Quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo định hướng phát triển năng lực học sinh trường THCS Khai Quang, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.64 MB, 128 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
TRẦN TH THU HNG
QUảN Lý DạY HọC MÔN TIếNG ANH
THEO ĐịNH HƯớNG PHáT TRIểN NĂNG LựC
HọC SINH
ở TRƯờNG
TRUNG HọC CƠ Sở KHAI QUANG,
THµNH PHè VÜNH Y£N, TØNH VÜNH PHóC
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
HÀ NỘI – 2018
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
TRẦN TH THU HNG
QUảN Lý DạY HọC MÔN TIếNG ANH
THEO ĐịNH HƯớNG PHáT TRIểN NĂNG LựC
HọC SINH
ở TRƯờNG
TRUNG HọC CƠ Sở KHAI QUANG,
THµNH PHè VÜNH Y£N, TØNH VÜNH PHóC
LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Mã số: 8140114
Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Thị Thúy Hằng
HÀ NỘI – 2018
LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban lãnh đạo trƣờng Đại học Giáo
dục- Đại học Quốc gia Hà Nội, cùng các quý Thầy, Cô trực tiếp giảng dạy và tạo mọi
điều kiện để tác giả đƣợc học tập và hoàn thành luận văn của mình.
Tác giả cũng xin bày tỏ lịng cảm ơn sâu sắc tới TS. Vũ Thị Thuý Hằng đã
tận tâm hƣớng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên cứu để hồn
thành luận văn.
Xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Vĩnh
Yên, Ban giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo trƣờng THCS Khai Quang, thành phố
Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc đã tạo mọi điều kiện cho tác giả tham gia khóa học và
nghiên cứu hồn thành luận văn.
Trong q trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn với sự cố gắng nỗ lực
của bản thân tuy nhiên vẫn không tránh khỏi những thiếu xót. Tác giả kính mong
nhận đƣợc sự động viên, quan tâm đóng góp ý kiến của các Thầy, Cô trong Hội
đồng khoa học, các bạn đồng nghiệp để luận văn của tác giả đƣợc hoàn thiện hơn.
Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, tháng 7 năm 2018
`
Tác giả
Trần Thị Thu Hƣơng
i
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
BGH
Ban giám hiệu
CBQL
Cán bộ quản lý
CLB
Câu lạc bộ
CNTT
Công nghệ thông tin
CSVC
Cơ sở vật chất
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
KHGD
Kế hoạch giảng dạy
NLTH
Năng lực thực hành
PGD
Phòng Giáo dục
PPDH
Phƣơng pháp dạy học
PTNL
Phát triển năng lực
SGD
Sở Giáo dục
TBDH
Thiết bị dạy học
TCM
Tổ chuyên môn
THCS
Trung học sơ sở
ii
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................... i
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................... ii
MỤC LỤC ............................................................................................................. iii
DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................... vi
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG
ANH THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC
SINH Ở TRƢỜNG THCS .......................................................................... 7
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ........................................................................ 7
1.1.1. Các nghiên cứu nƣớc ngoài ............................................................................ 7
1.1.2. Các nghiên cứu trong nƣớc ............................................................................ 9
1.2. Một số khái niệm cơ bản ...............................................................................11
1.2.1. Quản lý .........................................................................................................11
1.2.2. Dạy học ........................................................................................................12
1.2.3. Năng lực và phát triển năng lực ....................................................................13
1.2.4. Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ..................................14
1.2.5. Quản lý dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh .....................14
1.3. Một số vấn đề về dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực ngƣời học .......16
1.3.1. Các thành tố cấu trúc của dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực
ngƣời học.....................................................................................................16
1.3.2. Quy trình hình thành và phát triển năng lực ngƣời học ..................................18
1.4. Giới thiệu chƣơng trình mơn tiếng Anh ở trƣờng THCS ............................18
1.4.1. Mục tiêu phát triển năng lực của dạy học môn tiếng Anh ở trƣờng THCS ............18
1.4.2.Nội dung chƣơng trình tiếng Anh ở trƣờng THCS .........................................23
1.5. Nội dung quản lý dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát triển
năng lực học sinh trong nhà trƣờng THCS ..............................................25
1.5.1. Xây dựng kế hoạch môn học, bài học môn tiếng Anh theo định hƣớng
phát triển năng lực học sinh .........................................................................25
1.5.2. Tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học môn tiếng Anh theo hƣớng phát
triển năng lực học sinh .................................................................................28
1.5.3. Chỉ đạo giáo viên tiếng Anh thực hiện kiểm tra, đánh giá theo định
hƣớng phát triển năng lực học sinh. .............................................................29
1.5.4. Đảm bảo các điều kiện nhằm xây dựng môi trƣờng dạy và học tiếng
Anh đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực học sinh .......................................30
iii
1.6. Những yếu tố ảnh hƣởng đến quản lí hoạt động dạy học môn tiếng
Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ..................................33
Tiểu kết chƣơng 1 ...................................................................................................36
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH
THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở
TRƢỜNG THCS KHAI QUANG, THÀNH PHỐ VĨNH YÊN,
TỈNH VĨNH PHÚC ...................................................................................37
2.1. Khái quát về trƣờng THCS Khai Quang, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh
Vĩnh Phúc ...................................................................................................37
2.2. Giới thiệu về tổ chức khảo sát .......................................................................38
2.2.1. Mục tiêu khảo sát ..........................................................................................38
2.2.2. Nội dung khảo sát .........................................................................................39
2.2.3. Đối tƣợng khảo sát ........................................................................................39
2.2.4. Phƣơng pháp khảo sát ...................................................................................39
2.3. Thực trạng dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng
lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh
Vĩnh Phúc ...................................................................................................40
2.3.1. Nhận thức của CBQL, GV trƣờng THCS Khai Quang về dạy học môn
tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực HS.......................................40
2.3.2. Thực trạng hoạt động dạy môn Tiếng Anh theo định hƣớng phát triển
năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang ............................................41
2.3.3. Đánh giá của học sinh về môn học và kết quả học tập môn Tiếng Anh
của học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang. ...................................................49
2.4. Thực trạng quản lý dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát
triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang. .............................53
2.4.1. Thực trạng xây dựng kế hoạch môn học, bài học môn tiếng Anh theo
hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang .................53
2.4.2. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học môn tiếng Anh theo
định hƣớng phát triển năng lực học sinh ......................................................59
2.4.3. Thực trạng kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo
định hƣớng phát triển năng lực học sinh ......................................................62
2.4.4. Thực trạng xây dựng môi trƣờng dạy học tiếng Anh theo định hƣớng
phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang ........................... 64
2.5. Đánh giá của GV, CBQL về thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến
quản lí dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng
lực HS .........................................................................................................68
2.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lí dạy học môn tiếng Anh theo
định hƣớng phát triển năng lực HS ở trƣờng THCS Khai Quang ..........69
2.6.1. Điểm mạnh ...................................................................................................69
2.6.2. Hạn chế và nguyên nhân ...............................................................................71
Kết luận chƣơng 2 ..................................................................................................73
iv
Chƣơng 3: CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG
ANH THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở
TRƢỜNG THCS KHAI QUANG, THÀNH PHỐ VĨNH YÊN,
TỈNH VĨNH PHÚC ...................................................................................74
3.1. Các nguyên tắc đề xuất biện pháp ................................................................74
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ...............................................................74
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính tồn diện ...............................................................74
3.1.3. Ngun tắc đảm bảo tính khả thi ...................................................................74
3.2. Các biện pháp quản lý dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát
triên năng lực học sinh ở Trƣờng THCS Khai Quang .............................75
3.2.1. Tổ chức hoạt động nâng cao nhận thức về dạy học môn tiếng Anh theo
định hƣớng phát triển năng lực HS...............................................................75
3.2.2. Chỉ đạo tổ bộ môn, giáo viên đổi mới và thực hiện nguyên tắc sinh
hoạt chuyên môn về dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát
triển năng lực học sinh .................................................................................77
3.2.3. Tổ chức, hƣớng dẫn giáo viên tiếng Anh thiết kế và tổ chức dạy học
theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ...............................................81
3.2.4. Khuyến khích giáo viên tích cực hƣớng dẫn học sinh phƣơng pháp học
tập hiệu quả môn tiếng Anh .........................................................................87
3.2.5. Tổ chức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập môn tiếng Anh theo định
hƣớng phát triển năng lực học sinh ..............................................................89
3.2.6. Thực hiện liên kết với trung tâm cung ứng giáo viên nƣớc ngoài, trung
tâm ngoại ngữ nhằm xây dựng môi trƣờng dạy và học tiếng Anh cho
GV, HS nhà trƣờng theo hƣớng xã hội hóa ..................................................91
3.3. Mối liên hệ giữa các biện pháp ......................................................................93
3.4. Khảo sát tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp...................................94
3.4.1. Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp đề xuất ......................94
3.4.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất.........................97
Tiểu kết chƣơng 3 ...................................................................................................99
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .....................................................................100
1. Kết luận ............................................................................................................ 100
2. Khuyến nghị .....................................................................................................101
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................... 103
PHỤ LỤC ......................................................................................................... 106
v
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Bảng so sánh dạy học truyền thống và dạy học định hƣớng phát triển
năng lực ...............................................................................................17
Bảng 2.1. Quan niệm của giáo viên, CBQL trƣờng THCS Khai Quang về
dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ..........................40
Bảng 2.2. Ý kiến của GV, CBQL trƣờng THCS Khai Quang về các năng lực mà
dạy học mơn Tiếng Anh cần hình thành và phát triển cho học sinh............41
Bảng 2.3. Đánh giá của giáo viên, CBQL về các yếu tố giảng dạy môn tiếng
Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS
Khai Quang .........................................................................................41
Bảng 2.4. Thống kê minh họa mục tiêu bài học do giáo viên trƣờng THCS
Khai Quang xây dựng và thực hiện trong dạy học chủ đề “My
friends” – chƣơng trình dạy học TA lớp 8 ............................................43
Bảng 2.5. Minh họa về sự kết hợp các phƣơng pháp dạy học tiêt 2 unit 1:
A visit from a penpal- của môn tiếng Anh lớp 9 ...................................46
Bảng 2.6. Đánh giá của học sinh về môn tiếng Anh ở trƣờng THCS Khai Quang ........50
Bảng 2.7. Khó khăn của học sinh trong học tập mơn tiếng Anh ở trƣờng
THCS Khai Quang...............................................................................52
Bảng 2.8. Kết quả học tập mơn tiếng Anh của nhóm học sinh tham gia khảo sát ........53
Bảng 2.9. Đánh giá của CBQL, GV về thực trạng tổ chức khảo sát nhu cầu và
lập hồ sơ năng lực học sinh ..................................................................54
Bảng 2.10. Ý kiến của GV, CBQL về công tác tổ chức xây dựng kế hoạch
môn học, bài học tiếng Anh theo hƣớng phát triển năng lực học sinh.........56
Bảng 2.11. Đánh giá thực trạng tổ chức dạy học môn tiếng Anh theo định
hƣớng phát triển năng lực học sinh của CBQL, GV trƣờng THCS
Khai Quang .........................................................................................59
Bảng 2.12. Ý kiến của GV, CBQL về công tác kiểm tra, đánh giá hoạt động
dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học
sinh ở trƣờng THCS Khai Quang .........................................................63
Bảng 2.13. Đánh giá của GV, CBQL về việc xây dựng môi trƣờng dạy học
tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng
THCS Khai Quang...............................................................................64
Bảng 2.14. Ý kiến của GV, CBQL về thực trạng quản lý hoạt động bồi dƣỡng
và tự bồi dƣỡng năng lực DH theo định hƣớng phát triển năng lực
HS của GV tiếng Anh trƣờng THCS Khai Quang ...............................66
Bảng 2.15. Ý kiến của GV, CBQL về thực trạng các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lí
dạy học mơn tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực HS ...............68
Bảng 3.1: Kết quả khảo nghiệm tính cấp thiết của các biện pháp đề xuất ................94
Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm tính khả thi của các biện pháp đề xuất ..................97
vi
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Tiếng Anh hiện nay đã trở thành thứ ngơn ngữ tồn cầu. Trên thế giới hiện
nay, có 53 quốc gia sử dụng tiếng Anh làm ngơn ngữ chính thức và đƣợc hơn 400
triệu ngƣời trên toàn thế giới dùng làm tiếng mẹ đẻ, hơn 1 tỷ ngƣời dùng tiếng Anh
là ngôn ngữ thứ hai. Ngồi ra tiếng Anh cịn đƣợc đƣợc sử dụng phổ biến và trở
thành một trong những môn học bắt buộc trong các nhà trƣờng ở những quốc gia
phát triển.
Nhận thức xu thế đó, Việt Nam, một nƣớc đang chủ động hội nhập và phát
triển, đang trên đà phát triển mạnh cả về kinh tế, chính trị và văn hóa, xã hội. Để
nâng cao khả năng giao tiếp bằng ngoại ngữ cho ngƣời Việt, Nhà nƣớc ta đã tích
cực, chủ động đổi mới trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, trong đó mơn tiếng Anh
hiện nay đang đƣợc chú trọng giảng dạy và học tập trong các cấp học nói chung và
đào tạo chuyên nghiệp nói riêng. Nghị quyết 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn
diện giáo dục và đào tạo đã xác định một trong những phƣơng hƣớng đổi mới là
hƣớng đến giáo dục phát triển năng lực ngƣời học [1]. Nghị quyết 88/2014/QH13
cũng đã chỉ ra: “Tiếp tục đổi mới phƣơng pháp giáo dục theo hƣớng phát triển toàn
diện năng lực và phẩm chất ngƣời học; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo,
bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học, hứng thú học tập, kỹ năng hợp tác, làm việc nhóm
và khả năng tƣ duy độc lập; đa dạng hóa hình thức tổ chức học tập, tăng cƣờng hiệu
quả sử dụng các phƣơng tiện dạy học, đặc biệt là công nghệ thông tin và truyền
thông; giáo dục nhà trƣờng kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội” [16]. Vậy vấn
đề đặt ra cho các nhà quản lý giáo dục là làm sao để quản lý dạy học nói chung và
quản lý q trình dạy học mơn tiếng Anh nói riêng hiệu quả nhất. Đó là vấn đề cần
nhận đƣợc sự quan tâm, nghiên cứu từ các nhà giáo dục. Bản thân tác giả là một nhà
quản lý và có chun mơn về tiếng Anh càng nhận thức tầm quan trọng của bộ môn
và công tác quản lý cũng cần phải có những đột phá nhằm mang lại hiệu quả cao
nhất trong công tác này.
Thực hiện chỉ đạo của phòng Giáo dục và đào tạo thành phố Vĩnh Yên,
trƣờng THCS Khai Quang đã có kế hoạch triển khai đổi mới phƣơng pháp dạy học
nói chung và bộ mơn tiếng Anh nói riêng nhƣ cử giáo viên tham gia đầy đủ và đúng
1
thành phần các đợt tập huấn của SGD và PGD tổ chức, chỉ đạo đổi mới PPDH, …
bƣớc đầu đã đạt kết quả nhất định. Song trong quá trình quản lý cơng tác dạy học
cịn bộc lộ nhiều hạn chế về dạy học tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực.
Từ những lí do trên, tác giả chọn đề tài “Quản lý dạy học môn tiếng Anh
theo định hƣớng phát triển năng lực HS ở trƣờng THCS Khai Quang, thành phố
Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc” làm luận văn tốt nghiệp.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn
tiếng Anh ở Trƣờng THCS Khai Quang, đề tài đề xuất biện pháp quản lý dạy học
môn tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực của HS trƣờng THCS Khai
Quang, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học
của nhà trƣờng.
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở trƣờng THCS.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh
ở trƣờng THCS Khai Quang, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc.
4. Câu hỏi nghiên cứu
Cần có những biện pháp quản lý nào để nâng cao chất lƣợng dạy học tiếng
Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang?
5. Giả thuyết nghiên cứu
Công tác quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát
triển năng lực học sinh hiện nay ở Trƣờng THCS Khai Quang còn nhiều hạn chế.
Nếu đề xuất đƣợc các biện pháp quản lý dạy học theo định hƣớng phát triển năng
lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang trên cơ sở phát huy vai trò hƣớng dẫn, tổ
chức, cố vấn của giáo viên và xây dựng môi trƣờng dạy học tƣơng tác, trải nghiệm
thì sẽ góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học môn tiếng Anh ở trƣờng THCS Khai
Quang, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở
các trƣờng THCS.
2
6.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học và quản lý dạy học môn tiếng Anh
ở trƣờng THCS Khai Quang theo tiếp cận phát triển năng lực HS. Xác định nguyên
nhân của thực trạng đó.
6.3. Đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học môn tiếng Anh theo định
hƣớng phát triển năng lực HS ở trƣờng THCS Khai Quang, thành phố Vĩnh Yên,
tỉnh Vĩnh Phúc.
7. Phạm vi nghiên cứu
7.1. Phạm vi nội dung
- Đề tài tập trung nghiên cứu biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn tiếng
Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang,
thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc.
7.2. Phạm vi đối tượng khảo sát
- 05 Cán bộ quản lý và 5 giáo viên tiếng Anh và 18 giáo viên chủ nhiệm
trƣờng THCS Khai Quang.
- 120 học sinh khối 8,9 trƣờng THCS Khai Quang.
7.3. Phạm vi thời gian
Đề tài nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh ở
trƣờng THCS Khai Quang từ tháng 12/2017 đến hết tháng 5/2018.
8. Phƣơng pháp nghiên cứu
8.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
- Mục đích: xây dựng cơ sở lý luận quản lý hoạt động dạy học môn tiếng
Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang,
thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc.
- Cách thức tiến hành:
+ Phân tích, tổng hợp lý thuyết: các lý thuyết quản lý hoạt động dạy học môn
tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai
Quang, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc.
+ Phân loại, hệ thống hóa: các lý thuyết nói trên theo phạm vi khơng gian
(trong nƣớc, ngồi nƣớc) và thời gian (từ trƣớc đến nay) nhằm định hƣớng cho việc
thiết kế cơng cụ nghiên cứu và q trình điều tra thực tiễn.
8.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
8.2.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
- Mục đích: Sử dụng phƣơng pháp điều tra bằng phiếu hỏi nhằm khảo sát
3
thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát triển
năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh
Phúc. Ngồi ra, phƣơng pháp này cịn sử dụng để hỏi ý kiến về tính khả thi và tính
cần thiết của các biện pháp đƣợc xây dựng.
- Nội dung: Khảo sát thực trạng dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Tiếng
Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang, thành
phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc về các nội dung nhƣ: mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp,
hình thức tổ chức, kiểm tra và đánh giá; khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học
môn Tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai
Quang, Tp Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc thông qua các chức năng nhƣ chỉ đạo lập kế hoạch
dạy học môn học, bài học; tổ chức dạy học môn học theo định hƣớng phát triển năng lực
HS; chỉ đạo khảo sát nhu cầu, lập hồ sơ năng lực học sinh, kiểm tra và đánh giá dạy học
môn học theo định hƣớng phát triển năng lực, vấn đề bồi dƣỡng nâng cao năng lực giáo
viên và xây dựng môi trƣờng thuận lợi cho dạy học tiếng anh theo định hƣớng phát triển
năng lực học sinh.
- Công cụ: Xây dựng bộ công cụ là 3 phiếu khảo sát, trong đó, 01 phiếu dùng
để trƣng cầu ý kiến học sinh về một số nội dung liên quan đến dạy học môn tiếng
anh; 01 phiếu dùng để trƣng cầu ý kiến CBQL, GV tiếng anh, GVCN về thực trạng
dạy học môn TA theo định hƣớng phát triển năng lực HS ở trƣờng THCS Khai
Quang; 01 phiếu dùng để trƣng cầu ý kiến GV tiếng anh, CBQL về thực trạng quản
lí dạy học mơn tiếng anh theo định hƣớng phát triển năng lực ở trƣờng THCS Khai
Quang.; 01 phiếu dùng để trƣng cầu ý kiến CBQL, GV Tiếng Anh về tính cấp thiết
và khả thi của các biện pháp đề xuất.
8.2.2. Phương pháp phỏng vấn
- Mục đích phỏng vấn: Nhằm thu thập thơng tin định tính, bổ sung một số
thơng tin về thực trạng và nguyên nhân, khó khăn của giáo viên, cán bộ quản lí
trong dạy học và quản lí dạy học mơn Tiếng Anh theo định hƣơng phát triển năng
lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang. Đây là phƣơng pháp nghiên cứu bổ trợ
của đề tài.
- Đối tượng phỏng vấn: Cán bộ quản lý (chuyên viên PGD, Hiệu trƣởng, Phó
Hiệu trƣởng, 2 tổ trƣởng chun mơn, giáo viên chủ nhiệm) và một số giáo viên
Tiếng Anh của trƣờng.
4
- Nội dung phỏng vấn: nguyên nhân và những khó khăn của dạy học môn
Tiếng Anh và quản lý quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng
phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh
Vĩnh Phúc. Đồng thời, tìm hiểu đánh giá tính cấp thiết và tính khả thi của một số
biện pháp, ý kiến và đề xuất một số biện pháp cụ thể.
- Công cụ: phiếu phỏng vấn cán bộ quản lí và giáo viên Tiếng Anh.
8.2.3. Phương pháp quan sát
- Mục đích: Đây là phƣơng pháp nghiên cứu bổ trợ của đề tài. Sử dụng phƣơng
pháp này nhằm quan sát hoạt động dạy học môn Tiếng anh và những vấn đề có liên
quan của quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng
lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang, TP Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. Quan sát và
ghi nhận mức độ thực hiện quá trình quản lý hoạt dạy học môn tiếng Anh.
- Nội dung và cách thức tiến hành: Phƣơng pháp này đƣợc thực hiện thông
qua quan sát các hoạt động quản lý, các sản phẩm quản lý nhằm thu thập thông tin
về quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực
học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc.
- Công cụ: Biên bản quan sát quá trình quản lý hoạt động dạy học mơn tiếng
Anh theo định hƣớng phát triển năng lực HS ở trƣờng THCS Khai Quang, thành
phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc.
8.2.4. Phương pháp phân tích sản phẩm hoạt động
Phân tích bài kiểm tra của học sinh, phân tích một số giáo án của giáo viên
Tiếng Anh, kế hoạch dạy học môn Tiếng Anh của tổ chuyên môn,...
8.3. Phương pháp xử lý thông tin
- Mục đích: Xử lý thơng tin thu đƣợc từ các phƣơng pháp nghiên cứu cụ.
- Cách thức và công cụ tiến hành: Thống kê tốn học
+ Phân tích thống kê mô tả: Sử dụng các chỉ số sau trong phân tích thống kê
mơ tả: điểm trung bình cộng, tỉ lệ phần trăm,...
+ Phân tích sử dụng thống kê suy luận: Phần phân tích thống kê suy luận sử
dụng các phép thống kê: so sánh giá trị trung bình, so sánh mức độ, tỉ lệ của các dữ
liệu thành phần, …
- Ngồi ra, chúng tơi sử dụng phƣơng pháp xử lý thơng tin định tính để phân
5
tích (giải thích, chứng minh,…) nội dung nghiên cứu (thơng tin thu đƣợc từ phƣơng
pháp phỏng vấn, phƣơng pháp quan sát,…) để khẳng định thông tin về thực trạng
quản lý hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học
sinh ở trƣờng THCS Khai Quang, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc; khảo sát
tính cấp thiết và tính khả thi của một số biện pháp đƣợc đề xuất đổi mới quản lý
hoạt động dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở
trƣờng THCS Khai Quang, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc.
9. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục,
luận văn dự kiến trình bày trong 3 chƣơng:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lí dạy học mơn Tiếng Anh theo định hƣớng
phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS.
Chương 2: Thực trạng quản lý dạy học môn tiếng Anh theo định hƣớng
phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang, thành phố Vĩnh Yên,
tỉnh Vĩnh Phúc.
Chương 3: Biện pháp quản lý dạy học môn Tiếng Anh theo định hƣớng
phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang, thành phố Vĩnh Yên,
tỉnh Vĩnh Phúc.
6
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÝ DẠY HỌC MÔN TIẾNG ANH
THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH
Ở TRƢỜNG THCS
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Các nghiên cứu nước ngoài
Từ thời cổ đại, hoạt động dạy học đã đƣợc các nhà triết học, các nhà giáo dục
quan tâm và nghiên cứu. Nhà giáo dục có ảnh hƣởng lớn đến nền giáo dục phƣơng
Đông, Khổng Tử (551 - 479 TCN) đã có quan điểm đề cao những phƣơng pháp dạy
theo hƣớng phát triển năng lực tự học, phát huy tinh thần độc lập suy nghĩ và sáng
tạo của ngƣời học, áp dụng đến tận ngày nay. Trong cuốn “Khổng từ tinh hoa”,
quan điểm dạy học của Khổng tử đƣợc diễn giải nhƣ sau: Dùng cách gợi mở, đi từ
gần tới xa, từ đơn giản đến phức tạp, nhƣng vẫn địi hỏi ngƣời học phải tích cực suy
nghĩ…, địi hỏi học trị phải tập luyện, phải hình thành nề nếp, thói quen học tập và
phải dạy để ngƣời học học khơng biết chán, ngƣời dạy thì dạy khơng biết mỏi. [16].
Định hƣớng thực hiện đào tạo ngƣời học nhằm hình thành các kỹ năng cần
thiết để thực hiện công việc đã xuất hiện từ rất sớm. Năm 1968, Liên Bang Mỹ bắt
đầu ứng dụng việc biên soạn chƣơng trình và tài liệu bồi dƣỡng GV theo NLTH.
Bắc Mỹ chấp nhận và vận dụng việc đào tạo theo NLTH một cách phổ biến. Năm
1982, William E.Blank đã đề cập đến việc hệ thống lại các vấn đề phân tích nghề,
xây dựng hồ sơ năng lực, phát triển công cụ đánh giá, phát triển các gọi học tập,
chƣơng trình đào tạo trong tài liệu Sổ tay phát triển chƣơng trình đào tạo dựa trên
NLTH - “Handbook for developing competence - based training programe”. [31].
Năm 1997, tác giả Shirley Fletcher phân tích các nguyên tắc và thực hành đánh giá
theo tiêu chuẩn, việc thiết lập các tiêu chí trong thực hiện trong cuốn “Competencebased Assessment Techniques” - Các kỹ thuật đánh giá dựa trên NLTH. [32] Ông
tiếp tục phát triển, mở rộng nghiên cứu và tiếp tục đƣa ra tài liệu “Designing
Competence-based Training” - Thiết kế đào tạo dựa trên NLTH năm 1997, cuốn
sách trình bày nội dung dựa vào cơ sở khoa học của việc thiết lập tiêu chuẩn đào
tạo, các kỹ năng phân tích nhu cầu ngƣời học và phân tích cơng việc để xây dựng
mơ-đun dạy học và khung chƣơng trình. [33]
7
Việc nghiên cứu về giáo dục và đào tạo dựa trên NLTH sau này tiếp tục
đƣợc mở rộng ở nhiều nƣớc vào cuối các năm 1980. Trong cuốn sách “Competencybased education and training: Myths and Realities. ERIC Clearinghouse on Adult,
Career and Vocational Education, Columbus” (tạm dịch GD&ĐT dựa trên NLTH:
Huyền thoại và thực tiễn) của tác giả Sandra Kerka xuất bản năm 1998 đã tổng kết
về đào tạo dựa trên NLTH vốn phát triển mạnh mẽ trong những năm 1990 với
hàng loạt các tổ chức có tầm cỡ ở Mỹ, Anh, Úc, New Zealand, xứ Wales v.v... [34]
Tác giả Thomas Deissinger và Slilke Hellwig (Đức) trong tài liệu xuất bản
năm 2011: “Structures and functions of competency-based education and training
(CBET): a comparative perspective” đã dựa trên những kinh nghiệm đào tạo nghề
mà mình đang trực tiếp tiến hành để đƣa ra quan điểm về cấu trúc và chức năng của
CTĐT dựa trên NLTH. [35]. Theo các tác giả, xây dựng cấu trúc và chức năng của
chƣơng trình đào tạo theo NLTH cần phải đƣợc thảo luận rõ bao gồm cả kế hoạch
xây dựng chƣơng trình, phát triển chƣơng trình và kiểm định chƣơng trình trƣớc khi
thực thi. Ngồi ra, cũng cần xem xét sự khác biệt, ƣu điểm, nhƣợc điểm của việc
xây dựng cấu trúc, chức năng CTĐT theo NLTH với các lý thuyết xây dựng CTĐT
nghề khác. Một điều nữa là những chƣơng trình xây dựng theo NLTH cần có sự đối
sánh với hệ thống GD&ĐT ở Úc, Anh, xứ Wales, Bắc Ireland và Scotland; nhƣ vậy,
mới bảo đảm chất lƣợng đào tạo và đƣợc công nhận ở quốc tế.
Những nghiên cứu, lý luận trên đƣợc đúc kết từ thực tiễn quản lý và thể hiện
các tƣ tƣởng triết học khác nhau, phát triển theo từng giai đoạn lịch sử, nhƣng đều
thống nhất nhấn mạnh tầm quan trọng và xây dựng hệ thống lý luận đào tạo tiếp cận
theo NLTH theo nhiều góc độ và ứng dụng vào nhiều ngành nghề khác nhau. Đến
cuối thế kỷ XX, các PPDH mới đã đƣợc thống nhất theo tƣ tƣởng tích cực hóa hoạt
động phát triển năng lực của học sinh, giáo viên đóng vai trị là ngƣời chỉ đạo,
hƣớng dẫn các hoạt động học tập.
Trong việc dạy học ngoại ngữ nói chung và dạy học tiếng Anh nói riêng,
nhiều nhà nghiên cứu đã thực hiện nghiên cứu và đƣa ra nhiều kết quả chứng minh
sự cần thiết và tính đúng đắn của quan điểm dạy học tiếng Anh theo quan điểm phát
triển năng lực ngƣời học. Không những thế, với đặc thù của ngôn ngữ, chất lƣợng
và kết quả dạy học đƣợc thể hiện trực tiếp thông qua khả năng giao tiếp của ngƣời
8
học, vì vậy việc tập trung vào các năng lực nghe, nói là trọng điểm của dạy học
ngoại ngữ. Có thể kể đến một số cơng trình nghiên cứu tiêu biểu về dạy học tiếng Anh
theo phƣơng pháp phát triển năng lực ngƣời học nhƣ “Teaching English Cambridge
University Press” (1995) của Adrian Doff, đây là tác phẩm tham khảo của nhiều giáo
viên tiếng Anh trong việc định hình và tìm phƣơng pháp dạy học phù hợp. [29];
“Approaches and Methods in Language Teaching” (2001) của Jack C. Richards đã
phân tích nhiều phƣơng pháp dạy học tiếng anh với các mục tiêu cụ thể, tác phẩm
này đã cung cấp nhiều sự lựa chọn hơn cho ngƣời đọc. [36]
Các cơng trình nghiên cứu sau đó đã mở rộng sang các góc tiếp cận hoạt
động dạy học tiếng anh từ hƣớng tích cực hóa hoạt động của ngƣời học nhƣ
“English Brainstormers” (2002) của Jack Umstatter, “The Learner-Centered
Curriculum: Design and Implementation”(2012) của nhóm các tác giả Michael
Harris, Roxanne Cullen, Reinhold Hill đã đƣa ra các quan điểm về chƣơng trình và
phƣơng pháp dạy cũng nhƣ phƣơng pháp học tiếng anh lấy ngƣời học là trung tâm
của mọi hoạt động trong quá trình dạy học. [30]
Nhƣ vậy có thể nói nghiên cứu về phƣơng pháp dạy học mới mà trong đó nội
dung định hƣớng PTNL học sinh và cơng tác quản lý q trình dạy học ở các nƣớc
đã có những đóng góp đáng kể cho nền giáo dục hiện đại và là cơ sở để luận văn kế
thừa nhằm xây dựng khung lý luận của đề tài.
1.1.2. Các nghiên cứu trong nước
Tổ chức dạy học và quản lý dạy học môn tiếng Anh đã đƣợc nhà trƣờng, các
cơ quan nghiên cứu, các cơ quan quản lý, các nhà nghiên cứu quan tâm. Dạy học
theo định hƣớng phát triển năng lực của các môn học mà trong đó có bộ mơn tiếng
Anh gần đây đƣợc quan tâm nhiều hơn.
Trong những năm 2010 trở lại đây, nhiều nghiên cứu về giáo dục và dạy học
định hƣớng phát triển năng lực ngƣời học đƣợc công bố nhƣ: bài báo “Năng lực và
giáo dục theo tiếp cận năng lực” (2012) của tác giả Đặng Thành Hƣng; “Một số vấn
đề về chương trình theo định hướng phát triển năng lực học sinh và việc vận dụng
cho phát triển chương trình giáo dục phổ thơng sau 2015” (2012) trình bày trong
Kỷ yếu hội thảo: Hƣớng tới đổi mới nền giáo dục Việt Nam do Viện Khoa học Giáo
dục VIệt Nam tổ chức của tác giả Lƣơng Việt Thái; Bài báo “Bài toán đổi mới đánh
9
giá người học theo tiếp cận năng lực” (2016) của tác giả Đỗ Nhật Tiến;... đã khẳng
định sự cần thiết, tính cấp bách và những u cầu, khó khăn của giáo dục Việt Nam
khi chuyển đổi từ giáo dục, dạy học tiếp cận nội dung sang giáo dục, dạy học tiếp
cận năng lực ngƣời học. Các bài báo trên cũng chỉ ra những điều kiện, khuyến cáo
mà giáo dục, nhà trƣờng, giáo viên cần thực hiện để thực hiện giáo dục, dạy học
theo tiếp cận năng lực.
Bài “Giảng dạy theo năng lực và đánh giá theo năng lực giáo dục: một số
vấn đề lí luận cơ bản” (2014) của tác giả Nguyễn Thu Hà; cuốn sách “Dạy học theo
định hướng hình thành và phát triển năng lực người học ở trường phổ thơng”
(2016) của tác giả Lê Đình Trung, Phan Thị Thanh Hội đã cung cấp những vấn đề
khá toàn diện về dạy học theo định hƣớng hình thành và phát triển năng lực ngƣời
học ở trƣờng phổ thông. Hai cơng trình trên đã trình bày tƣơng đối hệ thống về
những vấn đề nhƣ năng lực và dạy học tiếp cận năng lực; khái quát hệ thống năng
lực chung và năng lực chuyên biệt đƣợc hình thành và phát triển cho ngƣời học ở
trƣờng phổ thông; những đặc điểm dạy học theo định hƣớng hình thành và phát
triển năng lực ngƣời học; đề xuất các biện pháp hình thành và phát triển năng lực
ngƣời học trong dạy học. [10], [21]
Trong nghiên cứu khảo sát năng lực Anh ngữ năm 2017, Tổ chức Giáo dục quốc
tế Education Fist (EF) đánh giá trình độ tiếng Anh của học sinh, sinh viên, ngƣời lao
động Việt Nam chƣa đạt chuẩn tƣơng ứng với năng lực ngoại ngữ. Việc học và đánh giá
kiểm tra chủ yếu qua lý thuyết, quá chú trọng vào hình thức viết khơng thực hành nghe
nói nhiều, đa số HS có trình độ ngoại ngữ khơng thể giao tiếp và khơng thể sử dụng
thông thạo tiếng Anh. Chất lƣợng dạy và học tiếng Anh hiện còn thấp so với yêu cầu của
xã hội. Hiệu quả thấp này thể hiện ở khả năng đáp ứng địi hỏi của cơng việc, giao dịch,
nghiên cứu và học tập bằng tiếng Anh của đa số ngƣời Việt Nam còn hạn chế. Nghiên
cứu đã chỉ ra do nhiều nguyên nhân tác động, chất lƣợng dạy học môn Tiếng Anh ở nƣớc
ta chƣa đạt hiệu quả nhƣ mong muốn. Nội dung, phƣơng pháp dạy và học chƣa tồn
diện, chƣa đáp ứng đƣợc các kỹ năng (nghe, nói, đọc, viết) để sử dụng tiếng Anh nhƣ
một ngôn ngữ công cụ giao tiếp.
Đề tài quản lý hoạt động dạy học tiếng Anh cũng đƣợc đề cập đến trong các
tài liệu “Những vấn đề cơ bản về dạy học ngoại ngữ” (NXB ĐHQG Hà Nội, 2005);
10
“Quản lý quá trình sư phạm” (Vũ Trọng Rỹ, 2004)… đã phân tích chi tiết về các
hoạt động dạy học tiếng anh trong nhà trƣờng phổ thông ở Việt Nam, đƣa ra các vấn
đề cần giải quyết và đề xuất các hƣớng giải quyết. Một trong những cách thức giải
quyết nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học Tiếng Anh chính là dạy học theo hƣớng
phát triển năng lực ngƣời học, tạo mơi trƣờng để ngƣời học có điều kiện và trải
nghiệm phát triển năng lực ngôn ngữ, năng lƣc giao tiếp tiếp anh.
Các nghiên cứu trên tuy đƣợc thực hiện ở nhiều cách tiếp cận khác nhau
nhƣng đều nhấn mạnh ý nghĩa, yêu cầu, đƣờng hƣớng của dạy học theo định hƣớng
phát triển năng lực ngƣời học; đặc điểm của dạy và học ngoại ngữ; mục tiêu hƣớng
tới của dạy học ngoại ngữ;.... Những thành tựu của các nghiên cứu đó cung cấp nền
tảng, cơ sở lý luận tƣơng đối phong phú để tác giả kế thừa trong nghiên cứu về dạy
học môn Tiếng Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh. Những thành tựu
nghiên cứu kể trên hiện cũng đang đƣợc vận dụng vào thực tiễn. Tuy vậy, việc áp
dụng kết quả nghiên cứu phụ thuộc vào các điều kiện thực tế của các nhà trƣờng
nên các cơng trình nghiên cứu trong phạm vi nhà trƣờng là rất cần thiết.
Mặc dù có nhiều nghiên cứu về đổi mới trong dạy học và nhiệm vụ quản lý
dạy học nhƣng nghiên cứu về quản lý dạy học tiếng Anh theo định hƣớng phát triển
năng lực học sinh để phù hợp với điều kiện thực tiễn của trƣờng THCS Khai Quang,
thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc cho đến nay chƣa đƣợc thực hiện.
Vì vậy tác giả cho rằng việc nghiên cứu các biện pháp quản lý dạy học tiếng
Anh theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh ở trƣờng THCS Khai Quang,
thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc là cần thiết và có ý nghĩa góp phần nâng cao
chất lƣợng dạy học trong nhà trƣờng đáp ứng yêu cầu dổi mới trong thời kỳ mới
hiện nay.
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Quản lý
Đứng trên các góc nhìn khác nhau, các nhà nghiên cứu đƣa ra các định nghĩa
khác nhau.
Theo quan niệm của Mác thì: “Quản lý là một chức năng tất yếu của lao
động xã hội, nó gắn chặt với sự phân công và phối hợp”[7]. Theo ông, lao động xã
hội trực tiếp hay lao động chung cần phải có sự chỉ đạo để điều hịa, phối hợp
11
những hoạt động cá nhân theo nhịp điệu chung, theo một định hƣớng chung. Ơng ví
von “một nhạc sĩ độc tấu thì tự điều khiển lấy mình, nhƣng một dàn nhạc thì cần
phải có một nhạc trƣởng” [7].
Theo Tác giả Nguyễn Quốc Chí và Nguyễn Thị Mỹ Lộc: Quản lý là sự tác
động có định hướng, có chủ đích của chủ thể quản lý (người quản lý) tới đối tượng
quản lý – trong tổ chức - nhằm làm cho tổ chức vận hành và đạt được mục đích của tổ
chức. Cũng theo đó các tác giả cịn phân định rõ hơn về hoạt động quản lý là quá trình
đạt đến mục tiêu của tổ chức bằng cách vận dụng các chức năng kế hoạch hoá, tổ chức,
chỉ đạo (lãnh đạo) và kiểm tra. [9, tr.9].
Các nhà lý luận quản lý quốc tế nhƣ Frederich William Taylor (Mỹ), Henri
Fayol (Pháp), Max Weber (Đức) đều có cùng quan điểm: Quản lý là khoa học và
đồng thời là nghệ thuật thúc đây sự phát triển xã hội.
Tóm lại, quản lý là sự tác động liên tục một cách hệ thống, có định hƣớng, mục
đích của chủ thể quản lý lên khách thể quản lý để tổ chức vận hành hiệu quả và đạt đƣợc
các mục tiêu đã đề ra. Các hành động trong quá trình quản lý đƣợc chia thành 4 chức năng
quản lý chính bao gồm: Kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra.
1.2.2. Dạy học
Theo tác giả Thái Duy Tuyên: Dạy học là một bộ phận của quá trình giáo
dục (nghĩa rộng), là quá trình tác động qua lại giữa giáo viên và học sinh nhằm
truyền thụ và lĩnh hội những kinh nghiệm lịch sử xã hội loài ngƣời nhằm phát triển
những năng lực và phẩm chất của ngƣời học theo mục đích giáo dục. [19]
Theo tác giả Phạm Minh Hạc, dạy học là một chức năng xã hội, nhằm truyền đạt
và lĩnh hội kiến thức, kinh nghiệm xã hội đã tích lũy đƣợc, nhằm biến kiến thức, kinh
nghiệm thành phẩm chất và năng lực cá nhân.
Theo cách tiếp cận hệ thống, dạy học là một bộ phận của quá trình giáo dục con
ngƣời theo nghĩa rộng với chức năng trội là hình thành và phát triển hệ thống năng lực cho
con ngƣời. Dạy học là một q trình có tính chất xã hội đƣợc tổ chức có mục đích, có kế
hoạch trong đó, dƣới sự lãnh đạo, tổ chức, điều khiển của ngƣời giáo viên, ngƣời học học
sinh tích cực, chủ động tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức- học tập của
mình nhằm thực hiện các nhiệm vụ dạy học. [25]
Quá trình dạy học là một hệ thống toàn vẹn bao gồm nhiều thành tố tham gia,
các thành tố này tƣơng tác với nhau để thực hiện nhiệm vụ DH. Đó là các thành
12
tố: Mục tiêu, Nội dung; Phƣơng pháp; Phƣơng tiện dạy học; Hình thức tổ chức dạy
học; Giáo viên; Học sinh và Kết quả dạy học. [25]
Q trình dạy học có hai hoạt động chủ yếu, đó là hoạt động dạy của giáo
viên và hoạt động học của học sinh. Hai hoạt động này ln gắn bó mật thiết với
nhau, tồn tại cùng nhau để tạo nên tính hai mặt của q trình dạy học. Hoạt động
dạy của giáo viên có tính chất hƣớng dẫn, tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức học tập của học sinh, giúp học sinh tìm tịi, khám phá tri thức Hoạt động học của
học sinh có tính chất tự giác, tích cực, chủ động, tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động
nhận thức, học tập của mình nhằm chiếm lĩnh, kiến tạo tri thức cho mình.
1.2.3. Năng lực và phát triển năng lực
Theo Từ điển Tâm lý học: năng lực đƣợc cấu thành bởi tri thức, kỹ năng và
các điều kiện tâm lý cho việc thực hiện hoạt động của cá nhân. [11]
Từ điển Giáo dục học cũng nêu: “NL là khả năng đƣợc hình thành hoặc phát
triển, cho phép một con ngƣời đạt thành cơng trong hoạt động thể lực, trí lực hoặc
nghề nghiệp. NL đƣợc thể hiện bằng khả năng thi hành một hoạt động hoặc thực
hiện một nhiệm vụ. NL đƣợc coi là khả năng của con ngƣời khi đối mặt với những
vấn đề mới và những tình huống mới; gợi tìm lại đƣợc những thơng tin và những kỹ
thuật đã đƣợc sử dụng trong những thực nghiệm trƣớc đây” [23, tr.278]
Năng lực là khả năng của con ngƣời, chỉ có thể đƣợc nhận thấy hoặc đánh
giá khi con ngƣời thực hiện một hoạt động hoặc một nhiệm vụ cụ thể vì vậy khái
niệm năng lực đƣợc định nghĩa khác nhau theo từng ngành nghề và quan điểm
nghiên cứu.
Hệ thống GD đặc biệt (QEP) của Quebec cho rằng: Năng lực là tổ hợp các
hoạt động dựa trên sự huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn tri thức khác
nhau để giải quyết vấn đề hay có các ứng xử phù hợp trong bối cảnh phức tạp của
cuộc sống luôn thay đổi. [27]
Theo tác giả Nguyễn Công Khanh, năng lực của học sinh là khả năng làm chủ
những hệ thống kiến thức, kĩ năng, thái độ... phù hợp với lứa tuổi và vận hành (kết nối)
chúng một cách hợp lí vào thực hiện thành công nhiệm vụ học tập, giải quyết hiệu quả
những vấn đề đặt ra cho chính các em trong cuộc sống [20, tr.173].
Nhƣ vậy, năng lực là khả năng vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm, kĩ
13
năng, thái độ và hứng thú để hành động một cách phù hợp và có hiệu quả trong các
tình huống đa dạng của cuộc sống. Áp dụng vào hoạt động dạy học, NL của HS là
khả năng làm chủ những hệ thống kiến thức, kĩ năng, thái độ,... phù hợp với lứa tuổi
và vận hành (kết nối) chúng một cách hợp lý vào thực hiện thành công nhiệm vụ
học tập, giải quyết hiệu quả những vấn đề đặt ra cho chính bản thân học sinh trong
cuộc sống.
Phát triển năng lực HS là quá trình làm phát triển các thành phần thuộc cấu
trúc năng lực trong mối liên hệ chặt chẽ thông qua các hoạt động thực tiễn phong
phú, đa dạng.
1.2.4. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh
Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh là một bộ phận của
giáo dục theo hƣớng phát triển năng lực. Chức năng của dạy học là tạo ra sự phát
triển, đặc biệt là sự phát triển hệ thống năng lực và phẩm chất ở ngƣời học. Dạy học
theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh là tiếp cận dạy học tập trung vào đầu
ra của quá trình dạy học, tăng cƣờng việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo
viên - học sinh theo hƣớng cộng tác, phát huy tính chủ động, tích cực, tự học, phát
triển năng lực học sinh. [21]
Dạy học theo định hƣớng PTNL học sinh là một q trình gồm tồn bộ các
thao tác có tổ chức và có định hƣớng giúp học sinh từng bƣớc có năng lực tƣ duy và
năng lực hành động với mục đích chiếm lĩnh các giá trị tinh thần, các hiểu biết, các
kỹ năng, các giá trị văn hóa mà nhân loại đã đạt đƣợc để trên cơ sở đó có khả năng
giải quyết đƣợc các bài tốn/vấn đề thực tế đặt ra trong tồn bộ cuộc sống của mỗi
học sinh.
Theo định hƣớng PTNL, việc đánh giá kết quả học tập không lấy việc kiểm tra
khả năng tái hiện kiến thức đã học làm trung tâm của việc đánh giá, mà là khả năng vận
dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống ứng dụng khác nhau. Kết quả học tập của
học sinh đƣợc đánh giá dựa trên mục tiêu giáo dục và các mức năng lực đạt đƣợc nhƣ thế
nào sau khi kết thúc một chƣơng trình giáo dục.
1.2.5. Quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh
Quản lý dạy học chiếm vị trí quan trọng trong các nội dung quản lý nhà
trƣờng. Trên cơ sở các khái niệm về quản lý, năng lực học sinh và dạy học theo
14
định hƣớng phát triển năng lực có thể hiểu quản lý dạy học theo định hƣớng phát
triển năng lực học sinh là quá trình tác động, điều khiển của nhà quản lý tới các hoạt
động dạy học nhằm đạt mục tiêu, nhiệm vụ giáo dục không chỉ là truyền thụ kiến
thức mà giúp ngƣời học từng bƣớc có năng lực tƣ duy và năng lục hành động nhằm
mục đích chiếm lĩnh các giá trị tinh thần, các hiểu biết, các kỹ năng, các giá trị văn
hóa mang nhân loại đã đạt đƣợc trên cơ sở đó ngƣời học có thể giải quyết đƣợc các
vấn đề mà thực tế đặt ra trong cuộc sống của ngƣời học.
Khác với việc dạy học định hƣớng nội dung của giáo dục truyền thống,
chƣơng trình dạy học định hƣớng năng lực tập trung vào việc mơ tả năng lực đầu ra,
có thể coi là „„sản phẩm cuối cùng‟‟ của quá trình dạy học. Việc quản lý chất lƣợng
dạy học chuyển từ việc coi trọng„„điều khiển đầu vào‟‟ sang coi trọng „„điều khiển
đầu ra, tức là kết quả học tập của HS. Chƣơng trình dạy học định hƣớng năng lực tập
trung nhấn mạnh vào chuẩn đầu ra của q trình đào tạo, từ đó đƣa ra những hƣớng dẫn
chung về việc lựa chọn nội dung, phƣơng pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học
nhằm đảm bảo thực hiện đƣợc mục tiêu dạy học, tức là đạt đƣợc kết quả chuẩn đầu ra
mong muốn.
Thành tựu nghiên cứu về dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực ngƣời
học đã chỉ ra 3 yếu tố cần quan tâm để thực hiện mục tiêu phát triển năng lực ngƣời
học là: Ngƣời thầy có tri thức, có tâm huyết và biết cách dạy để phát triển năng lực
ngƣời học; ngƣời học có tinh thần và biết cách học, tự học; môi trƣờng dạy và học
kết nối, tăng cƣờng tính tƣơng tác. Vì vậy việc quản lý dạy học theo hƣớng phát
triển năng lực học sinh không chỉ quản lí, tác động đến ngƣời thầy và hoạt động
dạy, đến ngƣời học và hoạt động học mà còn quan tâm tác động để tạo ra môi
trƣờng để dạy học theo hƣớng PTNL học sinh đƣợc thực hiện và đạt đƣợc kết quả.
Do đó, các nội dung của quản lý dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực
cần tập trung vào mấy bộ phận:
- Quản lý về mục tiêu, xây dựng kế hoạch dạy học PTNL học sinh.
- Quản lý thực hiện kế hoạch dạy học PTNL học sinh. Trong đó nhấn mạnh
việc chỉ đạo về đổi mới PPDH và các hình thức tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá
theo định hƣớng PTNL học sinh.
- Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học theo định hƣớng PTNL học sinh.
15
- Quản lí hoạt động bồi dƣỡng và tự bồi dƣỡng nhằm nâng cao năng lực dạy
học theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh cho giáo viên.
- Quản lí, xây dựng mơi trƣờng ni dƣỡng và tạo điều kiện cho dạy học
theo định hƣớng phát triển năng lực.
1.3. Một số vấn đề về dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học
1.3.1. Các thành tố cấu trúc của dạy học theo định hướng phát triển năng
lực người học
Dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực ngƣời học thực chất là mở
rộng mục tiêu dạy học theo tiếp cận nội dung. Thay vì chỉ dừng ở mục tiêu hình
thành kiến thức, kỹ năng và thái độ tích cực ở học sinh cịn hƣớng tới mục tiêu
xa hơn là khả năng thực hiện các hành động có ý nghĩa đối với ngƣời học. Theo
tiếp cận này, hoạt động dạy học đƣợc mở rộng và nhấn mạnh việc tạo ra một
môi trƣờng, bối cảnh cụ thể để học sinh thực hiện các hoạt động vận dụng kiến
thức, sử dụng kĩ năng và thể hiện thái độ của mình. Các thành tố của q trình
dạy học đƣợc mơ tả: [21].
- Mục tiêu dạy học: Trong mục tiêu kiến thức, ngoài mục tiêu về nhận biết,
tái hiện kiến thức cần có những mục tiêu về vận dụng kiến thức trong các tình
huống, các nhiệm vụ gắn với thực tế. Trong mục tiêu kỹ năng cần có những mục
tiêu rèn luyện các kĩ năng thực hiện các hoạt động đa dạng.
- Phƣơng pháp dạy học: Nhấn mạnh và tăng cƣờng các phƣơng pháp dạy học
phát huy tính tích cực của học sinh, các phƣơng pháp mà ngƣời học đƣợc trải
nghiệm để giải quyết những nhiệm vụ thực tiễn.
- Về nội dung dạy học: cần xây dựng các chủ đề các chủ điểm thông qua các
hoạt động đa dạng gắn liền với thực tiễn cuộc sống.
- Về kiểm tra đánh giá: tập trung đánh giá khả năng vận dụng kiến thức và kĩ
năng thực hiện nhiệm vụ học sinh.
Các thành tố của quá trình dạy học theo tiếp cận năng lực đƣợc thấy rõ khi so
sánh với dạy học truyền thống.
16
Bảng 1.1. Bảng so sánh dạy học truyền thống và dạy học định hướng
phát triển năng lực
Đặc điểm
Mục tiêu
Dạy học định hƣớng phát triển
năng lực
Mục tiêu DH đƣợc mô tả Kết quả học tập cần đạt đƣợc mô tả chi
Dạy học truyền thống
khơng chi tiết và khơng tiết và có thể quan sát, đánh giá đƣợc;
nhất thiết phải quan sát, thể hiện đƣợc mức độ tiến bộ của HS
đánh giá đƣợc
Nội dung
một cách liên tục
Việc lựa chọn nội dung Lựa chọn những nội dung nhằm đạt đƣợc
dựa vào các khoa học kết quả đầu ra đã quy định, gắn với các
chun mơn, khơng gắn tình huống thực tiễn. Chƣơng trình chỉ
với các tình huống thực quy định những nội dung chính, khơng
tiễn. Nội dung đƣợc quy quy định chi tiết.
định chi tiết trong chƣơng
trình.
Phƣơng
pháp
GV là ngƣời truyền thụ tri - GV chủ yếu là ngƣời tổ chức, hỗ trợ
dạy thức, là trung tâm của quá HS tự lực và tích cực lĩnh hội tri thức.
học
trình dạy học. HS tiếp thu Chú trọng sự phát triển khả năng giải
thụ động những tri thức quyết vấn đề, khả năng giao tiếp, …;
đƣợc quy định sẵn.
- Chú trọng sử dụng các phƣơng pháp.
kỹ thuật dạy học tích cực.
Hình
thức Chủ yếu dạy học lý thuyết Tổ chức hình thức học tập đa dạng; chú
dạy học
trên lớp học
ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa,
nghiên cứu khoa học, trải nghiệm; đẩy
mạnh ứng dụng công nghệ thơng tin và
truyền thơng trong dạy và học
Đánh
giá Tiêu chí đánh giá đƣợc Tiêu chí đánh giá dựa vào năng lực đầu
kết quả học xây dựng chủ yếu dựa trên ra, có tính đến sự tiến bộ trong q trình
tập
sự ghi nhớ và tái hiện nội học tập, chú trọng khả năng vận dụng
dung đã học.
trong các tình huống thực tiễn.
17
