cao nhất, 92.0 % GV cho rằng mục đích của việc phát triển
KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi quả HĐ KPKH là “Trẻ biết đưa ra các SL đơn
giản về sự vật, hiện tượng”.
* Về sự cần thiết của phát triển KNSL qua HĐ KPKH
Đa số GVMN đều đánh giá việc phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi là
rất cần thiết. Đặc biệt, không có ý kiến nào cho rằng phát triển KNSL cho trẻ
MG 5-6 tuổi là không cần thiết.
* Về các loại suy luận ở trẻ MG 5-6 tuổi
Bảng 2. 1. Ý kiến GV về các loại SL ở trẻ MG 5-6 tuổi

TT

Có
Các loại suy luận ở trẻ MG 5-6 tuổi

1
2
3

SL theo kiểu diễn dịch (là SL đi từ cái chung đến cái riêng)
SL theo kiểu quy nạp (là SL đi từ cái riêng đến cái chung)
SL theo kiểu tương tự (xuất phát từ sự giống nhau của hai đối
tượng để đưa ra kết luận về sự giống nhau khác của chúng)
11

SL
187
122

%
50.9
34.9

Không
SL
%
163 46.6
228 65.1

176

50.3

174

49.7


Kết quả bảng trên cho thấy các ý kiến GV thu được rất tập trung, trong
đó đa số GV cho rằng trẻ MG 5-6 tuổi có thể SL theo 3 kiểu với các tỉ lệ khác
nhau: tỉ lệ trẻ SL theo kiểu diễn dịch và kiểu tương tự là tương đương nhau
(50.9 % so với 50.3 %); tỉ lệ trẻ SL theo kiểu quy nạp thấp hơn, chỉ chiếm
34.9 % và 65.1 % trẻ không SL quy nạp.
* Về các cách suy luận của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi
Bảng 2. 2. Ý kiến GV về các cách SL ở trẻ MG 5-6 tuổi
Có
TT
Các cách suy luận của trẻ MG 5-6 tuổi
1
SL dựa vào việc sử dụng các giác quan
SL bằng cách phân nhóm, phân loại dựa trên các dấu
2
hiệu giống và khác nhau của đối tượng
SL bằng cách tìm kiếm mối tương quan bắc cầu giữa
3
các sự vật, hiện tượng.
SL bằng cách tìm hiểu mối liên hệ nguyên nhân-kết
4
quả giữa các sự vật, hiện tượng.

SL
310

%
88.6

Không
SL
%
40
11.4

172

49.1

178

50.9

76

21.7

274

78.3

300

85.7

50

14.3

Kết quả bảng trên cho thấy trẻ MG 5-6 tuổi đã có thể SL theo nhiều
cách. Trong đó, cao nhất, 88,6 % ý kiến GV cho rằng trẻ SL dựa vào việc sử
dụng các giác quan; thứ hai, 50.9 % GV cho rằng trẻ không biết cách SL
bằng cách phân nhóm, phân loại; thấp nhất, 21.7% trẻ SL bằng cách tìm
kiếm mối tương quan bắc cầu giữa các sự vật, hiện tượng.
* Về ưu thế cụ thể của hoạt động khám phá khoa học để có thể phát triển
KNSL ở trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi
Kết quả khảo sát cho thấy đa số GV đã thấy được ưu thế của HĐ KPKH
đối với sự phát triển KNSL của trẻ. Tuy nhiên, các ý kiến còn chưa có sự tập
trung cao. Cao nhất, 90.9 % GV cho rằng KPKH “Là HĐ tạo được nhiều cơ
hội để trẻ trải nghiệm, khám phá và thực hành phỏng đoán, SL”. Thứ hai,
72.6 % GV cho rằng KPKH “Là hoạt động trẻ vừa được khám phá, thực
hành SL vừa được tạo cơ hội để phát triển các kĩ năng như: quan sát, so
sánh, đặt câu hỏi, giao tiếp”. Thứ ba, 48,3 % GV cho rằng KPKH “Là HĐ
rất hấp dẫn trẻ, khuyến khích trẻ SL”.
*Về những việc cần làm để phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu
giáo 5-6 tuổi qua hoạt động khám phá khoa học
Kết quả khảo sát cho thấy 84,9 % GV cho rằng cần tạo nhiều cơ hội để
trẻ được khám phá, trải nghiệm thực tiễn; 71.4 % GV cho rằng cần trang bị
nhiều đồ dùng, phương tiện để trẻ khám phá, trải nghiệm; 63.7 % GV cho
rằng cần giúp trẻ phát triển các thao tác tư duy: quan sát, so sánh, phân tích,
tổng hợp, trừu tượng hóa, khái quát hóa... Điều này cho thấy, GV đã nhận
thấy được vai trò của mình trong việc phát triển KNSL cho trẻ, song vẫn bị
phụ thuộc vào đồ dùng, trang thiết bị để phát triển KNSL cho trẻ.

12


*Về các yếu tố ảnh hưởng đến KNSL của trẻ qua HĐ KPKH
Dựa trên kết quả trưng cầu ý kiến GV, chúng tôi thu được biểu đồ sau:

Biểu đồ 2. 1. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố tác động đến việc phát triển
KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH
Kết quả biểu đồ trên cho thấy có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến KNSL
của trẻ MG 5-6 tuổi với các mức độ khác nhau: yếu tố thứ nhất là “phương
pháp, BP tổ chức của GV” với điểm trung bình cộng 4,73, yếu tố thứ hai là
nội dung HĐ KPKH với điểm trung bình cộng là 4.7, yếu tố thứ ba là “cơ sở
vật chất, trang thiết bị, tài liệu, học liệu và việc tổ chức sắp xếp môi trường ở
nhóm/lớp” với điểm trung bình là 4.65.
2.2.3. Thực trạng thực hiện phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5-6
tuổi qua hoạt động khám phá khoa học
* Về nội dung của HĐ KPKH:
Đa số GV được khảo sát đều cho rằng nội dung HĐ KPKH rất phù hợp
với điểm trung bình từ 4.75 đến 4.94. Nhiều GV đã có sự quan tâm, làm mới
nội dung HĐ KPKH; song, một số GV còn thụ động, còn nặng về cung cấp
kiến thức, ôm đồm nhiều nội dung. Hầu hết các nội dung được lựa chọn đều
do GV chủ động đưa ra, trẻ thụ động tiếp nhận. Điều này được thể hiện rất rõ
trong các bản kế hoạch và tổ chức thực hiện HĐ KPKH.
* Về các biện pháp được sử dụng để phát triển KNSL của trẻ MG 5 – 6 tuổi:
Dựa trên kết quả trưng cầu ý kiến GV, chúng tôi thu được biểu đồ sau:

Biểu đồ 2.2. Ý kiến GV về mức độ sử dụng các BP phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi
13

Kết quả trên cho thấy đa số GV đã nhận thức được tầm quan trọng của
các BP phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH ở các mức độ
khác nhau. Trong đó, BP luyện tập có điểm trung bình cao nhất là 4.20 ở mức
khá thường xuyên sử dụng. BP lựa chọn đối tượng quan sát với điểm trung
bình cộng là 3.38 là ở mức độ thỉnh thoảng sử dụng. BP làm thí nghiệm đơn
giản có điểm trung bình cộng là 2.42 ở mức ít khi sử dụng. Như vậy, còn
thiếu những BP đặc thù tác động đến KNSL của trẻ.
Kết quả quan sát cho thấy GV còn thiếu linh hoạt trong phối hợp các
BP; chưa khai thác triệt để các BP quá trình quan sát, trải nghiệm còn nhiều
vấn đề bất cập.
* Về hình thức phát triển KNSL cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi
Kết quả khảo sát cho thấy, mặc dù hầu hết GV cho rằng hình thức hiệu
quả nhất để phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi là tổ chức theo nhóm. Tuy
nhiên, thực tế HĐ này chủ yếu tổ chức theo hình chức chung cho toàn bộ trẻ
trên HĐ học và thường diễn ra trong lớp, chơi góc KPKH chỉ có 68.9 % GV
lựa chọn.
* Về việc đánh giá KNSL của trẻ MG 5-6 tuổi theo Bộ chuẩn phát triển
trẻ em 5 tuổi
Kết quả khảo sát cho thấy hầu hết GV thực hiện đánh giá KNSL của trẻ
MG 5-6 tuổi dựa trên Bộ chuẩn phát triển trẻ em 5 tuổi (chuẩn 27) một cách
nghiêm túc. Điểm trung bình cộng từ 4.45 đến 4.69 cho thấy các chỉ số đều
được GV thực hiện đánh giá ở mức rất thường xuyên.
* Về mối sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong việc phát triển khả
năng suy luận cho trẻ MG 5-6 tuổi qua hoạt động khám phá khoa học
Kết quả khảo sát cho thấy mức điểm trung bình đạt được trong sự phối
hợp giữa phụ huynh với nhà trường từ 2.99 đến 3.17. Như vậy, chỉ thỉnh
thoảng phụ huynh mới có sự phối hợp với GV trong việc tổ chức HĐ KPKH
nói chung và phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi nói riêng.
* Về những khó khăn khi phát triển KNSL cho trẻ MG 5 - 6 tuổi qua HĐ KPKH:
Khó khăn lớn nhất là thiếu đồ dùng trang thiết bị để phát triển KNSL cho

trẻ MG 5-6 tuổi. Khó khăn thứ hai là “GV chưa biết cách sử dụng hiệu quả
các BP phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH”. Đa số GV vẫn
sử dụng một số BP truyền thống và còn thiếu sự linh hoạt trong việc chuyển
đổi, phối hợp các BP. Khó khăn thứ ba là KNSL của trẻ còn chưa đồng đều.
Khó khăn thứ tư là việc biểu đạt những kiến thức hàn lâm, khoa học thành
những kiến thức đơn giản, dễ hiểu gần gũi với trẻ của GV.
2.2.4. Biểu hiện khả năng suy luận của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua hoạt động
khám phá khoa học
2.2.4.1. Qua đánh giá của giáo viên mầm non
Hầu hết GV cho rằng trẻ có những biểu hiện KNSL rõ rệt và được thể
hiện qua việc trẻ có thể sử dụng cả 3 loại SL quy nạp, SL diễn dịch và SL
14


tương tự, song các SL còn mang tính chủ quan, tình huống. Trẻ còn rụt rè,
thiếu sự tự tin khi đưa ra các kết luận. Trẻ biểu đạt suy nghĩ bằng lời nói trên
HĐ KPKH có xu hướng phong phú hơn khi chơi KPKH. Một số trẻ hiểu và
nắm được câu trả lời cho câu hỏi, song chưa diễn đạt được SL của mình hoặc
đưa ra kết luận không gắn trực tiếp với thực tiễn. Khi SL về các sự vật, hiện
tượng, trẻ mới chỉ chú ý đến những điểm cụ thể, trực quan, bên ngoài; còn ít
đưa ra các kết luận khái quát về đối tượng.
2.2.4.2. Biểu hiện khả năng suy luận của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua khảo sát
trực tiếp trên trẻ
Kết quả khảo sát cho thấy KNSL của trẻ không đồng đều như: Bài tập 1,
nhiều trẻ đã bỏ qua dấu hiệu trực quan của đối tượng; bài tập 2, Trẻ nhận ra
sự khác biệt của một đối tượng trong nhóm, song ít giải thích được lý do loại
bỏ đối tượng đó; bài tập 3, tỉ lệ trẻ SL còn thấp, GV cho rằng trẻ ít thực hiện
quan sát, ước lượng bằng mắt về khối lượng của đối tượng; bài tập 4, đa số
trẻ mới chỉ ra được nguyên nhân, chưa nêu được kết quả của sự việc hoặc
ngược lại; bài tập 5, tỉ lệ trẻ phát hiện ra quy luật và thực hiện tiếp quy luật

sắp xếp đơn giản đạt mức trung bình và khá đồng đều nhau; bài tập 6, còn
nhiều trẻ chưa lý giải được cảm giác của mình.
2.2.5. Đánh giá về thực trạng
2.2.5.1. Ưu điểm: Bước đầu GVMN đã quan tâm phát triển KNSL cho trẻ MG
5-6 tuổi; GV luôn mong muốn được đổi mới, cập nhật kiến thức để nâng cao
hiệu quả HĐ này; đã quan tâm hơn đến việc chuẩn bị các đồ dùng, học liệu;
trẻ MG 5-6 tuổi đã có những biểu hiện cụ thể về KNSL và luôn có nhu cầu,
được đưa ra các ý kiến cá nhân.
2.2.5.2. Hạn chế: Một số GV nhận thức chưa đầy đủ về tầm quan trọng của
việc phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH đối với sự phát
triển toàn diện của trẻ; hạn chế về phương pháp, BP phát triển KNSL cho trẻ;
thiếu các điều kiện chuẩn bị, thiếu nền tảng kiến thức khoa học để phát triển
KNSL; các tác động giáo dục còn thiếu tính hệ thống, tính thường xuyên, liên
tục; trẻ chưa mạnh dạn, ít có cơ hội được thực sự trải nghiệm để phát triển
KNSL; các biểu hiện KNSL của trẻ MG 5-6 tuổi còn chủ quan, cảm tính.
2.2.5.3. Nguyên nhân: Một số GV còn thiếu kiến thức và năng lực sư phạm;
chưa biết cách chuẩn bị các điều kiện phù hợp để tạo cơ hội cho trẻ SL; chủ
quan trong đánh giá KNSL của trẻ; sử dụng các từ ngữ có tính hàn lâm khiến
trẻ khó nắm bắt được nội dung kiến thức; chưa tạo cơ hội để trẻ SL; chưa linh
hoạt trong thực hiện các BP phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ
KPKH; cơ sở vật chất, trang thiết bị, đồ dùng còn thiếu thốn; Một số nơi sĩ số
trẻ còn cao; còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa GV và phụ huynh.
Kết luận chương 2
Bước đầu GVMN đã nhận thức đúng việc phát triển KNSL cho trẻ
MG 5 – 6 tuổi, tuy nhiên còn chưa đầy đủ về vai trò, tầm quan trọng cũng
15


như ưu thế của HĐ KPKH đối với sự phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi;
chưa sử dụng hiệu quả HĐ KPKH như là phương tiện ưu việt để phát triển

KNSL; còn hạn chế trong việc lựa chọn nội dung cũng như các BP phát triển
KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua KPKH; chưa tổ chức hiệu quả quá trình tạo
tiền đề SL, rèn luyện lập luận logic cho trẻ; còn thiên về cung cấp kiến thức
và nặng về kết quả hơn là quá trình trẻ được trải nghiệm. Các BP được sử
dụng còn chưa linh hoạt, thiếu những BP đặc thù trong phát triển KNSL cho
trẻ. Theo đó, biểu hiện KNSL của trẻ còn có những hạn chế, lập luận còn
chưa logic, các SL còn chủ quan, cảm tính. Vì vậy, cần thiết phải xây dựng
những biện pháp phù hợp để phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi.
CHƯƠNG 3: BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KHẢ NĂNG SUY LUẬN CHO
TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI QUA HOẠT ĐỘNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC
3.1. Nguyên tắc xây dựng các biện pháp
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu giáo dục và mục tiêu phát triển KNSL của
trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi: Các biện pháp được đề xuất phải góp phần thực hiện
mục tiêu giáo dục MN nói chung và mục tiêu phát triển KNSL của trẻ MG 56 tuổi nói riêng, tạo cơ hội để trẻ được trải nghiệm thực sự và tích cực, chủ
động, tham gia vào hoạt động thông qua những tình huống có vấn đề.
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính phát triển: Các BP giáo dục cần có tính phát
triển; phù hợp với chương trình GDMN, nhằm hướng tới sự phát triển toàn
diện của trẻ.
3.1.3. Nguyên tắc dựa vào và phát huy ưu thế của hoạt động khám phá khoa
học: Xây dựng các BP phải khai thác triệt để ưu thế của HĐ KPKH để tạo ra
các cơ hội giúp phát triển KNSL của trẻ MG 5- 6 tuổi.
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo phát huy tính tích cực hoạt động của trẻ: Các BP
cần đáp ứng được nhu cầu hoạt động tích cực, luôn muốn tìm hiểu, khám phá của
trẻ, kích thích hứng thú nhận thức, tạo điều kiện cho trẻ hoạt động tích cực.
3.2. Các biện pháp phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi
qua hoạt động khám phá khoa học
3.2.1. Nhóm biện pháp chuẩn bị điều kiện phát triển khả năng suy luận cho
trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi qua HĐ KPKH
3.2.1.1. Biện pháp thiết kế các hoạt động phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi
qua hoạt động KPKH

Biện pháp này giúp trẻ được tham gia vào các HĐ phát triển KNSL theo
lối diễn dịch, giúp GV chủ động hơn trong việc xây dựng và lựa chọn các HĐ.
Theo đó, GV cần nắm được đặc điểm tình hình nhu cầu, hứng thú, sở thích
cũng như khả năng của trẻ, từ đó đề ra mục tiêu phát triển KNSL và chỉ rõ mức
độ SL cần đạt được ở trẻ và tiến hành BP theo 05 bước: 1- Đặt tên cho hoạt
động (lựa chọn tên gọi ngắn gọn, xúc tích cho HĐ dự định tiến hành. Tên gọi
16


cần có tính hấp dẫn, tạo cảm giác tò mò hứng thú cho trẻ); 2- Đề ra mục tiêu cụ
thể của hoạt động (chỉ rõ mục tiêu về mặt nhận thức, kĩ năng, thái độ); 3Chuẩn bị các đồ dùng, trang thiết bị phù hợp với hoạt động (sử dụng các
nguyên vật liệu đơn giản, dễ tìm, không đòi hỏi phải tốn nhiều kinh phí và thời
gian thực hiện); 4- Thiết kế các HĐ (GV dựa trên mục tiêu đã được xác định
cũng như các điều kiện hoàn cảnh cụ thể để xác định các nội dung KPKH từ đó
lựa chọn BP, hình thức tiến hành cho phù hợp); 5- Kiểm tra, điều chỉnh và
hoàn thiện HĐ phát triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH.
3.2.1.2. Biện pháp xây dựng môi trường hoạt động khám phá khoa học kích thích
phát triển khả năng suy luận cho trẻ
Biện pháp này giúp trẻ có được các điều kiện thuận lợi để tăng cường và
chính xác hóa các tiền đề SL; GV có điều kiện thuận lợi để phát triển KNSL
cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH bao gồm cả môi trường vật chất và môi
trường tinh thần.
Xây dựng môi trường vật chất cần có những thuận lợi về không gian, địa
điểm, phương tiện, trang thiết bị phù hợp với hình thức KPKH trên hoạt động
học và chơi KPKH. Lựa chọn đồ dùng đa dạng chủng loại, nguyên liệu,
nguồn gốc, luân phiên thay đổi, tạo yếu tố mở, linh hoạt bố trí, sắp xếp đồ
dùng, đồ chơi ở các khu vực khác nhau trong lớp, hành lang…; Xây dựng
môi trường tinh thần gần gũi, thân thiện dựa trên sự bình đẳng, tôn trọng và
chấp nhận sự khác biệt, tạo cơ hội để trẻ được trải nghiệm. GV động viên,
khuyến khích trẻ mạnh dạn, tự tin khám phá, mạnh dạn sử dụng ngôn ngữ nói

để thể hiện SL của bản thân, không thúc ép. Tạo cơ hội để từng cá nhân trẻ
đều được đưa ra suy nghĩ, kết luận về sự vật, hiện tượng trong môi trường đó.
3.2.2. Nhóm biện pháp phát triển khả năng suy luận cho trẻ mẫu giáo 5-6
tuổi qua hoạt động khám phá khoa học theo hướng tăng cường các hoạt
động trải nghiệm
3.2.2.1. Biện pháp tăng cường cho trẻ quan sát
Biện pháp này giúp trẻ được tăng cường kiến thức, làm cơ sở xây dựng
các tiền đề SL, kiểm nghiệm lập luận, kết luận; trẻ được đáp ứng nhu cầu tìm
hiểu, khám phá. Quan sát cần được tổ chức theo một quy trình cụ thể từ việc
đặt ra mục đích, lên kế hoạch và thực hiện quan sát. Hướng dẫn trẻ quan sát
theo chủ định; khuyến khích để trẻ nhận ra những thay đổi ở nhiều hình thức,
không gian, địa điểm khác nhau; quan sát các chi tiết cơ bản, các mối liên hệ
giữa các chi tiết đó; hướng dẫn trẻ SL dựa trên mối liên hệ về không gian,
thời gian, nhân-quả, mối quan hệ có tính chất bắc cầu; định ra khoảng thời
gian giới hạn để cho trẻ quan sát; hướng dẫn trẻ vận dụng những điều quan
sát được để trả lời cho câu hỏi và biểu đạt SL bằng ngôn ngữ nói.

17


3.2.2.2. Biện pháp tăng cường sử dụng tình huống có vấn đề
Biện pháp này khuyến khích trẻ SL theo các cách khác nhau; bước đầu
biết phân tích, đánh giá, giải quyết tình huống có vấn đề từ đó đưa ra các kết
luận phù hợp thông qua các bước sau:
Bước 1: Lựa chọn các tình huống có vấn đề: GV khuyến khích trẻ đưa ra,
tự phát hiện hoặc tìm kiếm và tận dụng tình huống có vấn đề nảy sinh.
Bước 2: Thoả thuận cách giải quyết tình huống: GV cho trẻ thảo luận và
đề xuất cách giải quyết vấn đề. Tuỳ theo từng tình huống cụ thể, hình thức
thảo luận có thể khác nhau và trẻ cùng GV quyết định phương án giải quyết.
Bước 3: Tổ chức cho trẻ giải quyết tình huống theo các cách khác nhau:

GV khuyến khích, tạo cơ hội cho mọi trẻ được tham gia giải quyết tình
huống; thường xuyên trò chuyện, gợi mở bằng các câu hỏi và khuyến khích
trẻ trả lời; giúp trẻ tạo ra sự kết nối giữa những trải nghiệm cũ và mới.
Bước 4: GV khái quát kết quả giải quyết tình huống: GV khái quát lại quá
trình giải quyết tình huống và mở ra cho trẻ những hướng giải quyết mới (nếu có).
3.2.2.3. Biện pháp tăng cường sử dụng thí nghiệm khoa học đơn giản
Biện pháp này giúp trẻ được trải nghiệm thực tiễn để xây dựng các tiền
đề SL chính xác, lập luận chặt chẽ và kết luận phù hợp theo các bước sau:
Bước 1: Lựa chọn thí nghiệm: Lựa chọn thí nghiệm phù hợp với vốn kinh
nghiệm và hứng thú của trẻ có tính đến điều kiện về đồ dùng thí nghiệm.
Bước 2: Chuẩn bị các điều kiện để tiến hành thí nghiệm: Chuẩn bị đồ
dùng thí nghiệm, đối tượng thí nghiệm, thời gian, vị trí thực hiện theo từng
nội dung HĐ KPKH cụ thể: kính lúp, cân, nam châm, cát, nước, tranh ảnh,
mô hình, một số loài cây, các bộ sưu tầm của trẻ, nhiệt kế đo nhiệt độ,...
Bước 3: Tổ chức thực hiện thí nghiệm: GV khuyến khích trẻ nhận biết
mục tiêu, nhiệm vụ của thí nghiệm: Đối với thí nghiệm có kết quả ngay, GV
thực hiện chậm rãi từng bước để trẻ quan sát và so sánh kết quả thí nghiệm
với kết quả ban đầu; Đối với những thí nghiệm không có kết quả ngay, GV
cùng với trẻ thực hiện phần đầu thí nghiệm và hướng dẫn trẻ lưu lại kết quả
dưới hình thức vẽ tranh, đánh dấu bằng biểu đồ... Với các thí nghiệm đơn
giản, GV khuyến khích trẻ quan sát, xem xét, thảo luận và giải thích theo suy
nghĩ. Với các thí nghiệm khó hơn, GV hướng dẫn trẻ tìm ra kết luận, hướng
dẫn trẻ biểu đạt kết quả thí nghiệm bằng lời nói và chính xác hóa giúp trẻ.
3.2.2.4. Biện pháp tăng cường sử dụng các dự án khám phá khoa học
Biện pháp này giúp trẻ được trải nghiệm sâu hơn về các đối tượng gần
gũi; biết cách phát triển KNSL cho trẻ qua các dự án KPKH vui vẻ, phù hợp
với điều kiện thực tế của trẻ, của trường, lớp theo các bước sau:
Bước 1: Mở dự án: Trẻ lựa chọn dự án và giải quyết các vấn đề thuộc dự
án KPKH. GV hỗ trợ và điều chỉnh để dự án phù hợp với trẻ và các điều kiện
khác; khuyến khích trẻ tích cực thảo luận, chủ động đề xuất ý tưởng; giúp trẻ

18


có cơ hội giải quyết vấn đề, SL và phỏng đoán về những kết quả có thể đạt
được khi kết thúc dự án. Mục tiêu của dự án được xác định dựa vào hiểu biết,
hứng thú và thực tế mang tính thời sự tại thời điểm diễn ra; hướng dẫn trẻ xây
dựng mạng hoạt động cho các giai đoạn kế tiếp của dự án. Mỗi giai đoạn có
những công việc cụ thể được ưu tiên để trẻ thực hiện.
Bước 2: Phát triển dự án: Sau khi đã lựa chọn được dự án KPKH, GV tổ
chức cho trẻ được trải nghiệm thực tế. Trong các dự án KPKH cần có sự
phân chia rõ rệt các yêu cầu giữa trẻ với trẻ, trẻ với GV. GV hướng dẫn trẻ
thực hiện các HĐ trao đổi, thảo luận, tham quan, dã ngoại để trẻ tăng cường
vốn kiến thức, xây dựng tiền đề. Hướng dẫn trẻ tìm ra sự liên kết giữa các
kiến thức đã biết với kiến thức chưa biết; phát hiện và tận dụng những tình
huống nảy sinh, tạo cơ hội và thời gian để trẻ SL, kết quả hoặc sản phẩm của
mỗi dự án cần được cá nhân hoặc nhóm nhỏ thể hiện một cách mạch lạc.
Bước 3: Tổng kết dự án: Mỗi HĐ của dự án đều có những sản phẩm nhất
định có thể hữu hình hoặc vô hình. GV cần cho trẻ hiểu được ứng dụng của dự
án trong cuộc sống và tuyên truyền mở rộng dự án hữu ích trong cộng đồng.
3.2.2.5. Biện pháp tăng cường sử dụng trò chơi học tập
Biện pháp này nhằm củng cố tiền đề SL một cách tự nhiên, vui vẻ. Do
đó, trò chơi thường được tổ chức vào thời điểm cuối HĐ KPKH.
Giáo viên và trẻ cùng tìm kiếm và lựa chọn các trò chơi học tập đòi hỏi
trẻ thể hiện những kĩ năng, kiến thức đã biết để tham gia hiệu quả. Tùy thuộc
vào số lượng trẻ và các điều kiện khác như: mục đích, nội dung KNSL...mà
GV lựa chọn và tổ chức cho trẻ chơi KPKH một cách linh hoạt dưới hình
thức cá nhân, nhóm lớn, nhóm nhỏ và có sự phối hợp linh hoạt trò chơi tĩnhđộng, ngắn-dài...GV hướng dẫn trẻ huy động các giác quan vào quá trình
chơi; khuyến khích trẻ nói lên suy nghĩ và chính xác hóa giúp trẻ.
Các nhóm BP nêu trên có mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau, trong đó

nhóm biện pháp 1 là điều kiện để thực hiện nhóm biện pháp 2 và nhóm biện
pháp 2 tác động để điều chỉnh nhóm biện pháp 1. Để có thể thực hiện hiệu quả
các biện pháp trên cần có sự quản lí, chỉ đạo phù hợp, đội ngũ giáo viên mầm
non đảm bảo về năng lực và cơ sở vật chất, đồ dùng, trang thiết bị phù hợp.
Kết luận chương 3
Phát triển KNSL của trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH là một quá trình
lâu dài đòi hỏi phải có sự khéo léo trong cách thức tổ chức và đảm bảo được
các điều kiện về năng lực của GV, về số lượng trẻ, về cơ sở vật chất và sự
phối hợp của phụ huynh. Để thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ này GV có thể
sử dụng một hoặc kết hợp nhiều biện pháp nêu trên tùy thuộc và mục đích
của hoạt động một cách linh hoạt, không nhất thiết phải áp dụng tất cả các
biện pháp trong một hoạt động.
19


CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
4.1. Khái quát về tổ chức thực nghiệm
4.1.1. Mục đích thực nghiệm: Kiểm chứng tính khả thi, tính hiệu quả của
các biện pháp phát triển KNSL qua HĐ KPKH cho trẻ MG 5 - 6 tuổi đã được
đề xuất và kiểm chứng tính đúng đắn của giả thuyết khoa học của đề tài.
4.1.2. Nội dung thực nghiệm: Thực nghiệm 02 nhóm BP đã đề xuất nhằm
phát triển KNSL cho trẻ MG 5 – 6 tuổi qua HĐ KPKH; Các BP đã đề xuất
được TN thông qua việc tổ chức HĐ KPKH cho trẻ MG 5-6 tuổi, trên hoạt
động học và HĐ chơi KPKH theo chế độ sinh hoạt hằng ngày của trẻ.
4.1.3. Đối tượng, thời gian: TN vòng 1: 15 trẻ ở trường MN Hồ Tùng Mậu
vào tháng 5 năm 2018 nhằm thăm dò tính phù hợp của các biện pháp phát
triển KNSL cho trẻ MG 5-6 tuổi qua HĐ KPKH; TN vòng 2: 60 trẻ thuộc 2
nhóm MG 5-6 tuổi ở trường MN thực nghiệm Hoa Hồng và trường MN Di
Trạch từ tháng 9/2018 đến tháng 12/2018.
4.1.4. Phương pháp thực nghiệm

Thực nghiệm sư phạm được tiến hành qua hai vòng như đã nêu. Kết thúc mỗi
vòng TN, tiến hành kiểm tra kết quả của nhóm TN và nhóm ĐC với cùng tiêu
chí, bài tập. Các nhóm ĐC được tiến hành bình thường theo kế hoạch của nhà
trường. Các nhóm TN được thực hiện theo các BP đã đề xuất ở chương 3.
4.1.5. Quy trình và yêu cầu thực nghiệm
4.1.5.1. Quy trình thực nghiệm
a. Giai đoạn 1, gồm 3 bước:
- Bước 1: Lựa chọn đối tượng thực nghiệm và đối chứng;
- Bước 2: Lựa chọn hoạt động KPKH để tiến hành thực nghiệm;
- Bước 3: Xây dựng kế hoạch tổ chức TN và bồi dưỡng GV
b. Giai đoạn 2, gồm 2 bước:
- Bước 1: Đo đầu vào KNSL của trẻ trước TN;
- Bước 2: Tổ chức triển khai các hoạt động theo kế hoạch TN
4.1.5.2. Yêu cầu thực nghiệm
Các lớp TN và ĐC đều có điều kiện tương đương nhau: Về số trẻ; mức
độ phát triển KNSL cho trẻ qua HĐ KPKH; trình độ, thâm niên công tác của
GV; điều kiện cơ sở vật chất, đồ dùng, thiết bị; chương trình GDMN hiện
hành; bồi dưỡng GVMN làm TN để GV nắm được mục đích, nội dung, cách
thức tiến hành TN; chuẩn bị các điều kiện cần thiết cho TN.
4.1.6. Cách đánh giá kết quả thực nghiệm
- Tiêu chí và thang đánh giá: Sử dụng tiêu chí và thang đánh giá ở mục 2.1.6.
- Công cụ đánh giá là bài tập đo mức độ biểu hiện KNSL của trẻ trước
và sau TN. Quá trình TN, luôn quan sát sự biểu hiện KNSL của trẻ MG 5-6
tuổi và trao đổi với GV về cách thức, quy trình TN. Ghi chép biên bản TN,
những biểu hiện KNSL của trẻ: Về mặt định tính (quan sát, ghi chép, phân
tích, đánh giá kết quả biểu hiện KNSL của trẻ MG 5-6 tuổi. So sánh kết quả
20


ghi chép những SL của trẻ đưa ra trước và sau TN; về mặt định lượng (kết

quả đo trước và sau TN đã lượng hóa được nhập trên phần mềm Excel, và
xuất sang phần mềm SPSS. Với các kiểm định so sánh điểm trung bình hoặc
so sánh tỷ lệ % mức độ biểu hiện KNSL trẻ giữa các nhóm TN và ĐC đạt
được, tính trung bình cộng của các biểu hiện KNSL ở trẻ MG 5-6 tuổi, độ
lệch chuẩn và kiểm tra độ tin cậy của các giá trị trên phần mềm SPSS).
4.2. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm
4.2.1. Phân tích kết quả thực nghiệm về mặt định lượng
4.2.1.1. Kết quả thực nghiệm sư phạm vòng 1
a. Kết quả đo trước thực nghiệm sư phạm vòng 1
Trước khi tiến hành TN theo quy trình đã đề xuất, tiến hành khảo sát
trước TN KNSL của trẻ MG 5-6 tuổi qua đánh giá của GV bằng hệ thống
phiếu hỏi. Kết quả cho thấy, hầu hết các biểu hiện KNSL của trẻ đạt được ở
mức độ trung bình và yếu. Giữa nhóm TN và nhóm ĐC không có sự khác
biệt nhiều.
b. Kết quả đo sau thực nghiệm sư phạm vòng 1
Các HĐ KPKH được thực hiện theo nguyên tắc chú trọng đến hứng thú
hoạt động của trẻ. HĐ KPKH được lựa chọn là HĐ “Khám phá quả trứng”;
Ở nhóm ĐC, đa số trẻ không có sự tiến bộ rõ rệt, thể hiện ở điểm số trẻ đạt
mức yếu trước thời gian tiến hành TN không được cải thiện, mức độ khá đạt
được còn chưa nhiều, mức độ tốt rất ít, những hạn chế trong SL của trẻ chưa
được khắc phục. Ở nhóm TN, kết quả TN thăm dò cho thấy KNSL của trẻ
trong HĐ KPKH có xu hướng tăng hơn so với trước TN. Đặc biệt, kết quả
quan sát cho thấy số trẻ mạnh dạn đưa ra các suy nghĩ của mình tăng lên và
với tốc độ nhanh hơn, trẻ có KNSL ở mức trung bình, yếu còn rất ít.
4.2.1.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm vòng 2
a. Kết quả đo trước thực nghiệm sư phạm vòng 2
Nhìn chung, đa số KNSL của trẻ đạt mức yếu, trung bình, số trẻ có biểu
hiện KNSL khá chưa nhiều; trẻ chưa biết xây dựng tiền đề SL, chưa mạnh
dạn đưa ra kết luận về đối tượng. Kết quả tính điểm trung bình cho thấy giữa
nhóm TN và nhóm ĐC không có sự chênh lệch.

b. Kết quả đo sau thực nghiệm sư phạm vòng 2
Bảng 4. 1. So sánh KNSL của trẻ nhóm TN và nhóm ĐC trước và sau TN vòng 2
Nội dung

Nhóm

Mức độ cụ thể, trực quan, bên ĐC
ngoài đối tượng
TN

Trước Sau
Độ lệch
TNV2 TNV2 chuẩn SD
1.88
1.98 0.071
1.83
3.57 1.226

Bình phương
SD
0.005
1.502

Mức độ trừu tượng, bên trong ĐC
đối tượng
TN

1.60

1.68

0.059

0.003

1.68

3.37

1.190

1.417

ĐC

1.30

1.30

0.000

0.000

Đưa ra SL có tính logic

21


TN

1.28

2.70

1.002

1.003

ĐC

1.88

1.93

0.035

0.001

TN

1.95

3.27

0.931

0.867

ĐC

1.58

1.63

0.035

0.001

TN

1.67

3.28

1.143

1.307

Phát hiện quy tắc và sắp xếp ĐC
theo quy tắc
TN

1.97

2.00

0.024

0.001

1.98

3.52

1.084

1.176

Biểu đạt SL bằng ngôn ngữ ĐC
nói hoặc cử chỉ, điệu bộ
TN

1.92

2.05

0.094

0.009

1.93

3.52

1.120

1.253

Mối quan hệ nhân - quả
Phân loại đối tượng

Kết quả đo sau TN cho thấy có sự khác biệt rõ ràng trong sự biểu hiện
KNSL của trẻ giữa nhóm TN và nhóm ĐC. Ở nhóm TN trẻ chủ yếu đạt ở
mức tốt, khá không còn trẻ nào ở mức yếu; trẻ có biểu hiện tiến bộ rõ rệt và
tương đối đồng đều. Trong khi đó trẻ ở nhóm ĐC phần lớn chỉ đạt mức trung
bình và vẫn còn nhiều trẻ ở mức yếu.
So sánh điểm trung bình của trẻ MG 5-6 tuổi trước và sau TNSP vòng 2
theo biểu đồ dưới đây:

Biểu đồ 4.1. So sánh điểm trung bình kết quả đo trẻ trước và sau TNSP vòng 2
Kết quả biểu đồ trên cho thấy ở nhóm ĐC và nhóm TN sau TN có độ
chênh lệch rõ nét; trẻ nhóm ĐC có kết quả tăng lên song không nhiều và
không đồng đều, thậm chí có chỉ số không tăng (chỉ số 1.1) trong khi trẻ ở
nhóm TN đều đạt kết quả cao hơn rõ rệt.
- Kết quả thực hiện các bài tập đo sau TN của trẻ ở lớp TN
So với trước TN, kết quả thực hiện các bài tập của trẻ ở lớp TN đã có
những bước tiến rõ rệt. Đa số trẻ đều có thể đưa ra SL của mình. VD: Ở bài
tập 6: khi yêu cầu trẻ SL qua xúc giác thì kết quả thu được rất cao với 100 %
trẻ đều có thể SL chính xác.

22


4.2.2. Phân tích kết quả thực nghiệm về mặt định tính
* Kết quả trao đổi trực tiếp GVMN đã cho thấy các BP được đề xuất là phù
hợp, có tính khả thi và tác động tích cực đối với KNSL của trẻ MG 5-6 tuổi.
* Đánh giá qua quan sát: Kết quả TNSP đã cho thấy các biểu hiện KNSL của
trẻ ở nhóm ĐC không ổn định, không đồng đều và chưa có sự tiến bộ rõ rệt
so với thời gian trước TN. Trẻ nhóm TN xây dựng được các tiền đề SL, mạnh
dạn, chủ động hơn trong việc đưa ra các SL của riêng mình theo lối diễn dịch

và quy nạp. Trẻ thực hiện các bài tập đo với tốc độ nhanh hơn và đạt kết quả
cao hơn trước TN.
* Kết quả quan sát trường hợp trong suốt quá trình nghiên cứu cho thấy ở
những trẻ này có sự tăng lên đáng kể về số lượng và chất lượng các tiền đề,
lập luận và kết luận. Tính logic, tính phù hợp của các kết luận cũng có những
điểm tiến bộ rõ rệt.
Kết luận chương 4
Kết quả đo trước TN cho thấy KNSL của trẻ ở cả 2 nhóm TN và ĐC là
tương đương nhau. Phần lớn KNSL của trẻ ở mức độ trung bình và yếu. Sau
TN, mức độ phát triển KNSL của trẻ nhóm TN cao hơn nhóm ĐC. Trẻ ở
nhóm TN thể hiện rõ tính tích cực, chủ động và mạnh dạn, tự tin trong việc
đưa ra SL. Kết quả của 2 vòng TN đã khẳng định tính khả thi và hiệu quả của
các biện pháp phát triển KNSL của trẻ MG 5-6 tuổi đã được đề xuất, đồng
thời chứng minh giả thuyết khoa học đã đưa ra là đúng.

23