SKKN SH12 chương trình chuẩn

Tr êng THPT DTNT Con Cu«ng Giaùo vieân: Hoaøng Nhö Laâm
PHƯƠNG PHÁP KHẮC PHỤC
SAI LẦM THƯỜNG GẶP CỦA GIÁO VIÊN
KHI GIẢNG DẠY BÀI 16: CẤU TRÚC DI TRUYỀN CỦA QUẦN THỂ
SINH HỌC 12 CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong quá trình dạy học, trước khi giảng dạy bài mới người thầy giáo thường
trăn trở và cố gắng đưa ra các tình huống có vấn đề để đạt mục tiêu bài dạy một
cách hiệu quả nhất. Trong SGK hiện hành từng bài học có các lệnh là các câu hỏi,
các vấn đề mà học sinh và thầy cần phải giải quyết để hiểu rõ kiến thức bài học. Có
nhiều lệnh thầy và trò cùng giải quyết một cách nhẹ nhàng triệt để, nhưng cũng có
những tình huống cả thầy và trò đều rất khó khăn để giải quyết, thậm chí còn giải
quyết chưa đúng, chưa triệt để.
Khi giảng dạy Bài 16 " Cấu trúc di truyền của quần thể" (SGK Sinh học 12
chương trình chuẩn) một tình huống mà giáo viên và học sinh cần phải giải quyết
là: Xác định thành phần kiểu gen ( tỉ lệ các kiểu gen AA: Aa: aa) của quần thể qua
các thế hệ tự thụ phấn bằng cách điền tiếp các số liệu vào bảng 16 trang 69
Bảng 16. Sự biến đổi về thành phần kiểu gen của quần thể tự thụ phấn qua các thế hệ
Thế hệ
Kiểu gen
đồng hợp tử trội
Kiểu gen
dị hợp tử
Kiểu gen
đồng hợp tử lặn
0 Aa
1 1AA
2Aa
1aa
2
4AA 2AA 4Aa

2aa
4aa
3
24AA 4AA 8Aa 4aa 24aa
...
n ?AA
?Aa
?aa
Nhưng qua thực tế giảng dạy tại 5 lớp 12: 12B2, 12B4, 12B5, 12B9, 12C2
trong năm học 2008-2009, khi tôi nêu ra tình huống này thì không có một học sinh
nào điền tiếp được đồng thời tham khảo các giáo viên giảng dạy Sinh học 12 của
1
Tr ờng THPT DTNT Con Cuông Giaựo vieõn: Hoaứng Nhử Laõm
trng tụi v mt s trng THPT khỏc thỡ cng cú nhiu giỏo viờn vn cha
hng dn v gii quyt ỳng n vn ny thm chớ cũn in tip s liu sai.
n ngy 26/5/2009 tụi tip tc kho sỏt ti lp 12A1 trong thi gian 15phỳt nhng
vn khụng cú mt em no in tip ỳng vo bng 16. Vy thỡ hng gii quyt
nh th no? L mt giỏo viờn ging dy mụn Sinh hc THPT tụi thit ngh cn
phi lm rừ vn ny trao i cựng ng nghip bn bố.
II. GII QUYT VN
Trng tõm ca Bi 16 "Cu trỳc di truyn ca qun th" l khỏi quỏt hoỏ xu
hng thay i thnh phn kiu gen ca qun th t th phn. Do ú lnh mc II.1
SGK phi c tr li mt cỏch rừ rng, trit .
Nhng gii quyt lnh ny thỡ hc sinh v thy giỏo phi cú kin thc
vng vng v qui np toỏn hc.
Trong sỏch giỏo viờn Sinh hc 12 trang 74, 75 cú hng dn tr li lnh mc
II. 1 SGK nh sau: Cụng thc tng quỏt cho tn s kiu gen d hp t th h n
trong bng 16 SGK l 1/2
n
. Tn s kiu gen ng hp t tri = tn s kiu gen ng

hp t ln = [1-1/2
n
]/2
Cú nhiu giỏo viờn khi gng dy bi ny ó in tip vo bng 16 nh sau:
Th h
Kiu gen
ng hp t tri
Kiu gen
d hp t
Kiu gen
ng hp t ln
0 Aa
1 1AA
2Aa
1aa
2
4AA 2AA 4Aa
2aa
4aa
3
24AA 4AA 8Aa 4aa 24aa
...
n [1-1/2
n
]/2 AA
1/2
n
Aa
[1-1/2
n

]/2 aa
V kt lun: Tn s kiu gen d hp t th h n l 1/2
n
. Tn s kiu gen ng hp
t tri = tn s kiu gen ng hp t ln = [1-1/2
n
]/2. Nu giỏo viờn in tip v
tr li nh vy thỡ theo tụi l cha ỳng. ( ch ỳng v sau theo kiu trc nghim )
tr li lnh chỳng ta phi i th t theo 2 bc:
2
Tr êng THPT DTNT Con Cu«ng Giaùo vieân: Hoaøng Nhö Laâm
+ Điền tiếp số liệu vào bảng 16
+ Tính tỉ lệ kiểu gen ở thế hệ n
( Có một số GV khi trả lời lệnh chỉ nêu tỉ lệ các kiểu gen ở thế hệ n mà không điền
tiếp vào bảng 16)
Hướng suy luận và giải quyết vấn đề của tôi như sau:
Bước 1: Điền tiếp số liệu vào bảng
- Chúng ta rất dễ dàng nhìn thấy khi điền tiếp số kiểu gen dị hợp tử (Aa) thế hệ n là
2
n

Vì ở thế hệ 1 là 2Aa = 2
1
Aa
ở thế hệ 2 là 4Aa = 2
2
Aa
ở thế hệ 3 là 8Aa = 2
3
Aa

Suy ra ở thế hệ n là 2
n
Aa
- Vấn đề được đặt ra lúc này cho GV và HS là điền tiếp số liệu vào kiểu gen đồng
hợp tử trội và kiểu gen đồng hợp tử lặn ở thế hệ n.
Thế hệ
Kiểu gen
đồng hợp tử trội
Kiểu gen
dị hợp tử
Kiểu gen
đồng hợp tử lặn
0 Aa
1 1AA
2Aa
1aa
2
4AA 2AA 4Aa
2aa
4aa
3
24AA 4AA 8Aa 4aa 24aa
...
n ?AA
2
n
Aa
?aa
Xét kiểu gen aa ta có:
Ở thế hệ thứ 2 số kiểu gen aa chiếm

2 aa + 4 aa = 2 aa + 4.1 aa = 6 aa = S
2
aa
Ở thế hệ thứ 3 số kiểu gen aa chiếm
4 aa + 24 aa = 2.2 aa + 4. 6 aa = 28 aa = S
3
aa
Ở thế hệ thứ 4 số kiểu gen aa chiếm
8 aa + 112 aa = 4.2 aa +4.28 aa = 120 aa = S
4
aa
...
3
2 số hạng
4 số hạng
n số hạng
3 số hạng
Tr ờng THPT DTNT Con Cuông Giaựo vieõn: Hoaứng Nhử Laõm
th h th n s kiu gen aa chim
2
n-2
.2 aa + 4. S
n-1
aa = S
n
aa
Ta nhn thy:
S
2
= 2

1
+ 2
2
S
3
= 2
2
+2
2
.S
2
= 2
2
+ 2
3
+ 2
4
S
4

= 2
3
+ 2
2
. S
3
= 2
3
+ 2
4

+ 2
5
+ 2
6
...
S
n
= 2
n-1
+ 2
n
+....+ 2
2n-2
= 2
n-2
(2 + 4 + .... + 2
n
)
S
n
= 2
n-2
.
2.(2 1)
2 1
n


= 2
n-2

. (2
n+1
-2) = 2
2n-1
- 2
n-1

Tng t s kiu gen AA th h n l: 2
2n-1
- 2
n-1

Nh vậy ta điền tiếp số liệu vào bảng 16 nh sau:
Th h
Kiu gen
ng hp t tri
Kiu gen
d hp t
Kiu gen
ng hp t ln
0 Aa
1 1AA
2Aa
1aa
2
4AA 2AA 4Aa
2aa
4aa
3
24AA 4AA 8Aa 4aa 24aa

...
n 2
2n-1
- 2
n-1
AA
2
n
Aa
2
2n-1
- 2
n-1
aa
Bc 2: Tớnh t l kiu gen th h n
T l kiu gen d hp t =
2 1 1
2
(2 2 ).2 2
n
n n n
+
=
2
2
2
n
n
= 1/2
n

T l kiu gen ng hp t tri = t l kiu gen ng hp t ln
4
Tr êng THPT DTNT Con Cu«ng Giáo viên: Hoàng Như Lâm
=
2 1 1
2 1 1
2 2
(2 2 ).2 2
n n
n n n
− −
− −
−
− +
= [1-2
n
]/2
Như vậy tình huống đã được giải quyết triệt để và tồn vẹn.
III. KẾT LUẬN
Trên đây là một phương pháp giải quyết lệnh mục II. 1 SGK Sinh học 12
chương trình chuẩn. Qua tham khảo một số GV giảng dạy mơn Sinh học và thực tế
khảo sát các em học sinh của 6 lớp 12, tơi nhận thấy để hướng dẫn học sinh điền
tiếp vào bảng 16 khơng phải là là việc làm đơn giản mà qua thực tế chỉ có một số ít
em HS nắm được sau khi hướng dẫn.
Thực tế giảng dạy để đạt được được mục đích là khái qt hố xu hướng
thay đổi thành phần kiểu gen của quần thể tự thụ phấn thì chúng ta có thể sử dụng
Hình 20. Sự biến đổi cấu trúc di truyền của quần thể tự phối qua các thế hệ SGK
Sinh học 12 nâng cao thì học sinh dễ dàng nắm được xu hướng thay đổi thành phần
kiểu gen của quần thể tự thụ phấn.
Mong được sự góp ý của các đồng nghiệp bạn bè để phương pháp giải quyết

vấn đề trên được triệt để hơn và dễ dàng hơn.
Xin chân thành cảm ơn
Con Cng, ngày 16/6/2009
Người viết đề tài
Hoµng Nh L©m
5