SKKN một số biện pháp rèn kĩ năng vẽ tranh cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học hợp tác nhóm theo phương pháp đan mạch

MỤC LỤC
NỘI DUNG
1. Mở đầu
1.1. Lý do chọn đề tài
1.2. Mục đích nghiên cứu
1.3. Đối tượng nghiên cứu
1.4. Phương pháp nghiên cứu
2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
2.1. Cơ sở lý luận của sáng kiến kinh nghiệm
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để rèn kỹ năng vẽ tranh thông qua hợp
tác nhóm cho học sinh lớp 5
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục,
bản thân, đồng nghiệp và nhà trường.
3. Kết luận, kiến nghị
3.1. Kết luận
3.2. Kiến nghị
Tài liệu tham khảo

TRANG
01
02
03
03
03
05
05
07
09
16
18

18
18
19

1


1. MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài:
Từ khi tạo hóa sinh ra con người ,thì đồng thời mỹ thuật luôn gắn bó
khăng khít với lịch sử phát triển của con người và ngày càng đạt đến nghệ thuật
thẩm mĩ cao. Đứng trước sự phát triển như vũ bão của đất nước ta, đòi hỏi xã
hội phải có những thế hệ con người lao động mới, sáng tạo, năng động đáp ứng
được nhu cầu phát triển vững mạnh của đất nước, do đó chiến lược và định
hướng, phát triển giáo dục là: “Nâng cao chất lượng toàn diện bậc tiểu học” mà
mục tiêu chủ yếu, hàng đầu là giáo dục toàn diện Đức, Trí, Thể, Mĩ. Trong đó
Mĩ thuật đóng vai trò không nhỏ trong sự nghiệp giáo dục, giáo dục cái đẹp, cái
thẩm mĩ, nhằm phục vụ nhu cầu vật chất, tinh thần của con người. Đời sống
ngày nay ở mọi nơi, mọi lúc đều cần đến vẻ đẹp “kịp thời” mang tính thẩm mĩ
và nghệ thuật cao. Như Macxim Goocky đã từng nói “Con người bản tính là
nghệ sĩ, bất cứ ở đâu và lúc nào con người cũng muốn đưa cái đẹp vào cuộc
sống”.
Xã hội ngày càng phát triển,nhu cầu về nhận thức cái đẹp được nâng cao,
đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa- hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Thực hiện nghị quyết
số 29-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương khóa XI đổi mới căn bản, toàn
diện giáo dục và đào tạo, Trường Tiểu học Hà Bình là 1 trong những trường thực
hiện chỉ đạo triển khai phương pháp dạy – học Mĩ thuật mới, sử dụng những quy
trình mĩ thuật của SAEPS (Đan Mạch) ở tất cả các trường tiểu học trên toàn
quốc. Đó là sự đúc kết những kinh nghiệm quý báu từ vương quốc Đan Mạch và

các nền giáo dục Mĩ thuật tiên tiến trên thế giới. Những quy trình Mĩ thuật theo
phương pháp mới của Đan Mạch đều hướng tới mục tiêu lấy học sinh làm trung
tâm, kích thích sự tương tác, tư duy sáng tạo và phát triển nhận thức, phát triển
các giác quan, kĩ năng sống, kinh nghiệm và khả năng giải quyết vấn đề, các
năng lực hợp tác, năng lực tự học và tự dánh giá.
Trong công tác dạy và học,người thầy giaó tâm huyết bao giờ cũng tập
trung vào việc đổi mới cách dạy và học,giúp người học hiểu và nhận thức ra vấn
đề cần chuyển tải. Môn Mĩ thuật ở tiểu học nói chung và lớp 5 nói riêng việc
hình thành kỹ năng hợp tác nhóm cho học sinh có nhiệm vụ rất quan trọng là hỗ
trợ cho học sinh phát triển khả năng tiếp thu thẩm mĩ và sáng tạo, khuyến khích
các em trải nghiệm, bày tỏ, giao tiếp với nhau qua các hoạt động mĩ thuật thực
tế.Việc đổi mới triệt để phương pháp dạy học nhằm tạo cho học sinh tích cực,
chủ động và sáng tạo trong học tập là vấn đề đang được quan tâm. Chính vì lẽ
đó, trong quá trình dạy học tôi luôn chủ động, tìm tòi và học hỏi đồng nghiệp,
lãnh đạo nhà trường trong việc đổi mới phương pháp dạy học để mỗi tiết học
2


của các em thực sự cuốn hút và hiệu quả bằng việc mạnh dạn áp dụng “ Một số
biện pháp rèn kĩ năng vẽ tranh cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học hợp tác
nhóm theo phương pháp Đan Mạch ”. Từ đó có thể giải quyết phần nào những
vấn đề còn vướng mắc và tồn đọng trong dạy học, trong cách sử dụng những kĩ
năng vẽ tranh của học sinh lớp 5 nói riêng và học sinh tiểu học nói chung.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
Khi lựa chọn việc áp dụng “Một số biện pháp rèn kĩ năng vẽ tranh cho
học sinh lớp 5 thông qua dạy học hợp tác nhóm theo phương pháp Đan Mạch”
thì mục đích chính là tháo gỡ những khó khăn mà học sinh còn vướng phải đó là
ngại giao tiếp, thụ động, không có sự tương tác giữa mình và các bạn trong
nhóm, do đó không có sự chia sẻ về sản phẩm, về cảm xúc của mình đặt trong
sản phẩm. Qua đó giúp học sinh tạo sự tự tin, tích cực, chủ động và hứng thú

trong học tập, để mỗi tiết học thực sự lý thú và hiệu quả, từ đó giúp học sinh lớp
học sinh trường Tiểu học Hà Bình, Hà Trung nói riêng và học sinh lớp 5 nói
chung phát triển toàn diện các kĩ năng, năng lực, phẩm chất và tư duy trong học
tập.
1.3. Đối tượng nghiên cứu :
Việc lựa chọn kiến thức, nội dung các chủ đề vẽ tranh trong chương trình
“Em học Mĩ thuật lớp 5” để xây dựng các kĩ năng mới mẻ, lý thú nhưng không
xa lạ mà gần gũi với tâm sinh lý và trình độ nhận thức của học sinh lớp 5A
trường Tiểu học Hà Bình, Hà Trung, Thanh Hóa chính là đối tượng nghiên cứu
của đề tài mà tôi áp dụng.
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
Khi thực hiện áp dụng “Một số biện pháp rèn kĩ năng vẽ tranh cho học
sinh lớp 5 thông qua dạy học hợp tác nhóm theo phương pháp Đan Mạch” tôi đã
sử dụng một số phương pháp chính như: Phương pháp nghiên cứu, xây dựng cơ
sở lí thuyết; Phương pháp thống kê sử lí số liệu; Phương háp làm việc theo
nhóm; Phương pháp điều tra khảo sát thực tế , cụ thể như sau.
a. Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết:
Là phương pháp nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến kĩ năng vẽ tranh,
cách tổ chức nhóm cho học sinh hoạt động, gần gũi, phù hợp với nội dung kiến
thức tiếp nhận của học sinh.
b. Phương pháp điều tra khảo sát thực tế:
Đây là phương pháp điều tra nghiên cứu thực tế việc tổ chức dạy học và
việc hướng dẫn học sinh hoạt động nhóm trong chương trình mĩ thuật mới cho
học sinh lớp 5 ở trường tiểu học Hà Bình nói riêng và một số trường tiểu học nói
chung trên địa bàn huyện Hà Trung, Thanh hóa.
c. Phương pháp làm việc theo nhóm: Được sử dụng để tạo không khí sôi
nổi cho tiết học, giúp học sinh nắm vững kiến thức hơn.
3

d. Phương pháp thống kê, xử lí số liệu:
Sau khi áp dụng giải pháp này vào thực tiễn dạy học tại lớp 5A trường
tiểu học Hà Trung, kết hợp với thu thập các tài liệu, dữ liệu phục vụ cho đề tài,
tôi đã tiến hành phân tích, tổng hợp các số liệu minh chứng cụ thể qua các thời
điểm kiểm tra của giáo viên, tổ chuyên môn nhà trường từng thời điểm cụ thể.
Từ đó rút ra kết luận và hiệu quả về việc áp dụng “Một số biện pháp rèn kĩ năng
vẽ tranh cho học sinh lớp 5 thông qua dạy học hợp tác nhóm theo phương pháp
Đan Mạch’’.
1.5. Những điểm mới của SKKN:
Trong chương trình cũ thì nội dung của Mĩ thuật lớp 5 có 5 phân môn là:
Tập nặn tạo dáng; Vẽ trang trí; Vẽ tranh; Thường thức mĩ thuật; Vẽ theo mẫu.
thì giờ đây với phương pháp Đan Mạch học sinh được trải nghiệm các bài học
qua 13 chủ đề khác nhau, có chủ đề học trong 2 tiết như chủ đề 1 Chân dung tự
họa nhưng có chủ đề học trong 4 tiết, như chủ đề Trường em hay chủ đề 8 Trang
trí sân khấu và sáng tác câu chuyện. Mĩ thuật lớp 5 có 13 chủ đề, mỗi chủ đề
đều có nội dung quen thuộc, gắn liền với cuộ sống, học tập của học sinh, học
sinh được trải nghiệm về sự thú vị của các hình khối… Điều này sẽ có tác dụng
tích hợp rất tự nhiên việc hợp tác nhóm, hiệu quả giữa việc hình thành kiến thức,
rèn kĩ năng, giúp giáo viên chủ động, tạo hiệu quả giờ học cao nhất. Giáo viên
chủ động tìm tòi, nghiên cứu xây dựng kế hoạch bài học phù hợp với hoàn cảnh
cụ thể của trường, của địa phương và văn hóa của mình, không lệ thuộc vào hoạt
động dạy học có sẵn, cần sáng tạo ra những bài tập phù hợp với điều kiện cơ sở
vật chất, hoàn cảnh cụ thể của học sinh, từ đó hình thành năng lực thẩm mĩ cho
học sinh, giúp học sinh có kĩ năng sống, có vốn hiểu biết về nét đẹp văn hóa,
lịch sử con người và thiên nhiên đất nước.
Giáo viên tích hợp các môn học hoạt động giáo dục để kích thích trí tưởng
tượng ở trẻ em, từ đó học sinh thể hiện được tác phẩm nghệ thuật bằng nhiều
chất liệu và các hình thức của nghệ thuật thị giác. Giáo viên có vai trò làm cầu
nối giữa phương pháp, nhà trường với học sinh, tạo thành một hệ thống liền
mạch, chặt chẽ, tác động qua lại với nhau giữa đầu vào và đầu ra của quá trình

dạy học.
Khi xây dựng kế hoạch dạy - học giáo viên cần phải chú ý tới :
- Xác định được mục tiêu bài dạy: Là kiến thức kĩ năng cơ bản học sinh
cần đạt được sau giờ học, có cân nhắc đến mục tiêu cá nhân phù hợp với năng
lực, nhu cầu sở thích từng cá nhân.
- Nội dung, môi trường học, quá trình học, đánh giá. - Ra quyết định: Xác
định số lượng thành viên trong nhóm, nhóm có hiệu quả từ 2 đến 6 thành viên,
4


giáo viên cần phân công nhiệm vụ trong nhóm.
Học sinh cần nhận thấy mọi thành viên trong nhóm đều phải có trách nhiệm
đóng góp hoàn thành công việc, mọi thành viên cần được lĩnh hội kiến thức.
Quá trình xây dựng kế hoach dạy-học chính là sự tích lũy thông tin từ nhiều
nguồn khác nhau ở môi trường bên ngoài lẫn bên trong của học sinh.
- Học sinh học thông qua quá trình vận động cơ thể trong những tình
huống cụ thể.
- Học sinh học thông qua việc sử dụng đôi tay trong các hoạt động thực tiễn.
- Học sinh học thông qua quan sát ngôn ngữ hình ảnh.
- Học sinh học thông qua hoạt động nói, nghe và thảo luận.
Giáo viên cần xây dựng một môi trường học thật thân thiện, truyền cảm
hứng cho học sinh, môi trường học tập bao gồm các hoạt động và nội dung như:
- Sơ đồ tư duy: Học sinh suy nghĩ về một chủ đề nào đó trên sơ đồ này
giáo viên giúp học sinh phân loại ý kiến của mình thành từng nhóm, học sinh sẽ
lựa chọn nội dung và trọng tâm của chủ đề bài học.
- Thảo luận: Học sinh ghi lại những kiến thức suy nghĩ, trải nghiệm, sau
đó các em thảo luận với nhau theo cặp, theo nhóm, tương tác với nhau để giải
quyết vấn đề.
`- Kể chuyện: những câu chuyện cổ tích, thần thoại, truyền thuyết đều là
những sản phẩm văn hóa quan trọng góp phần truyền cảm hứng cho học sinh, sẽ

rất thú vị khi giáo viên và học sinh cùng nhau chia sẻ và thảo luận những câu
chuyện cổ tích và liên kết với quá trình cảm thụ thẩm mĩ.
- Hoạt động tích hợp trong chương trình: Các giáo viên bộ môn khác cùng
kết hợp, hợp tác với giáo viên mỹ thuật cùng tham gia xây dựng các hoạt động
tích hợp nội dung chương trình phù hợp với tất cả các bộ môn và tình huống
khác nhau.
Việc dạy - học có thành công hay không tùy thuộc vào mối liên hệ giữa
giáo viên và học sinh, cùng với phương pháp, mục tiêu, môi trường học tập
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm.
Như chúng ta đã biết, trong văn kiện đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VII
(Ngày 26/ 1 / 2016 ) định hướng đổi mới căn bản, toàn diện về giáo dục, đào tạo,
phát triển nguồn nhân lực đã nêu rõ “Phương pháp dạy học và học mới không
chỉ làm cho người học phát triển tư duy độc lập, sáng tạo mà còn giúp người
thầy thêm tiến bộ, trưởng thành… Giáo dục cần phải tập trung phát triển mạnh
năng lực và phẩm chất người học, đảm bảo hài hòa đức, trí, thể, mĩ, thực hiện tốt
phương châm mới: Dạy người, dạy chữ, dạy nghề( trước đây là dạy chữ, dạy
người, dạy nghề). Vì vậy việc đổi mới phương pháp dạy học và tập chung rèn kĩ
5


năng, bồ dưỡng năng lực, phẩm chất người học là nhiệm vụ cần được chú trọng
trong giáo dục đào tạo. Năm học 2014-2015 Bộ giáo dục và đào tạo, nhà trường
đã chỉ đạo triển khai phương pháp dạy học Mĩ thuật mới, vận dụng những quy
trình dạy- học mĩ thuật của dự án SAEPS (Đan Mạch) ở tất cả các trường tiểu
học trên toàn quốc, trong đó có trường tiểu học Hà Bình- Hà Trung-Thanh Hóa.
Việc giúp học sinh rèn kĩ năng vẽ tranh qua hoạt động hợp tác nhóm có một
vai trò đặcbiệt trong hệ thống dạy và học Mĩ thuật vì nó chính là phương tiện
giúp cho các em nắm vững ngôn ngữ giao tiếp thông qua bức tranh, bằng các
hình thức trải nghiệm thực tế phù hợp với từng đối tượng và hoàn cảnh cụ thể

trong các tình huống phức tạp và đa dạng của cuộc sống. Giúp các em hiểu về
thế giới xung quanh việc học tập rèn luyện ở trường, ở nhà cũng như tình cảm
gia đình và vẻ đẹp thiên nhiên, đất nước, con người một cách chủ động, tích cực
và sáng tạo. Từ đó gắn với việc giáo dục học sinh tình yêu gia đình, nhà trường,
yêu tổ quốc, yêu nhân dân, yêu lao động.
Trí tuệ được phát triển thông qua rất nhiều phương pháp học tập khác
nhau, có nhưng học sinh học tốt nhất thông qua đọc và ghi chép, những em khác
lại thích những hoạt động thông qua hình ảnh, có em lại thích các hoạt động
hình thể, có những học sinh lại thích giải quyết vấn đề một mình, nhưng số đông
các em lại thích nói chuyện, nghe và thảo luận với các bạn khác.
Theo Howard Gardner “trí tuệ” là sức mạnh và khả năng giải quyết các
vấn đề hay sáng tạo ra sản phẩm có giá trị trong một hay nhiều môi trường văn
hóa. Các loại hình trí tuệ là cơ sở lý luận khi xây dựng kế hoạch cho việc dạyhọc, phát huy tốt nhất khả năng học tập, sáng tạo, đồng thời khuyến khích để
học sinh học tập bằng nhiều cách thức hoạt động, giúp học sinh được phát triển
toàn diện.
Giáo viên cần đổi mới phương pháp dạy học bằng nhiều hình thức nhằm
giúp học sinh phát triển năng lực tư duy,sáng tạo,có ý thức tự lực trong học tập
cũng như cuộc sống mà ở đó học sinh tự do cảm nhận “cái đẹp” “cái thẩm mĩ”.
- “Cái đẹp” là 1 phạm trù cơ bản phản ánh giá trị thẩm mỹ tích cực của
các sự vật, hiện tượng thuộc hiện thực và tác phẩm nghệ thuật đem lại cho con
người sự yêu thích thẩm mỹ trong sáng tươi vui. Kích thích khả năng tự nhận
thức,tự sáng tạo của con người vì những mục tiêu nhân văn.
- “Cái thẩm mỹ” phản ánh toàn bộ giá trị thẩm mỹ chung của các sự vật,
hiện tượng thẩm mỹ trong hiện thực.
Là một giáo viên môn nghệ thuật phải có trách nhiệm khai thác giúp học
sinh hiểu được “cái đẹp” “cái thẩm mỹ” chính là miêu tả, là sự phản ánh vẻ đẹp
của thiên nhiên, con người, cuộc sống xã hội. Giáo viên cần phải chú ý đến trình
độ, đến tâm sinh lý lứa tuổi của từng đối tượng học sinh tiểu học là thích khám
phá, sáng tạo, thích chinh phục, làm chủ bản thân, hứng thú với những điều mới
6

mẻ, đồng thời giáo viên phải nắm được năng lực sử dụng những kỹ năng vẽ
tranh của các em, từ đó để điều chỉnh nội dung, lựa chọn phương pháp phù hợp,
để mỗi tiết học thì học sinh nào cũng được quan tâm, được làm việc hợp tác
nhóm một cách tích cực nhất, phải biến quá trình dạy học thành quá trình hoạt
động và tự học của học sinh
Những điều nói trên đồng nghĩa với việc người giáo viên cần mạnh dạn
nghiên cứu, xây dựng và thực hiện. Năm học 2016-2017 là năm học huyện Hà
Trung chính thức triển khai dạy Mỹ thuật theo phương pháp Đan Mạch (Công
văn số 4323/ BGD&ĐT – GDTH ). Dự án SAEDS đã đem đến cho giáo viên
Mỹ thuật cảm hứng để hỗ trợ học sinh phát triển khả năng tiếp thu thẩm mỹ và
sáng tạo, bằng cách khuyến khích các em trải nghiệm, bày tỏ giao tiếp với nhau,
thông qua các bài vẽ tranh (vẽ tranh biểu cảm, vẽ tranh sáng tác câu truyện, tạo
hình 3D, không gian 3 chiều…), nâng cao hứng thú học tập, sáng tạo, phát triển
các năng lực cá nhân cho học sinh và còn giúp giáo viên không ngừng tìm tòi,
sáng tạo đổi mới hương pháp và hình thức tổ chức dạy học một cách hiệu quả
nhất.
Trong phương pháp dạy học truyền thống, học sinh tập trung làm nhiệm
vụ cá biệt của mình, trong phương pháp mới học sinh được nâng cao kỹ năng
cùng nhau hợp tác trong công việc (Kỹ năng làm nhóm trưởng, kĩ năng giải
quyết các mâu thuẫn của nhóm…), giáo viên cùng học sinh phân tích kết quả
học tập rút ra các kinh nghiệm cho các hoạt động sau .
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm.
Là một giáo viên Mĩ thuật luôn được sự quan tâm của các cấp lãnh đạo
qua các đợt tập huấn do phòng Giáo dục huyện Hà Trung tổ chức, bản thân đã
nắm được các bước thực hiện một quy trình mĩ thuật, qua dạy thử nghiệm tôi
nhận thấy tính ưu việt của dự án là lấy học sinh làm trung tâm, đồng thời xây
dựng quy trình tương tác và tích hợp với các môn học khác, nhưng áp dụng vào
giảng dạy vẫn còn mơ hồ. Thực tế cho thấy, hầu hết việc dạy và học ở các

trường tiểu học việc đổi mới phương pháp dạy học đâu đó ở một bộ phận không
nhỏ giáo viên còn chưa thực sự triệt để, với giáo viên môn đặc thù mỹ thuật còn
ngại tư duy, ngại “tiếp xúc” với trẻ, rõ ràng nhận thấy những điểm khiếm khuyết
của học sinh còn mắc phải như vẽ màu ẩu, vẽ hình còn sao chép, thiếu sáng tạo,
không có cảm xúc… học sinh chưa hiểu được rõ về tranh, học sinh chưa hiểu rõ
các bước vẽ tranh mà mới áp dụng vẽ theo khuôn mẫu, chưa biết sắp xếp kết
hợp các mảng miếng, các hình ảnh một cách hợp lý, hay đa số các em còn sợ vẽ
sai, vẽ không đúng mẫu, không đúng nội dung đề tài dẫn đến mỗi giờ học các
em chưa hứng thú, chưa tích cực học tập và việc hoạt động hợp tác nhóm của
học sinh chưa cao, không mang lại hiệu quả nhất định.
7


Đối với học sinh trường tiểu học Hà Trung, nhất là học sinh lớp 5A dù là
học sinh lớp 5 nhưng kĩ năng vẽ tranh của các em còn rất nhiều hạn chế, khả
năng hợp tác nhóm còn có nhiều khó khăn. Các em chưa tìm được tiếng nói
chung, chưa có “tính đồng đội” do đó khi kết hợp nhóm các em chưa thực sự
hòa quyện, chưa thể hiện được cùng ý tưởng cảm xúc qua sản phẩm nhóm, dẫn
đến việc “hợp tác nhóm” còn rời rạc, sự giao tiếp gặp nhiều lúng túng khi áp
dụng vào cuộc sống hàng ngày.
Dạy - học theo phương pháp Đan Mạch hầu như tài liệu về các kênh là
chưa có, mới chỉ có tài liệu là sách dạy học mĩ thuật, trang thiết bị phục vụ môn
học chưa được đầu tư thỏa đáng, chưa đủ đáp ứng cho cho việc dạy- học Mĩ
thuật, các tài liệu tham khảo còn rất hiếm.
Học sinh tiểu học là lứa tuổi hồn nhiên trong sáng nhất, mọi tâm tư tình cảm
đều được thể hiện qua nét vẽ và màu sắc, nhận thức của các em chủ yếu là nhận
thức cảm tính, hầu như các em đều rất ngại vẽ tranh, còn tránh né hay còn vẽ
qua loa, nghèo hình ảnh dẫn đến sản phẩm còn chưa đẹp mắt, chưa có sự đột
phá. Cụ thể đầu năm vẽ bài khảo sát lần một môn Mĩ thuật, chủ đề 5 “Trường
em” kết quả như sau:

Tổng số HS
Hoàn thành tốt các
nội dung môn học
22

SL
17

TL
77,2%

Hoàn thành
các nội dung môn
học, có sáng tạo,
sinh động.
SL
TL
5
22,8 %

Chưa hoàn
thành
SL

TL

Trong 17 học sinh hoàn thành tốt hầu hết các em mới chỉ hoàn thành tốt
về hình, màu, đúng nội dung đề tài, bài vẽ của các em vẫn chưa thể hiện được sự
sáng tạo, chưa thể hiện được khả năng thẩm mĩ và nội tâm, cảm xúc của mình
vào bức tranh. Trong 5 Học sinh hoàn thành tốt, có sáng tạo, sinh động còn hạn

chế, vẽ tranh chưa có chiều sâu, chưa làm người xem tranh thấy thu hút.
Từ kết quả thực trạng trên cho thấy chất lượng học tập của học sinh lớp
5A nói riêng và học sinh trường tiểu học Hà Bình nói chung còn nhiều hạn chế,
dẫn đến mỗi tiết học vẽ tranh hiệu quả còn chưa cao, học sinh còn rụt rè, thiếu
tích cực chủ động trong học tập và hoạt động nhóm. Vì vậy mà ảnh hưởng
không nhỏ đến chất lượng của môn Mỹ thuật và các môn học khác trong nhà
trường, như thể là chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới của nền giáo dục tiểu học
ở Việt Nam hiện nay, vì vậy tôi áp dụng “Kinh nghiệm rèn kĩ năng vẽ tranh cho
học sinh thông qua dạy học hợp tác nhóm theo phương pháp Đan Mạch trong
8


dạy học Mỹ thuật lớp 5”. Với mong muốn giúp học sinh mạnh dạn, tự tin phát
huy tính sáng tạo, năng khiếu của mình trong môn Mỹ thuật, giúp các em cảm
nhận và vẽ được những bức tranh đẹp theo cảm nhận riêng của mình.
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để rèn kĩ năng vẽ tranh thông qua hợp tác
nhóm cho học sinh lớp 5.
Từ thực trạng trong dạy học Mĩ thuật lớp 5 như đã nói, tôi mạnh dạn đưa
ra những giải pháp trong thực tiễn giảng dạy và công tác để giải quyết những
băn khoăn, vướng mắc và những vấn đề còn tồn đọng trong dạy học và giáo dục
học sinh với mong muốn góp phần giúp cho học sinh có kĩ năng vẽ tranh thật
tốt, được chủ động, mạnh dạn, tự tin phát huy tính sáng tạo, năng khiếu của
mình trong học tập, để mỗi giờ học nặng nề trước đây trở thành những giờ học
lý thú và hiệu quả. Từ đó sẽ tạo được môi trường học tập có ích, giúp học sinh
phát triển toàn diện, giúp giáo viên tiến bộ trưởng thành, không ngừng trau dồi
nâng cao tay nghề, để thực hiện điều đó tôi đã tiến hành một số giải pháp như
sau:
a. Rèn kĩ năng vẽ tranh sáng tạo từ trí nhớ, trí tưởng tượng thông qua hợp
tác nhóm.
Giáo viên hướng dẫn học sinh liên tưởng những hình ảnh mới do mình

cảm nhận khi quan sát những hình ảnh cụ thể ở trước mắt làm cơ sở sáng tạo tác
phẩm cho mình theo sự liên tưởng về mặt nội dung chủ đề. Như vậy để khởi đầu
cho hoạt động mỹ thuật từ trí nhớ, trí tưởng tượng cần có hình ảnh cụ thể để học
sinh quan sát và liên tưởng đến hình ảnh sáng tạo của các em.
* Mô tả chủ đề 1: Chân dung tự họa (trang 5- Sách Mỹ thuật lớp 5) ở chủ
đề này sử dụng quy trình 2, vẽ biểu cảm.
Giáo viên giới thiệu khái quát về tranh chân dung: Là tranh vẽ một hoặc
một mẫu người nào đó như: chân dung các anh hùng dân tộc, nhà khoa học, nhà
trí thức có công với đất nước, hoặc chân dung người thân,bạn bè.
Giống như bao thể loại tranh khác, tranh chân dung cũng có những nét
riêng độc đáo, sự độc đáo của tranh chân dung là ở chỗ ngoài việc biểu đạt một
con người cụ thể còn thể hiện nội tâm và suy nghĩ của con người đó bằng sự
cảm nhận của người vẽ.
Khác với cách vẽ cũ là bước 1 vẽ phác hình khuôn mặt, bước 2 vẽ mắt
mũi miệng, bước 3 vẽ các chi tiết, bước 4 vẽ màu thì ở phương pháp Đan Mạch
khi vẽ tranh chân dung học sinh được tập trung, được kết hợp mắt và tay, giáo
viên hướng dẫn học sinh cố gắng không nhìn vào giấy khi vẽ, các em được quan
sát để vẽ, hoặc các em được vẽ theo trí nhớ, trí tưởng tượng của mình, những
bức vẽ sẽ rất ấn tượng, đôi khi còn hài hước vì mục đích ở đây không phải vẽ
9


cho giống với mẫu mà học sinh được quan sát, ghi nhớ, phát huy trí tưởng
tượng truyền cảm hứng qua tay, thể hiện trên giấy tạo ra bức vẽ ấn tượng, hài
hước.
Qua hoạt động này học sinh sẽ phát triển được hết khả năng để đạt được
mục tiêu đề ra.
Mục tiêu
Kết quả
- Làm việc tập trung và im lặng.

- Tập trung vào quan sát khuôn mặt
- Biết cách ghi nhớ các nét đặc trưng. - Vẽ được hình dựa trên sự kết hợp tay, mắt
- Phát triển khả năng kết hợp - Làm việc theo cặp, nhóm đôi hiệu quả.
mắt,tay.
Giáo viên gây chú ý bằng cách đặt câu hỏi trước khi tiến hành vẽ, học
sinh làm việc theo cặp đôi ngồi đối diện nhau.
– Giáo viên yêu cầu học sinh vẽ tập trung trong vòng 10- 15 phút, mắt
của các em nhìn tới đâu thì cầm bút vẽ trên giấy theo các bộ phận mà mắt quan
sát.
Học sinh hoạt động thực hành vẽ nhóm đôi
Qua việc quan sát dáng hình, khuôn mặt, đặc biệt là các nét biểu lộ trên
từng khuôn mặt, qua đôi mắt, nụ cười…của nhân vật, học sinh hiểu được mỗi
con người đều có những trạng thái, bộc lộ tình cảm vui buồn, đau khổ, giận
dữ…khác nhau, đặc biệt là đôi mắt, cái miệng có một ý nghĩa quan trọng trong
việc thể hiện thần thái, diễn biến cảm xúc tâm lí, tâm hồn nhân vật.
- Học sinh hợp tác nhóm đôi, tương tác qua lại lẫn nhau, phác thảo và tạo ngân
hàng hình ảnh, và để tăng sự yêu thích nghệ thuật, tôi lồng nghép giới thiệu các
tác phẩm nghệ thuật của các họa sĩ trong nước và nước ngoài giúp học sinh tự
tin hơn, có ấn tượng hiểu rõ những phong cách biểu cảm khác nhau khi vẽ chân
dung
Một số bức chân dung vẽ biểu cảm
Khuyến khích học sinh giao lưu trao đổi, thảo luận đưa ra những suy nghĩ
của mình về các bức tranh cá nhân vừa vẽ và các bức tranh giáo viên giới thiệu.
Từ đó giáo viên tổ chức cho học sinh trưng bày các tác phẩm của cả lớp,
và tự chia sẻ có thêm kinh nghiệm thực tế và hứng thú về trưng bày triển lãm,
yêu thích các tác phẩm của mình và học hỏi từ sản phẩm của các bạn, các em

10

thấy được sự sáng tạo trong nghệ thuật của họa sĩ, các em sẻ có cái nhìn “Thẩm
mĩ ” hơn theo cảm nhận riêng.
b. Nâng cao kĩ năng thực hành vẽ tranh cho học sinh thông qua quy trình vẽ
cùng nhau và sáng tác câu chuyện.
Trong giáo dục mĩ thuật, học sinh được phát triển không ngừng và có sự
khác biệt ở mỗi em về khả năng quan sát, trí tưởng tượng, học sinh bị ảnh
hưởng thông qua tiếp xúc với sự vật, hiện tượng xung quanh hay thông qua các
kênh như: ti vi, sách tạp chí, truyện tranh... và các tác phẩm điêu khắc công
cộng. Học sinh nâng cao hiểu biết về những tình huống sự kiện từ đời sống hàng
ngày của các em. Từ đó học sinh sẽ phát triển được khả năng.
- Biến những quan sát về con người thành tranh vẽ.
- Nhận biết phân biệt được dặc điểm, đặc tính của các loại vật liệu vẽ..
- Hợp tác và hoạt động theo nhóm, cặp.
- Tạo ra những câu chuyện ấn tượng, phù hợp với chủ đề học.
* Mô phỏng qua chủ đề: Chú bộ đội của chúng em (lớp 5) thời lượng 2
tiết. Thực hiện quy trình vẽ cùng nhau và sáng tác câu chuyện.
Tiết 1: Tìm hiểu nội dung và vẽ cùng nhau
Tiết này học sinh làm việc đơn lẻ, tạo ngân hàng hình ảnh và kết hợp với
các thành viên trong nhóm, trong lớp.
Mục tiêu: Hoạt động nhóm của tiết này là hợp tác giữa các thành viên
trong nhóm, trong lớp.

Học sinh hoạt động nhóm 4
+ Học sinh biết tập trung vào nhiệm vụ được giao, biết hợp tác và tôn
trọng ý kiến của người khác.
+ Học sinh tự tạo nhóm 4 thích hợp với lớp học.
+ Học sinh lên chọn hình ảnh( từ ngân hàng hình ảnh).
+ Các nhóm trình bày ý tưởng.
- Giáo viên gợi ý các câu hỏi.
.

+ Nhóm em sẽ xây dựng câu chuyện gì? Ở đâu? Các nhân vật trong
chuyện đang làm gì?
+ Ở tiết này học sinh làm việc theo nhóm, mỗi nhóm sáng tác một câu
chuyện dựa vào ngân hàng hình ảnh ở tiết 1, từ hình tượng độc lập, nhóm sẽ
thảo luận, sau đó phân công cho từng thành viên trong nhóm tìm hình vẽ màu,
vẽ thêm hình…
Tiết 2: Chia sẻ nội dung câu chuyện

11


- Học sinh quan sát thống nhất cách thực hành, ghi nhớ, phân vai, tập chia
sẻ, kể chuyện.
- Học sinh tự thuyết trình, nhận xét, đánh giá lẫn nhau.

Học sinh thuyết trình sản phẩm
Đây là chủ đề giúp các em hiểu rõ hơn về Quân đội nhân dân Việt Nam.
Các em được quan sát, thảo luận nhóm để tìm hiểu về các quân chủng, màu áo
lính và những công việc hàng ngày của các anh bộ đội cụ Hồ. Phương pháp lấy
học sinh làm trung tâm được làm sáng tỏ trong từng bước, những gì học sinh có
thể nhớ, hiểu, sử dụng và phân tích đánh giá được. Giáo viên kết hợp giúp học
sinh phát triển thành một bức tranh với đầy đủ nội dung và yếu tố như trên. Kết
quả tiết học các em đã biết nhanh chóng gia nhập vào nhóm, tiết học sôi nổi,
hứng thú hơn, các em hợp tác, giúp đỡ, giao tiếp học hỏi lẫn nhau, tự tìm tòi, tự
chiếm lĩnh kiến thức.
Kết quả: Giáo viên không còn lúng túng khi lên lớp, các hoạt động diễn ra theo
đúng trình tự một cách khoa học và gắn kết với nhau. Học sinh dễ tiếp thu bài
hơn, hiệu quả sáng tạo tăng rõ rệt.
c. Xây dựng bầu không khí lớp học thân thiện, tạo hứng thú cho học sinh
thông qua các hoạt động thi đua, trò chơi.

* Mục đích: Tăng cường sự tham gia một cách hứng thú của học sinh
trong các hoạt động giáo dục với thái độ tự giác, chủ động và ý thức sáng tạo.
Phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong phát hiện kiến thức mới
thông qua các hoạt động thi đua, trò chơi phù hợp.
* Xây dựng bầu không khí học tập thân thiện.
- Xây dựng trường lớp xanh, sạch, đẹp, an toàn.
- Tạo hứng thú cho học sinh trong thời gian thực .
- Rèn kĩ năng sống, tổ chức các hoạt động tập thể vui tươi, lành mạnh.
- Giáo viên phải nắm vững tâm lí của học sinh để xây dựng kế hoạch và
phương pháp tác động vào các em, tạo ra không khí cạnh tranh tích cực trong
học tập. Kích thích sự sáng tạo, từ 1 nhóm học sinh giáo viên có thể dùng làm
“hạt nhân” kích thích gây ra một làn sóng lan truyền trong học tập.
* Tạo hứng thú cho học sinh khi đánh giá kết quả học tập.
* Mục đích: Nhận biết được điểm mạnh, điểm yếu của học sinh để có biện
pháp cải thiện, hoàn thiện phương thức dạy và học để phát triển năng lực của
học sinh.
12


Khi đánh giá tranh vẽ của các em cần phải dựa vào đặc điểm tâm sinh lí
của lứa tuổi, nhất là học sinh lớp 5.
Việc đánh giá quá trình và kết quả học tập của học sinh là một nhiệm vụ
quan trọng, thường xuyên được thực hiện ở các tiết cuối của mỗi chủ đề (Trưng
bày sản phẩm). Không nên áp đặt lấy tiêu chuẩn đánh giá tranh vẽ của người lớn
để đánh giá các em, đánh giá đúng với khả năng để khích lệ học sinh học tập là
chủ yếu. Khi đánh giá động viên các em, các nhóm có tính sáng tạo, như vậy
mới tạo cho các em sự tìm tòi, hứng thú say mê và thể hiện cái mới, sáng tạo
trong bài viết của mình. Việc đánh giá kết quả không chỉ dựa trên thành tích
chung của cả nhóm mà còn dựa trên sự đóng góp của từng thành viên trong
nhóm. Để thực hiện đánh giá đảm bảo công bằng, đúng thực tế, giáo viên cần có

sổ tay theo dõi ghi nhận ngay những cá nhân tích cực, cá nhân thụ động hay
sáng tạo, nhóm, làm việc hiệu quả…Đánh giá môn học được thực hiện theo
thông tư 22, do đó đánh giá hoạt động nhóm là một phần quan trọng làm căn cứ
cho giáo viên thực hiện đúng thực chất, công bằng và khách quan.Trong một
môi trường học thân thiện, các em nhận được sự thoải mái khi việc học của
mình gắn với kiến thức trong sách vở, thông qua sự thâm nhập, trải nghiệm của
chính bản thân trong tiết học, hoạt động tập thể, trò chơi, phát huy tính tích cực
của học sinh. Thế hệ học sinh năng động tích cực dưới sự dạy dỗ của các thầy cô
giáo, được học tập trong môi trường thân thiện sẽ là nhân tố quyết định sự phát
triển bền vững của đất nước.
* Tổ chức lồng ghép các trò chơi vào quá trình học tập một cách phù
hợp.
Môn Mĩ thuật là một môn học nghệ thuật vì vậy giáo viên phải tổ chức
sao cho giờ học nhẹ nhàng, thoải mái mang tính nghệ thuật. Lồng ghép trò chơi
không chỉ kích thích các em hoạt động mà còn giúp các em phát triển trí nhớ, trí
tưởng tượng, sáng tạo thông qua việc tái tạo nội dung, hình tượng, tiếng kêu,
tiếng động… để xây dựng hình ảnh bài vẽ.
- Giáo viên cần lồng ghép đúng, tùy nội dung của các bài học.
- Lựa chọn trò chơi vừa sức với học sinh.
- Lôi cuốn tất cả học sinh của cả lớp tham gia.
* Ví dụ: Chủ đề 1: Chân dung tự họa.
- Giáo viên cho học sinh chơi trò chơi “ Đoán tâm trạng qua biểu hiện trên
khuôn mặt”.

13


- Giáo viên mời 4-5 học sinh lên chơi, mỗi học sinh thể hiện một tâm
trạng cảm xúc cá nhân vui, buồn, tức giận… những học sinh khác quan sát nêu
tên biểu cảm trên khuôn mặt mà bạn vừa thể hiện.

- Hay ở Chủ đề 9: Trang phục yêu thích Giáo viên tổ chức cho học
sinh chơi trò chơi “Bịt mắt đoán một số chất liệu để tạo ra trang phục tái chế”.
Giáo viên lựa chọn đại diện các nhóm lên dùng khăn bịt mắt, sờ đồ vật để đoán
các chất liệu
Giáo viên hướng dẫn trò chơi “Bịt mắt đoán chất liệu”
- Ở chủ đề 5: Trường em để cho không khí lớp học sôi động giáo viên cho
học sinh hát những bài hát về mái trường như: “Em yêu trường em”, “Mái
trường mến yêu”, “Bụi phấn”… Qua trò chơi giúp các em nhận biết và cảm thụ
thêm nét đẹp của thế giới xung quanh, giúp các em hào hứng thoải mái cho các
tiết học sau.
* Giới thiệu sản phẩm, mở triển lãm tranh theo chủ đề.
Sau khi hoàn thành bài vẽ của mình giáo viên giúp các em trưng bày, giới
thiệu thuyết trình về sản phẩm của mình, tạo cho các em sự tự tin mạnh dạn giao
tiếp với mọi người, “Triển lãm tranh” còn tạo hứng thú giúp các em tích cực,
hăng hái hơn, vẽ được một bức tranh đẹp hơn.
Như vậy qua quan sát tôi có thể khẳng định rằng bằng việc tao môi trường
học thân thiện và việc lòng ghép các trò chơi, tôi thấy học sinh lớp 5A các em
thực sự mạnh dạn, chủ động sáng tạo trong tìm kiếm kiến thức và nhất là kĩ năng
giao tiếp, hoạt động nhóm, hoạt động hợp tác của học sinh được nâng cao, đồng
thời các em thêm yêu mến tiết học, môn học và sự vận động của thế giới xung
quanh.
Một số hình ảnh trưng bày sau từng chủ đề
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, bản
thân, đồng nghiệp và nhà trường.
Sau khi áp dụng:”Kinh nghiệm rèn kĩ năng vẽ tranh cho học sinh thông
qua dạy học hợp tác nhóm theo phương pháp Đan Mạch trong dạy học Mĩ thuật
lớp 5” tôi thấy trong mỗi tiết học Mĩ thuật nói chung và tiết học vẽ tranh nói
riêng đã thực sự cuốn hút học sinh, các em chủ động nắm vững kiến thức, nắm
vững các kĩ năng vẽ tranh qua trải nghiệm, sản phẩm sau mỗi tiết học của các
em đã sáng tạo, có cảm xúc. Đặc biệt hơn trong mỗi tiết học các em đều hưng

phấn học tập, thực sự tự tin trong giao tiếp và hoạt động hợp tác, nhất là hợp tác
14


nhóm. Ngoài ra các em cũng tự mình hoàn thiện nhân cách tốt, biết yêu thương
con người, yêu quý “Cái đẹp” “Cái thẩm mĩ” trong cuộc sống của các em. Nhờ
đó mà mỗi tiết học Mĩ thuật đều mang lại nhiều điều lí thú và bổ ích cho chính
học sinh.
Bên cạnh đó việc áp dụng các giải pháp như đã thực hiện cũng giúp bản
thân không ngừng tìm tòi, đổi mới phưpng pháp và hình thức tổ chức dạy học
theo phương pháp mới, phương pháp Đan Mạch giúp các em gần gũi, cảm thấy
thích thú trong mỗi tiết học Mĩ thuật, từ đó sẽ ngày một nâng cao hơn hiệu quả
dạy học Mĩ thuật.
Qua việc thực hiện các giải pháp trên mà bản thân đã áp dung, qua việc
chia sẻ với đồng nghiệp trong sinh hoạt chuyên môn, nhất là trong nội dung sáng
kiến kinh nghiệm chú trong đổi mới phương pháp dạy học, tôi đã nhận được
nhiều sự ủng hộ của đồng nghiệp cũng như Ban giám hiệu nhà trường, các bậc
phụ huynh và lãnh đạo địa phương. Giải pháp mà tôi thực hiện còn có thể áp
dụng linh hoạt đối với các môn học khác trong nhà trường như: HĐGD Đạo đức,
HĐGD Âm nhạc…
Qua thời gian thử nghiệm khảo sát lần hai trên lớp 5A (22 học sinh) kết
quả thu được sau lần kiểm tra kiến thức về kĩ năng vẽ tranh trong môn Mĩ thuật
như sau:
Tống số hs

22

Hoàn thành các
nội dung của
môn học

Hoàn thành tốt các nội
dung của môn học, có
sáng tạo, sinh động.

SL

TL

SL

TL

9

40,9 %

13

59,1 %

Chưa hoàn
thành
SL

TL

Từ kết quả trên cho thấy, việc áp dụng kinh nghiệm rèn kĩ năng vẽ tranh
cho học sinh thông qua dạy học hợp tác nhóm theo phương pháp Đan Mạch
trong dạy học Mĩ thuật lớp 5 mà tôi đã tiến hành thực sự đem lại hiệu quả nhất

định góp phần nâng cao chất lượng dạy học Mĩ thuật lớp 5 nói riêng và HĐGD
Mĩ thuật nói chung.
Một số sản phẩm vẽ theo nhóm của học sinh lớp 5A

3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
15


3.1. Kết luận.
Qua thời gian nghiên cứu và áp dụng:’’ Kinh nghiệm rèn kĩ năng vẽ tranh
cho học sinh thông qua dạy học hợp tác nhóm theo phương pháp Đan Mạch trong
dạy học Mĩ thuật lớp 5’’một cách sáng tạo đã đem lại thành công nhất đinh. Được
sự giúp đỡ, chỉ đạo của Ban giám hiệu trường tiểu học Hà Bình cùng các đồng
nghiệp trong trường, tôi rất phấn khởi vì đã rèn cho học sinh kĩ năng vẽ tranh thông
qua hợp tác nhóm, giúp học sinh hiểu được cái hay cái đẹp của con người, cảnh vật
Việt Nam. Qua đó các em phát triển nhiều kĩ năng , năng lực và rèn luyện phẩm
chất tốt đẹp của con người trong thời đại mới. Các em đã thực sự mạnh dạn, chủ
động tích cực hơn trong giao tiếp, hoạt động hợp tác. Từ đó cho thấy muốn giờ học
thú vị, bổ ích và đạt hiệu quả thì mỗi giáo viên phải thực sự đổi mới phương pháp
dạy học chú trọng phát triển, rèn luyện kĩ năng, năng lực cũng như bồi dưỡng phẩm
chất đạo đức tốt đẹp cho học sinh, giúp các em biết yêu thương con người và đất
nước,tiến tới khám phá những miền đất bạn có nhiều cảnh đẹp phong phú . Đó
cũng chính là chúng ta đang cùng nhau hoàn thành tốt nhiệm vụ đổi mới giáo dục,
đáp ứng được yêu cầu của xã hội mới.
3.2. Kiến nghị.
Để thực hiện kinh nghiệm rèn kĩ năng vẽ tranh cho học sinh lớp 5 thông
qua hợp tác nhóm được hiệu quả và đồng bộ hóa ở các nhà trường, tôi xin được
kiến nghị 1 số vấn đề sau:
- Nhà trường cần bổ sung thêm về cơ sở vật chất, phù hợp với chương trình
học

- Phụ huynh cần quan tâm đến con em mình hơn, cần sát thực hơn với môn
học mĩ thuật, đầu tư đồ dùng trang thiết bị học tập giúp các em phát triển một
cách toàn diện hơn.
- Mỗi giáo viên cần sáng tạo hơn trong đổi mới phương pháp và tư duy dạy học
để giúp trẻ chủ động nắm bắt kiến thức,phát triển kĩ năng và năng lực hoạt động.
- Dạy - học theo phương pháp mới phương pháp Đan Mạch, tài liệu, trang
thiết bị dạy học cần phải được chú trọng đầu tư hơn qua các kênh hình, nghe.
Trên đây là một số giải pháp mà tôi đã áp dụng nhằm nâng cao hiệu quả
dạy học Mĩ thuật cho học sinh lớp 5. Trong khi tiến hành do điều kiện thời gian
có hạn, tôi không thể minh họa được nhiều tiết học, các giải pháp đưa ra vẫn còn
nhiều thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của Ban giám hiệu
nhà trường, của các đồng chí lãnh đạo cấp trên để giải pháp mà tôi thực hiện sẽ
đạt kết quả cao nhất, góp phần vào việc nâng cao chất lượng dạy học Mĩ thuật
nói riêng cũng như chất lượng giáo dục nói chung.
Tôi xin chân trọng cảm ơn!

16


XÁC NHẬN
CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ

Hà Bình, ngày 15 tháng 3 năm 2019
CAM KẾT KHÔNG COPPY !

Người viết

Trịnh Thị Xim

TÀI LIỆU THAM KHẢO

- Sách dạy Mĩ thuật giáo viên lớp 5
- Sách học Mĩ thuật học sinh lớp 5
- Tài liệu hướng dẫn dạy và học phương pháp Đan Mạch

17