SKKN kinh nghiệm sử dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực hiệu quả trong môn lịch sử lớp 10

1. MỞ ĐẦU
1.1. LÝ DO LỰA CHỌN ĐỀ TÀI
Trong lịch sử phát triển của xã hội loài người, giáo dục luôn được xem là
một hoạt động đặc biệt. Bởi lẽ, giáo dục thực hiện chức năng truyền đạt và lĩnh
hội kinh nghiệm, lịch sử xã hội, giúp cá nhân tích lũy kiến thức, phát triển trí
tuệ, hình thành văn hóa, đạo đức; giúp cho xã hội bảo tồn và phát triển nền văn
minh nhân loại. Giáo dục tham gia đào tạo nguồn nhân lực, tái sản xuất sức lao
động xã hội, phát triển tiềm năng trí tuệ và khả năng sáng tạo của con người.
Nhận thức được tầm quan trọng của giáo dục, Đảng ta luôn xác định: “Giáo
dục-đào tạo là quốc sách hàng đầu”, “Giáo dục đóng vai trò then chốt trong toàn
bộ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ tổ quốc”.
Trong những năm qua, việc thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ
thông đã thu được những kết quả đáng khích lệ, góp phần thực hiện mục tiêu
chung của sự nghiệp giáo dục là “đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn
diện”. Tuy nhiên , bên cạnh đó vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế cần phải tiếp tục
đổi mới, bổ sung. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 BCH TW Đảng khóa VIII đã
chỉ rõ con đường đổi mới giáo dục và đào tạo phải bằng: “Đổi mới mạnh mẽ
phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện
thành nếp tư duy sáng tạo của người học”.
Điều đó đặt ra yêu cầu cho việc dạy học cần phải tăng cường nhiều hơn nữa
việc đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học, cần phải
nghiên cứu và triển khai việc áp dụng các phương pháp dạy học hiện đại để bồi
dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng lực tự giải quyết vấn đề.
Lịch Sử là một môn học ở trường phổ thông nên việc đổi mới phương pháp
dạy học theo hướng tích cực, sáng tạo, lấy học sinh trung tâm là một yêu cầu cấp
thiết đặt ra đối với các nhà làm công tác giáo dục nói chung với giáo viên giảng
dạy môn Lịch Sử nói riêng. Thực trạng việc dạy học môn Lịch Sử ở trường phổ
thông hiện nay đang còn gặp nhiều khó khăn:
Thứ nhất, các loại sách, tài liệu phục vụ cho việc dạy học bộ môn còn rất
thiếu và không đa dạng. Thứ hai, đa số học sinh còn lơ là trong học tập, phụ
huynh và xã hội chưa quan tâm nhiều và cho đây là “môn phụ” nên các em học

một cách đối phó. Tất cả những điều đó thực sự là nỗi trăn trở lớn cho những
người làm công tác giảng dạy bộ môn Lịch Sử.
Bản thân tôi là giáo viên giảng dạy bộ môn Lịch Sử , nên tôi không ngừng
tìm tòi, học hỏi nâng cao kiến thức, đổi mới phương pháp để tạo ra sự hứng thú ,
đam mê cho các em trong học tập và đạt được kết quả tốt nhất.
Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã lựa chọn, nghiên cứu đề tài: “Kinh
nghiệm sử dụng một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực hiệu quả
trong môn Lịch Sử lớp 10 THPT”.
1.2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Thực hiện đề tài này, tôi mong muốn được gửi đến đồng nghiệp một vài
kinh nghiệm nhỏ trong việc vận dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực
vào bộ môn Lịch sử để phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập
của học sinh, nâng cao chất lượng học tập bộ môn.Từ đó, các em có tình cảm
yêu mến thực sự đối với môn học, chủ động hơn trong việc tiếp nhận thông tin
1


và có kĩ năng xử lý đúng đắn các tình huống, vấn đề nảy sinh trong thực tiễn
cuộc sống.
1.3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
Phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực được áp dụng với bộ môn Lịch sử
lớp 10 trường THPT Trần Ân Chiêm và được vận dụng cụ thể vào tiết 15 – Bài
11: Tây Âu thời hậu kì trung đại.
1.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: Các Văn kiện, Chỉ thị của Đảng,
Nhà nước về đổi mới phương pháp dạy học, Luật Giáo dục năm 2005…
- Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Quan sát, dự giờ, trao đổi, đàm
thoại, điều tra…
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN

Giáo dục phổ thông nước ta, đang thực hiện bước chuyển, từ chương trình
giáo dục tiếp cận nội dung, sang tiếp cận năng lực của người học. Giáo dục định
hướng năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện
mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng năng lực vận
dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho học sinh năng
lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Chương trình này
nhấn mạnh vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá trình nhận thức.
Trong một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học có: Cải tiến các
phương pháp dạy học truyền thống; Kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học;
Vận dụng dạy học định hướng hành động; Tăng cường sử dụng phương tiện dạy
học và công nghệ thông tin hợp lí hỗ trợ dạy học; Sử dụng các kĩ thuật dạy học
phát huy tính tích cực và sáng tạo …
Kĩ thuật dạy học là những cách thức hành động của giáo viên và học sinh
trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy
học. Các kĩ thuật dạy học là đơn vị nhỏ nhất của phương pháp dạy học. Có
những kĩ thuật dạy học chung, có những kĩ thuật đặc thù của từng phương pháp
dạy học. Ngày nay người ta chú trọng phát triển và sử dụng các kĩ thuật dạy học
phát huy tính tích cực.Một trong những kĩ thuật dạy học tích cực không quá khó
để thực hiện và đạt được hiệu quả cao trong vận dụng là kĩ thuật mảnh ghép và
kĩ thuật khăn phủ bàn
2.2.THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ TRƯỚC KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN KINH
NGHIỆM
Xuất phát từ yêu cầu đổi mới nội dung chương trình giáo dục phổ thông và
đổi mới phương pháp dạy học do Bộ, Sở giáo dục và đào tạo triển khai thực
hiện. Trong những năm qua, bản thân tôi luôn tìm tòi, suy nghĩ vận dụng những
kinh nghiệm từ thực tiễn, phương pháp, cách thức để công việc giảng dạy đạt kết
quả cao nhất, đem lại hứng thú học tập cho học sinh nhằm giúp các em khắc sâu
kiến thức đã học và biết vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc
sống.Môn lịch sử là một môn học vô cùng quan trọng trong việc trang bị cho
học sinh những tri thức cần thiết, hữu ích về đời sống xã hội qua các thời kì lịch

sử, qua đó góp phần không nhỏ vào việc hình thành nhân cách cho người học.

2


Tuy vậy, việc giảng dạy và học tập môn học này trong nhà trường phổ thông
trung học hiện nay còn nhiều vấn đề cần suy ngẫm. Thực tế hiện nay, nhiều học
sinh ngại học, thậm chí là chán học lịch sử, nhiều giáo viên dạy lịch sử ngại đổi
mới phương pháp. Vì vậy mà một trong những vấn đề nổi cộm là làm thế nào
đưa môn lịch sử về đúng vị trí và vai trò của nó- là một môn học khoa học xã
hội và nhân văn hấp dẫn.
Qua thực tế quá trình giảng dạy của bản thân và dự giờ một số đồng nghiệp,
tôi thấy rằng, với các tiết học chỉ sử dụng các phương pháp dạy học truyền thống
và đồ dùng dạy học thông thường, có rất nhiều học sinh tỏ ra không mấy hứng
thú với bài học, từ đó các em thiếu sự tập trung, tìm tòi, sáng tạo và hiệu quả học
tập không cao, nội dung bài học đơn điệu, giáo viên ít quan tâm đến phát triển
năng lực cá nhân. Đầu năm học 2017 – 2018 tôi đã tiến hành khảo sát tình trạng
học tập của học sinh lớp 10B3 và thu được kết quả như sau:
Kết quả khảo sát của lớp 10B3 (Sĩ số:39)
Nội dung
Thường xuyên Đôi khi
Không
Chú ý tập trung nghe giảng
19
18
2
Tích cực tham gia trả lời câu hỏi
15
20
4

Đưa ra nhận xét ý kiến của bạn
14
15
10
Từ kết quả kiểm tra trên cho thấy: Mức độ chú ý nghe giảng còn hạn chế. Học
sinh tham gia trả lời câu hỏi, nhận xét ý kiến của bạn còn ít. Đồng thời, ở nhiều
học sinh, kỹ năng giao tiếp còn hạn chế, chưa mạnh dạn nêu chính kiến của
mình, không dám tranh luận nhất là với thầy cô giáo, chưa có thói quen hợp tác
tích cực trong các hoạt động học tập…Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng
trên nhưng nguyên nhân chủ yếu vẫn là do phương pháp dạy học. Vì vậy, việc
“làm mới” tiết học và tạo hứng thú cho học sinh là rất cần thiết.
2.3. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN
2.3.1. Phương pháp dạy học
Luật Giáo dục – Điều 28 chỉ rõ: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải
phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh phù hợp với đặc
điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm
việc theo nhóm, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động
đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.
Có thể nói, cốt lõi của đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng tích cực
là hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động.
Đối với học sinh lớp 10, là năm học đầu tiên của cấp THPT, học sinh phải làm
quen với những kiến thức hết sức mới mẻ.Vì vậy, việc sử dụng phương pháp dạy
học tích cực trong giờ học Lịch sử là cần thiết hơn bao giờ hết. Qua đó, giúp
học sinh giải quyết vấn đề đặt ra theo suy nghĩ của bản thân các em; giúp các em
nắm được kiến thức, kĩ năng mới đồng thời nắm được phương pháp “làm ra”
kiến thức, kĩ năng đó; không dập khuôn theo những khuôn mẫu sẵn có, học sinh
được bộc lộ và phát huy tính sáng tạo trong học tập.
Những phương pháp dạy học tích cực được sử dụng có hiệu quả trong môn
Lịch sử lớp 10: Phương pháp vấn đáp, động não, thảo luận nhóm, đóng vai, nêu
vấn đề, giải quyết vấn đề, dự án…

3


Lưu ý: Trong quá trình giảng dạy, giáo viên không nên tuyệt đối hóa một
phương pháp nào. Vì mỗi phương pháp dạy học đều có những mặt tích cực và
hạn chế riêng. Mặt khác, đổi mới phương pháp dạy học không có nghĩa là loại
trừ những phương pháp dạy học truyền thống ra khỏi giờ học, mà cần phải kế
thừa những yếu tố tích cực của phương pháp dạy học truyền thống. Thực hiện
kết hợp giữa phương pháp dạy học hiện đại (thảo luận nhóm, đóng vai, tình
huống…) với phương pháp dạy học truyền thống (thuyết trình, phân tích, diễn
giải…) sẽ làm cho giờ học đạt hiệu quả tốt. Đồng thời để những phương pháp
dạy học tích cực đạt kết quả tốt thì giáo viên cần sử dụng giáo án điện tử vào giờ
dạy của mình.
2.3.2. Kĩ thuật dạy học
Kĩ thuật dạy học là biện pháp, cách thức tiến hành các hoạt động dạy học
dựa vào các phương tiện thiết bị nhằm đảm bảo chất lượng và hiệu quả giảng
dạy và giáo dưỡng hay có thể nói cách khác đó là cách thức hoạt động dạy học,
tổ chức hoạt động giáo dưỡng để bảo đảm hiệu quả, chất lượng giảng dạy. Các
kỹ thuật dạy học chưa phải là các phương pháp dạy học độc lập, chúng là những
thành phần của phương pháp dạy học. Kỹ thuật dạy học là đơn vị nhỏ nhất của
phương pháp dạy học. Trong mỗi phương pháp dạy học có nhiều kĩ thuật dạy
học khác nhau, kĩ thuật dạy học khác với phương pháp dạy học. Tuy nhiên, vì
đều là cách thức hành động của giáo viên và học sinh, nên kỹ thuật dạy học và
phương pháp dạy học có những điểm tương tự nhau, khó phân biệt rõ ràng.
Kĩ thuật dạy học tích cực là những kỹ thuật dạy học có ý nghĩa đặc biệt
trong việc phát huy sự tham gia tích cực của học sinh vào quá trình dạy học,
kích thích tư duy, sự sáng tạo và sự cộng tác làm việc của học sinh.
Có rất nhiều kĩ thuật dạy học khác nhau mà người giáo viên có thể sử dụng
trong quá trình giảng dạy để phát huy tính tích cực của học sinh. Và trong phạm

vi đề tài này, tôi chỉ đề cập đến một số kỹ thuật dạy học tích cực thường xuyên
được sử dụng trong giảng dạy môn Lịch sử lớp 10, bao gồm các kĩ thuật: Kĩ
thuật các mảnh ghép, kĩ thuật khăn phủ bàn.
*Kĩ thuật các mảnh ghép:
-Khái niệm:
Kỹ thuật mảnh ghép là kỹ thuật tổ chức học tập hợp tác kết hợp giữ cá nhân,
nhóm và liên kết các nhóm.
- Mục tiêu:
+ Giải quyết một nhiệm vụ phức hợp.
+Kích thích sự tham gia tích cực của HS trong hoạt động nhóm.
+Nâng cao vai trò của cá nhân trong quá trình hợp tác (không chỉ nhận thức
hoàn thành nhiệm vụ học tập cá nhân mà còn phải trình bày truyền đạt lại kết
quả và thực hiện nhiệm vụ ở mức độ cao hơn).
+ Tăng cường tính độc lập, trách nhiệm học tập của mỗi cá nhân.
- Tác dụng đối với HS:
+ HS hiểu rõ nội dung kiến thức.
+ HS được phát triển kỹ năng trình bày, giao tiếp, hợp tác.
+ Thể hiện khả năng, năng lực cá nhân.
+Tăng cường hiệu quả học tập.
4


-.Cách tiến hành:
Sơ đồ kỹ thuật “Mảnh ghép”

Giai đoạn 1: “Nhóm chuyên gia”
+ Lớp học được chia thành các nhóm (khoảng từ 3-6 HS). Mỗi nhóm được
giao một nhiệm vụ tìm hiểu, nghiên cứu sâu một nội dung học tập khác nhau
nhưng có sự liên quan chặt chẽ với nhau. Các nhóm này được được gọi là
“nhóm chuyên sâu”.

+ Các nhóm nhận nhiệm vụ, nghiên cứu, thảo luận, đảm bảo mỗi thành viên
trong nhóm đều nắm vững và có khả năng trình bày lại được các nội dung
trong nhệm vụ được giao cho các bạn ở nhóm khác. Mỗi HS trở thành “chuyên
gia” của lĩnh vực đã tìm hiểu trong nhóm mới ở giai đoạn tiếp theo.
Giai đoạn 2: “Nhóm mảnh ghép”
+ Sau khi hoàn thành nhiệm vụ ở giai đoạn 1, mỗi HS từ các nhóm “chuyên
gia” khác nhau hợp lại thành các nhóm mới: “nhóm mảnh ghép”. Mỗi HS
“chuyên gia” trở thành “mảnh ghép” trong “nhóm mảnh ghép”.
+ Từng HS từ các nhóm “chuyên gia” trong nhóm “mảnh ghép” lần lượt
trình bày lại nội dung tìm hiểu của nhóm mình. Đảm bảo tất cả các thành viên
trong nhóm “mảnh ghép” nắm bắt được đầy đủ toàn bộ nội dung của các nhóm
chuyên gia giống như nhìn thấy một “bức tranh” tổng thể.
+ Sau đó nhiệm vụ mới được giao cho các nhóm “mảnh ghép”. Nhiệm vụ
này mang tính khái quát, tổng hợp toàn bộ nội dung đã được tìm hiểu từ các
“nhóm chuyên gia”.

5


-Vận dụng trong giảng dạy môn Lịch sử lớp 10:
Trong chương trình Lịch sử lớp 10 có thể vận dụng kĩ thuật các mảnh ghép
vào các bài sau:
Tiết
Bài số
Tên bài
Tên mục sử dụng kĩ thuật
theo
các mảnh ghép
PPCT
Tiết 1 Bài 1

Sự xuất hiện loài người và Mục 2: Người tinh khôn và
bầy người nguyên thủy
óc sang tạo
Tiết 3 Bài 3
Các quốc gia cổ đại Mục 5: Văn hóa cổ đại
Phương Đông.
Phương Đông
Tiết 5 Bài 4
Các quốc gia cổ đạiphương Mục 3: Văn hóa cổ đại Hi
tây Hi Lạp- Rô Ma
Lạp- Rô Ma
Tiết 15 Bài 11 Tây Âu thời hậu kì Ttrung Mục 1: Các cuộc phát kiến
đại
địa lý .
……
Ví dụ: Bài 11: Tây Âu thời hậu kì Ttrung đại
Mục 1. Những cuộc phát kiến địa lý
Giai đoạn 1:
“Nhóm chuyên gia”
Chia lớp thành 3 nhóm mỗi nhóm 3 bàn. Yêu cầu mỗi nhóm làm nhiệm vụ:
Nhóm 1: Các em hãy tìm hiểu nguyên nhân và điều kiện dẫn đến các cuộc
phát kiến địa lí ?
Nhóm 2: Các em hãy lập bảng thống kê các cuộc phát kiến địa lí lớn
( Thời gian của chuyến đi; người chỉ huy; kết quả của chuyến đi )
Nhóm 3: Các em hãy phân tích hệ quả của các cuộc phát kiến địa lí ?
HS các nhóm làm việc trong 5 phút, sau đó thống nhất đưa ra kết luận chung và
trở thành các “chuyên gia”
Giai đoạn 2: “Nhóm mảnh ghép”
- GV: Thông báo chia nhóm thành 4 nhóm mới:Mỗi nhóm mới sẽ có đầy đủ các
“ Chuyên gia” về các nội dung:

- GV: Thông báo thời gian làm việc nhóm mới: 5 phút
- HS: Các “chuyên gia trình bày ý kiến của nhóm ở vòng 1 cho các thành viên
còn lại biết.
- GV nêu nhiệm vụ mới
Nhóm 1: Trình bày những nét chính về các cuộc phát kiến địa lí (Nguyên nhân
và điều kiện; Các cuộc phát kiến địa lý lớn; Hệ quả )
Nhóm 2: Hãy suy nghĩ và trình bày các nội dung sau:
+ Thế nào là: “Phát kiến địa lí ”
+Vì sao Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha là những nước tiên phong trong phát kiến
địa lí ?
+Thời gian thảo luận là 3 phút
+Sau khi hết thời gian thảo luận, giáo viên sẽ gọi bất kì học sinh trong nhóm
trình bày kết quả. Các nhóm khác bổ sung. Giáo viên sẽ nhận xét và đưa ra kết
luận.
6


-Kết luận:
Qua áp dụng kỹ thuật mảnh ghép trong giảng dạy lịch sử 10 có thể thấy
rõ kỹ thuật này tạo ra hoạt động đa dạng, phong phú, học sinh được tham gia
vào các nhiệm vụ khác nhau và các mức độ yêu cầu khác nhau. Trong kỹ thuật
mảnh ghép đòi hỏi học sinh phải tích cực nỗ lực tham gia và bị cuốn hút vào các
hoạt động để hoàn thành vai trò, trách nhiệm của mỗi cá nhân. Thông qua hoạt
động này hình thành ở học sinh tính chủ động, năng động, linh hoạt, sáng tạo và
tinh thần trách nhiệm cao trong học tập. Đồng thời hình thành ở học sinh các kỹ
năng giao tiếp, trình bày, hợp tác, giải quyết vấn đề…
Tuy nhiên để hoạt động nhóm có hiệu quả giáo viên cần hình thành ở
học sinh thói quen học tập hợp tác và những kỹ năng xã hội, tính chủ động, tinh
thần trách nhiệm trong học tập. Cần lựa chọn nội dung,chủ đề phù hợp. Từ đó
xác định một nhiệm vụ phức hợp để giải quyết ở vòng 2 dựa trên kết quả các

nhiệm vụ khác nhau đã được thực hiện ở vòng 1. Đồng thời giáo viên
cần theo dõi quá trình hoạt động của các nhóm để đảm bảo tất cả mọi học sinh ở
các nhóm đều hiểu nhiệm vụ và hoàn thành nhiệm vụ được giao.
*. Kĩ thuật khăn trải bàn
- Khái niệm:
Là kĩ thuật tổ chức hoạt động học tập mang tính hợp tác kết hợp giữa hoạt động
cá nhân và nhóm nhằm:
• Kích thích, thúc đẩy sự tham gia tích cực
• Tăng cường tính độc lập, trách nhiệm của cá nhân học sinh
• Phát triển mô hình có sự tương tác giữa học sinh với học sinh
-Cách tiến hành
+Chia học sinh thành các nhóm và phát cho mỗi nhóm một tờ giấy A0
+Trên giấy A0 chia thành các phần gồm phần chính giữa và các phần
xung quanh. Phần xung quanh được chia theo số thành viên của nhóm.
Mỗi người ngồi vào vị trí tương ứng với phần xung quanh.
+Mỗi cá nhân làm việc độc lập trong khoảng vài phút, tập trung suy nghĩ
trả lời câu hỏi theo cách hiểu riêng của mỗi cá nhân và viết vào phần giấy
của mình trên tờ A0.
+Trên cơ sở ý kiến của mỗi cá nhân học sinh thảo luận nhóm, thống nhất ý
kiến và viết vào phần chính giữa của tờ giấy A0 “khăn trải bàn”

7


Viết
ý
kiến
cá
nhân

Ý kiến chung

Viết
ý
kiến
cá
nhân

Viết ý kiến cá nhân

-Vận dụng trong giảng dạy môn Lịch sử 10
Tiết học Bài số Tên bài
Tên mục
Tiết 15
Bài 11 Tây Âu thời hậu
Mục 3: Phong
kì trung đại.
trào văn hóa
phục hưng
Tiết 24

Bài 19

Tiết 25

Bài 14

Những cuộc
kháng chiến
chống ngoại xâm

trong các thế kỉ
X- XV
Tình hình chính
trị ,kinh tế, văn
hóa dưới triều
Nguyễn

Các cuộc
kháng chiến
chống xâm
ngoại xâm
Mục 2: Tình
hình kinh tế và
chính sách của
nhà Nguyễn

Nội dung thảo luận
Nguyên nhân, thành
tựu và ý nghĩa phong
trào văn hóa phục
hưng
Làm rõ nguyên
nhân , diễn biến, kết
quả và ý nghĩa
Hãy làm rõ
nhữngchính sách của
nhà Nguyễn về nông
nghệp ? Giải thích về
chính sách doanh
điền

Ví dụ:Bài 11: Tây Âu thời hậu kì Ttrung đại
Mục 3: Phong trào văn hóa phục hưng
Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm ( tương ứng với các tổ) và phát cho mỗi
nhóm một tờ giấy A0. Trên tờ giấy được chia thành nhiều phần, trong đó có
phần trung tâm dành ghi ý kiến thống nhất của cả tổ sau khi đã thảo luận và
phần xung quanh ghi ý kiến của mối cá nhân.
Nội dung thảo luận của các nhóm:
Nhóm 1: Nguyên nhân của phong trào văn hóa phục hưng
Nhóm 2: Những thành tựu của phong trào văn hóa phục hưng
Nhóm 3: Nội dung phong trào văn hóa phục hưng
Nhóm 4: Ý nghĩa phong trào văn hóa phục hưng
8


Mỗi cá nhân trong nhóm sẽ làm việc độc lập trong 3 phút, tập trung suy nghĩ trả
lời cho câu hỏi của nhóm theo cách nghĩ của cá nhân và ghi ý kiến của mình vào
phần của mình trên tờ giấy A0. Nếu số lượng thành viên trong nhóm đông,
không đủ chỗ trên tờ giấy A0, giáo viên có thể phát cho HS một tờ giấy A4 để
HS ghi ý kiến của mình và gắn vào phần xung quanh.
Sau đó nhóm thảo luận trong 3 phút để thống nhất ý kiến và ghi ý kiến chung
vào phần chính giữa của tờ giấy.
Hết thời gian thảo luận, giáo viên yêu cầu các nhóm trình bày kết quả thảo luận
của nhóm. Học sinh sẽ cử đại diện trình bày kết quả mà nhóm đã thống nhất.
Học sinh các nhóm khác có thể bổ sung. Giáo viên nhận xét, kết luận, cho điểm
các nhóm.

-Kết luận
Kỹ thuật “khăn trải bàn” là một kỹ thuật đơn giản, dễ thực hiện, có thể tổ
chức trong tất cả các bài học. Kỹ thuật này khắc phục được những hạn chế của

dạy học theo nhóm: trong dạy học theo nhóm nếu tổ chức không tốt đôi khi chỉ
có các thành viên tích cực làm việc, các thành viên thụ động thường hay ỷ lại,
trông chờ, không tích cực dẫn đến mất nhiều thời gian mà hiệu quả học tập
không cao. Các câu hỏi trong kĩ thuật dạy học này đều là các câu hỏi dạng mở,
mang tính chất tư duy, sáng tạo và đòi hỏi óc tò mò mà mong muốn tìm tòi,
khám phá của học sinh.
Trong kỹ thuật “khăn trải bàn” đòi hỏi tất cả các thành viên phải làm việc cá
nhân, suy nghĩ, viết ra ý kiến của mình trước khi thảo luận nhóm. Như vậy, các
cuộc thảo luận thường có sự tham gia của tất cả các thành viên và mỗi thành
viên đều có thể điều chỉnh nhận thức của mình một cách tích cực. Nhờ vậy mà
nâng cao hiệu quả học tập và phát triển các kỹ năng sống cho học sinh.
Tuy nhiên với kỹ thuật này, giáo viên cần chú ý đôn đốc, nhắc nhở học sinh
tích cực làm việc trong hoạt động cá nhân và hoạt động nhóm để không mất
nhiều thời giờ học.

9


2.3.3. Minh họa toàn phần vào tiết 15- Bài 11: Tây Âu thời hậu kì trung
đại
Bài 11: TÂY ÂU THỜI HẬU KÌ TRUNG ĐẠI
I. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức
- Hiểu được nguyên nhân và điều kiện của các cuộc phát kiến địa lí.
- Nắm được những cuộc phát kiến địa lí lớn ở thế kỉ XV – XVI và hệ quả
của nó, tạo tiền đề cho sự hình thành quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa.
- Nhận thức được nguyên nhân, thành tựu của Văn hóa phục hưng
- Thấy rõ Văn hóa Phục hưng có giá trị nhân văn sâu sắc, tính phản phong
mạnh mẽ, song chưa triệt để
2.Kĩ năng

- Tiếp tục rèn luyện kĩ năng dung bản đồ hoặc quả Địa cầu để xác định
đường đi của các cuộc phát kiến địa lí.
- Rèn luyện khả năng phân tích, phê phán, thấy rõ sự lạc hậu của giai cấp
phong kiến và Giáo hội, hiểu được nguyên nhân của phong trào Văn hóa
Phục hưng.
3. Thái độ
- Giúp các em thấy được công lao của các nhà phát kiến địa lí, củng cố
lòng tin vào thành quả của khoa học, hiểu rõ qui luật phát triển của lịch sử.
- Giúp học sinh thấy rõ được những giá trị văn hóa của loài người trong
thời kì Phục hưng, từ đó có ý thức trân trọng và gìn giữ những giá trị văn hóa
đó.
4. Định hướng năng lực hình thành
4.1 Năng lực chung:
Năng lực tự học,hợp tác, giao tiếp, giải quyết vấn đề
4.2 Năng lực chuyên biệt:
- Tái hiện sự kiện, nhân vật lịch sử,thực hành khai thác và sử dụng kênh
hình có liên quan đến bài học,lien hệ, so sánh ,đối chiếu ,sâu chuỗi các sự kiện
lịch sử
II. Chuẩn bị của Giáo viên và học sinh
1. Chuẩn bị của giáo viên:
- Máy chiếu, máy tính xách tay,bản đồ thế giới, tranh ảnh .Phiếu học tập, bảng
phụ, giấy A0, A4, bút dạ.
2. Chuẩn bị của học sinh:
- Sách giáo khoa lịch sử lớp 10, vở ghi, bút viết, thước .Giấy A4, A0, bút dạ
III. Phương pháp
- Thuyết trình, phát vấn, giảng giải.
- Hoạt động nhóm dự án (HS các nhóm đã được chuẩn bị trước).
- Đàm thoại gợi mở, kích thích tư duy.
IV. Tiến trình tổ chức các hoạt động học tập
1. Ổn định lớp

2. Kiểm tra bài cũ: Thế nào là lãnh địa phong kiến ? Đời sống kinh tế và
chính trị trong các lãnh địa đó như thế nào
3. Tổ chức dạy học
10


3.1 Khởi động : Cho học sinh xem một đoạn video về các nhà phát
kiến và dẫn dắt vào bài.
3.2 Hoạt động hình thành kiến thức
Hoạt động của giáo viên và học
Nội dung kiến thức
sinh
Hoạt động 1: Tìm hiểu những cuộc 1. Những cuộc phát kiến địa lý
phát kiến địa lý
Một trong những thành tựu quan
trọng của loài người ở TK XV là
tiến hành các cuộc phát kiến địa lí.
Phát kiến địa lí đã đem lại nguồn
của cải lớn cho châu Âu. Vậy
nguyên nhân và điều kiện nào dẫn
đến các cuộc phát kiến địa lí ? Các
cuộc phát kiến địa lí chính ở thế kỉ
XV đầu thế kỉ XVI ? Hệ quả của *Nguyên nhân và điều kiện phát kiến
các cuộc phát kiến địa lí ra sao ? địa lý
chúng ta tìm hiểu ở tiết học hôm - Nguyên nhân
nay
+ Là do sản xuất phát triển dẫn đến nhu
Giai đoạn 1 :Nhóm chuyên sâu
cầu cao hương liệu, vàng bạc và thị
Chia lớp thành 3 nhóm

trường
Nhóm 1: Các em hãy tìm hiểu +Con đường giao lưu buôn bán qua Tây
nguyên nhân và điều kiện dẫn đến Á và Địa Trung Hải bị người Ả Rập độc
các cuộc phát kiến địa lí ?
chiếm
- Về điều kiện dẫn đến cuộc phát kiến
Nhóm 2: Các em hãy lập bảng địa lý : Là do khoa học – kĩ thuật có
thống kê các cuộc phát kiến địa lí những bước tiến quan trọng : Ngành
lớn
hàng hải phát triển , những hiểu biết về
( Thời gian của chuyến đi; người địa lý ,đại dương đầy đủ hơn ,các bản hải
chỉ huy; kết quả của chuyến đi )
đồ ghi rõ các vùng đất ,các hòn đảo có
Nhóm 3: Các em hãy phân tích hệ dân cư ,máy đo góc thiên văn ,la bàn để
quả của các cuộc phát kiến địa lí ? định hướng trên đại dương bao la được
-Lớp học chia thành 3 nhóm
ứng dụng . kĩ thuật đóng tài tiến bộ ….
-Giao nhiệm vụ cho các nhóm
-Kết thúc giai đoạn 1 ,đảm bảo mỗi
thành viên trong nhóm đều nắm
vững và có khả năng trình bày lại
cho các bạn ở nhóm khác nội dung
”Chuyên sâu ”của mình cho giai
đoạn tiếp theo
Giai đoạn 2:Nhóm mảnh ghép
-Nhóm 1 : Trình bày những nét
chính về các cuộc phát kiến địa lý
( Nguyên nhân và điều kiện ;các
cuộc phát kiến địa lý lớn ; hệ quả)
*Các cuộc phát kiến địa lý lớn

11


NHÓM 1
( Thời gian thực hiện tối đa 7
phút )
1.Mục tiêu: - Hãy trình bày nội
dung chính về các cuộc phát kiến
địa lí
2.Nhiệm vụ:
2.1
Là “ Mảnh ghép ” của ba
nhóm ở giai đoạn 1.
2. 2 Tiến hành trao đổi, thảo luận.
Lập sơ đồ trên bảng phụ hoặc vào
giấy A0.
3. Kiến thức học sinh có thể thu
hoạch được
-Nhóm 2: Hãy suy nghĩ và trình
bày các nội dung sau:
+ Phân biệt giữa hai khái niệm phát
kiến và phát minh
+ Thế nào là phát kiến địa lý
+ Vì sao Tây Ban Nha và Bồ Đào
Nha là những nước tiên phong
trong phát kiến địa lý
-Nhóm thống nhất nội dung viết ra
bảng phụ hoặc giấy Ao
- Đại diện nhóm trình bày
- Nhóm còn lại nhận xét

-Gv chốt ý
- “ Phát kiếnCái, điều phát hiện có
ý nghĩa khoa học. Những phát kiến
địa lí của thế kỉ XV – XVI.
- “ Phát minh”: Tìm ra cái có
cống hiến lớn cho khoa học và loài
người. Sự phát minh ra lửa thời
Tiền sử, Những phát minh, sáng
chế khoa học.
( Từ điển Tiếng Việt- 2001)
- “ Phát kiến địa lí ”: là quá trình
đi tìm những con đường mới, vùng
đất mới, dân tộc mới của người
châu Âu .
- Vì sao… ?
+ Hai nước này có vị trí địa lí thuận
lợi ( có bờ biển, bến cảng ... )

- 1487 B.Đi-a-xơ đã đi vòng cực nam
của lục địa châu Phi đặt tên là mũi Hảo
Vọng
- 8/1492 C.Cô –lôm – bô dẫn đầu đoàn
đi về hướng Tây , đến được Cu Ba và
một số đảo Ăng ti. C. Cô lôm bô là
người đầu tiên phát hiện ra châu Mỹ
-7/1497 Va - x cô đơ Ga ma Rời cảng Li
xbon đi sang Phương Đông ,gần một
năm sau đến được Calicut ( bờ Tây Nam
Ấn Độ
-Ma-gien lăng (1519-1522):Là người đầu

tiên thực hiện chuyến đi vòng quanh thế
giới bằng đường biển > Đi về phía tây
,qua cực nam của Nam Mỹ tiến vào TBD

* Hệ quả của cuộc phát kiến địa lý
- Đem lại hiểu biết mới, tạo điều kiện
cho sự giao lưu.
- Thương nghiệp và sản xuất hàng hoá
phát triển, thị trường mở rộng
- Thúc đẩy nhanh sự tan rã của quan hệ
sản xuất phong kiến và sự xuất hiện của
chủ nghĩa tư bản.
- Hạn chế: làm nảy sinh quá trình cướp
bóc, xâm chiếm thuộc địa và buôn bán
nô lệ.

12


+ Nền kinh tế hàng hóa của hai
nước này khá phát triển, nhất là các
thành thị ven biển, mới có điều kiện
đầu tư tiền cho các chuyến đi
+ Đều có hạm đội thuyền vào loại
mạnh nhất châu Âu lúc bấy giờ, với 2. Sự nảy sinh chủ nghĩa tư bản ở Tây
nhiều thủy thủ gan dạ, có tầng lớp Âu. ( Đọc thêm)
quí tộc thượng võ hiếu chiến.
3. Phong trào Văn hoá Phục hưng
Hoạt động 2:Tìm hiểu phong trào * Nguyên nhân
văn hóa phục hưng

+ Giai cấp tư sản có thế lực về kinh tế
GV chia lớp thành 4 nhóm và giao song chưa có địa vị về xã hội tương ứng
nhiệm vụ
+ Những quan điểm lỗi thời của xã hội
Nhóm 1: Nguyên nhân của phong phong kiến kìm hãm sự phát triển
trào văn hóa phục hưng
cuargiai cấp tư sản.
Nhóm 2: Những thành tựu của * Thành tựu
phong trào văn hóa phục hưng
- Văn học và nghệ thuật: là thành tích
Nhóm 3: Nội dung phong trào văn sáng chói nhất trong Văn hóa Phục hưng
hóa phục hưng
+ Văn học: thành tựu nổi bật nhất là thơ,
Nhóm 4: Ý nghĩa phong trào văn tiểu thuyết và kịch ( Đan-tê, Ra-bơ-le,
hóa phục hưng
Xécvantéc, Sếchxpia, Đê-các-tơ …)
- HS:Mỗi cá nhân làm việc độc lập + Nghệ thuật: gồm cả hội họa, điêu khắc
và ghi ý kiến riêng của mình theo và kiến trúc. Tiêu biểu có Lêôna đơ
vào góc mảnh giấy Ao
Vanhxi,
Mikenlănggiơ,
Raphaen,
- Sau đó nhóm thảo luận thống nhất Rembran … ). Những tác phầm nổi
ý kiến chung(thời gian thảo luận 5 tiếng: Lagiôcông, Bữa tiệc cuối cùng;
phút)
Bích họa trang trí trần nhà thờ Xíchxtin
- GV yêu cầu đại diện nhóm trình ở điện Vatican.
bày
- Khoa học - kĩ thuật:
- Hs nhóm khác bổ sung

+ Về khoa học, tiêu biểu có Côpécních,
- Gv nhận xét và chốt ý
Brunô, Galiê ( phủ nhận thuyết Địa tâm,
* Khái niệm: Văn hoá Phục hưng chứng minh thuyết Nhật tâm ).
là khôi phục lại tinh hoa văn hóa + Về kĩ thuật với những phát minh như:
xán lạn của các quốc gia cổ đại Hi thuật ấn loát, súng và hỏa pháo, địa bàn
Lạp, Rô - ma và sáng tạo nền văn nam châm, vẽ những hải đồ chính xác …
hóa mới của giai cấp tư sản.
* Nội dung:
- Văn hoá Phục hưng đã lên án nghiêm
khắc Giáo hội Kitô, tấn công vào trật tự
xã hội phong kiến.
- Đề cao giá trị nhân bản và tự do cá
nhân.
- Coi trọng khoa học – kĩ thuật, xây dựng
thế giới quan tiến bộ.
* Ý nghĩa:
- Đây là cuộc đấu tranh công khai đầu
13


tiên trên lĩnh vực văn hóa, tư tưởng của
giai cấp tư sản chống lại giai cấp phong
kiến lỗi thời.
- Cổ vũ và mở đường cho văn hóa châu
Âu phát triển hơn.
4. Cải cách tôn giáo và chiến tranh
nông dân (Đọc thêm)
4. Củng cố bài và hướng dẫn học bài
- GV tổ chức HS làm bài tập củng cố theo hình thức trắc nghiệm.

- Giáo viên giao cho học sinh về nhà làm bài tập SGK và đọc trước bài 12
2.3.4. Kết quả đạt được
Quá trình giảng dạy môn Lịch Sử ở trường THPT Trần Ân Chiêm , tôi đã cố
gắng vận dụng tối đa các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực vào những
bài dạy của mình. Kết quả cho thấy học sinh đã làm quen với các thao tác của
các kỹ thuật dạy học, trong giờ học đã chú ý học hơn, các em đã tham gia hoạt
động tích cực hơn làm cho tiết học sôi nổi, hào hứng, cởi mở và đạt kết quả tốt
hơn rất nhiều. Khả năng giao tiếp và thuyết trình của học sinh cũng được cải
thiện đáng kể, đa phần các em đã có thể tự tin trình bày lưu loát các ý kiến của
mình, bảo vệ quan điểm, lập trường cá nhân và cảm thấy yêu thích môn học hơn.
Cuối học kì I năm học 2017 – 2018 giáo viên tiến hành kiểm tra khảo sát và đạt
được kết quả như sau:
Kết quả khảo sát của lớp 10B3 (Sĩ số:39)
Nội dung

Thường xuyên

Đôi khi

Không

Chú ý tập trung nghe 31
giảng

8

0

Tích cực tham gia trả lời 29
câu hỏi

10

0

Đưa ra nhận xét ý kiến 29
của bạn

9

0

Kết quả xếp loại học lực môn học :

14


* Lớp 10B3
STT

LỚP

SĨ Giỏi
SỐ SL %

Trước khi
áp dụng
phương
pháp và kĩ 10B3 39
thuật dạy

học tích
cực
Sau khi áp
dụng
phương
pháp và kĩ 10B3 39
thuật dạy
học tích
cực

Khá
SL %

0

0

20

5

12,8 30

51,
2

T . Bình
SL %

15

76,9 4

Yếu
SL %

Kém
SL %

38,4 3

7,8

1

2,6

10,3 0

0

0

0

3.Kết luận và Kiến nghị
3.1 Kết luận
Như vậy, qua bảng kết quả thực nghiệm sư phạm ở trên, tôi rút ra một số kết
luận như sau:
-Các đồng nghiệp, nhà quản lí, học sinh đều nhận thấy việc áp dụng Kĩ thuật

mảnh ghép và kĩ thuật khăn trải bàn vào soạn giảng ở môn Lịch Sử là có hiệu
quả. Kĩ thuật này đã tiếp cận, phát huy được năng lực học sinh. Kiến thức hình
thành cho học sinh đạt được ở bốn mức độ: nhận biết, thông hiểu, vận dụng
thấp, vận dụng cao.
- Kết quả kiểm tra, đánh giá: Những lớp dạy theo Kĩ thuật mảnh ghép và kĩ thuật
khăn trải bàn có kết quả cao hơn những lớp dạy theo cách truyền thống.
- Trong điều kiện cơ sở vật chất, đội ngũ nhà giáo, thói quen học tập của học
sinh, cách kiểm tra đánh giá … như hiện nay. Các nhà trường trung học phổ
thông, các giáo viên dạy môn Lịch Sử hoàn toàn có thể sử dụng Kĩ thuật mảnh
ghép và kĩ thuật khăn trải bàn vào soạn giảng.
Vì vậy, một kết luận có ý nghĩa thực tiễn là: “Nếu phương pháp không được
nghiên cứu đến nơi đến chốn, giáo viên không được đào tạo bồi dưỡng ngang
tầm với công tác giảng dạy thì dù có nói hàng ngàn lần lấy học sinh làm
trung tâm cũng không thể tránh khỏi sự tha hóa của phương pháp giáo dục
tích cực”

3.2 Kiến nghị

15


Để việc sử dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong giảng dạy
môn Lịch sử đạt kết quả cao, tôi xin đề xuất một số kiến nghị như sau:
Đối với nhà trường :cần tăng thêm quyền chủ động cho giáo viên được lựa
chọn nội dung, dung lượng kiến thức, cách thức tổ chức lớp học. Để giáo viên
chủ động hơn trong áp dụng kĩ thuật, phương pháp dạy học tích cực. Phải luôn
giữ vai trò là người bạn đồng hành cùng giáo viên để cùng nhau tháo gỡ những
khó khăn trong giảng dạy. Cần tạo điều kiện và giúp đỡ giáo viên trở thành
người biết quan tâm, suy ngẫm sau khi dạy, dự giờ. Biết xây dựng tập thể sư
phạm thành cộng đồng học tập chuyên nghiệp. Có như vậy, mới tạo được niềm

tin, sự an tâm, thân thiện và gần gũi với mọi người. Từ đó mới tập hợp được trí
tuệ tập thể nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.
Đối với người dạy: sau khi đã nắm vững kĩ thuật dạy học tích cực, họ
cần chủ động trong việc sắp xếp lại nội dung, cấu trúc bài giảng sao cho phù
hợp với đối tượng người học, trên cơ sở đó giáo viên có thể chủ động, sáng tạo
trong việc vận dụng vào thực tiễn giảng dạy. Như vậy, với người giáo viên, trước
hết họ có quyền sở hữu việc dạy học của mình, sau đó người giáo viên hãy làm
cho bài học trở nên đơn giản và dễ hiểu.
Đối với người học: Cần vượt qua mọi khó khăn về hoàn cảnh, sự tự ti mặc
cảm và cùng với sự cố gắng nổ lực không mệt mỏi. Xem mỗi giờ học là sự tìm
tòi khám phá, tiếp thu kiến thức một cách chủ động có sang tạo trong học tập có
như vậy mới đạt kết quả cao.
XÁC NHẬN CỦA THỦ
TRƯỞNG ĐƠN VỊ

Thanh Hóa, ngày 07 tháng 5 năm 2018
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình
viết, không sao chép nội dung của người
khác
Người viết SKKN

Trần Thị Dung

TÀI LIỆU THAM KHẢO

16


1. BCHTW số 29-NQ/TW Về đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào
tạo

2. Nguyễn Lăng Bình ( Chủ biên ), Dạy và Học tích cực một số phương
pháp và kĩ thuật dạy học. NXB ĐHSP, Hà Nội, 2010.
3. Phan Ngọc Liên ( Tổng Chủ biên ), Lịch sử 10 ( cơ bản và nâng cao ).
NXB Giáo Dục, Hà Nội, 2006.
4. Bộ Giáo dục và đào tạo, Dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập
theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Môn Lịch sử cấp THPT
( Tài liệu lưu hành nội bộ ). Hà Nội, 2014.
5. Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình SGK lớp 10 THPT
- Nhà xuất bản Giáo dục.
6. Phương pháp dạy học môn Lịch sử ở trường THPT
7. Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Lịch sử THPT- Nhà
xuất bản Giáo dục.

17