Luận Văn Quản lý di tích lịch sử - văn hoá đền - chùa thái, xã Trấn Dương, huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng

TR

NGă

B ăGIÁOăD CăVÀă ÀOăT O
IăH CăS ăPH MăNGH ăTHU TăTRUNGă

NGUY NăTH ăPH

NGăNG C

QU NăLụăDIăTệCHăL CHăS

- V NăHOÁ

N - CHỐAăTHÁI,ăXĩăTR NăD

NG,

HUY NăV NHăB O,ăTHĨNHăPH ăH IăPHọNG

LU NăV NăTH CăS ăQU NăLụăV NăHịA
Khóaă5ă(2016 - 2018)

HƠăN i,ă2019

NG


TR

B ăGIÁOăD CăVÀă ÀOăT O
IăH CăS ăPH MăNGH ăTHU TăTRUNGă

NGă

NGUY NăTH ăPH

NGăNG C

QU NăLụăDIăTệCHăL CHăS

- V NăHOÁ

N - CHỐAăTHÁI,ăXĩăTR NăD

NG,

HUY NăV NHăB O,ăTHĨNHăPH ăH IăPHọNG

LU NăV NăTH CăS
ChuyênăngƠnh:ăQu nălýăv năhóa
Mưăs :ă8319042

Ng

iăh

ngăd năkhoaăh c:ăGS.TS.ăBùiăQuangăThanh

HƠăN i,ă2019

NG


L IăCAMă OAN
Tôiăxinăcamăđoanăđ ătàiă“Qu nălýădiătíchădiătíchăl chăs - v năhoáă
đ n - chùaă Thái,ă xưă Tr nă D

ng,ă huy nă V nhă B o,ă thƠnhă ph ă H iă

Phòng" làăcôngătrìnhănghiênăc uăc aăriêngătôi.ă

ătàiănàyăng

côngăb ăvàăkhôngătrùngăl păv i đ ătàiănàoăđưăđ

căcôngăb .ăM tăs ăthôngă

tină liênă quan,ă s ă li uă vàă tríchă d nă đ uă đ

iăvi tăch aă

că ghiă rõă t iă ph nă tàiă li uă thamă

kh oăvàăph ăl cătrongălu năv n.
Tôiăxinăch uătráchănhi măhoànătoànăv ăl iăcamăđoanănày.ă
Hà N i, ngày tháng n m 2019
Tácăgi

Nguy n Th Ph

ng Ng c


DANHăM CăCH ăVI TăT T
BQL DT:

Banăqu nălỦ diătích

BQLDT&DLTC:

Banăqu nălỦădiătíchăvàădanhălamăth ngăc nh

BTC:

Banăt ăch c

DLTC:

Danh lam th ng c nh

DSVH:

Diăs năv năhóa

Nxb:

Nhàăxu tăb nă

QLNN:

Qu nălỦănhàăn

UBND:

U ăbanănhânădân

VH&TT:

V năhoáăvàăThôngătin

VH, TT& DL:

V năhoá,ăTh ăthaoăvàăDuăl ch

XHH:

Xưăh iăhóa

c


M CăL C
M ă
Ch

U ......................................................................................................... 1
ng 1: KHÁIăQUÁTăCHUNGăV ăDIăTệCHăL CHăS ăV NăHOÁ

VÀăDIăTệCHă

Nă- CHÙAăTHÁI ................................................................. 8

1.1.ăCácăkháiăni m ........................................................................................... 8
1.1.1.ăDiăs năv năhoá ....................................................................................... 8
1.1.2. Qu nălỦădiăs năv năhoá ........................................................................ 16
1.1.3.ăQu nălỦădiătíchăl chăs ăv năhoá ........................................................... 17
1.1.4.ăB oăt n,ăphátăhuy,ăm iăquanăh ăgi aăb oăt năvàăphátăhuyăgiáătr ădiă
s năv năhóa .................................................................................................... 18
1.2.ăM tăs ăv năb năc aăTrungă

ngăvàăđ aăph

ngăv ăqu nălỦădiătíchăl chă

s ăv năhoá...................................................................................................... 20
1.2.1.ăCh ătr

ng,ăđ

ngăl i,ăchínhăsáchăc aă

ngăvàăNhàăn

c ................ 20

1.2.2.ăCh ătr ng,ăchínhăsáchăc aăthànhăph ăH iăPhòngăvàăhuy năV nhăB o...... 25
1.3.ăT ngăquanăv ădiătíchăl chăs ă- v năhoáăđ n - chùaăThái. ........................ 30
1.3.1.ăKháiăquátăv ăxưăTr năD ng,ăhuy năV nhăB o,ăthànhăph ăH iăPhòng ...... 30
1.3.2.ăT ngăquanăv ăh ăth ngădiătíchăđ nă- chùaăThái................................... 35

1.3.3.ăGiáătr ăv năhoáă- l chăs ăc aădiătíchăđ nă- chùaăThái ........................... 39
1.3.4.ăVaiătròăc aăqu nălỦădiătíchăđ nă- chùaăTháiăđ iăv iăđ iăs ngăc ngăđ ng .... 43
Ti uăk t .......................................................................................................... 45
Ch

ngă2: TH CăTR NGăQU NăLụăDIăTệCHă

Nă- CHÙAăTHÁI...... 46

2.1.ăC ăc uăt ăch c,ăch căn ngănhi măv ăc aăh ăth ngăqu nălỦădiătíchăđ năchùaăThái ....................................................................................................... 46
2.1.1. Phânăc păqu nălỦăvàăc ăc uăt ăch c ................................................... 46
2.1.2.ăV ătríăch căn ng,ănhi măv ăc aăBanăqu nălỦădiătíchăxưăTr năD

ng .. 52

2.1.3.ăC ăch ăph iăh păqu nălỦ ..................................................................... 56
2.2.ăCôngătácăqu nălỦădiătíchăđ nă- chùaăThái ............................................... 56
2.2.1.ăCôngătácăs uăt m,ănghiênăc u ............................................................. 56
2.2.2.ăCôngătácătuyênătruy n,ăt păhu n,ăph ăbi nătrongănhânădânăv ăgiáătr ă
c aădiătích,ănh ngăquyăđ nhăv ăb oăv ădiătích ............................................... 59


2.2.3.ăQu nălỦăb oăv ădiătích ......................................................................... 66
2.2.4.ăQu nălỦătuăb ,ătônăt oădiătích ............................................................... 67
2.2.5.ăCôngătácăt ăch căqu nălỦăl ăh i........................................................... 70
2.2.6.ăQu nălỦăngu nătàiăchính ...................................................................... 72
2.2.7.ăCôngătácăthanhătra,ăki mătraăvàăx ălỦăviăph m .................................... 74
2.2.8.ăVaiătròăc aăc ngăđ ngătrongăvi căqu nălỦ,ăb oăv ,ăt ăch căl ăăăh iă
trongădiătích ................................................................................................... 75
2.3.ăM tăs ăk tăqu ăvàăh năch ătrongăcôngătácăqu nălỦădiătích ...................... 76

2.3.1.ăK tăqu ăđ tăđ

c ................................................................................. 76

2.3.2.ăH năch ................................................................................................ 79
Ti uăk t .......................................................................................................... 81
Ch

ngă3: GI IăPHÁPăNÂNGăCAOăHI UăQU ăQU NăLụăDIăTệCH

L CHăS ă- V NăHOÁă

Nă- CHÙAăTHÁI ............................................... 82

3.1.ăM tăs ăv năđ ăđ tăraătrongăcôngătácăqu nălỦădiătíchăhi nănay. ............... 82
3.2.ăM tăs ăgi iăphápăqu nălỦădiătíchăđ n-chùaăThái..................................... 87
3.2.1.ăHoànăthi năb máyăqu nălỦ,ănângăcaoăn ngăl căvàătrìnhăđ ăchuyênă
mônăchoăđ iăng ăqu nălỦ. .............................................................................. 87
3.2.2.ă

yăm nhăvi căgiáoăd c,ătuyênătruy n,ănh mănângăcaoănh năth căc aă

c ngăđ ngăv ăb oăv ,ăphátăhuyăgiáătr ădiătích. ............................................... 89
3.2.3.ăQu nălỦădiăs năv năhóaăv tăth ............................................................ 91
3.2.4.

yăm nhăxưăh iăhóa diătích. .............................................................. 92

3.2.5.ăThanhătra,ăki mătra .............................................................................. 94
3.2.6. Phátăhuy giáătr ăc aădiătíchăg năv iăho tăđ ngăduăl ch ........................ 95

Ti uăk t .......................................................................................................... 97
K TăLU N ................................................................................................... 98
TÀIăLI UăTHAMăKH O ........................................................................... 101
PH ăL C.................................................................................................. . 106


1
1.ăLýădoăch năđ ătƠi

M ă

U

L chăs ăđưăđ ăl iăchoădânăt cătaănhi uădiăs năquỦ,ăđóălàăngu năt ăli uă
minhă ch ngă s ngă đ ngă choă quáă trìnhă laoă đ ngă sángă t o,ă chinhă ph că t ă
nhiênă vàă ch ngă gi că ngo iă xâmă trongă su tă chi uă dàiă d ngă n
n

c vàă gi ă

c.ăVìăv y,ădiăs năv năhoáălàătàiăs năvôăgiáăc aădânăt c,ătr ăthànhăb ăph nă

quanătr ngăh păthànhăc aăn năv năhoáăVi tăNam.
H ă th ngă cácă diă tíchă l chă s ă v nă hoá,ă danhă lamă th ngă c nhă ă Vi tă
Namăvôăcùngăphongăphú,ăv iăhàngăngànăđình,ăchùa,ămi u,ăđ n,ăl ngăt m,ă
tháp,ăc nhăquanăthiênănhiên...ănhi uădiătích,ăc nhăquanăđ

cănh căđ nănh ă

ni măt ăhàoădânăt c,ănh ăđ năHùngă(PhúăTh ),ăthànhăC ăLoa,ăthànhăTh ngă

Long,ă chùaă H

ngă (Hàă N i),ă Yênă T ă (Qu ngă Ninh),ă chùaă Hàng,ă đìnhă

Kênh,ăđ năNghèă(H iăPhòng),ăkhuăduăl chă

ăS n,ăđ oăCátăBà,ăTràngăKênh

(H iă Phòng),ă V nhă H ă Longă (Qu ngă Ninh)...ă M iă côngă trìnhă diă tích,ă danhă
th ngănh ănh ngăviênăng căquỦăđ

căk tătinhăt ăkh iăócăbànătayătàiăhoaăc aă

chaăôngăvàăthiênănhiênăbanăt ng,ăhìnhăthànhănênănh ngăgiáătr ăth măsâuăvào
tâmăh n,ămáuăth tăbaoăth ăh ăcháuăcon,ăt oănênăb năs căv năhoáăc aădânăt că
Vi tăNam.
H iă Phòngă làă m tă đ aă danhă m iă có,ă nh ngă l chă s ă conă ng

iă H iă

Phòngă thìă đưă cóă t ă r tă lâuă (quaă vi că khaiă qu tă m ă c ă Vánă thuy nă ă Tràngă
Kênh - Minhă

c - Th yăNguyênăđưăminhăch ngăđi uăđó),ănh ngădiăv tăc ă

nh ă Muôiă đ ng,ă Th pă đ ng,ă Tr ngă đ ngă Vi tă Khê,ă nh ngă khuyênă tai,ă h tă
chu i,ăvòngătayăb ngăđáăquỦăNêphêratănhi uămàuăs căl ngăl yă ăTràngăKênh
đ uădoăchaăôngăng

iăH iăPhòngălàmăra.ă H iăPhòngăcònăđ

thànhăph C ngămangănhi uăd uă năl chăs ,ăđ aădanhăđ

căbi tăđ năb iă

căthiênănhiênă uăđưiă

phúăchoănh ngădanhăth ng,ăc nhăquanăn iăti ngănh ăkhuădanhălamăth ngăc nhă
ăS n,ăkhuănúiăVoi - AnăLưo,ăKhuădiătíchăTràngăKênh - B chă

ng,ăCátăBà -

CátăH iầăth tăk ăv ,ăhòaăh păt oăthànhăb cătranhăth yăm căvôăcùngăđ p.


2
Huy nă V nhă B oă n mă ă phíaă ôngă Namă thànhă ph ă H iă Phòng,ă làă
m tă huy nă cóă b ă dàyă truy nă th ngă v nă hoáă l chă s ,ă n iă đâyă cònă l uă gi ă
nhi uă diă s nă v nă hoáă v tă th ă vàă phiă v tă th .ă Riêngă h ă th ngă diă tíchă c aă
huy năV nhăB oăđưăđ

căx păh ng,ăđ nănayăcóă01ădiătíchăl chăs ăQu căgiaă

đ căbi t,ă21ădiătíchăl chăs ăv năhoáăc păQu căgiaăvàă67ădiătíchăl chăs - v nă
hoáăc păthànhăph .ăTrongănhi uăn măqua,ăvi căkh oăsát,ăth ngăkê,ăđi uătraă
hi nătr ng,ătuăb ,ătônăt oăcácădiătíchăl chăs ăđ
côngătácăqu nălỦăNhàăn
t ngăc

căhuy năV nhăB oăquanătâm,ă

căv ăb oăt năvàăphátăhuyăcácăgiáătr ădiătíchăđ

că

ng.ă
N măcáchătrungătâmăhuy năV nhăB oăkho ngă13ăkmăv ă phíaă ôngă

Nam,ă xưă Tr nă D

ngă x aă kiaă khôngă ch ăn iă ti ngă v iăngh tr ngă cóiăd tă

chi uămàăn iăđâyăcònăl uăgi ăđ
nh ă

cănhi uădiătíchăl chăs - v năhoá quỦăgiáă

n - ChùaăThái,ăChùaăQuangăLong,ăMi uă ...Trongănh ngăn măquaă

bênăc nhănh ngăvi căđưălàmăđ

căc aăđ aăph

ngăv ătuăb ,ătônăt oădiătíchă

thìăcôngătácăqu n lỦădiătíchăl chăs ăv năhoáăđ n - chùaăThái v năcònănh ngă
t năt iăvàăh năch ,ăch aăphùăh păv iăđi uăki năphátătri năc aăđ aăph
ch aăđ

ng,ă

căkhaiăthácăvàăphátăhuyăh tăgiáătr ăc aădiătích.ăBênăc nhăđóădiătíchă

đ n - chùaăThái,ăxưăTr năD

ng khôngăch ălàădiătíchăl chăs ăv năhoáălâuăđ iă

liênăquanăđ nătruy năth ngăđ uătranhăc aăng

iădânăđ aăph

ng,ăc aăng

iă

dânăhuy năV nhăB oămàăcònălàăn iăg năv iătênătu iăc aădanhănhânăv năhoá
- Tr ngăTrìnhăNguy năB nhăKhiêm,ăđâyălàăh

ngăđ ănghiênăc u,ăphátăhuyă

giáătr ăc aădiătích,ăliênăk tăv iăkhuăDiătíchăTr ngăTrìnhăNguy năB nhăKhiêmă
t iă thônă Trungă Am,ă xưă LỦă H că đ ă phátă tri nă tuaă duă l chă c ngă đ ngă c aă
huy nănhàătrongănh ngăn măt i.ăVìăv yătrênăđâyălàălỦădoăđ ătôiăl aăch năđ ă
tàiă“Qu n lý di tích l ch s - v n hoá đ n - chùa Thái, xã Tr n D

ng,

huy n V nh B o, thành ph H i Phòng” đ ălàmălu năv năt tănghi păcaoă
h căchuyênăngànhăQu nălỦăv năhoáăt iătr
Trungă

ng.

ngă

iăh căS ăph măNgh ăthu tă


3
2.ăTìnhăhìnhănghiênăc u
2.1. Các nghiên c u liên quan đ n di tích
Trongă nh ngă n mă g nă đây đưă cóă m tă s ă tácă gi ă ă thànhă ph ă H i
Phòngănghiênăc uăv ăv năđ ăqu nălỦădiătíchănh ătácăgi ăPh măTh ăSo năv iă
lu năv năQu n lý di tích

n th Tr ng Trình Nguy n B nh Khiêm, xã Lý

H c, huy n V nh B o;ătácăgi ăPh măNg că i păv iălu năv nă“ăB oăt năvàă
phátăhuyăgiáătr ăv năhoáăv tăth ăc aăH iăPhòng”... ítănhi uăcácălu năv nănàyă
đưă đ ă c pă đ nă vi că nângă caoă hi uă qu ă trongă côngă tácă qu nă lỦă diă tíchă nóiă
chungăvàăqu nălỦădiătích l chăs ăv năhoáănóiăriêng.
2.2. Các nghiên c u liên quan đ n di tích đ n - chùa Thái, xã Tr n
D

ng, huy n V nh B o
Trong nh ngă n mă qua đưă cóă nhi uă tácă gi ă cóă nh ngă bàiă vi t v ă diă

tíchă l chă s ă v nă hoáă đ n - chùaă Thái,ă xưă Tr nă D
thànhăph ăH iăPhòngăđ

ng,ă huy nă V nhă B o,ă

căđ ăc păđ nătrongăcácătàiăli u:

a chí H i Phòng c aăH iăđ ngăl chăs ăH iăPhòngă(1994),ăđâyălàăcu nă
sáchădoănhómătácăgi ăđưănghiênăc uăvàăgi iăthi uăkháiăquátănh ngăgiáătr ăv nă
hóa,ăgiáătr ăl chăs ăhìnhăthànhănênăm nhăđ tăvàăconăng

iăH iăPhòng [30].

H i Phòng Di tích - Danh th ng x p h ng Qu c gia (S ă V nă hóa,ă
Th ăthaoăvàăDuăl ch - H iăPhòng)ăđưăđ ăc pănh ng giáătr ăl chăs ,ăcácăcôngă
trìnhăki nătrúcăđ căs căcùngăc nhăquanăthiênănhiênăvàăcácădanhăth ngăc aă
thànhăph ăđưăđ

căx păh ngăc păqu căgia [42].

H i Phòng di tích l ch s v n hóa c aă tácă gi ă Tr nhă Minhă Hiênă
(1993).ă âyălàăcu năsáchămàătácăgi ăđưăđiăsâuăvàoăvi cănghiênăc uănh ngă
côngătrìnhăv năhóa,ănh ngădiătichăl chăs ăv năhóaătiêuăbi uăc aăthànhăph ă
H iă Phòngăg nă li năv iă đ iăs ngă c ngă nh ă sinhăho tătinhăth nă c aă ng

iă

dânăthànhăph [26].
Du l ch v n hóa H i Phòng - Tr năPh

ng,ăNxb H iăPhòng - S ăV nă

hóa,ăTh ăthaoăvàăDuăl ch.ă âyălàăcôngătrìnhănghiênăc uăc aătácăgi ăđưăt pă

4
trungăvàoănghiênăc uăcácăgiáătr ăv năhóaăv tăth ăvàăphiăv tăth ătiêuăbi uăc aă
thànhăph ăH iăPhòng [37];
L h i truy n th ng tiêu bi u c a H i Phòng,ă tácă gi ă Tr nhă Minhă
Hiên, Nxb H iăPhòng - 2006.ăTácăgi ăđưănghiênăc u,ăkh oăsát,ăđánhăgiáăvàă
th ngăkêăcácăl ăh iătruy năth ngăc aăH iăPhòng,ăthôngăquaăđóăb năđ căs ăhi uă
bi tăthêmăv ătruy năth ngăv năhóaăc ngănh ăcácăsinhăho tăv năhóaăt iăcácăl ă
h iăc ngăđ ngăt iăcácăđ aăph

ngătrênăđ aăbànăthànhăph ăH iăPhòng [26];

V nh B o, di tích l ch s v n hóa Qu c gia - Phòngă V nă hóaă vàă
Thôngătinăhuy năV nhăB o - 2015,ăcu năsáchăgi iăthi uăn iădungăv ăgiáătr ă
l chăs ăc aă cácădiătíchăđ

căx păh ngăc păqu că giaăc aă huy năV nhăB o,ă

đ ngăth iăgi iăthi uăv truy năth ngăl chăs ,ăv năhóa,ăconăng

iăc aăm nhă

đ tăV nhăB o [35].
H i Phòng thành hoàng và l ph m c aătácăgi ăNgôă

ngăL i.ăNxbă

H iăPhòng -1997. N iădungămàătácăgi ăđưăth ăhi nătrongăcu năsáchălàănh ngă
nétăsinhăho tăv năhóa,ănh ngănhânăv tăl chăs ătiêuăbi uămàănhânădânăsuyătônălàă

ThànhăHoàngălàng,ălàăng

iăcóăcôngălaoătoăl nătrongăvi căkhaiăhóa,ăxâyăd ngă

nênă cácă làng,ă xưă trênă đ aă bànă thànhă ph .ă Cu nă sáchă cònă đ ă c pă đ nă cácă l ă
ph măth ăcúngăđ cătr ngăc aăng

iădânăcúngăt ătrongăl ăh i... [34].

H s di tích - PhòngăNghi păv ădiătích - B oăTàngăH iăPhòng;ăH
s ki m kê khoa h c Di v t, C v t Di tích x p h ng c p Qu c gia - B oă
TàngăH iăPhòng;ăM t s di s n v n hóa tiêu bi u c a H i Phòng (t pă1)TrungătâmăKHXH&NVăH iăPhòng - 2001;ăTr năD
s ăv năhóaătiêuăbi u -

ng - Truy năth ngăl chă

ngă y - H ND -UBNDăxưăTr năD

ng;ă

Trongă cácă tàiă li uă trên,ă ítă nhi uă cácă tácă gi ă c ngă đưă nghiên c uă vàă
vi tăv ădiătíchăl chăs - v năhóaăđ n - chùaăThái,ăxưăTr năD

ng.ăTuyănhiênă

đ ănghiênăc uăv ăcôngătác qu nălỦădiătích đ n - chùaăThái thìăch aăcóăbàiă
vi tăho căcôngătrìnhănàoăđ ăc păđ năm tăcáchăc ăth ăvàăđiăsâuăvàoăn iădungă
tìmăhi uăvàănghiênăc u.ăVìăv y,ăđâyălàă m tătrongănh ngălỦădoămàătácăgi ă

5
ch năđ ătàiănày.ăTrongăquáătrìnhănghiênăc uătri năkhaiăđ ătài,ătácăgi ălu nă
v n s ăh căh i,ăti păthu,ăk ăth aăk tăqu ăc aăcácătácăgi ătr

căđ ăph căv ă

choăm cătiêuăvàănhi măv ăđ ăra.
3.ăM căđíchăvƠănhi măv ănghiênăc u
3.1. M c đích nghiên c u
Nghiênăc uăth cătr ng,ăđánhăgiáăk tăqu ăđ tăđ

căc ngănh ăh năch ă

vàăđ ăxu tăm tăs ăgi iăphápăc ăth ătrongăcôngătácăqu nălỦădiătíchăđ n - chùaă
Thái, xưăTr năD

ngăđ ăgópăph nănângăcaoăhi uăqu ăcôngătácăqu nălỦădiă

tíchăl chăs ăv năhoá.
3.2. Nhi m v nghiên c u
Lu năv năt pătrungăgi iăquy tăm tăs ăv năđ ăsau:
- Nghiênăc uăcácăv năđ ălỦălu năv ăqu nălỦădiăs nănóiăchungăvàăqu nă
lỦădiătíchăl chăs ăv năhoáănóiăriêng.
- Nghiênăc uătìnhăhìnhăđ căđi m,ăcácăgiáătr ătiêuăbi uăc aădiătíchăl chă
s - v năhoá đ n - chùaăThái, xưăTr năD

ng.

- Nghiênăc u,ătìmăhi uăth cătr ngăcôngătácăqu nălỦăc aădiătíchăl chăs ă
- v năhoá đ n - chùaăThái, xưăTr năD

ng.

- Nghiênăc uănh ngăy uăt ,ănh ngă nhăh
xưăh iăđ aăph
-

ng,ăc aăhuy n,ăc aăthànhăph ăt iăcôngătácăqu nălỦădiătích.

ăxu tăm tăs ăgi iăphápănh mănângăcaoăhi uăqu ăqu nălỦădiătíchă

l chăs - v năhoá đ n - chùa Thái,ăxưăTr năD
4.ă
4.1.

iăt
it

ngăc aătìnhăhìnhăkinhăt -

ng.

ngăvƠăph măviănghiênăc u
ng nghiên c u:

Lu năv năt pătrungăvàoăvi cănghiênăc uăcácăho tăđ ngăqu nălỦănhàă
n

căt iădiătíchăl chăs - v năhóaăđ n - chùaăThái hi nănay.

4.2. Ph m vi nghiên c u
- Ph m vi không gian:ăNghiênăc uătìnhăhìnhăqu nălỦ t iădiătíchăl chă
s - v năhoá đ n - chùaăThái,ăxưăTr năD

ng,ăhuy n V nhăB o,ăH iăPhòng.


6
- Ph m vi th i gian:ăTi năhànhăt ăn mă2009ăđ nănayă(vìăn mă2009ălàă
n mădiătíchăđ
chùaăThái đ
5.ăPh

cătrùngătu,ătônăt o,ătuăb l năđ uătiênăk ăt ăkhiădiătích đ n căcôngănh nădiătíchăl chăs - v năhóaăc păqu căgia).

ngăphápănghiênăc u
Dùngăcácăph
- Ph

ngăphápănghiênăc uăsau:

ngăpháp nghiênăc uătàiăli u:ăTácăgi ăs ăd ngănh ngătàiăli uă

cungăc păcóăliênăquanăđ năvi cănghiênăc u,ăt ăđóăt ngăh păl i nh mătìmăraă
nh ngăgiáătr ătiêuăbi uăc aădiătích,ătrênăc ăs ăđóăđ aăraăđ

cănh ngăỦăki nă

xácăth cănh tăv ăcôngătácăqu nălỦădiătíchăđ n - chùaăThái.
- Ph

ngă phápă thuă th pă thôngă tin:ă Thuă th pă cácă thôngă tină cóă liênă

quan đ nădiătíchăđ ăt ăđóăl aăch nănh ngăthôngătinăh uăíchănh tăđ ăph căv ă
choăquáătrìnhănghiênăc u vi tăLu năv n.
- Ph

ngăphápăkh oăsátăth căt :ăTrongăth iăgianătácăgi ăđiăth căt ăt iă

diătích s ăquanăsát,ăghiăchép,ăđi uătraăth cătr ngăcôngătácăqu nălỦ,ăch pă nhă
làmăt ăli uăminhăho .
- Ph

ngăphápăxưăh iăh c:ăTácăgi ăs ăd ngăph

ngăphápănàyăđ ăti nă

hànhă ph ngă v nă sâu,ă ghiă âm,ă ghiă chépă nh ngă thôngă tină thôngă quaă vi că
ph ngă v nă m tă s ă cánă b ă vàă đ iă di nă c ngă đ ngă đ aă ph

ng,ă đ ngă th iă

ch pănh ngăhìnhă nhătiêuăbi uăc aădiătích.ă
6.ăNh ngăđóngăgópăc aăLu năv n.
- Lu năv nălàmărõăm tăs ăv năđ ătrongăcôngătácăqu nălỦădiătíchăđ n chùaăThái, xưăTr năD

ng,ăhuy năV nhăB o,ăthànhăph ăH iăPhòng.

- Cungăc păm tăs ăgi iăphápămangătínhăc ăth ătrongăquáătrìnhăqu nă
lỦ,ăb oăv ăvàăphátăhuyăgiáătr ăc aădiătích.

- Lu năv năcóăth ălàmătàiăli uăthamăkh oăv ăcôngătácăqu nălỦădiătíchă
choăcácăđ năv ătrênăđ aăbànăhuy năV nhăB o,ăthànhăph ăH iăPhòng.


7
7.ăB ăc căc aăLu năv n
Ngoàiăph năM ăđ u,ăK tălu n,ăTàiăli uăthamăkh oăvàăPh ăl c,ăLu nă
v năk tăc uăthànhă03ăCh
Ch

ngă1: Kháiăquátăchungăv ădiătíchăl chăs ă- v năhoáăvàădiătíchăđ n

- chùaăThái, xưăTr năD
Ch
D

ng,ăc ăth ănh ăsau:
ng.

ngă 2: Th că tr ng qu nă lỦă diă tíchă đ n - chùaă Thái,ă xưă Tr nă

ng.
Ch

ngă3:ăGi i phápănângăcaoăhi uăqu qu nălỦădiătích l chăs ă- v nă

hóa đ n - chùaăThái,ăxưăTr năD

ng.

8
Ch

ngă1

KHÁIăQUÁTăCHUNGăV DIăTệCHăL CHăS ă- V NăHOÁ
VĨăDIăTệCH

N - CHỐAăTHÁI

1.1.ăCácăkháiăni m
1.1.1. Di s n v n hoá
Diăs năv năhoáă“làătàiăs năvôăgiá,ăg năk tăc ngăđ ngă dânăt c,ălàăc tă
lõiăc aăb năs cădânăt c,ăc ăs ăđ ăsángăt oănh ngăgiáătr ăm iăvàăgiaoăl uăv nă
hoá”ă[17, tr.63].ăVìăv y,ădiăs năv năhoáăgi ăvaiătròăquanătr ngăvàătr ăthànhă
ngu năl căđ iăv iăs ăphátătri năkinhăt - xưăh iăc aăđ tăn

c.ăDiăs năv nă

hoáăVi tăNam làăk tătinhătríătu ,ătìnhăc măt ăngànăđ iăc aăcácăth ăh ăchaă
ông.ăTr iăquaăbi tăbaoăbi năc ăth ngătr măc aăl chăs ănh ngăchoăđ năngàyă
nayăchúngătaăv năgìnăgi ăđ

căm tăkhoătàngădiăs năv năhoáăvôăcùngăphongă

phúăvàăđaăd ng.ăNh ăkhoătàngădiăs năv năhoáă y,ăth ăh ăhômănayăvàăcácăth ă
h ămaiăsauăcóăđ

căb ăđ ăv ngăch căv ătruy năth ngăl chăs ,ăb ădàyăv nă

hoáăc aădânăt căVi tăNamăhàoăhùngăđ ăti năb

căv ngăch căvàoăt

ngălai.ă

Diăs năv năhoáăVi tăNamăph năánhătinhăth n,ătruy năth ng,ătìnhăc m,ăb nă
l nh,ă tráchă nhi mă c ngă nh ă cáchă ngă x ă c aă conă ng

iă Vi tă Namă tr

că

nh ngăbi năc ăc aăt ănhiênăvàăl chăs .
V iăVi tăNam,ăLu tăDiăs năv năhoáăđ

căQu căh iăn

căC ngăhòaăxưă

h iăch ăngh aăVi tăNamăthôngăquaăngàyă29/6/2001,ălàăv năb năcóăgiáătr ăcaoă
nh tăđi uăch nhăriêngăl nhăv cădiăs năv năhóa.ăTheoăcôngă

căc aăUNESCOă

v ăvi căB oăv ădiăs năv năhóaăvàăt ănhiênăc ngănh ătheoătinhăth năc aăT ă
ch cănàyăt iăH iăngh ăv ăv năhóaăđ

căt ăch căt iăMêhicôăn mă1982,ăLu tă

Diăs năv năhóaăc aăVi tăNamă(s aăđ iăb ăsungăn mă2009)ăđưăđ aăra đ nhă
ngh aănh ăsau:
"Diăs năv năhóaăbaoăg mădiăs năv năhóaăphiăv tăth ăvàădiăs năv năhóaă
v tăth ,ălàăs năph mătinhăth n,ăv tăch tăcóăgiáătr ăl chăs ,ăv năhóa,ăkhoaăh că
đ

căl uătruy năt ăth ăh ănàyăsangăth ăh ăkhácă ăn

căC ngăhoàăxưăh iăch ă


9
ngh aăVi tăNam" [38, tr.10];ă âyălàăm tăkháiăni mătoànădi n,ăđ yăđ ,ăphùă
h păv iăquanăni măchungăc aăth ăgi i.
Diăs năv năhoáălàănh ngăgìăcònăl iăquaăth iăgian,ălàăb căthôngăđi p,ă
làăb năs căt tăđ păriêngăbi tăc aăn năv năhoáădânăt c.ăNóăbaoăhàmăgiáătr ăv tă
ch tăvàăgiá tr ătinhăth năcaoăc ,ănóăđ

căk tătinhăquaăti nătrìnhăl chăs ălâuă

dàiămàăchaăôngătaăđ ăl i.
Giáătr ăv tăch tă(v năhóaăv tăth )ălàănh ngăcáiănhìnăth yăđ

căb ngă

tr căquanăvàăcóăm tăgiáătr ănhânăv n,ăl chăs ăr tăl nă năch aăbênătrong.
Giáătr ătinhăth nă(v n hóaăphiăv tăth )ălàănh ngăcáiăl uăgi ătrongătìnhă
c m,ă tríă nh ă c aă conă ng

iă vàă nóă ch ă tr ă thànhă v ngă ch că khiă đ

că l uă

truy năt ăth ăh ănàyăsangăth ăh ăkhác.
Diă s nă v nă hoáă ngàyă càngă đ

că nhi uăng

iăquană tâmă nghiênă c u.ă

Trongănh ngăn măg năđâyăđưăcóănhi uăcôngătrìnhănghiênăc uăv ădiăs năv nă
hoáăv iăcácăgócăđ ăkhácănhau,ăv iănhi uăcáchăphânălo iăkhácănhauăph căv ă
cácăm căđíchănghiênăc uăkhácănhau.
ă gi ăgìnăvàăphátăhuyăcóăhi uăqu ă h năn aădiăs năvôăgiáăc aă dână
t c,ăthiăhànhătri tăđ ăLu tădiăs nădoăQu că h iăn

că C ngăhoàăxưă h iăch ă

ngh aăVi tăNamăbanăhànhăthìăm iăchúngătaăc năph iăcóăm tăỦăth căb oăv ă
h năn aăv năDiăs năv năhoáăc aădânăt c.ă âyălàăv năđ ăcóăỦăngh aăl nălaoă
đ iăv iăs ănghi păphátătri năđ tăn

cănóiăriêngăvàăđ iăv iăv năm nhădânăt că

nóiăchung.ă óălàăt măg

ngăto ăsángăngànăv năđ iăsauăchoămuônăth ăh ;ă

chúngătaăc năkhaiăthácă đ

cănh ngăgiáătr ăv năhoáătinhăth nă năsâuătrongă

t ngăv nă hoáă diă s năđ aă ph

ng,ăđóăc ngă chínhă làă gópă ph năvàoăvi că gìnă

gi ,ătraoătruy năvàăphátăhuyănh ngăgiáătr ăv năhoáă đ căđáo,ămangăb năs că
riêngăc aădânăt c.
Diăs năv năhoáăđ
pháăraăvàăđưăđ
diăs năv năhoáăđ

căhi uălàănh ngăgìăconăng

iăsángăt oăra,ăkhámă

căb oăv ,ăgi ăgìnătraoătruy năl iăchoăth ăh ăsau.ăNh ăv y,ă
căhi uănh ălàătàiăs n,ălàăbáuăv tăc aăth ăh ătr

căđ ăl i


10
choăth ăh ăsau.ăDiăs năv năhoá baoăg mănh ngăs năv tăch tăvàăphiăv tăch t,ă
s năph măh uăhìnhăhayăvôăhìnhădoăconăng

iăsángăt oăra.ăCácă s năph mă

h uă hìnhă nh ă côngă trìnhă ki nă trúc,ă điêuă kh c,ă tácă ph mă m ă thu tă vàă th ă

côngătinhăx o... Cácăs năph măphiăv tăch tălàăcácăgiáătr ătinhăth n,ătruy nă
th ngăvàăphongăt căt păquán,ăth ăhi uăc aăm iăc ngăđ ng.ăKháiăni mădiăs nă
v năhoáăcònăbaoăhàmăc ădiăs năthiênănhiênădoăconăng

iăkhámăpháăraăvàă

b oăv ,ătônăt oăchúng.ă
Diăs năv năhoáălàăy uăt ăc tălõiăc aăv năhoá,ăchuy n t iăb năs căv nă
hoáăc aăm tăc ngăđ ngăxưăh i.ăDiăs năv năhoáăVi tăNamălàătàiăs năv năhoáă
quỦăgiáăc aăc ngăđ ngăcácădânăt căVi tăNamăvàălàăm tăb ăph năc aădiăs nă
v năhoáănhânălo i,ăcóăvaiătròătoăl nătrongăs ănghi păd ngăn

căvàăgi ăn

că

c aănhânădânăta.ăVì v y,ăb oăt năvàăphátăhuyăcácăgiáătr ădiăs năv năhoáălàă
ho tăđ ngăthi tăth cănh măh

ngăt iăxâyăd ngăn năv năhoáăVi tăNamătiênă

ti năđ măđàăb năs cădânăt căvàăđóngăgópăvàoăvi căgi ăgìn,ălàmăphongăphúă
choăkhoătàngădiăs năv năhoáănhânălo i.
Theo Công
gi i đ

c v vi c B o v Di s n v n hoá và t nhiên c a th

căUNESCOăthôngăquaăt iăk ăh păth ă17ăn mă1972ăt iăPariă(Pháp),ă

diăs năv năhoáăv tăth ăđ

căhi uălà:

Các di tích: Cácăcôngătrìnhăki nătrúc,ăđiêuăkh c,ăh iăh a hoànhătráng,ă
cácăy uăt ăhayăc uăk tăcóătínhăch tăkh oăc ,ăcácăv năb n,ăcácăhangăđ ngăv iă
cácă nhómă hayă y uă t ă cóă giáă tr ă qu că t ă đ că bi tă v ă ph

ngă di nă l chă s ,ă

ngh ăthu tăhayăkhoaăh c.ă
Các qu n th : Cácănhómăcôngătrìnhăđ ngăm tămìnhăhayăqu năt ăcóă
giáătr ăqu căt ăđ căbi tăv ăph

ngădi năl chăs ,ăngh ăthu tăhayăkhoaăh c,ădoă

ki nă trúc,ă s ă th ngă nh tă c aă chúngă ho că s ă nh tă th ă hoáă c aă chúngă vàoă
c nhăquan.
Các th ng c nh: Cácăcôngătrìnhăc aăconăng
conăng

iăho căcôngătrìnhăc aă

iăk tăh păv iăcôngătrìnhăc aăt ănhiênăc ngănh ăcácăkhuăv căk ăc ă


11
cácădiăch kh oăc ăh căcóăgiáătr ăqu căt ăđ căbi tăv ăph

ngădi năl chăs ,ă

th măm ,ădânăt căh căho cănhânăch ngăh că[54, tr.12].
Lu tăDiăs năv năhoáăquyăđinhăv ădiăs năv năhoáăv tăth :
"Diăs năv năhóaăv tăth làăs năph măv tăch tăcóăgiáătr ăl chăs ,ăv nă
hóa,ăkhoaăh c,ăbaoăg mădiătíchăl chăs - v năhóa,ădanhălamăth ngăc nh,ădiă
v t,ăc ăv t,ăb oăv tăqu căgiá"ă[38, tr.12].
Nh ăv y,ăngoàiănh ngăđ căđi măc aădiăs năv năhóaănóiăchung,ădiă
s năv năhóaăv tăth ăcònăph iămangăđ căđi măriêngălàăth ăhi năd

iăd ngă

v tăch t.
“Diătíchăl chăs - v năhoáălàăcôngătrìnhăxâyăd ng,ăđ aăđi măvàăcácădiă
v t,ăc ăv t,ăb oăv tăqu căgiaăthu căcôngătrình,ăđ aăđi măđóăcóăgiáătr ăl chăs ,ă
v năhoá,ăkhoaăh c”ă[38, tr.13].ăNh ăv y,ăcôngătrìnhăxâyăd ng,ăđ aăđi măvàă
cácădiăv t,ăc ăv tăb oăv tăqu căgiaăthu căcôngătrình,ăđ aăđi măđóăph iăcóăgiáă
tr ăl chăs , v năhoá,ăkhoaăh căm iăđ

căcoiălàădiătíchăl chăs - v năhoá.ăCóă

ngh aăchúngăph iălàăv tăch ngăchoăm tăs ăki năl năho căg năbóăv iăcu că
s ng,ă s ă nghi pă c aă anhă hùngă dână t c,ă danhă nhână ki tă xu t;ă ho că làă tácă
ph măngh ăthu tăn iăti ngăv ăgiáătr ăt ăt

ng,ăgiáătr ăth măm ăvàăhìnhăth că

th ă hi nă tiêuă bi uă choă m tă phongă cách,ă m tă th iă đ i;ă ho că chúngă làă s nă
ph mă đ

că phátă minh,ă sángă ch ă tiêuă bi uă cóă giáă tr ă th că ti nă cao,ă cóă tácă

d ngăthúcăđ yăxưăh iăphátătri nă ăm tăgiaiăđo năl chăs ănh tăđ nh.
“Danhălamăth ngăc nhălàăc nhăquanăthiênănhiênăho căđ aăđi măcóăs ă
k tăh păgi aăc nhăquanăthiênănhiênăv iăcôngătrìnhăki nătrúcăcóăgiáătr ăl chă
s ,ăth măm ,ăkhoaăh c”ă[38, tr.13].ă
mâuăthu năv iăđ nhăngh aăđ

nhăngh aănàyănhìnăchungăkhôngăcóăgìă

cănêuăraătrongăCôngă

căc aăUNESCO,ăt că

làădanhălamăth ngăc nhăcóăth ălàăc nhăquanăthiênănhiênăho căcôngătrình,ăđ aă
đi măcóăs ăk tăh păgi aăc nhăquanăthiênănhiênăv iăc nhăquanănhânăt o.ăLu tă
Môiătr

ngă( i uă2)ăc ngăđ ăc păđ nădanhălamăth ngăc nhăv iăvaiătròălàădiăs nă

v năhoáăv tăth ăvàălàăm tătrongănh ngăy uăt ăt oăthànhămôiătr

ng.


12
V năhoáăv tăth ălàăm tăd ngăth căt năt iăc aăv năhoáăch ăy uăd
d ngă v tă th ă cóă hìnhă kh i,ă cóă chi uă cao,ă chi uă r ng,ă tr ngă l

ng,ă đ

iă
ngă

nét,ămàuăs c,ăki uădángăt năt iătrongăkhôngăgianăvàăth iăgianăxácăđ nh.ăDiă
s năv năhoáăv tăth ăđ

căt oătácăt ăbànătayăkhéoăléoăc aăconăng

i,ăđ ăl iă

d uă năl chăs ărõăr t.ăDiăs năv năhoáăv tăth ăluônăch uăs ătháchăth căc aătácă
đ ngăthiênănhiên,ăc aăconăng
đ ngătr

iăth iăđ iăsau.ăDiăs năv năhoáăv tăth ăluônă

cănguyăc ăbi năd ngăho căthayăđ iăr tănhi uăsoăv iănguyênăg c.

Diăs năv năhoáăphiăv tăth ălàăs năph mătinhăth năg năv iăc ngăđ ngă
ho căcáănhân,ăv tăth ăvàăkhôngăgianăv năhoáăliênăquan,ăcóăgiáătr ăl chăs ,ă
v năhoá,ăkhoaăh c,ăth ăhi năb năs căc aăc ngăđ ng,ăkhôngăng ngăđ
t oăvàăđ

cătáiă

căl uătruy năt ăth ăh ănàyăsangăth ăh ăkhácăb ngătruy nămi ng,ă

truy năngh ,ătrình di năvàăcácăhìnhăth căkhácă[38, tr.14].
cătr ngărõănh tăc aăv năhoáăphiăv tăth ălàănóăluônăti mă nătrong
tâmăth căc aăm tăc ngăđ ngăxưăh i,ăch ăb căl ăraăquaăhànhăviăvàăho tăđ ngă

c aă conăng

i.ăV năhoáă phiăv tăth ăđ

c aăconăng

iăvàăthôngăquaăcácăhìnhăth cădi năx

đ ngătrongăt ăcáchăm tăhi năt

căl uăgi ătrongăth ăgi iătinhăth nă
ng,ănóăđ

căb căl ăsinhă

ngăv năhoá.

Nh ăv y,ăcóăth ănóiădiăs năv năhoáăđưătr ăthànhăb ăph năc uăthànhă
quanătr ngătrongămôiătr

ngăs ngăc aăconăng

i,ămàădiătíchăl chăs - v nă

hoáăvàădanhălamăth ngăc nhăl iălàăph năbi uăhi năv tăch t,ăn iăl uăgi ăcácă
giáătr ăv năhoáătiêuăbi uănh t trongăkhoătàngădiăs năv năhoáădânăt c.ăM iădiă
tíchăl chăs - v năhoáălàăs ătíchăh păc aăhàngălo tăcácăgiáătr :
Th ă nh t:ă óă làă cácă giáă tr ă ki nă trúcă th mă m ă bi uă hi nă trongă m tă
h păth ăthiênănhiên,ăki nătrúc,ăđiêuăkh c,ăh iăh a.
Th ă hai:ă Làă giáă tr ă l chă s ă g nă v iă cácă s ă ki nă l chă s ă quană tr ng,ă

nh ngănhânăv tăl chăs ăl iăl căvàădanhănhânăv năhoáăc aăđ tăn

c.

Th ă ba:ă Giáă tr ă g nă v iă m tă khôngă giană v nă hoáă truy nă th ng,ă n iă
ti pădi năcácăsinhăho tăv năhoáăc ngăđ ng.


13
Th ăt :ăLàăti măn ngăduăl chăkhôngăbaoăgi ăc năki t,ălàăph

ngăti nă

giaoăl uăv năhoáăgiúpăchoăcácăqu căgia,ădânăt cătrênătoànăth ăgi iăhi uăbi tă
l nănhau,ăđ ăcóăs ăh pătácătoànădi nătrongăh pătácăphátătri năc aăc ăc ngă
đ ngăqu căt
Diătíchăl chăs ăv năhoáălàăm tăb ăph năquanătr ngăc aădiăs năv năhoáă
dânăt c.ăDiătíchălàănh ngăgìăcònăl iăquaăth iăgian,ădiătíchăl chăs ăv năhoáălàă
d uătích,ăv tătíchăcònăl i.ă
ăVi tăNamăcóănhi uăkháiăni măquyăđ nhăv ăDTLS-VH, theo đ i t
đi n Ti ng Vi t thì:ă“Diătíchăl chăs - v năhoáălàăt ngăth ănh ngăcôngătrình,ă
đ aăđi m,ăđ ăv tăho cătácăph m,ătàiăli uăcóăgiáătr ăl chăs ăhayăgiáătr ăv năhoáă
đ

căl uăl i”ă[52, tr.533].
Theo t đi n Bách Khoa Vi t Nam thì:ă “Diă tíchă làă cácă d uă v tă c aă

quáăkh ,ălàăđ iăt

ngănghiênăc uăc aăkh oăc ăh c,ăs ăh c... Diătíchălàădiă

s năv năhoá - l chăs ăđ

căphápălu tăb oăv ,ăkhôngăaiăđ

cătu ăti năd ch

chuy n,ăthayăđ i,ăpháăhu ”ă[31, tr.667].
TheoăgiáoătrìnhăB o t n di tích l ch s v n hoá c aăTr

ngă

iăh că

v nă hoáă Hàă N iă thì:ă“Diă tíchălàă nh ngă khôngăgiană v tă ch tă c ă th ,ă kháchă
quan, trongăđóăch aăđ ngăcácăgiáătr ăđi năhìnhăl chăs ;ădoăt păth ăho căcáă
nhânăconăng

iăho tăđ ngăsáng t oăraătrongăl chăs ăđ ăl i”ă[24, tr.16].

Lu tăDiăs năv năhoáăbanăhànhăn mă2001,ăb ăsungăLu tăDiăs năv nă
háoăn mă2009ăcóănêu:ă“Diătíchăl chăs ăv năhoáălàăcôngătrìnhăxâyăd ng,ăđ aă
đi măvàăcácădiăv t,ăc ăv t,ăb oăv tăqu căgiaăthu căcôngătrình,ăđ aăđi mănàoă
đóă cóă giáă tr ă l chă s ,ă v nă hoá,ă khoaă h c”ă [38, tr.7].ă Trongă đó,ă Danhă lamă
th ngă c nhă đ

că hi uă “làă c nhă quană thiênă nhiênă ho că đ aă đi mă cóă s ă k tă

h păgi aăc nhăquanăthiênănhiênăv iăcôngătrìnhăki nătrúcăcóăgiáătr ăl chăs ,ă
th măm ăkhoaăh c”.ăC ăv tăđ

căhi uă“làăhi năv tăđ

căl uătruy năl i,ăcóă

giáătr ătiêuăbi uăv ăl chăs ,ăv năhoá,ăkhoáăh c,ăcóăt ăm tătr măn mătu iătr ă


14
lên”.ăB oăv tăqu căgiaăđ

căhi uă“làăhi năv tăđ

đ căbi tăquỦăhi mătiêuăbi uăc aăđ tăn

căl uătruy năl i,ăcóăgiáătr ă

căv ăl chăs ,ăv năhoá,ăkhoaăh c”.

Quaăcácăkháiăni măđưănêuă ătrênăchoăth y,ădiătíchăl chăs ăv năhoáălàă
nh ngăn iăl uăgi ăm tăgiáătr ăv năhoáăkh oăc ,ănh ngăđ aăđi măghiăd uătíchă
v ăl ch s ădânăt c,ănh ngăn iădi năraănh ngăs ăki năchínhătr ăquanătr ng,ăcóă
Ủăngh aăđ iăv iăl chăs ădânăt c,ăl chăs ăđ aăph
chi năcôngăch ngăxâmăl

ng,ănh ngăđ aăđi măghiăd uă

c,ăch ngăápăb c,ănh ngăn iăcóăgiáătr ăl uăni măv ă

nhânăv tăl chăs ,ă anhă hùngădână t c,ă v nă hoá,ăkhoaă h c,ă nh ngă côngătrìnhă

ki nătrúcăngh ăthu tăcóăgiáătr .ăM iădiătíchăl chăs ăđ uămangăm tăgiáătr ăv nă
hoá,ăl chăs ănh tăđ nh,ăph năánhăm tăch ngăđ
dânăc ,ăquá trìnhăhìnhăthànhăvàăphátătri năph

ngăl chăs ăc aăc ngăđ ngă
ngăh iăquaăm iăth iăđ i.

*ăCácătiêuăchíăđ ătr ăthànhădiătíchăl chăs ăv năhoá:ăT iăđi uă28ăLu tă
Diăs năv năhoáăquyăđ nh:ă
1.ăDiătíchăl chăs ăv năhoáăph iăcóăm tătrongăcácătiêuăchíăsauăđây:ă
- Côngă trìnhă xâyă d ng,ă đ aă đi mă g nă v iă s ă ki nă l chă s ă tiêuă bi uă
trongăquáătrìnhăd ngăn

căvàăgi ăn

c;

- Côngătrìnhăxâyăd ng,ăđ aăđi măg năv iăthânăth ăvàăs ănghi păc aă
anhăhùngădânăt c,ădanhănhânăc aăđ tăn

c;

- Côngătrìnhăxâyăd ng,ăđ aăđi măg năv iăs ăki năl chăs ătiêuăbi uăc aă
cácăth iăk ăcáchăm ng,ăkhángăchi n;
-

aăđi măcóăgiáătr ătiêuăbi uăv ăkh oăc ;

- Qu năth ăcácăcôngătrìnhăki nătrúcăho căcôngătrìnhăki nătrúcăđ năl ă
cóăgiáătr ătiêuăbi uăv ăki nătrúc,ăngh ăthu tăc aăm tăho cănhi uăgiaiăđo nă

l chăs .
2.ăDanhălamăth ngăc nhăph iăcóăm tătrongăcácătiêuăchíăsauăđây:ă
- C nhăquanăthiênănhiênăho căđ aăđi măcóăs ăk tăh păgi aăc nhăquană
thiênănhiênăv iăcôngătrìnhăki nătrúcăcóăgiáătr ăth măm ătiêuăbi u;


15
- Khuăv căthiênănhiênăcóăgiáătr ăkhoaăh căv ăđ aăch t,ăđ aăm o,ăđ aă
lỦ,ăđad ngăsinhăh c,ăh ăsinhătháiăđ căthùăho căkhuăv căthiênănhiênăch aăd ngă
nh ngăd uătíchăv tăch tăv ăcácăgiaiăđo năphátătri năc aătráiăđ tă[38, tr.5].
*ăCácălo iăhìnhădiătíchăl chăs ăv năhoá.ăTheoăLu tădiăs năv năhoá, di
tíchăđ

căphânălo iănh ăsau: M tălà: diătíchăl chăs ; Haiălà: diătíchăki nătrúcă

ngh ăthu t; Baălà: diătíchăkh oăc ăh c; B nălà: diătíchădanhălamăth ngăc nh.
Trongăcácăv năb nălu tăphânăchiaădiătíchăl chăs ălàmăb nălo iăhình,ă
trongăt ngălo iăhìnhăl iăphânăchiaăthànhăcácălo iădiătíchăthu călo iăhìnhăc ă
th ,ă nh ngă trênă th că t ă khiă c nă c ă vàoă cácă giáă tr ă tiêuă bi uă ch aă đ ngă ă
t ngă tr
t

ngă h pă c ă th ă thìă quáă trìnhă phână lo iă nàyă c ngă ch ă mangă tínhă

ngăđ i.ăTrongăkhiăti păc năphânălo i,ăđi uăc ăb năc năxácăđ nhăđ

căgiáă

tr ă tiêuă bi uă c aă diă tíchă đ ă ti nă hànhă phână lo iă cácă diă tích.ă Theoă đ uă m iă
qu nălỦăvàăgiáătr ăc aădiătíchăđ

căchiaălàmă3ălo i,ăg m:

- Diătíchăqu căgiaăđ căbi t,ălàădiătíchăcóăgiáătr ăđ căbi tătiêuăbi uăc aă
qu căgiaădoăTh ăt

ngăChínhăph ăraăquy tăđ nhăx păh ng.

- Diătíchăqu căgia,ălàădiătíchăcóăgiáătr ătiêuăbi uăc aăqu căgiaădoăB ă
tr

ngăB VH,ăTT&DLăraăquy tăđ nhăx păh ng.
- Diătíchăc păt nh,ăthànhăph ătr căthu cătrungă

tr ătiêuăbi uătrongăph măv ăđ aăph
tr căthu căTrungă

ng,ălàădiătíchăcóăgiáă

ngădoăCh ăt chăUBNDăt nh,ăthànhăph ă

ngăraăquy tăđ nh.

Cácădiătíchăg năli năv iăquáătrìnhăphát tri năc aădânăt c.ăCácădiătíchă
ph năl nălàăcácăch ngătíchăc aăcácăcu căchi nătranhăv ăqu c.ăDiătíchăth
g nă li nă v iă tênă tu i,ă s ă nghi pă c aă cácă v ă anhă hùngă dână t că ng
ph

ngăc ngănh ăng

ngă
iă đ aă

iă ăn iăkhácăđ nănh ngăđ uăcóăchungăm tălòngălàă

yêuăt ăqu c,ăquênămìnhăhyăsinhăanhăd ngăvìădânăt c.ăNh ngădiătíchălàăt mă
g

ngăph năchi uăchoăm iăth iăđ iăv ăcácăanhăhùngăđưăngưăxu ngătôăth mă

màuăxanhăchoăt ăqu căL căVi t,ălàănh ngăch ngătíchămàăng
Vi tăkhôngăbaoăgi ăquên,ăngàyăcàngăghiăsâuăcôngă n.

iădânăn

că


16
1.1.2. Qu n lý di s n v n hoá
* Qu nălỦ:ălàăs ătácăđ ngăcóăch ăđích,ăcóăch căc aăch ăth ăqu nălỦă
lênăđóiăt

ngăb ăqu nălỦăvàăkháchăth ăc aăqu nălỦănh măs ăd ngăcóăhi uă

qu ănh tăcácăti măn ng,ăcácăc ăh iăc aăh ăth ngăđ ăđ tăđ
trongăđi uăki năbi năđ ngăc aămôiătr

căm căđíchăđ ăraă

ng.

Theoăcu năsáchăQu n lý v n hóa Vi t Nam trong ti n trình đ i m i
và h i nh p qu c t doăhaiătácăgi ăPhanăH ngăGiangăvàăBùiăHoàiăS năđ ngă
ch ăbiênăđưăđ aăraăkháiăni m:ăQu nălỦăv năhóaălàăcôngăvi căc aăNhàăn
đ

că

că th că hi n thôngă quaă vi că bană hành,ă t ă ch că th că hi n,ă ki mă traă vàă

giámăsátăvi căth căhi năcácăv năb năphápălu tătrongăl nhăv căv năhóaăđ ngă
th iănh măgópăph năphátătri năkinhăt ,ăxưăh iăt ngăđ aăph
n

ngănóiăriêng,ăc ă

cănóiăchungă[25, tr.41].
*ăQu nălỦănhàăn
iăv iănhàăn

c aănhàăn

c:
c,ăthì:ă“Qu nălỦănhàăn

căv ăv năhoáălàăs ăqu nălỦă

căđ iăv iătoànăb ăho tăđ ngăv năhoáăc aăqu căgiaăb ngăquy nă

l că c aă Nhàă n

că thôngă quaă Hi nă pháp,ă Phápă lu tă vàă c ă ch ă chínhă sách,ă

nh măđ măb oăs ăphátătri năc aăn năv năhoáădânăt c”.ăQu nălỦănhàăn

că

trênăl nhăv căv năhoáălàăm tăd ngăho tăđ ngăcóăđ căthùăriêngăbi t,ăvìăho tă
đ ngăv năhoáă làă m tă ho tăđ ngăsángă t o,ă cóă th ă t oă raă cácă s năph mă v nă
hoáămangăgiáătr ăl uătruy năt ăđ iănàyăsangăđ iăkhác.ăHo tăđ ngăv năhóa làă
ho tăđ ngăt ăt

ngătinhăth năcóăkh ăn ngălàmăchoăxưăh iăt tăh năho căx uă

điătrongăquáătrìnhăphátătri n.ăHo tăđ ngăv năhoáăgópăph nălàmăthúcăđ yăcácă
ho tăđ ngăkinhăt ,ălàăđ ngăl căchoăs ăphátătri năkinhăt .ăQu nălỦăv năhoáă
khôngănh ngăth ăhi nătrongăt ngăl nhăv căc ăth ăc aăđ iăs ngăv năhoá,ămàă
cònăth ăhi nă ăcôngătácăqu nălỦănhàăn

căv ăv năhoáă ăcácăc pălưnhăđ o,ăt ă

v ămôăđ năcác c păđ năv ăc ăs .
*ăQu nălỦădiăs năv năhoá:
Khiănghiênă c uă v ă kháiăni mă qu nălỦădiă s năv năhoáănhómă tácă gi ă
trongăgiáoătrìnhă B o t n di tích l ch s v n hóa,ăTr

ngă HăV năhoáăHàă

17
N i,ăNxbă HQGăHàăN iăđưăvi t:ă“ăQu nălỦădiăs năv năhoáălàăquáătrìnhătheoă
dõi,ăđ nhăh

ng,ăđi uăti tăquáătrìnhăt năt iăvàăphátătri năc aăcácădiăs năv nă

hoáătrênăm tăđ aăbànăc ăth ănh măb oăt năvàăphátăhuyăt tănh tăgiáătr ăc aă
chúng,ăđemăl iăl iăíchătoăl n,ănhi uăm t,ălâuădàiăchoăc ngăđ ngădânăc ăch ă
nhânăc aăcácădiăs năv năhoáăđó”ă[25, tr.56].
T ăcácăkháiăni m cóăth ăkháiăquátăvàăđ aăraăm tăkháiăni măv ăqu nă
lỦădiăs năv năhoáănh ăsau:ă Qu nălỦădiăs năv năhoáă làă s ăđ nhăh

ng,ăt oă

đi uăki năt ăch căđi uăhànhăvi căb oăv ,ăgìnăgi ăcácădiăs năv năhoá,ălàmă
choăcácăgiáătr ăc aădiăs năv năhoáăđ
ph căv ănhuăc uăh

căphátăhuyătheoăchi uăh

ngătíchăc c,ă

ngăth ăv năhoáăc aăcôngăchúngătrongăxưăh i,ăph căv ă

thi tăth căchoăm cătiêuăxâyăd ngăn năv năhoáăVi tăNamătiênăti n,ăđ măđàă
b năs cădânăt căvàăh iănh păqu căt .
1.1.3. Qu n lý di tích l ch s v n hoá
T ăcácăkháiăni măqu nălỦ,ăqu nălỦăv năhóaăthìăqu nălỦădiătíchăl chăs ă
v nă hóaă đ
h

că hi uă nh ă sau:ă Qu nă lỦă diă tíchă l chă s ă v nă hóaă làă s ă đ nhă

ng,ăt oăđi uăki năt ăch căđi uăhànhăvi căb oăv ,ăgìnăgi ăcácădiăs năv nă

hóa,ălàmăchoăcác giáătr ăc aădiăs năv năhóaăđ
tíchăc c,ăph căv ănhuăc uăh

căphátăhuyătheoăchi uăh

ngă

ngăth ăv năhóaăc aăcôngăchúngătrongăxưăh i,ă

ph căv ăthi tăth căm cătiêuăxâyăd ngăn năv năhóaăVi tăNamătiênăti n,ăđ mă
đàăb năs cădânăt căvàăh iănh păqu căt .
Qu nălỦădiătíchăl chăs ăv năhóaălàăm tăb ăph năc aăDSVHăv tăth ,ăvìă
v yăn iădungăqu nălỦădiătíchăl chăs ăv năhóaăđ uăbámăsátăcácăn iădungăc aă
qu nălỦădiăs năv năhóa. Trên th căt ,ăvi căb oăt năvàăphátăhuyăgiáătr ădiăs nă
v năhóaătrongăđóăcóăn iădungăr tăquanătr ngăđóălàăb oăt năvàăphátăhuyădiă
tíchăl chăs ăv năhóa. Trênăth căăt ăthìăcácădiătíchăl chăs ăv năhóaăc năđ cătônă
t oăvàăb oăv ,ăvìăđóăchínhălàănh ngătàiăs năvôăgiáăc aăm iăqu căgia.
Theo Lu t Di s n v n hóa do Qu că h iă n

că c ngăhòaă xưă h iă ch ă

ngh aăVi t Nam (2001),ăLu tăs aăđ iăb ăsungăm tăs ăđi uăLu tăDi s năv nă


18

hóaă(2009),ăthìăn iădung qu nălỦăNhàăn

căv ădiăs n v năhóaăđ

c ăth ăt iă i uă54ăvàă i uă55,ăM căI,ăch

ngă5,ăbaoăg mă8ăn iădungăsau:

1. Xâyă d ngă vàă ch ă đ oă th că hi nă chi nă l

căđ ăc pă

c,ă quyă ho ch,ă k ă

ho ch,ăchínhăsáchăphátătri năs ănghi păb oăv ăvàăphátăhuyăgiáătr ă
diăs năv năhóa.
2. Ban hànhăvàăt ăch căth căhi năcácăv năb năquyăph măphápălu tă
v ădiăs năv năhóa.
3. T ăch c,ăch ăđ oăcácăho tăđ ngăb oăv ăvàăphátăhuyăgiáătr ădiăs nă
v năhóa;ătuyênătruy n,ăph ăbi n,ăgiáoăd căphápălu tăv ădiăs năv năhóa.
4. T ăch c,ăqu nălỦăho tăđ ngănghiênăc uăkhoaăh c,ăđàoăt oăb iă
d

ngăđ iăng ăcánăb ăchuyênămônăv ădiăs năv n hóa.

5. Huyăđ ng,ăqu nălỦ,ăs ăd ngăcácăngu năl căđ ăb oăv ăvàăphátă
huyăcácăgiáătr ădiăs năv năhóa.
6. T ăch c,ăch ăđ oăkhenăth

ngătrongăvi căb oăt năvàăphátăhuyă

giáătr ădiăs năv năhóa.
7. T ăch căvàăh pătácăqu căt ăv ăb oăv ăvàăphátăhuyăgiáătr ădiăs nă
v năhóa.
8. Thanhătra,ăki mătraăvi căch păhànhălu tăpháp,ăgi iăquy tăkhi uăn iă
t ăcáoăvàăx ălỦăviăph măphápălu tăv ădiăs năv năhóaă[38, tr.31].
1.1.4. B o t n, phát huy, m i quan h gi a b o t n và phát huy giá tr di
s n v n hóa
B oăt n,ătheoăT đi n Ti ng Vi t làă“gi ăl iăkhôngăđ ăchoăm tăđi”
[50, tr.39].ăB oă t nălàăb oăv ăvàăgi ăgìnăs ăt năt iăc aăs ăv tăhi năt

ngă

theoăd ngăth căv năcóăc aănó,ăb oăt nălàăkhôngăđ ămaiăm t,ăkhôngăđ ăb ă
thayăđ i,ăbi năhoáăhayăbi năthái.
Theoă GS.ă TSă Tr nă Ng că Thêm:ă B oă t nă làă ho tă đ ngă gi ă gìnă m tă
cáchă ană toànă kh iă s ă t nă h i,ă s ă xu ngă c pă ho că pháă ho i,ă hayă nóiă cáchă
khácă b oă t nă cóă ngh aă làă b oă qu nă k tă c uă m tă đ aă đi mă ă hi nă tr ngă vàă


19
hưmăs ăxu ngăc păc aăk tăc uăđóă[45, tr.289].
Phátăhuy,ătheoăT đi n Ti ng Vi t làă“làmăchoăcáiăhay,ăcáiăt tăt aătácă
d ngăvàăti păt că n yăn ă thêm”ă [50,ătr768].ăPhátăhuyălàă vi căkhaiăthác,ăs ă
d ngăs năph măm tăcáchăcóăhi uăqu ,ălàănh ngătácăđ ngălàmăchoăcáiăhay,ă
cáiăđ p,ăcáiăt tăt aătácăd ngăvàăti păt căn yăn ăt ăítăđ nănhi u,ăt ăth păđ nă
cao. Phátăhuyăgiáătr ădiăs năv năhóaăm căđíchălàăph căv ăchoăs ăti năb ăc aă
xưăh i,ăchoăs ăphátătri năb năv ngăvàăgópăph năquanătr ngătrongăvi căgiáoă
d cătruy năth ngăyêuăn

c,ăgi ăgìnăb năs căv năhoáădânăt căđ ngăth iălàă

nh păc uăn iăgiaoăl uăv iăb năbèăqu căt .
B oă t nă vàă phátă huyă diă s nă v nă hoáă làă ho tă đ ngă quană tr ngă trongă
vi căgi ăgìn,ăphátăhuyăb năs căv năhoáădânăt căvàăv ăđ pătâmăh nătríătu ăc aă
conăng

iăVi tăNamătrongăth iăđ iăngàyănay.ăB oăt năvàăphátăhuyăgiáătr ădiă

s năv năhoáălàăph

ngăth căcóăhi uăqu ănh tăđ ăgi ăgìnănh ngăgiáătr ăv nă

hoáăc ătruy nătrongăs ănghi păxâyăd ngăđ tăn

c,ăv ngăvàngătrongăgiaoăl uă

h iănh păqu căt .ăB oăt năvàăphátăhuyăluônăg năli năv iănhauănh ăm tăc pă
ph mătrùătrongăvi căxâyăd ngăvàăphátătri năv năhoá.ăB iăl ,ăv năhoáălàăcái
th ăhi năs căs ngăc aădânăt c,ăđ

cătruy năt ăth ăh ănàyăsangăth ăh ăkhác,ă

n uăch ăb oăt năkhôngăđemăraăs ăd ngăthìăkhôngăphátăhuyăđ

căgiáătr ă nă

ch aătrongădiăs n,ăr iăth iăgianăs ălàmădiăs năphaiăm ăvàănhanhăchóngăb ă
chìmăvàoăquênălưng.ăCh ăkhiăgiáătr ăcácădiăs năđ

căphátăhuyăthìăm iăcóăc ă

s ,ăcóăc năc ăvàălàmăđi uăki năđ ăb oăt nădiăs n.ăDoăv y,ăphátăhuyăs ăt oăraă
h

ngăti pănh n,ă nhăh

ngăm iălàmăchoăcácăgiáătr ăv năhoáăkhôngăb ălưngă

quênămàăcònălanăto ăvàăgi ăđ

căb năs căc aămình.ăB oăt nălàăc năb n,ălàmă

c ăs ăchoăsángăt o,ăph căv ăphátăhuyăvàăng
t nădiăs năv năhoáăđ

căl iăphátăhuyăgiúpăchoăb oă

căt tăh n,ăto ăsángăh n.ă

V năđ ă b oăt năvàă phátăhuyăgiáă tr ădiăs năv năhoáă đ

că coiălàă m tă

ho tăđ ngăkhoaăh c,ăđòiăh iănh ngăki năth căchuyênăsâu,ăs ăph iăh păliênă
ngànhăvàăph iătuânăth ănh ngănguyênăt căcaoănh tăc aăb oăt nălàăgi ăđ

că