SKKN một số biện pháp rèn kĩ năng làm tốt bài văn tả cảnh cho học sinh lớp 6

MỤC LỤC:
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Nội dung

Trang số
1. Mở đầu
2
1.1. Lí do chọn đề tài..............................................................
2
1.2. Mục đích nghiên cứu…………………………………...
2
1.3. Đối tượng nghiên cứu…………………………………..
2
1.4. Phương pháp nghiên cứu……………………………….
3
2. Nôị dung sáng kiến kinh nghiệm
4
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm……………….
4
2.2. Thực trạng của vấn đề …………………………………

4
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề………..
5
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động
14

11
12
13

giáo dục của bản thân, đồng nghiệp và nhà trường…………
3. Kết luận kiến nghị
3.1. Kết luận………………………………………………...
3.2. Kiến nghị……………………………………………….

15
15
15

1. MỞ ĐẦU
Lí do chọn đề tài:
Môn Ngữ văn là một môn học có vai trò quan trọng trong việc hình thành
và phát triển tư duy cho người học. Đó là công cụ phục vụ cho sự phát triển
trong giao tiếp, công cụ trong việc học tập các môn học khác. Môn học phát
triển tư duy từ hệ thống kiến thức về tiếng việt, đọc hiểu văn bản. Ngoài ra, viết
văn hay là biết cảm nhận, rung động trước cái hay, cái đẹp, có khả năng cảm
nhận thẩm mĩ về thế giới xung quanh. Nó góp phần rèn kĩ năng sống và hoàn
thiện nhân cách cho học sinh.
Trong các phân môn của môn Ngữ văn, phân môn Tập làm văn là kết quả
tích hợp từ các phân môn khác bằng văn bản viết. Muốn viết được một bài văn

miêu tả, phát huy hết khả năng làm văn, học sinh phải biết cách làm văn đi từ
quan sát tỉ mỉ, tinh tế đối tượng miêu tả, ghi chép những nội dung quan sát, lựa
chọn những hình ảnh tiêu biểu, sử dụng câu từ để viết văn. Để giúp học sinh làm
1.1.

1


được một bài văn tả cảnh giàu hình ảnh, cảm xúc, bố cục chặt chẽ, giáo viên
phải hướng dẫn, tổ chức cho các em cách học, cách làm và hoạt động tích cực,
sáng tạo để có kĩ năng trong quá trình làm bài. Tuy nhiên, trong thực tế vấn đề
dạy học sinh có kĩ năng làm văn tả cảnh là rất khó. Chính vì vậy, khi nhận nhiệm
vụ dạy môn Ngữ văn lớp 6, tôi đã luôn trăn trở tìm ra giải pháp giúp học sinh
tiếp thu kiến thức và có kĩ năng làm tốt bài văn miêu tả cảnh. Vì vậy tôi lựa chon
đề tài: “Một số biện pháp rèn kĩ năng làm tốt bài văn tả cảnh cho học sinh lớp
6”.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
- Nghiên cứu đề tài là để vận dụng một cách linh hoạt và sáng tạo vào các
giờ dạy văn miêu tả cho học sinh ở lớp 6, từ đó giúp học sinh có hứng thú và
yêu thích học môn Ngữ văn nói chung và học văn miêu tả cảnh nói riêng.
- Rèn cho học sinh kĩ năng làm tốt bài văn miêu tả cảnh trong chương
trình THCS.
- Nghiên cứu chủ yếu là các hoạt động dạy học cho tiết bài cụ thể về tiến
trình lên lớp.
1.3. Đối tượng nghiên cứu: Một số biện pháp rèn kĩ năng làm tốt bài văn tả
cảnh cho học sinh lớp 6.
1.4. Phương pháp nghiên cứu:
- Đọc, nghiên cứu tài liệu về phương pháp dạy kiểu bài văn miêu tả cảnh
cho HS.
- Tham khảo, học tập kinh nghiệm, ý kiến của đồng nghiệp.

- Lấy thực nghiệm việc giảng dạy của bản thân trên lớp về những tiết dạy
văn miêu tả cảnh.
- Khảo sát.
- Thống kê, phân loại.
- So sánh, đối chiếu.
- Thực nghiệm.

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
Văn học là nghệ thuật của ngôn từ. Mỗi một tác phẩm văn học có giá trị
là một viên ngọc quí trong cuộc sống, nó bay bổng tạo nên những khúc nhạc
làm cho cuộc sống đời thường thêm chất thơ. Vậy làm thế nào cho học sinh cảm
nhận được chất thơ của cuộc sống đời thường và biết tạo lập những văn bản
nghệ thuật sáng tạo? Đó chính là nhiệm vụ của giáo viên Ngữ văn.
Chương trình Tập làm văn lớp 6, học sinh được học chủ yếu ở hai thể
loại: văn tự sự và văn miêu tả. Cả hai thể loại này, các em đã được làm quen ở
bậc Tiểu học nhưng còn ở mức độ đơn giản. Ở bậc Trung học cơ sở đòi hỏi mức
độ cao hơn, cách viết già dặn hơn, sinh động hơn. Đặc biệt, trong văn tả cảnh
2


phải có hình ảnh sống động, gây được ấn tượng cho người đọc. Nhưng đối với
học sinh lớp 6, các em đang còn quen với cách làm văn theo mẫu, tư duy cụ thể,
cảm quan thô sơ chưa có nhiều tính hình ảnh, sáng tạo nghệ thuật.
2.2. Thực trạng của vấn đề:
Thực tế giảng dạy trong những năm gần đây, bản thân tôi nhận thấy nhiều
học sinh rất yếu trong kĩ năng tạo lập văn bản: hành văn lẫn lộn, dùng từ tối
nghĩa, câu văn thiếu ý, bố cục chưa rõ ràng. Đặc biệt, học sinh lớp 6, các em mới
bước vào năm học đầu cấp còn đang bỡ ngỡ, rụt rè, nhiều em thiếu tự tin, cách
tiếp cận phương pháp học và làm bài còn rất khó khăn, nên những bài làm văn

đầu cấp học chất lượng chưa cao. Thực tế đó quả là điều đáng lo ngại. Vì sao
học sinh gặp nhiều khó khăn trong việc tạo lập văn bản mà đặc biệt là kiểu bài
văn tả cảnh? Cần phải làm gì để nâng cao chất lượng dạy và học văn miêu tả cho
học sinh lớp 6?
Nhiều năm liên tục tôi được phân công giảng dạy môn Ngữ văn lớp 6. Là
giáo viên dạy văn tôi luôn luôn trăn trở trước thực trạng học văn của học sinh
bây giờ. Hiện nay số đông học sinh rất ngại học văn, nhất là khi viết bài tạo lập
văn bản. Bởi các em không có hứng thú say mê môn học, làm bài không có cảm
xúc. Để xoá đi tâm lí ''ngại'' học văn của học sinh đầu cấp, tôi đã cố gắng tạo
tâm lí thoải mái, lôi cuốn học sinh vào niềm say mê, yêu thích môn Văn mà
bước đầu tôi rèn cho các em kĩ năng tạo lập văn bản dạng bài văn tả cảnh.
Thực sự mà nói học sinh lớp 6 đang quen với việc thực hành viết văn
dạng văn bản mẫu ở cấp Tiểu học. Cho nên, việc sáng tạo một văn bản nghệ
thuật đối với các em là rất khó và không có hứng thú. Hơn nữa, việc say mê đọc
tư liệu văn học của các em là không có. Vốn sống thực tế cũng nghèo nàn, bởi
các em không có thời gian, hoặc không dành thời gian cho việc quan sát cảnh
thiên nhiên. Vì thế, khi làm một bài văn tả cảnh có tính sáng tạo, học sinh rất
lúng túng.
Từ những cơ sở trên, tôi nhận thấy việc rèn luyện kĩ năng làm văn miêu tả
cảnh cho học sinh lớp 6 là một việc làm cần thiết.
2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
a. Giúp học sinh nắm vững khái niệm về văn tả cảnh.
''Văn miêu tả là một trong kiểu văn bản rất quen thuộc và phổ biến trong
cuộc sống cũng như trong sáng tác văn chương: Đây là loại văn bản có tác dụng
rất lớn trong việc tái hiện đời sống, hình thành và phát triển trí tưởng tượng, óc
quan sát và khả năng nhận xét đánh giá con người. Với đặc trưng của mình,
3


những trang miêu tả làm cho tâm hồn con người và trí tuệ người đọc thêm phong

phú, giúp cho ta có thể cảm nhận văn học và cuộc sống một cách tinh tế, sâu sắc
hơn''. (1)
Miêu tả là phương pháp biểu đạt khá thông dụng được sử dụng trong giao
tiếp bằng ngôn ngữ của con người, kể cả ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết. Học
sinh cần hiểu rõ: văn miêu tả là loại văn bản giúp người đọc hình dung ra được
những đặc điểm, tính chất nổi bật của một sự vật, sự việc, con người, phong
cảnh... nhằm làm cho cái đó như hiện lên trước mắt người đọc, người nghe. Qua
văn miêu tả, người đọc không chỉ cảm nhận được vẻ bề ngoài, màu sắc, hình
dáng, kích thước, trạng thái... mà còn hiểu rõ hơn bản chất bên trong của đối
tượng.
b. Hình thành một số kĩ năng viết văn miêu tả.
b1 . Rèn kĩ năng xác định đúng yêu cầu của đề để xây dựng hướng làm bài.
Muốn xác định đúng yêu cầu của đề, phải đọc kĩ yêu cầu của đề, xác định
được từ ngữ quan trọng trong đề .
Ví dụ với đề văn cảnh như sau: Em hãy tả lại cảnh quê hương em vào
một buổi sáng đẹp trời.
Với đề bài trên, giáo viên phải định hướng cho học sinh thấy được đây là
một đề bài dạng miêu tả cảnh tổng hợp. Vậy thế nào là cảnh tổng hợp? Giáo
viên phải chỉ rõ cho học sinh thấy việc xác định cảnh tổng hợp là nhờ những từ
ngữ nào?
Đề yêu cầu tả cảnh tổng hợp thường chứa những từ ngữ như: một miền
quê, quê hương em, cảnh làng quê, hoặc cảnh nơi em ở... Cảnh tổng hợp là cảnh
như thế nào? Là cảnh gồm nhiều cảnh nhỏ, cảnh lẻ. Những cảnh nhỏ của quê
hương hay miền quê thường là cảnh cánh đồng, dòng sông, con đường làng, cây
đa, sân đình, khu vườn nhà... .Sau đó, giáo viên giúp học sinh hình dung được cụ
thể về cảnh miêu tả ở thời điểm nào (lúc nào? mùa nào? ở không gian nào? cảnh
đó như thế nào?)... Việc xác định được đúng yêu cầu của đề như ở ví dụ trên sẽ
giúp các em rất nhiều trong việc định hình được đối tượng miêu tả.
b2. Rèn kĩ năng tìm ý cho bài văn tả cảnh:
Khi học sinh đã xác định đúng yêu cầu của đề, xác định chính xác đối

tượng miêu tả nhưng chắc chắn chưa thể định hướng được hướng đi cho bài viết.
Để giúp học sinh định hình được hướng đi của bài viết văn tả cảnh, tôi đã hướng
dẫn học sinh bước tìm ý cho bài văn tả cảnh.

4


- Bắt buộc phải theo một trình tự: Tìm ý bao quát không gian của cảnh
chung sẽ tả, sau đó cụ thể sẽ có cảnh nào? Cảnh như thế nào?
- Bao quát không gian là rất quan trọng. Học sinh cần phải nắm được cách
viết phần bao quát không gian cảnh như thế nào? Thực tế tôi thấy học sinh
thường viết một cách cộc lốc, cụt lủn có khi chỉ viết được một hai câu cho phần
tả bao quát. Nên tôi đã đưa ra một công thức rất dễ nhớ cho học sinh.
+ Để tả bao quát cảnh, trước hết phải có câu xác định vị trí miêu tả khái
quát. Thường là một vị trí cao hơn, xa cảnh trung tâm để có thể quan sát bao
quát toàn bộ cảnh.
+ Sau câu văn giúp người đọc biết được vị trí của người quan sát là lời
văn nhận xét, đánh giá khái quát đầy nghệ thuật về cảnh chung đó. Lời văn nhận
xét, đánh giá phải sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ sao cho cảnh được tả
nổi lên sống động, tự nhiên, trong sáng, sát với yêu cầu của đề.
Ví dụ: Tả cảnh quê hương em vào một buổi sáng đẹp trời.
Giáo viên định hướng học sinh viết theo mẫu: Đứng trên bờ đê, ngắm
nhìn toàn cảnh làng quê, tôi như đang đắm mình trong màu nắng hồng tươi
của chốn quê hương thanh bình mà thấy lòng xôn xao một nỗi niềm khó tả.
Hay: Đứng giữa cánh đồng mênh mông, bát ngát dang rộng cánh tay
mà cảm nhận về làng quê mới thấy được quê hương thật tươi đẹp, yên bình,
gần gũi thân thương xiết bao.
Với việc định hướng cho học sinh cách làm văn tả cảnh như vậy, giáo
viên đồng thời rèn luyện luôn kĩ năng sống cho các em bằng cách cho em trải
nghiệm thực tế cuộc sống. Khi đứng ngắm cảnh quê hương, các em sẽ cảm nhận

hết được cảnh quê tươi đẹp, ấm áp, thanh bình. Các em sẽ có tình cảm gắn bó, tự
hào về quê hương. Biết yêu quí, trân trọng những người dân đã làm đẹp giàu cho
quê hương. Như vậy có kĩ năng sống sẽ giúp cho cảm xúc của các em dồi dào,
chân thực, trong sáng.
- Nhưng ý cốt nhất của một bài văn tả cảnh còn là cụ thể ở những cảnh
nào? Cảnh có những điểm gì nổi bật?
Học sinh phần lớn thường sa vào gặp đâu nói đó vụt vặt, lan man, không
hề xác định được mình đang tả cảnh là để làm nổi bật lên tư tưởng, chủ đề mà
mình đã xác định được ở đề bài. Để khắc phục tình trạng này tôi cho học sinh
luyện kĩ năng xác định, lựa chọn những đặc điểm tiêu biểu của cảnh được tả.
Chỉ khi chọn tả được những nét đặc trưng của cảnh thì cảnh hiện lên mới
đúng là nó mà không phải là cảnh khác. Lúc đó việc miêu tả mới giúp cho người
5


đọc, người nghe hình dung một cách dễ dàng, cụ thể về cảnh được miêu tả mà
không nhầm lẫn cảnh đó với cảnh khác.
Ví dụ: Tả cảnh khu vườn vào buổi sáng mùa thu.
Giáo viên định hướng cho học sinh chọn những hình ảnh nổi bật của cảnh.
Đầu tiên giáo viên cho học sinh xác định chủ đề của cảnh sẽ dựng là một
khu vườn tươi tốt, đầy hoa thơm trái ngọt, rất thanh bình, dân dã mà mang được
vẻ trù phú của chốn quê hương yêu dấu. Đặc biệt cảnh phải mang được dáng dấp
của thời gian, không gian mà đề qui định (có đặc trưng của mùa thu). Sau đó
giáo viên hướng cho học sinh tái hiện từng hình ảnh của khu vườn theo trí tưởng
tượng nhưng phải sát với hiện thực.
Học sinh có thể chọn những hình ảnh: Giàn mướp trong vườn lủng lẳng
những quả mướp xanh mỡ màng, luống cải sen đang lên ngồng, trổ hoa vàng
rực, trái bưởi, trái bòng đánh đu giữa trời, vườn hồng chín đỏ như những
chấm son trên nền trời thu, hương ổi chín phả vào trong gió se...
Với cách làm như trên tôi đã cho học sinh luyện tập tìm đặc điểm cho

nhiều cảnh khác nhau với những thời gian, không gian đa dạng. Các em được
luyện tập dưới hình thức: ''Thi tiếp sức: Tìm đặc điểm tiêu biểu của cảnh'', giáo
viên tổ chức làm hai nhóm thi nhau tìm những đặc điểm nổi bật của cảnh, sau đó
giáo viên hệ thống và giúp các em chọn lựa những đặc điểm tiêu biểu nhất của
mỗi cảnh. Không chỉ rèn cho học sinh kĩ năng làm văn miêu tả cảnh trong các
giờ học chính khoá mà tôi còn dành thời gian tổ chức các buổi học ngoại khoá
về chuyên đề: ''Rèn kĩ năng làm văn tả cảnh" Để giúp các em có vốn sống thực
tế phong phú, hiểu biết về thiên nhiên, về thế giới xung quanh. Tôi đã cố gắng
chọn lọc nhiều phong cảnh thiên nhiên liên quan đến chuyên đề đưa lên máy
chiếu cho các em quan sát. Ở mỗi cảnh, tôi đều hướng dẫn học sinh cách quan
sát, liên tưởng, tưởng tượng, so sánh, nhận xét. Như vậy, các em sẽ rất ấn tượng
và hứng thú với cảnh được tả. Sau khi quan sát xong, tôi tiếp tục hướng dẫn các
em tập viết các đoạn văn tả cảnh từ đơn giản đến phức tạp. Với phương pháp
học như trên không chỉ giúp các em làm tốt bài văn tả cảnh mà còn rèn cho các
em các kĩ năng quan sát cảnh thiên nhiên, nắm được qui luật tự nhiên của mỗi
mùa, làm chủ cảm xúc của bản thân trước cảnh sắc thiên nhiên: giao hoà với
thiên nhiên chứ không đắm mình vào thiên nhiên.
b3 . Rèn kĩ năng diễn đạt cho học sinh trong văn tả cảnh:
Đối tượng của văn miêu tả là hiện thực cuộc sống rất phong phú đa dạng,
muôn hình, muôn vẻ. Vì vậy từ ngữ được đưa vào văn miêu tả phải giàu hình
6


ảnh, đường nét, âm thanh, màu sắc, nhạc điệu. Dạy học sinh biết tìm đặc điểm
tiêu biểu của cảnh được tả đã là một bước thành công, song quan trọng hơn là
phải biết cách diễn đạt như thế nào để cảnh cụ thể, sống động. Đó là điều mà tôi
trăn trở.
Thực tế qua nhiều năm dạy khối 6, khi chấm bài văn miêu tả của học sinh,
tôi thấy đáng buồn là vốn ngôn từ của các em rất nghèo nàn, diễn đạt lủng củng,
tối nghĩa, bí từ, lặp từ, lặp ý... bài văn sơ sài, không có hình ảnh nghệ thuật. Như

vậy để giúp các em làm một bài văn mạch lạc, diễn đạt trong sáng, có sức hấp
dẫn, tôi nghĩ rằng trước hết phải rèn luyện việc trau dồi vốn từ nghệ thuật cho
mỗi học sinh. Để làm được điều đó giáo viên Ngữ văn phải tạo cho học sinh sự
yêu thích ngôn từ nghệ thuật bằng cách cung cấp và phân tích một số tư liệu
được trích dẫn trong tác phẩm văn học cho các em thấy được cách sử dụng ngôn
từ miêu tả của các nhà văn mà học tập, vận dụng vào bài làm của mình.
Ví dụ: Đoạn trích miêu tả cảnh ngày mùa sau đây:
''Mùa đông, giữa ngày mùa, làng quê toàn màu vàng- những màu vàng
rất khác nhau. Có lẽ bắt đầu từ những đêm sương sa thì bóng tối đã hơi cứng
và sáng ngày ra thì trông thấy màu trời có vàng hơn thường khi. Màu lúa
chín dưới đồng vàng xuộm lại. Nắng nhạt ngả màu vàng hoe. Trong vườn,
lắc lư những chùm quả xoan vàng lịm không trông thấy cuống như những
tràng hạt bồ đề treo lơ lửng. Từng chiếc lá mít vàng ối. Tàu đu đủ, chiếc lá
sắn héo lại mở năm cánh vàng tươi. Buồng chuối đốm quả chín vàng . . .
Nắng vườn chuối đương có gió lẫn với lá vàng như những vạt áo nắng, đuôi
áo nắng, vẫy vẫy. Bụi mía vàng xọng đốt ngàu phấn trắng. Dưới sân, rơm và
thóc vàng giòn. Quanh đó, con gà, con chó cũng vàng mượt. Mái nhà phủ
một màu rơm vàng mới . . . Tất cả đượm một màu vàng trù phú, đầm ấm lạ
lùng. Không có cảm giác héo tàn, hanh hao lúa sắp bước vào đông'' (2)
Sau mỗi đoạn văn như thế, giáo viên phân tích những hình ảnh ngôn từ
nghệ thuật sáng giá sao cho tạo được sự hứng khởi ở học sinh, kích thích các em
thích tìm, thích viết những lời văn hay. Có lẽ rèn kĩ năng diễn đạt là một phương
pháp đòi hỏi kì công nhất của thầy và trò, nó cần phải mất một quá trình có
nhiều bước.
Sau khi tạo hứng thú cho học sinh qua cách tiếp xúc với các tư liệu chọn
lọc, mới cho các em luyện tập diễn đạt bằng hình thức giáo viên đưa ra một loạt
hình ảnh, yêu cầu học sinh dùng lời văn kết hợp biện pháp nghệ thuật so sánh,
nhân hoá, sử dụng những từ láy gợi hình, gợi cảm để tập diễn đạt.
7

Ví dụ:
- Hình ảnh cây đa đầu làng em -> Có thể liên tưởng cây đa sum xuê, um
tùm như một chiếc ô khổng lồ.
- Hình ảnh không gian đồng cỏ -> Dọc theo triền đê là đồng cỏ mênh
mông như một tấm thảm xanh khổng lồ đôi chỗ đã sờn bạc, những bông cỏ may
rung rinh trong gió chiều như đang biểu diễn một điệu múa mềm mại, nhịp
nhàng. Mấy chú chim chiền chiện lộn vòng trên không tung ra những tiếng hót
vang trời.
- Hình ảnh cây hồng về mùa đông -> Mùa đông, cây hồng trụi hết lá, chỉ
còn hàng trăm quả trĩu trịt trên cành như hàng trăm chiếc đèn lồng màu hồng
sáng lấp lánh trong sương mù.
Giáo viên có thể đưa ra hệ thống bài tập viết đoạn văn miêu tả có sử dụng
nghệ thuật so sánh, nhân hoá hoặc là viết lại một đoạn văn có sẵn biết sử dụng
nghệ thuật nhân hoá, so sánh để tạo thành một đoạn văn mới giàu hình ảnh và
giàu sức gợi cảm hơn để rèn kĩ năng cho học sinh.
Ví dụ: Giáo viên đưa ra các đoạn văn miêu tả sau:
a) Trước sân trường có một cây bàng to lớn. Dưới gốc cây bàng nổi lên
nhiều cái u rất to. Cành lá bàng xoè rộng. Mùa đông lá bàng màu đỏ. Mùa hè lá
bàng lại màu xanh.
b) Đêm đã khuya. Gió bấc thổi hun hút. Cái lạnh bao trùm khắp nơi. Cây
cối im lìm trong giá rét. Thỉnh thoảng có tiếng côn trùng rả rích nghe càng thêm
não nùng.
Định hướng cho học sinh viết lại đoạn văn có sử dụng các biện pháp
nghệ thuật:
Trước sân trường sừng sững một cây bàng khổng lồ. Gốc nó rất to,
người lớn dang tay ôm cũng không xuể. Cách mặt đất chừng một mét, thân
cây nổi lên những cái u sần sùi to bằng cái bát tô. Tán bàng xoè ra như một
cái ô khổng lồ rợp cả góc sân trường. Sắc lá bàng thay đổi theo mùa. Khi
đông về, nó diện chiếc áo màu đỏ thẫm trông thật uy nghiêm. Hè sang, chiếc

áo ấy lại được nhuộm màu xanh tươi trẻ như mời gọi tiếng chim về.
Ở giai đoạn luyện kĩ năng diễn đạt như thế này, tôi đặc biệt lưu ý cho học
sinh kĩ năng so sánh, trong các câu văn miêu tả. So sánh làm cho câu văn miêu
tả hay hơn, đối tượng miêu tả hiện rõ nét hơn, đẹp hơn, hấp dẫn hơn. Nhưng
phải biết sáng tạo, biết tìm điểm mới, điểm riêng. Không nên lặp lại những hình
ảnh so sánh quá cũ, quá sáo mòn.
8


Cũng miêu tả hình ảnh mặt trời mà các nhà văn, nhà thơ đã sử dụng
những hình ảnh so sánh khác nhau: nhà thơ Huy Cận miêu tả ''Mặt trời xuống
biển như hòn lửa'', còn Nguyễn Tuân miêu tả ''Mặt trời nhú lên dần dần, rồi
lên cho kì hết. Tròn trĩnh phúc hậu như lòng đỏ một quả trứng thiên nhiên
đầy đặn''. Dẫn ra những ví dụ như thế, giáo viên cho các em thấy cần phải học
tập mà không được sao chép và lưu ý các em dù có chọn hình ảnh nào so sánh
cũng chú ý nét tương đồng.
Ví dụ:
- Dòng sông quê em dưới đêm trăng mềm mại như mái tóc của nàng tiên
cá.
- Trăng lên cao tròn như một quả bóng treo lơ lửng trên bầu trời, toả áng
sáng trong dịu.
- Trăng về khuya cứ ngỡ là con thuyền đang trôi trên dòng sông Ngân.
- Những lá sen già khum khum chẳng khác gì những chiếc thúng con
đựng đầy ắp nắng chiều thu.
- Cây cối rì rào, lao xao trong gió, lá cây lay động, lấp lánh tựa ngàn triệu
con mắt lá răm sáng trưng nắng hè.
Trong các tiết Tiếng Việt hay Đọc hiểu văn bản, tôi cũng thường tích hợp
với phân môn Tập làm văn, rèn luyện cho các em những thao tác thuần thục,
nhuần nhuyễn khi làm văn miêu tả, có được những lời văn miêu tả sống động
gợi cảm nhất.

Với việc trau dồi vốn từ cho học sinh không chỉ giúp các em biết diễn đạt
mạch lạc, trôi chảy, giàu hình ảnh trong văn miêu tả mà còn giúp các em biết sử
dụng vốn từ đó trong cuộc sống. Có vốn từ phong phú, các em sẽ dễ dàng, tự tin
tham gia giao tiếp, ứng khẩu, ứng xử linh hoạt trong mọi tình huống giao tiếp.
Con người sẽ trở nên nhanh nhẹn, linh hoạt và năng động hơn. Đó cũng chính là
nhiệm vụ rèn kĩ năng sống cho học sinh mà giáo viên cần phải thực hiện trong
mỗi bài học.
b4. Rèn luyện kĩ năng dựng đoạn văn miêu tả cảnh:
Dựng đoạn văn chính là cách sắp xếp các lời văn diễn tả sao cho hợp lý,
logic, chặt chẽ, mạch lạc. Học sinh thường rất lúng túng không biết tả cảnh cụ
thể là cảnh gì? Tả như thế nào? Theo trình tự từ đâu?... Các em thường sa vào kể
lể, liệt kê cảnh một cách lan man, không làm nổi bật những đặc trưng của cảnh
và càng không tạo đựơc ấn tượng cho người đọc về cảnh. Vậy giáo viên phải
làm thế nào để khắc phục khó khăn này. Trước hết tôi hướng cho học sinh hình
9


dung mỗi một cảnh nhỏ sẽ viết thành một đoạn trọn vẹn. Trong đoạn văn sẽ đi từ
khái quát đến cụ thể. Bao giờ câu đầu đoạn cũng là câu miêu tả khái quát cảnh
đó.
Ví dụ: Viết đoạn văn tả cảnh dòng sông
- Câu khái quát cảnh dòng sông là: Dòng sông quê em hiền hoà chảy
như một tấm lụa trải dài xa tít.
- Sau câu tả khái quát là một loạt câu miêu tả cụ thể theo trình tự thời gian
hoặc không gian. Có thể viết như sau: Tấm lụa mềm mại ấy luôn luôn thay đổi
cảnh sắc trong ngày theo những thời điểm khác nhau. Vào buổi ban mai khi
vừng đông chưa mọc, dòng sông được phủ bằng một màn sương trắng mờ
trông như một dải lụa trắng vắt ngang lên tấm áo màu xanh đồng nội. Trưa
về, dòng sông lấp lánh ánh vàng, hàng ngàn tia nắng nhảy múa trên sông tạo
thành một tấm thảm vàng đang lặng lờ trôi. Chiều chiều khi ánh hoàng hôn

vừa tắt, vài tia nắng còn sót lại rọi trên mặt sông tạo thành một bức tranh
tuyệt đẹp vừa rực rỡ, tráng lệ vừa thơ mộng, yên bình. Đó đây vài con thuyền
đánh cá trở về bến, tiếng reo hò vang dậy cả bờ sông.
Trong quá trình miêu tả cụ thể, giáo viên lưu ý học sinh trình tự miêu tả
cho phù hợp với vị trí quan sát kết hợp lời văn so sánh, nhận xét, đánh giá và sự
liên tưởng tưởng tượng phong phú, ý câu trước với câu sau logic với nhau tạo độ
kết về mặt nghĩa, những câu đoạn cuối thường là những câu có ý nghĩa sâu sắc,
làm đậm nét cho bức tranh thiên nhiên nên giáo viên hướng cho học sinh biết
dành những lời văn trội hơn vào cuối đoạn.
Cứ theo cách hướng dẫn như trên giáo viên cho học sinh luyện viết thành
nhiều đoạn cho nhiều cảnh.
- Luyện cách viết mở bài và kết bài:
Mô hình bố cục của bài văn miêu tả gồm ba phần: mở bài, thân bài, kết
bài. Theo định hướng trong sách giáo khoa thì bài văn miêu tả chỉ mở bài bằng
việc giới thiệu đối tượng, còn kết bài chỉ nêu cảm nghĩ về cảnh mà mình miêu
tả. Như vậy đoạn văn quá đơn điệu, rập khuôn. Nhiều học sinh đã dùng cái
khuôn ấy lắp ghép cho tất cả các bài văn miêu tả cảnh khác nhau.
Ví dụ: Khi tả một loài cây ăn quả, thường các em hay đi theo cách mở
bài, kết bài như sau:
- Mở bài: Trong vườn nhà em trồng rất nhiều loại cây ăn quả khác
nhau. Nhưng em thích nhất là cây nhãn lồng.
- Kết bài: Em rất yêu khu vườn nhà em.
10


Từ thực tế trên giáo viên giúp học sinh biết sáng tạo viết những đoạn văn
mở bài tự nhiên mới mẻ không gò bó áp đặt. Để bài văn miêu tả sáng tạo hơn, ta
nên chọn một số cách mở bài.
Có thể mở bài bằng một lời thông báo ngắn gọn, đi thẳng vào vấn đề
(Ngày chưa tắt hẳn, trăng đã lên rồi - Thạch Lam) Cũng có thể mở bài bằng

cách giới thiệu cảnh bằng lời mời gọi du khách. Dẫn dắt từ lời thơ, bài hát về
cảnh được tả để giới thiệu cảnh. Hoặc có thể bộc lộ cảm xúc hồi tưởng về cảnh
để mà giới thiệu...
“Quê hương là chùm khế ngọt
Cho con trèo hái mỗi ngày
Quê hương là đường đi học
Con về rợp bướm vàng bay”.
Mỗi người đều có một quê hương. Quê hương in sâu trong tâm trí
chúng ta bởi những hình ảnh quen thuộc của đồng ruộng, luỹ tre, giếng
nước, gốc đa, mái đình... Tôi yêu những gì đơn sơ mà đôn hậu của làng quê.
Vào những buổi chiều muộn, khung cảnh quê hương tôi yên tĩnh đến lạ
thường khiến lòng người nao nao một nỗi niềm khó tả.
Đoạn kết bài phải thể hiện những suy nghĩ tình cảm riêng của mình. Phải
tạo độ lắng cho nốt trầm xao xuyến vang vọng trong tâm hồn người đọc.
Có thể kết bài bằng một câu văn tả: Đêm đã khuya, vầng trăng càng
sáng, vằng vặc trên vòm cao mênh mông như đang thao thức cùng trời đêm.
Cũng có thể kết bài bằng một vài lời tâm tình trực tiếp với đối tượng được
miêu tả: Quê hương ơi! Chiều nay, lòng tôi như hoá thành tiếng sáo trúc
nâng trên môi chú bé mục đồng và hình như tôi đang nghe tiếng nhạc đồng
quê ngân lên rất nhẹ hay là tiếng lòng tôi đó. Chiều nay quả là một buổi
chiều sâu lắng êm dịu, nó sẽ in đậm mãi trong kí ức tuổi thơ tôi.
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với
bản thân, đồng nghiệp và nhà trường
Sau nhiều năm giảng dạy môn Ngữ văn lớp 6, tôi đã rút ra một số kinh
nghiệm nêu trên và mạnh dạn áp dụng 5 kĩ năng cơ bản làm văn miêu tả cảnh
cho học sinh lớp 6 từ đối tượng trung bình trở lên, kinh nghiệm đã mang lại hiệu
quả đáng kể. Đã phần nào lôi cuốn được các em yêu thích môn học, nhiều em đã
nắm được phương pháp làm văn tả cảnh và làm bài có sáng tạo.

11

Sau đây tôi xin đưa ra kết quả cụ thể của học sinh lớp 6, sau khi được rèn
5 kĩ năng cơ bản về phương pháp miêu tả cảnh trên một bài viết hoàn chỉnh đã
chấm một cách khách quan.
BẢNG THỐNG KÊ KẾT QUẢ
Bảng 1: Năm học 2013- 2014 ( Năm học chưa áp dụng kinh nghiệm)
Mức độ hiểu bài
Lớp

Sĩ
số

6B

30

Loại khá, giỏi
SL
TL%
9

30%

Trung bình
SL
TL%
17

56%

Yếu
SL
TL%
4

14%

Bảng 2: Năm học 2016-2017 ( Năm học áp dụng kinh nghiệm)
Mức độ hiểu bài
Lớp

Sĩ
số

6A

32

Loại khá, giỏi
SL
TL%
20

62,5%

Trung bình
SL
TL%
12

37,5%

Yếu
SL
TL%
0

0%

Như vậy, sau một thời gian được rèn luyện kĩ năng làm văn miêu tả cảnh,
học sinh đã có sự tiến bộ rõ rệt, bài làm có tư duy, sáng tạo, sinh động, hình ảnh
phong phú và có chất văn hơn. Các em đã chịu khó tìm tòi, học hỏi trong các tác
phẩm văn chương. Số bài đạt loại khá giỏi tăng, trung bình giảm.

3. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ
3.1. Kết luận:
Niềm vui của mỗi giáo viên dạy văn không chỉ là chất lượng tính bằng
những con số cụ thể mà chính là niềm say mê, yêu thích văn chương, là tâm hồn
trong sáng, hướng thiện của các em được bồi đắp từ văn chương. Để đạt được
những điều quí giá đó, mỗi giáo viên phải có niềm say mê nhiệt tình với công
tác giảng dạy, phải luôn tìm tòi hướng đi hiệu quả nhất. Trong một phạm vi rất
hẹp là rèn kĩ năng làm văn miêu tả cảnh cho học sinh lớp 6, tôi nhận thấy với sự
nhiệt tình trong công tác giảng dạy tôi không chỉ rèn luyện được cho học sinh
của mình các kĩ năng để làm tốt một bài văn tả cảnh mà còn giáo dục các em
những kĩ năng sống tốt góp phần phát triển con người toàn diện trong xã hội
hiện đại.
12

Trên đây là một vài kinh nghiệm nhỏ của bản thân tôi trong quá trình
giảng dạy. Thời gian nghiên cứu và thực hiện chưa nhiều, năng lực có hạn nên
bài viết không tránh khỏi những thiếu xót, hạn chế. Rất mong được sự đóng góp
của lãnh đạo chuyên môn và các thầy cô đồng nghiệp để đề tài của tôi được
hoàn thiện hơn.
3.2. Kiến nghị:
Môn Ngữ văn là môn học quan trọng trong hệ thống chương trình giáo
dục và trong việc hình thành nhân cách, bồi dưỡng tâm hồn tình cảm cho học
sinh, pháp triển tư duy sáng tạo của các em. Nhưng thực tế những năm gần đây
tinh thần thái độ học tập của học sinh đối với môn Ngữ văn giảm sút rất nhiều.
Trước thực trạng đó, tôi xin có một số kiến nghị sau:
a. Đối với Sở giáo dục:
Mở các lớp tập huấn chuyên đề ngữ văn vào dịp hè để giáo viên trong tỉnh
có dịp được gặp gỡ, học hỏi đồng nghiệp công tác ở các huyện bạn. Qua đó trao
đổi, trau dồi các kinh nghiệm dạy học Ngữ văn ở các thể loại bài khác nhau, học
tập được các cách làm hay, sáng tạo của huyện bạn để áp dụng vào các giờ dạy
ngữ văn ở trường sở tại sao cho giờ học văn ngày càng hay, lôi cuốn được hứng
thú học tập của học sinh.
b. Đối với Phòng giáo dục:
Có các đợt chuyên đề ngắn trong hè hoặc trong năm học để phổ biến các
Sáng kiến kinh nghiệm hay của các đồng chí giáo viên trong huyện để giáo viên
dạy văn được học tập và áp dụng vào giảng dạy tại trường mình công tác.
c. Đối với nhà trường:
- Tổ chức buổi học ngoại khoá để các em có dịp quan sát cảnh đẹp: cánh
đồng, dòng sông, núi đồi... Sau đó cho học sinh viết bài thu hoạch về cảnh đẹp
quê hương.
- Tổ chức cho học sinh viết văn về đề tài: cuộc sống, thiên nhiên...
d. Đối với giáo viên:
- Gần gũi để hiểu tâm lí học sinh.
- Nghiên cứu, tìm tòi, sưu tầm tài liệu.

- Luôn học hỏi đồng nghiệp, rút kinh nghiệm cho bản thân.
- Hướng dẫn học sinh cách tìm, đọc tài liệu tham khảo, trau dồi vốn từ,
rèn kĩ năng viết văn một cách linh hoạt.
Từ thực tế công tác giảng dạy, tôi đã rút ra được những kinh nghiệm nho
nhỏ. Xin được đưa ra để các bạn đồng nghiệp trao đổi, góp ý.
Xin chân thành cảm ơn!

13


Xác nhận của cơ quan
(Ký, đóng dấu)

Thọ Xuân, ngày 25 tháng 5 năm 2018
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình
viết, không sao chép nội dung của người
khác.
Người viết sáng kiến

Nguyễn Thị Hà

Để hoàn thành SKKN này tôi đã tham khảo và sử dụng một số tài liệu
sau:
14


TÀI LIỆU THAM KHẢO
- (1) Đỗ Ngọc Thống- Phạm Minh Diệu- Văn miêu tả trong nhà trường
phổ thông- NXBGD 2003.
- (2) Xuân Diệu- Cách viết văn miêu tả cảnh-NXBGD 2005.

- SGK Ngữ văn 6-NXBGD.
- SGV Ngữ văn 6-NXBGD
- Bình giảng văn 6.

15