Quản lí hoạt động dạy học môn toán tại trường tiểu học bồ đề, quận long biên, thành phố hà nội
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (984.76 KB, 130 trang )
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
KHỔNG THỊ KIM DUNG
QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI
TRƯỜNG TIỂU HỌC BỒ ĐỀ QUẬN LONG BIÊN
THÀNH PHỐ HÀ NỘI
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÍ GIÁO DỤC
HÀ NỘI, 2019
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
KHỔNG THỊ KIM DUNG
QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN TẠI
TRƯỜNG TIỂU HỌC BỒ ĐỀ QUẬN LONG BIÊN
THÀNH PHỐ HÀ NỘI
Ngành: Quản lí giáo dục
Mã số: 8 41 01 14
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. NGUYỄN THỊ MAI LAN
HÀ NỘI, 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu
ghi trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng
công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Hà Nội, ngày tháng 8 năm 2019
Tác giả
Khổng Thị Kim Dung
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
MÔN TOÁN TẠI TRƯỜNG TIỂU HỌC .................................................... 8
1.1. Một số khái niệm cơ bản...................................................................... 8
1.2. Hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học ............................. 11
1.3. Quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học................ 17
1.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại
Trường tiểu học......................................................................................... 22
Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
MÔN TOÁN TẠI TRƯỜNG TIỂU HỌC BỒ ĐỀ QUẬN LONG
BIÊN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ...................................................................... 25
2.1. Khái quát về Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành
phố Hà Nội ................................................................................................ 25
2.2. Tổ chức nghiên cứu thực trạng .......................................................... 28
2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề ....
30
2.4. Thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu
học Bồ Đề.................................................................................................. 33
2.5. Thực trạng yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động dạy học môn
Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề ............................................................... 43
2.6. Đánh giá thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại
Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội................. 45
Chương 3: BIỆN PHÁP QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN
TẠI TRƯỜNG TIỂU HỌC BỒ ĐỀ QUẬN LONG BIÊN THÀNH
PHỐ HÀ NỘI................................................................................................. 49
3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp............................................................ 49
3.2. Biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu
học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội..................................... 51
3.3. Tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp................................ 68
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ............................................................... 73
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 77
PHỤ LỤC ......................................................................................................... 1
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BP
Biện pháp
CB
Cán bộ
CBQL
Cán bộ quản lí
DH – GD
Dạy học – Giáo dục
GD
Giáo dục
DG – ĐT
Dạy học – Giáo dục
ĐT
Đào tạo
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
NV
Nhân viên
QL
Quản lí
QL DG
Quản lí dạy học
PHHS
Phụ huynh học sinh
PP
Phương pháp
PPGD
Phương pháp giáo dục
SGK
Sách giáo khoa
TBDH
Thiết bị dạy học
TCM
Tổ chuyên môn
TH
Tiểu học
XHCN
Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1: Số lớp học Trường tiểu học Bồ Đề
............................................................27
Bảng 2.2: Cơ cấu khối công trình Trường tiểu học Bồ
Đề........................................27
Bảng 2.3: Cán bộ quản lí, giáo viên và nhân viên Trường tiểu học Bồ Đề
..............28
Bảng 2.6: Kết quả đánh giá việc QL xây dựng và thực hiện kế hoạch DH môn
Toán của CBQL
.....................................................................................................................33
Bảng 2.7: Kết quả đánh giá việc QL đổi mới PPDH của CBQL cấp Phòng và
cấp
trường ............................................................................................................................34
Bảng 2.8: Kết quả đánh giá việc QL soạn bài lên lớp của
GV..................................35
Bảng 2.9: Kết quả đánh giá CBQL cấp Phòng và cấp trường QL giờ lên lớp của
GV
........................................................................................................................................36
Bảng 2.10: Kết quả đánh giá công tác QL phân công giảng dạy cho GV của
CBQL
nhà trường .....................................................................................................................37
Bảng 2.11: Kết quả đánh giá công tác QL việc bồi dưỡng
GV.................................38
Bảng 2.12: Kết quả đánh giá CBQL cấp Phòng và cấp trường QL kiểm tra,
đánh giá
GV .................................................................................................................................39
Bảng 2.13: Kết quả đánh giá việc triển khai học tập cho HS trong nhà trường
.......40
Bảng 2.14: Kết quả đánh giá công tác QL hoạt động tự học của
HS........................41
Bảng 2.15: Kết quả đánh giá hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của
HS42
Bảng 2.16: Kết quả đánh giá thực trạng yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt
động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề
..................................................................44
Bảng 3.1: Kết quả khảo nghiệm nhóm BP QL hoạt động dạy tại Trường tiểu
học Bồ
Đề...................................................................................................................................68
Bảng 3.2: Kết quả khảo nghiệm nhóm BP QL hoạt động học Trường tiểu học
Bồ
Đề...................................................................................................................................70
Bảng 3.3: Kết quả khảo nghiệm nhóm BP QL các yếu tố ảnh hưởng tới quản lí
dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề
..................................................................71
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nhân loại đang bước vào thế kỷ XXI, thế kỷ mà khoa học – công nghệ có
những bước phát triển nhảy vọt, đưa loài người sang kỷ nguyên công nghệ, thông
tin và phát triển kinh tế tri thức. Toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế là một xu
thế khách quan không thể cưỡng lại được. Trong hoàn cảnh đó, Việt Nam có những
thời cơ và thách thức lớn. Một trong những con đường để đưa đất nước phát triển và
hội nhập với thế giới thành công, đó là phát triển giáo dục và đào tạo.
Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ IX đã khẳng định: “Phát triển giáo dục và đào
tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa là điều kiện để phát huy nguồn lực con người – yếu tố cơ bản về phát
triển xã hội tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”. Giáo dục và đào tạo nước ta
những năm qua đã có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện
đại hóa và hội nhập quốc tế. Song chúng ta phải thừa nhận rằng: giáo dục còn chậm
đổi mới, chưa thích ứng nhanh với sự tiến bộ của khoa học và công nghệ. Điều này
dẫn đến tình trạng “thừa thầy thiếu thợ”, chất lượng đào tạo nguồn nhân lực còn hạn
chế, thách thức trên con đường hội nhập quốc tế. Để khắc phục tình trạng trên và
đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng, đổi mới giáo dục là vấn đề cấp thiết hiện nay.
Đổi mới giáo dục trên tất cả các mặt: mục tiêu đào tạo, nội dung chương trình,
phương pháp dạy học, trong đó đổi mới công tác quản lý hoạt động dạy học có ý
nghĩa quyết định đến chất lượng đào tạo nguồn nhân lực.
Trong hệ thống giáo dục quốc dân, bậc tiểu học là cấp học đầu tiên trong hệ
thống giáo dục phổ thông. Nó là cấp học nền tảng, cơ sở giúp cho học sinh học tập
được ở các cấp học tiếp theo. Trong chín môn học, môn Toán đóng vai trò quan
trọng, nó cung cấp những kiến thức cơ bản về số học, các yếu tố hình học, đo đại
lượng, giải toán, môn Toán Tiểu học thống nhất không chia thành môn khác. Các
kiến thức, kĩ năng của môn Toán ở tiểu học có nhiều ứng dụng trong đời sống; rất
cần thiết để học tốt các môn học khác ở Tiểu học và chuẩn bị cho việc học tốt môn
Toán ở bậc trung học. Bên cạnh đó khả năng giáo dục của môn Toán rất phong phú
1
còn giúp học sinh phát triển tư duy, khả năng suy luận, trau dồi trí nhớ, giải quyết
vấn đề có căn cứ khoa học, chính xác. Nó còn giúp học sinh phát triển trí thông
minh, tư duy độc lập sáng tạo, kích thích óc tò mò, tự khám phá và rèn luyện một
phong cách làm việc khoa học – những đức tính, phẩm chất của người lao động mới.
Quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học là một công việc không hề dễ
đối với nhà quản lý và còn khó khăn hơn đối với việc quản lý hoạt động dạy học
môn Toán. Do vậy, đổi mới và nâng cao chất lượng quản lý giáo dục, nâng cao trình
độ nghiệp vụ quản lý cũng như việc nhận thức đúng về công tác quản lý hoạt động
dạy học môn Toán của nhà quản lý sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn
Toán ở cấp Tiểu học.
Là giáo viên trực tiếp giảng dạy tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên,
Thành phố Hà Nội trong nhiều năm và hiện nay được đào tạo nâng cao trình độ, tôi
nhận thức rõ việc kiện toàn công tác quản lí, nhất là quản lí hoạt động dạy học môn
Toán trong Trường tiểu học là hết sức quan trọng và thật sự cần thiết. Vì vậy,
nghiên cứu thực tế và làm sáng tỏ những vấn đề lí luận, tìm ra những biện pháp
quản lí hữu hiệu trong công tác dạy và học tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long
Biên, Thành phố Hà Nội là một việc làm có ý nghĩa thiết thực.
Với mong muốn đó, tôi chọn đề tài: “Quản lí hoạt động dạy học môn Toán
tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội” để nghiên cứu.
Làm tốt đề tài này, tôi hi vọng những biện pháp đề xuất sẽ góp phần nâng cao chất
lượng đào tạo, hoàn thiện công tác quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường
tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội, đáp ứng nhu cầu đổi mới căn
bản, toàn diện giáo dục hiện nay.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Đã có rất nhiều nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam nghiên cứu về quản lý
hoạt động dạy học nói chung và quản lý hoạt động dạy học môn Toán nói riêng.
Điều này khẳng định tính cấp thiết, ý nghĩa lý luận và thực tiễn của vấn đề nghiên
cứu này.
2.1. Ở nước ngoài
Việc nghiên cứu tổng kết lí luận và thực tiễn quản lí hoạt động dạy học ở
nước ngoài đã được thực hiện từ rất sớm. Từ những năm 50 của thế kỉ XX, trong
hàng loạt công trình nghiên cứu của các nhà khoa học Liên Xô cũ, đã xuất hiện các
đề tài về các khía cạnh khác nhau của quản lí giáo dục. Năm 1956, lần đầu tiên xuất
hiện tác phẩm “Quản lí trường học” của tác giả A.PôPốp [1], một nhà sư phạm và
quản lí giáo dục Liên Xô cũ. Tác phẩm này là cả một tập hợp khá hoàn chỉnh các
chỉ dẫn cho hoạt động thực tiễn của những người làm công tác quản lí giáo dục, đặc
biệt là quản lí trường học, trong đó có quản lí hoạt động dạy học.
Năm 1987, Viện Quản lí và Kinh tế giáo dục thuộc Viện Hàn lâm sư phạm
(Liên Xô cũ) đã tổng kết những thành tựu nghiên cứu về quản lí trường học qua
nhiều năm, trình bày những quan điểm mới nhất về quản lí giáo dục nói chung và
quản lí hoạt động dạy học nói riêng của các học giả Xô Viết cũ tính tới thời điểm đó
[38].
Tại các nước phương Tây, việc nghiên cứu lí luận và thực tiễn quản lí giáo
dục nói chung và quản lí hoạt động dạy học nói riêng cũng rất sôi động. Năm 1968,
các tác giả Jacob W. Getzels, Tames M. Lipham, Roald F. Campbell đã cho ra đời
công trình đầu tiên nghiên cứu khá hoàn chỉnh các vấn đề quản lí giáo dục dựa trên
các học thuyết chung, đặc biệt là thuyết hành vi trong quản lí [42].
UNESCO suốt chiều dài lịch sử tồn tại của mình đã tập hợp nhiều học giả
trên thế giới để nghiên cứu những vấn đề quản lí giáo dục trên toàn cầu cũng như
trong phạm vi khu vực hoặc quốc gia. Từ năm 1964, trong loạt sách về kế hoạch
hóa giáo dục đã tập hợp ra những khuynh hướng nghiên cứu khác nhau về một
trong những vấn đề quan trọng của quản lí giáo dục là kế hoạch hóa giáo dục.
Tuy nhiên, những nghiên cứu về quản lí hoạt động dạy học ở nước ngoài vẫn
chưa có công trình nào bàn luận, nghiên cứu sâu đến quản lí hoạt động giáo dục
trong nhà trường tiểu học nói chung và quản lí hoạt động dạy học môn toán trong
trường tiểu học nói riêng.
2.2. Ở Việt Nam
Ở nước ta, nhiều nhà sư phạm và quản lí đã tiến hành nghiên cứu một cách
toàn diện các vấn đề về vị trí, vai trò của việc quản lí quá trình dạy học, ý nghĩa của
việc nâng cao chất lượng dạy học trên lớp đối với việc nâng cao chất lượng giáo dục.
Đề cập đến quản lí trường học, tác giả Nguyễn Ngọc Quang đã nêu rõ: “Dạy học và
giáo dục trong sự thống nhất là hoạt động trung tâm của nhà trường” [29, tr.8].
Hay như Bùi Minh Hiền và Vũ Ngọc Hải thì khẳng định: “QL các trường và QL
các cơ quan trong hệ thống GD có vai trò rất quan trọng cho sự thành bại của sự
nghiệp GD” [12,tr.14].
Các tác giả Phạm Minh Hạc [6], Đặng Thành Hưng [17], Bùi Văn Quân [30],
Phạm Viết Vượng [39] trong những năm gần đây, đứng trước nhiệm vụ đổi mới
giáo dục và đào tạo nói chung và đổi mới hoạt động dạy học nói riêng, đã đi sâu
nghiên cứu vấn đề đổi mới quản lí hoạt động dạy học nhằm nâng cao tính hiện đại,
gắn khoa học với thực tiễn và đời sống, vấn đề lấy người học làm trung tâm trong
hoạt động dạy học.
Các đề tài, luận án cũng bàn luận về vấn đề quản lí hoạt động dạy học như:
Quản lí dạy học theo hướng đảm bảo chất lượng tại trường Tiểu học tỉnh Vĩnh Long
[30], quản lí hoạt động dạy học môn Toán đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực cho
học sinh Dân tộc – Miền núi tại trường Trung học phổ thông Trần Can Tỉnh Điện
Biên [29].
Một số tạp chí chuyên ngành cũng đăng tải các kết quả nghiên cứu bàn đến
một số vấn đề có liên quan đến quản lí hoạt động dạy học, đã đi sâu làm rõ quan
niệm về tổ chức hoạt động dạy học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh: Điển
hình như, Tác giả Trịnh Thị Quý trong tác phẩm “Những đặc trưng tổ chức – sư
phạm và biện pháp nâng cao hiệu quả quản lí hoạt động dạy học ở trung tâm học
tập cộng đồng” cho rằng : Quản lí hoạt động dạy học phải được thực hiện bằng cách
thực hiện sự quản lí toàn diện, quản lí tổ chức hoạt động học tập và kết hợp sử dụng
tổng thể các biện pháp quản lí khác [31]; Hai tác giả Nguyễn Hữu Tài, Võ Nguyễn
Du trong bài viết “Quản lí hoạt động dạy học ở trường trung học cơ sở các xã đảo
Thành phố Quy Nhơn – tỉnh Bình Định” đăng trên Tạp chí giáo dục, số 279, kì 1
tháng 2 năm 2012 đã trình bày thực trạng hoạt động quản lí dạy học và đề xuất các
biện pháp quản lí hoạt động dạy học ở trường trung học cơ sở các xã đảo thành phố
Quy Nhơn, tỉnh Bình Định [33].
Các đề tài trên đã nghiên cứu nhiều vấn đề, nhiều mặt của hoạt động dạy học
và quản lí hoạt động dạy học tuy nhiên, chưa có một nghiên cứu nào đề cập một
cách trực tiếp, toàn diện về quản lí hoạt động dạy học môn Toán trong một Trường
tiểu học cụ thể. Vì vậy, vấn đề luận văn này đặt ra ở đây là tìm hiểu thực trạng hoạt
động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố
Hà Nội. Từ đó đề xuất một số biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán của
Nhà trường.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực trạng về quản lí hoạt động dạy học
môn Toán, luận văn đề xuất các biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại
Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội đạt hiệu quả cao hơn.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng cơ sở lý luận về quản lí hoạt động dạy học môn Toán ở Trường
tiểu học.
- Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Toán và các
yếu tố ảnh hưởng đến quản lí hoạt động này tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long
Biên, Thành phố Hà Nội;
- Đề xuất một số biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường
tiểu học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, Quận Long
Biên, Thành phố Hà Nội.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi về nội dung nghiên cứu: nghiên cứu về quản lí hoạt động dạy học
môn Toán tại Trường tiểu học Bồ Đề, quận Long Biên, thành phố Hà Nội;
- Phạm vi về địa bàn nghiên cứu: Trường tiểu học Bồ Đề, quận Long Biên,
thành phố Hà Nội;
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận nghiên cứu
- Tiếp cận hệ thống:
Hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học là một hệ thống, bao gồm
các thành tố như mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, kiểm tra, đánh giá kết
quả hoạt động dạy học,... Quản lí dạy học môn Toán tại trường tiểu học phải được
tiến hành đồng bộ trên tất cả các thành tố của nó; đồng thời đặt trong mối quan hệ
với các hệ thống khác trong nhà trường, đảm bảo tính chỉnh thể, toàn vẹn của hoạt
động tạo nên sự cộng hưởng và sức mạnh tổng thể của nhà trường tiểu học.
- Tiếp cận hoạt động:
Hoạt động dạy học môn môn Toán tại trường tiểu học là hoạt động tự giác
của học sinh dưới sự chỉ dẫn của giáo viên về phương pháp, hình thức học tập nhằm
đạt được mục tiêu của hoạt động dạy học môn học này. Quản lí dạy học môn Toán
tại trường tiểu học đòi hỏi các chủ thể quản lý phải chủ động nắm bắt các đặc trưng
cơ bản của dạy học môn môn Toán tại trường tiểu học trong mối quan hệ biện
chứng của các thành tố hoạt động và mối quan hệ với các hoạt động giáo dục khác;
từ đó, có những giải pháp quản lí nhằm thay đổi nhận thức và cách làm cụ thể trong
việc xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học môn
Toán tại trường tiểu học .
- Tiếp cận chức năng quản lí:
Mục tiêu quản lí dạy học môn môn Toán tại trường tiểu học được hiện thực
hóa thông qua các chức năng quản lí như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và
đánh giá hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học. Trong luận văn, chúng
tôi vận dụng cách tiếp cận này để xác định khung lí thuyết và đề xuất các biện pháp
quản lí dạy học môn Toán tại trường tiểu học.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu;
- Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi;
- Phương pháp phỏng vấn sâu;
- Phương pháp xử lí số liệu bằng thống kê toán học.
6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn
6.1. Ý nghĩa lí luận
Luận văn đã xác định được khung lí thuyết nghiên cứu quản lí dạy học môn
Toán tại trường tiểu học. Chỉ ra được nội dung quản lí hoạt động dạy học môn Toán
và các yếu tố ảnh hưởng tới quản lí hoạt động này. Kết quả nghiên cứu của luận văn
góp phần làm sáng tỏ hơn một số vấn đề lí luận cơ bản về quản lí dạy học môn Toán
tại trường tiểu học trong khoa học quản lí giáo dục.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Luận văn đã chỉ ra được thực trạng quản lí dạy học môn Toán tại Trường tiểu
học Bồ Đề, quận Long Biên, Hà Nội. Chỉ ra được điểm mạnh, hạn chế và nguyên
nhân dẫn tới hạn chế của quản lí hoạt động này. Từ kết quả nghiên cứu lí luận và
thực tiễn luận văn đã nêu ra các nguyên tắc đề xuất biện pháp và đề xuất các biện
pháp quản lí dạy học môn Toán tại tại Trường tiểu học Bồ Đề, quận Long Biên, Hà
Nội. Kết quả nghiên cứu thực tiễn của luận văn sẽ là cơ sở khoa học, có thể làm tài
liệu tham khảo bổ ích cho chủ thể quản lí, giáo viên dạy học bậc tiểu học nhằm
nâng cao hiệu quả của hoạt động giáo dục tại các trường tiểu học hiện nay.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ
lục, kết cấu của luận văn gồm ba chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận về quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường
tiểu học.
Chương 2: Thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Toán tại Trường tiểu
học Bồ Đề, Quận Long Biên, Thành phố Hà Nội.
Chương 3: Biện pháp quản lí hoạt động dạy học môn Toán đáp ứng yêu cầu
đổi mới tại Trường tiểu học Bồ Đề Quận Long Biên Thành phố Hà Nội.
Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN TOÁN
TẠI TRƯỜNG TIỂU HỌC
1.1. Một số khái niệm cơ bản
1.1.1. Khái niệm hoạt động dạy học
Cho đến nay, đã có rất nhiều học giả đưa ra các khái niệm khác nhau về hoạt
động dạy học. Dạy học tiếp cận theo quan điểm hoạt động bao gồm hai hoạt động:
hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh.
Hoạt động dạy: Hoạt động dạy với vai trò chủ đạo của giáo viên là sự tổ
chức, điều khiển tối ưu quá trình truyền đạt nội dung hệ thống tri thức, kĩ năng, kĩ
xảo một cách khoa học cho học sinh tiếp thu (lĩnh hội). Hoạt động dạy do giáo viên
làm chủ thể và tác động vào đối tượng là học sinh và hoạt động nhận thức của học
sinh.
Hoạt động học: Hoạt động học với vai trò chủ động của học sinh là sự tự điều
khiển tối ưu quá trình lĩnh hội một cách tự giác, tích cực, tự lực nội dung hệ thống tri
thức, kĩ năng, kĩ xảo mà giáo viên truyền đạt nhằm phát triển và hình thành nhân
cách học sinh. Hoạt động học do học sinh làm chủ thể và tác động vào đối tượng là
nội dung kiến thức mới chứa đựng trong tài liệu học tập.
Qua phân tích quan niệm trên, ta thấy hoạt động dạy do giáo viên làm chủ thể
có hai chức năng là truyền đạt thông tin và điều khiển quá trình nhận thức cho học
sinh; còn hoạt động học do học sinh làm chủ thể có hai chức năng là lĩnh hội thông
tin và tự điều khiển quá trình nhận thức của mình. Sự tương tác của các chức năng
này làm cho hoạt động dạy và hoạt động học có mối quan hệ tác động biện chứng
trong một hệ toàn vẹn, thống nhất và làm xuất hiện khái niệm dạy học: Dạy học là
quá trình cộng tác giữa thầy và trò luôn tác động qua lại, bổ sung cho nhau để
truyền đạt - điều khiển và lĩnh hội - tự điều khiển tri thức nhằm tạo cho người học
khả năng phát triển trí tuệ, hoàn thiện nhân cách [25].
Các quan niệm dạy học có sự khác nhau ở chỗ nhấn mạnh hơn yếu tố chức
năng nào trong hai chức năng của hoạt động dạy và hoạt động học. Theo quan niệm
truyền thống về dạy học, đã nhấn mạnh chức năng truyền đạt của hoạt động dạy và
chức năng
lĩnh hội của hoạt động học mà chưa chú ý thích đáng chức năng điều khiển và chức
năng tự điều khiển. Ngược lại, theo quan niệm mới về dạy học tích cực, người ta rất
coi trọng chức năng điều khiển sư phạm của giáo viên, coi trọng môi trường cộng tác
giữa việc dạy và việc học, học sinh phải biết tự điều khiển quá trình nhận thức của
mình thông qua việc tích cực, chủ động, tự lực chiếm lĩnh nội dung học với sự hỗ trợ
của giáo viên.
Theo tâm lí học: hoạt động dạy là hoạt động người lớn tổ chức và điều khiển
hoạt động của trẻ nhằm giúp chúng lĩnh hội nền văn hóa - xã hội, tạo ra sự phát triển
tâm lí, hình thành nhân cách của chúng; hoạt động học là hoạt động đặc thù của con
người được điều khiển bởi mục đích tự giác là lĩnh hội những tri thức, kĩ năng, kĩ
xảo mới, những hình thức hành vi và những dạng hoạt động nhất định, những giá trị
[16].
Hai tác giả Nguyễn Thị Bích Hạnh và Trần Thị Hương đã chỉ rõ “Hoạt động
dạy học là khái niệm chỉ hoạt động chung của người dạy và học sinh, hai hoạt động
này song song tồn tại và phát triển trong cùng một quá trình thống nhất. Quá trình
này là một bộ phận hữu cơ của quá trình giáo dục tổng thể” [11, tr.39].
Từ đó, chúng tôi thống nhất khái niệm sau: “Hoạt động dạy học là một quá
trình gồm toàn bộ các thao tác có tổ chức và có định hướng giúp người học từng
bước có năng lực tư duy và năng lực hành động với mục đích chiếm lĩnh các giá trị
tinh thần, các hiểu biết, các kĩ năng, các giá trị văn hóa mà nhân loại đã đạt được
để trên cơ sở đó có khả năng giải quyết được các bài toán thực tế đặt ra trong toàn
bộ cuộc sống của mỗi người học”.
1.1.2. Khái niệm hoạt động dạy học môn Toán
Toán học là môn khoa học nghiên cứu về các số, cấu trúc, không gian và
các phép biến đổi.... Theo quan điểm chính thống, nó là môn học nghiên cứu về
các cấu trúc trừu tượng định nghĩa từ các tiên đề, bằng cách sử dụng luận lí học
(lôgic) và kí hiệu toán học.
Tác giả thống nhất đưa ra khái niệm hoạt động dạy học môn Toán: “Là một
quá trình gồm toàn bộ các thao tác có tổ chức và có định hướng giúp người học từng
bước
có năng lực tư duy và năng lực hành động với mục đích chiếm lĩnh các các kiến thức,
các kĩ năng trong chương trình môn Toán đáp ứng mục tiêu giáo dục”.
1.1.3. Khái niệm quản lí
Đã có rất nhiều tác giả khác nhau đưa ra khái niệm quản lí. Dưới đây là một số
cách tiếp cận cụ thể:
Tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc cho rằng: Quản lí là hoạt
động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lí (người quản lí) đến khách thể
quản lí (người bị quản lí) trong một tổ chức nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt
được mục đích của tổ chức [7, tr 1].
Tác giả Vũ Dũng đưa ra khái niệm: Quản lí là sự tác động có định hướng, có
mục
đích, có kế hoạch và có hệ thống thông tin của chủ thể đến khách thể của nó [8, tr.47].
Theo tác giả Trần Kiểm: Quản lí là những tác động hoạch định của chủ thể
quản lí trong việc huy động, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các nguồn lực
(nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài tổ chức (chủ yếu là nội lực ) một cách tối
ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất [19, tr.74].
Các khái niệm của các tác giả dù đứng ở nhiều góc độ khác nhau, nhưng đều
có điểm chung là: Quản lí là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lí
đến các đối tượng quản lí nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất.
Trong phạm vi này chúng tôi thống nhất sử dụng khái niệm quản lí trên.
Như vậy, quản lí bao gồm hai yếu tố cơ bản là : chủ thể quản lí và đối tượng
quản lí. Chủ thể quản lí và đối tượng quản lí có thể là một cá nhân, một tổ chức, một
tập thể. Giữa chủ thể quản lí và đối tượng quan lí có mối quan hệ chặt chẽ với nhau,
ảnh hưởng qua lại với nhau, tương tác nhau thông qua những công cụ, phương pháp
để cùng hướng tới đạt mục tiêu quản lí.
1.1.4. Khái niệm quản lí dạy học môn Toán tại trường tiểu học
Từ việc phân tích các khái niệm như: quản lí, hoạt động dạy học môn Toán,
trường tiểu học, tác giả cho rằng khái niệm quản lí dạy học môn Toán ở trường tiểu
học có thể thống nhất là: “Quản lí HĐDH môn Toán tại trường tiểu học là những tác
động hướng
đích của chủ thể quản lí đến khách thể quản lí hằm đảm bảo HĐDH môn Toán được
diễn
ra đúng hướng, thực hiện thành công mục tiêu, nhiệm vụ dạy học môn học
này”.
1.2. Hoạt động dạy học môn Toán tại trường tiểu học
1.2.1. Trường tiểu học trong hệ thống giáo dục quốc dân
a. Vị trí, vai trò
Điều lệ trường TH (theo thông tư số 41/2010/TT-BGDĐT ngày 30/12/2010 của
Bộ trưởng Bộ GD và ĐT về ban hành Điều lệ trường TH [10] và thông tư
số
50/2012/TT-BGDĐT ngày 18/12/2012 của Bộ trưởng Bộ GD và ĐT về sửa đổi, bổ
sung điều 40; bổ sung điều 40A của thông tư số 41/2010/TTBGDĐT ngày 30/12/2010
của Bộ trưởng Bộ GD và ĐT về ban hành Điều lệ trường TH):
Điều 2, Điều lệ Trường TH cho rằng “Trường TH là cơ sở GD phổ thông của
hệ
thống GD quốc dân, có tư cách pháp nhân, có tài khoản và con dấu riêng”
[3].
Trường TH là cơ sở GD của bậc TH, bậc học nền tảng của hệ thống GD quốc
dân. Đây là bậc học bắt buộc đối với mọi trẻ em từ 6 tuổi đến 14 tuổi thực hiện trong
5 năm học từ lớp 1 đến lớp 5. Bậc học này nhằm giúp HS hình thành những cơ sở
ban đầu cho sự phát triển đúng đắn, lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và
các chức năng cơ bản để HS tiếp tục học THCS. Trường TH lần đầu tiên tác động
đến các em bằng PP nhà trường (bao gồm cả nội dung, PP và tổ chức GD); nơi đầu
tiên tổ chức một cách tự giác hoạt động học tập với tư cách là một hoạt động chủ đạo
cho trẻ em; nơi diễn ra cuộc sống thực của trẻ em và là nơi tạo ra cho trẻ em có nhiều
hạnh phúc.
b. Nhiệm vụ và quyền hạn
Theo Điều lệ trường TH, tại điều 3 chương I qui định nhiệm vụ và quiền hạn
của
trường TH:
- Tổ chức giảng dạy, học tập và hoạt động GD đạt chất lượng theo mục tiêu,
chương trình GD phổ thông cấp TH do Bộ trưởng Bộ GD và ĐT ban
hành.
- Huy động trẻ em đi học đúng độ tuổi, vận động trẻ em khuyết tật, trẻ em đã
bỏ học đến trường, thực hiện phổ cập GD và chống mù chữ trong cộng đồng. Nhận
bảo trợ và giúp các cơ quan có thẩm quiền QL các hoạt động GD của các cơ sở GD
khác thực hiện chương trình GD TH theo sự phân công của cấp có thẩm quiền. Tổ
chức kiểm tra
và công nhận hoàn thành chương trình TH cho HS trong nhà trường và trẻ em trong
địa
bàn trường được phân công phụ trách.
- Xây dựng, phát triển nhà trường theo các qui định của Bộ GD - ĐT và
nhiệm vụ phát triển GD của địa phương.
- Thực hiện kiểm định chất lượng GD.
- QL CB, GV, NV và HS.
- QL, sử dụng đất đai, CSVC, trang TB và tài chính theo qui định của pháp
luật.
- Phối hợp với gia đình, các tổ chức và cá nhân trong cộng đồng thực hiện hoạt
động GD.
- Tổ chức cho CBQL, GV, NV và HS tham gia các hoạt động xã hội trong
cộng
đồng.
- Thực hiện các nhiệm vụ và quiền hạn khác theo qui định của pháp luật.
1.2.2. Khái quát chung về môn Toán tại trường tiểu học
a. Vị trí của môn Toán tại trường Tiểu học
Ở Tiểu học môn Toán có vị trí hết sức quan trọng, giữ thời lượng lớn trong
chương trình Tiểu học. Các kiến thức, kĩ năng của môn Toán ở tiểu học có nhiều
ứng dụng trong đời sống; chúng rất cần thiết cho người lao động, rất cần thiết để
học tốt các môn học khác ở Tiểu học và chuẩn bị cho việc học tốt môn Toán ở bậc
trung học.
Môn toán giúp HS nhận biết những mối quan hệ về số lượng và hình dạng
không gian của thế giới hiện thực. Đối tượng nghiên cứu của toán học với quan hệ
về số lượng và hình dạng là thế giới của hiện thực vì thế ở tiểu học cho dù là những
kiến thức đơn giản nhất cũng là những thể hiện của các mối quan hệ về số lượng và
hình dáng không gian. Chằng hạn, các mối quan hệ về số lượng bao gồm các quan
hệ cộng, trừ, nhân, chia, lớn hơn, nhỏ hơn, bằng trên các tập hợp N, Q hoặc những
quan hệ giữa những đại lượng VD : quãng đường, t, v; diện tích với chiều dài, chiều
rộng hoặc với cạnh đáy, chiều cao… Các hình dáng không gian bao gồm : các biểu
tượng hình học : hình tròn, HCN, HV…
Môn Toán góp phần rất quan trọng trong việc rèn luyện phương pháp suy
nghĩ, giải quyết vấn đề, góp phần phát triển trí thông minh. Những thao tác tư duy
có thể rèn luyện cho HS qua môn Toán bao gồm phân tích tổng hợp, so sánh, tương
tự, cụ thể hoá, đặc biệt hóa. Các phẩm chất trí tuệ có thể rèn luyện cho HS bao gồm:
tính độc lập, tính linh hoạt, tính nhuần nhuyễn, tính sáng tạo.
b. Mục tiêu môn Toán tại trường tiểu học
Góp phần hình thành và phát triển năng lực toán học với yêu cầu cần đạt:
thực hiện được các thao tác tư duy ở mức độ đơn giản; nêu và trả lời được câu hỏi
khi lập luận, giải quyết vấn đề đơn giản; lựa chọn được các phép toán và công thức
số học để trình bày, diễn đạt được các nội dung, ý tưởng, cách thức giải quyết
vấn đề; sử dụng được ngôn ngữ toán học kết hợp với ngôn ngữ thông thường,
động tác hình thể để biểu đạt các nội dung toán học ở những tình huống đơn giản;
sử dụng được các công cụ, phương tiện học toán để thực hiện các hoạt động học
toán đơn giản.
Có những kiến thức và kĩ năng toán học cơ bản ban đầu, thiết yếu về số và
phép tính, hình học và đo lường, thống kê và xác suất.
Cùng với các môn học và hoạt động giáo dục khác như Đạo đức, Tự nhiên và
xã hội, Hoạt động trải nghiệm… góp phần giúp HS có những hiểu biết ban đầu về
một số nghề nghiệp trong xã hội (Bộ GD&ĐT (2019), Chương trình giáo dục phổ
thông mới, môn Toán và Tiếng Việt: Những điểm mới cơ bản và định hướng triển
khai, Hà Nội).
c. Nội dung dạy học môn Toán tại trường tiểu học
Môn toán ở tiểu học là một môn học thống nhất. Môn toán ở TH khác với
các bậc học trên là không chia thành nội dung độc lập số học, đại số, hình học vì
được tổ chức thành môn học thống nhất thể hiện qua tên gọi Toán 1, Toán 2, …
Nội dung chương trình môn Toán được tích hợp xoay quanh ba mạch kiến
thức: Số, Đại số và Một số yếu tố giải tích; Hình học và Đo lường; Thống kê và Xác
suất. Ba mạch kiến thức được trình bày xen kẽ nhằm tạo sự hỗ trợ lẫn nhau, đây
cũng chính là sự thể hiện của quan điểm tích hợp trong dạy học toán ở tiểu học.
Số, Đại số và Một số yếu tố giải tích
- Số, Đại số và Một số yếu tố giải tích là cơ sở cho tất cả các nghiên cứu sâu
hơn về Toán học, nhằm mục đích hình thành những công cụ toán học để giải quyết
các vấn đề của Toán học, của các lĩnh vực khoa học khác có liên quan, cũng như đạt
được các kĩ năng thực hành cần thiết cho cuộc sống hàng ngày.
- Hình học và Đo lường là một trong những thành phần quan trọng nhất của
giáo dục toán học, rất cần thiết cho việc tiếp thu các kiến thức cụ thể về không gian
và các kĩ năng thực tế thiết yếu. Hình học và Đo lường hình thành những công cụ
nhằm mô tả các đối tượng của thực thể của thế giới xung quanh. Một mục tiêu quan
trọng của việc học Hình học và Đo lường là tạo ra cho HS khả năng suy luận, kĩ năng
thực hiện các chứng minh toán học, góp phần vào phát triển tư duy logic, khả năng
sáng tạo toán học, trí tưởng tượng không gian và tính trực giác. Ngoài ra, Hình học
còn góp phần giáo dục thẩm mĩ và nâng cao văn hóa toán học cho HS.
- Thống kế và Xác suất là một thành phần bắt buộc của giáo dục toán học
trong nhà trường, góp phần tăng cường tính ứng dụng và giá trị thiết thực của giáo
dục toán học.
Hoạt động thực hành và trải nghiệm
Chương trình môn Toán ở từng cấp cũng dành thời lượng thích đáng để tiến
hành các hoạt động thực hành và trải nghiệm cho học sinh chẳng hạn như: tiến hành
các đề tài, dự án học tập về Toán, đặc biệt là các đề tài, dự án về ứng dụng toán học
trong thực tiễn; tổ chức các trò chơi toán học, câu lạc bộ toán học, diễn đàn, hội thảo,
cuộc thi về Toán, tham quan các cơ sở đào tạo và nghiên cứu toán học, giao lưu với
các HS có khả năng và yêu thích môn Toán,… Những hoạt động đó sẽ giúp HS vận
dụng những tri thức, kiến thức, kĩ năng, thái độ đã được tích lũy từ giáo dục toán học
và những kinh nghiệm của bản than vào thực tiễn cuộc sống một cách sáng tạo; phát
triển cho HS năng lực tổ chức và quản lí hoạt động, năng lực tự nhận thức và tích
cực hóa bản thân, giúp HS bước đầu xác định đực năng lực, sở trường của bản thân
nhằm định hướng và lựa chọn nghề nghiệp; tạo lập một số năng lực cơ bản cho
người lao động tương lai và người công dân có trách nhiệm.
Chuyên đề học tập
Trong mỗi năm ở giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp, HS được chọn
lọc một số chuyên đề. Các chuyên đề này nhằm tạo cơ hội để HS nhận biết năng
khiếu, sở thích, phát triển hứng thú và niềm tin trong học Toán, phát triển năng lực
toán học và năng lực tìm hiểu những vẫn đề có thể liên quan đến Toán học trong suốt
cuộc đời. (Bộ GD&ĐT (2019), Chương trình giáo dục phổ thông mới, môn Toán và
Tiếng Việt: Những điểm mới cơ bản và định hướng triển khai, Hà Nội).
1.2.3. Hình thức dạy học môn Toán tại trường tiểu học
Hình thức dạy học môn Toán tại trường tiểu học theo hướng phát triển năng
lực của HS, tổ chức theo các hình thức sau đây:
+ Tổ chức hình thức học tập đa dạng; chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa,
nghiên cứu khoa học, trải nghiệm sáng tạo; đẩy mạnh ứng dụng CNTT và truyền
thông trong dạy và học.
+ Hình thức dạy học khai thác các điều kiện bên ngoài Nhà trường như tham
quan thực tế cơ sở nghiên cứu; di tích lịch sử, di sản văn hóa; vườn Trung tâm, các
nguồn lực trên máy tính và Internet như thí nghiệm ảo, bài giảng điện tử, Elearning...
+ Các hình thức dạy học thực hiện theo tiêu chí đánh giá dựa vào năng lực đầu
ra, có tính đến sự tiến bộ trong quá trình học tập, chú trọng khả năng vận dụng trong
các tình huống thưc tiễn.
Các hình thức dạy học ở trường tiểu học bên cạnh sử dụng PPDH truyền
thống như thuyết trình, đàm thoại, luyện tập, giáo viên cần áp dụng các cách khác
như: dạy học giải quyết vấn đề; dạy theo tình huống; định hướng hành động... thông
thường sử dụng các hình thức dạy học với các phương pháp dạy học mới.
Hình thức dạy học tập trung bằng việc GV trực tiếp dạy học các kỹ năng, các
nội dung, các phương pháp cho học sinh kết hợp với hình thức dạy học trực tuyến
thông qua việc giao bài tập về nhà và hỗ trợ dạy học qua Internet để kết nối trực
tuyến giữa GV và HS trong việc luyện tập các kỹ năng.
1.2.4. Phương pháp dạy học môn Toán tại trường tiểu học
Một số phương pháp dạy học tích cực cần phát triển tại trường Tiểu học:
