Kiểm soát tập trung kinh tế theo quy định của pháp luật việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

PHẠM THỊ NGOAN

KIỂM SOÁT TẬP TRUNG KINH TẾ
THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2010


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

PHẠM THỊ NGOAN

KIỂM SOÁT TẬP TRUNG KINH TẾ
THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM
Chuyên ngành : Luật kinh tế
Mã số

: 60 38 50

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Vũ Quang

HÀ NỘI - 2010

MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
MỞ ĐẦU

Chương 1:

1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ TẬP TRUNG

5

KINH TẾ VÀ KIỂM SOÁT BẰNG PHÁP LUẬT ĐỐI VỚI
TẬP TRUNG KINH TẾ

1.1.

Những vấn đề lý luận cơ bản về tập trung kinh tế

5

1.1.1. Sự hình thành và phát triển của hiện tượng tập trung kinh tế
trên thế giới và ở Việt Nam

5

1.1.2. Khái niệm và bản chất pháp lý của tập trung kinh tế

9

1.1.3. Các hình thức tập trung kinh tế

10

1.1.4. Tác động của tập trung kinh tế đối với nền kinh tế

12

Kiểm soát bằng pháp luật đối với tập trung kinh tế

15

1.2.

1.2.1. Các luận cứ cho việc kiểm soát tập trung kinh tế

15

1.2.2. Vai trò của pháp luật về kiểm soát tập trung kinh tế

17

1.2.3. Những yếu tố chi phối hoạt động về kiểm soát tập trung kinh tế

20

1.2.4. Những nội dung cơ bản của pháp luật về kiểm soát tập trung

kinh tế một số nước trên thế giới và Việt Nam

23

Chương 2:

THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT TẬP

31

TRUNG KINH TẾ Ở VIỆT NAM

2.1.

Các quy định về tập trung kinh tế trong hệ thống pháp luật
Việt Nam

31

2.2.

Mô hình kiểm soát tập trung kinh tế

40


2.2.1. Mô hình kiểm soát tập trung kinh tế theo pháp luật các nước

40

2.2.2. Kiểm soát tập trung kinh tế theo quy định của pháp luật Việt Nam

45

2.3.

Thủ tục kiểm soát tập trung kinh tế

51

2.3.1. Thủ tục kiểm soát tập trung kinh tế theo pháp luật các nước

52

2.3.2. Trình tự, thủ tục xem xét tập trung kinh tế theo Luật cạnh
tranh Việt Nam

56

2.4.

61

Tố tụng cạnh tranh (vụ việc tập trung kinh tế)

2.4.1. Cơ quan tiến hành tố tụng cạnh tranh

61

2.4 2. Trình tự tố tụng cạnh tranh (vụ việc về tập trung kinh tế) ở

Việt Nam

62

2.5.

Xử lý vi phạm pháp luật về tập trung kinh tế

64

2.6.

Cơ quan quản lý cạnh tranh trong kiểm soát tập trung kinh tế

66

Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN

68

PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT TẬP TRUNG KINH TẾ Ở
VIỆT NAM

3.1.

Một số căn cứ cho việc đưa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện
pháp luật về tập trung kinh tế ở Việt Nam

68

3.2.

Những giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả kiểm soát
tập trung kinh tế ở Việt Nam

69

3.2.1. Hoàn thiện các quy định pháp luật về kiểm soát tập trung kinh tế

70

3.2.2. Nâng cao năng lực của cơ quan quản lý cạnh tranh trong kiểm
soát tập trung tế

78

3.2.3. Xây dựng cơ chế thực thi pháp luật kiểm soát tập trung kinh tế

82

KẾT LUẬN

86

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

88

PHỤ LỤC

91


MỤC LỤC CỦA LUẬN VĂN
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
MỞ ĐẦU

Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ

1
5

2.3.
2.3.1.
2.3.2.
2.4.
2.4.1.
2.4 2.
2.5.
2.6.

TẬP TRUNG KINH TẾ VÀ KIỂM SOÁT
BẰNG PHÁP LUẬT ĐỐI VỚI TẬP TRUNG
KINH TẾ

1.1.
1.1.1.

1.1.2.
1.1.3.
1.1.4.
1.2.
1.2.1.
1.2.2.
1.2.3.
1.2.4.

Những vấn đề lý luận cơ bản về tập trung kinh tế
Sự hình thành và phát triển của hiện tượng tập trung
kinh tế trên thế giới và ở Việt Nam
Khái niệm và bản chất pháp lý của tập trung kinh tế
Các hình thức tập trung kinh tế
Tác động của tập trung kinh tế đối với nền kinh tế
Kiểm soát bằng pháp luật đối với tập trung kinh tế
Các luận cứ cho việc kiểm soát tập trung kinh tế
Vai trò của pháp luật về kiểm soát tập trung kinh tế
Những yếu tố chi phối hoạt động về kiểm soát tập trung
kinh tế
Những nội dung cơ bản của pháp luật về kiểm soát tập
trung kinh tế một số nước trên thế giới và Việt Nam
Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT

5
5

2.1.
2.2.
2.2.1.

2.2.2.

Các quy định về tập trung kinh tế trong hệ thống pháp
luật Việt Nam
Mô hình kiểm soát tập trung kinh tế
Mô hình kiểm soát tập trung kinh tế theo pháp luật các nước
Kiểm soát tập trung kinh tế theo quy định của pháp luật
Việt Nam

23

3.2.3.

1

64
66
68

3.2.
3.2.1.
3.2.2.

Một số căn cứ cho việc đưa ra các giải pháp nhằm hoàn
thiện pháp luật về tập trung kinh tế ở Việt Nam
Những giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả kiểm
soát tập trung kinh tế ở Việt Nam
Hoàn thiện các quy định pháp luật về kiểm soát tập trung
kinh tế
Nâng cao năng lực của cơ quan quản lý cạnh tranh trong

kiểm soát tập trung tế
Xây dựng cơ chế thực thi pháp luật kiểm soát tập trung
kinh tế

68

KẾT LUẬN

86
88
91

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

31

61
61
62

TẬP TRUNG KINH TẾ Ở VIỆT NAM

3.1.

TẬP TRUNG KINH TẾ Ở VIỆT NAM

51
52
56

HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT

9
10
12
15
15
17
20

31

Thủ tục kiểm soát tập trung kinh tế
Thủ tục kiểm soát tập trung kinh tế theo pháp luật các nước
Trình tự, thủ tục xem xét tập trung kinh tế theo Luật
cạnh tranh Việt Nam
Tố tụng cạnh tranh (vụ việc tập trung kinh tế)
Cơ quan tiến hành tố tụng cạnh tranh
Trình tự tố tụng cạnh tranh (vụ việc về tập trung kinh tế)
ở Việt Nam
Xử lý vi phạm pháp luật về tập trung kinh tế
Cơ quan quản lý cạnh tranh trong kiểm soát tập trung
kinh tế
Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP

PHỤ LỤC

40
40
45

2

69
70
78
82


MỞ ĐẦU
1. Cơ sở khoa học và thực tiễn của đề tài
Tập trung kinh tế là một hiện tượng bình thường trong đời sống kinh tế,
là hành vi của doanh nghiệp. Việt Nam trong điều kiện nền kinh tế thị
trường xuất phát điểm từ một nền sản xuất nhỏ đi lên, các doanh nghiệp vừa
và nhỏ chiếm một số lượng chủ yếu thì việc các doanh nghiệp đó tìm cách
liên kết, tập trung lại với nhau là một điều tất yếu và rất cần thiết. Mặt khác,
trong bối cảnh chúng ta đang tham gia hội nhập kinh tế quốc tế, đã xuất hiện
các công ty đa quốc gia, với tiềm lực mạnh mẽ về kinh tế các công ty đa
quốc gia này đã, đang và sẽ tiến hành các vụ tập trung kinh tế nhằm hình
thành vị trí thống lĩnh vị trí độc quyền dẫn đến một bộ phận doanh nghiệp
Việt Nam bị loại khỏi thương trường, gây tác hại tiêu cực đến nền kinh tế thị
trường non trẻ Việt Nam. Rõ ràng các hành vi tập trung kinh tế có các tác
động khác nhau và tác động trực tiếp đến sự vận hành của thị trường - cần
thiết phải được pháp luật điều chỉnh. Nhận thức được tầm quan trọng của
việc tập trung kinh tế dẫn đến độc quyền nên hầu hết các quốc gia trên thế
giới đều ban hành pháp luật để kiểm soát các hành vi tập trung kinh tế.
Bài học đầu tiên đối với Việt Nam là học tập kinh nghiệm của các
nước có nền kinh tế thị trường trong việc kiểm soát các hành vi tập trung
kinh tế và phải điều chỉnh, ban hành kịp thời các quy định pháp luật cụ
thể về vấn đề này. Tuy nhiên các quy định pháp luật về kiểm soát tập

trung kinh tế ở Việt Nam còn mới mẻ, khoa học pháp lý có ít những công
trình nghiên cứu toàn diện, công phu. Vì vậy tác giả đã mạnh dạn lựa
chọn nghiên cứu đề tài: "Kiểm soát tập trung kinh tế theo quy định của
pháp luật Việt Nam".
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Hiện tượng tập trung kinh tế nói riêng và cạnh tranh nói chung đều
được các quốc gia trên thế giới quan tâm và kiểm soát bằng nhiều cách
khác nhau như: chính sách thuế, kiểm soát giá cả, quốc hữu hoá, ban
hành pháp nhau trong đó việc các quốc gia ban hành pháp luật được xem
là công cụ hữu hiệu nhất.
3

Ở Việt Nam, Luật cạnh tranh được Quốc hội thông qua ngày
03/12/2004 và có hiệu lực từ ngày 1/7/2005. Đây cũng là lần đầu tiên vấn
đề về kiểm soát tập trung kinh tế mới được quy định một cách có hệ
thống. Do vậy dưới giác độ khoa học pháp lý, công việc nghiên cứu về
kiểm soát tập trung kinh tế mới chỉ dừng lại trong một số bài viết cho các
tạp chí, các báo điện tử hoặc với tính chất là một chuyên đề trong đề tài
khoa học cấp trường, cấp Bộ mà chưa có công trình nào khảo cứu chuyên
sâu, được xem xét một cách hệ thống, toàn diện và cụ thể. Như vậy, tính
đến thời điểm mà tác giả lựa chọn và bảo vệ đề tài: "Kiểm soát tập trung
kinh tế theo quy định của pháp luật Việt Nam" thì có thể được coi là vấn
đề còn mới ở Việt Nam. Điều đó cũng đồng nghĩa việc tác giả phải đối
mặt, song hành với nhiều cơ hội thách thức và khó khăn.
3. Mục đích, nhiệm vụ của việc nghiên cứu đề tài
Mục đích của đề tài là làm sáng tỏ bản chất, nội dung của tập trung
kinh tế và pháp luật cạnh tranh kiểm soát hành vi tập trung kinh tế, từ đó
đưa ra phương hướng và các giải pháp khi xây dựng, hoàn thiện và nâng
cao hiệu quả thực thi pháp luật cạnh tranh điều chỉnh vấn đề này. Để đạt
được mục đích trên, luận văn đặt ra nhiệm vụ nghiên cứu sau:

Phân tích, đánh giá những vấn đề lý luận cơ bản về tập trung kinh tế.
Pháp luật Việt Nam điều chỉnh hành vi tập trung kinh tế.
Phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật cạnh tranh kiểm soát các
hành vi tập trung kinh tế ở Việt Nam trong mối quan hệ so sánh với pháp
luật cạnh tranh ở một số nước trên thế giới.
Đưa ra phương hướng và một số giải pháp pháp lý nhằm hoàn thiện
pháp luật về kiểm soát tập trung kinh tế để đảm bảo tính hệ thống, đồng
bộ với các quy định của pháp luật hiện hành về cạnh tranh và hài hòa với
pháp luật quốc tế.
4. Phạm vi nghiên cứu đề tài
Mặc dù người viết có tinh thần quyết tâm cao muốn tìm hiểu việc
pháp luật kiểm soát hành vi tập trung kinh tế trong tổng thể các mối quan
hệ pháp luật khác nhau nhưng theo yêu cầu và giới hạn của luận văn tốt
4


nghiệp cao học luật, người viết không thể có tham vọng nghiên cứu sâu
tất cả các vấn đề pháp luật liên quan đến kiểm soát tập trung kinh tế mà
chỉ ở một số các quy định trong Bộ luật dân sự, luật doanh nghiệp, luật
đầu tư, luật chứng khoán. Nhưng chủ yếu tác giả nghiên cứu cụ thể và
luận giải bằng hệ thống các quy phạm trong Luật cạnh tranh. Hy vọng
một ngày không xa tác giả sẽ được quay trở lại nghiên cứu đề tài mà
mình yêu thích này ở mức độ hoàn thiện, toàn diện hơn.
5. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Luận văn đã sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát
hóa, so sánh luật học kết hợp với lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về
nhà nước và pháp luật, đồng thời quán triệt sâu sắc các đường lối, chủ
trương, chính sách của Đảng trong việc phát triển nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa để giải quyết những mục đích, nhiệm vụ do
đề tài đặt ra.

6. Những kết quả nghiên cứu mới của luận văn
Luận văn đã lý giải được cơ sở khoa học về sự ra đời của tập trung
kinh tế, làm rõ đặc điểm pháp lý của tập trung kinh tế và ảnh hưởng của
tập trung kinh tế đến nền kinh tế.
Luận văn đã phân tích khá toàn diện quá trình kiểm soát tập trung
kinh tế theo pháp luật cạnh tranh Việt Nam và pháp luật cạnh tranh một
số nước trên thế giới.

Chương 2: Thực trạng pháp luật về kiểm soát tập trung kinh tế ở
Việt Nam.
Chương 3: Phương hướng và một số giải pháp hoàn thiện pháp luật
về kiểm soát tập trung kinh tế ở Việt Nam.
Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG
VỀ TẬP TRUNG KINH TẾ VÀ KIỂM SOÁT BẰNG PHÁP LUẬT
ĐỐI VỚI TẬP TRUNG KINH TẾ
1.1. Những vấn đề lý luận cơ bản về tập trung kinh tế
1.1.1. Sự hình thành và phát triển của hiện tượng tập trung kinh tế trên thế
giới và ở Việt Nam
* Tập trung kinh tế bắt nguồn từ một số nguyên nhân cơ bản sau:
Thứ nhất, do nhu cầu tăng hiệu quả kinh tế và nắm vị thế độc quyền
trên thị trường.
Thứ hai, do tác động của cạnh tranh và nhu cầu chia sẻ rủi ro trong
kinh doanh
Thứ ba, do các cuộc khủng hoảng kinh tế.
* Lịch sử hình thành và phát triển của hoạt động tập trung kinh tế:

Chương 1: Những vấn đề lý luận chung về kiểm soát tập trung kinh
tế và kiểm soát bằng pháp luật đối với tập trung kinh tế.

Cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX do tác động của tiến bộ khoa học
kỹ thuật đã thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển và đẩy nhanh quá trình
tích tụ, tập trung tư bản, hình thành các xí nghiệp có quy mô lớn. Như
vậy, tập trung kinh tế là một xu hướng phát triển tất yếu của tư bản. Tập
trung kinh tế được thể hiện dưới các hình thức sáp nhập, mua lại xí
nghiệp: các xí nghiệp lớn luôn tìm cách mua lại các xí nghiệp nhỏ, yếu
hơn; còn các xí nghiệp nhỏ liên kết, sáp nhập với nhau để tránh nguy cơ
bị các xí nghiệp lớn thôn tính. Ở Mỹ nửa đầu thập kỷ 1980 đã diễn ra
hàng loạt những vụ hợp nhất bắt đầu từ các công ty hoạt động trong
ngành công nghiệp, sau đó lấn sang toàn bộ nền kinh tế và cuối cùng tràn
ra toàn thế giới.

5

6

Căn cứ vào yêu cầu thực tiễn nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa Việt Nam, luận văn đã đề xuất một số giải pháp nhằm nâng
cao hiệu quả điều chỉnh pháp luật cạnh tranh trong quá trình kiểm soát
các hành vi tập trung kinh tế ở nước ta.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ
lục, nội dung của luận văn gồm 3 chương:


Việt Nam hình thức tập trung kinh tế xuất hiện đầu tiên là các Tổng
công ty nhà nước được thành lập theo Quyết định số 90 và 91/TTg của
Thủ tướng Chính phủ ngày 7/3//1994 (gọi tắt là Tổng công ty 90 và 91).
Song thực chất, việc tính thành các Tổng công ty 90 và 91 lại là sự liên
minh, sáp nhập theo thể thức hành chính chứ không mang bản chất của hành

vi tập trung kinh tế theo quy định của hệ thống pháp luật cạnh tranh.

Tập trung kinh tế theo chiều ngang: là sự sáp nhập, hợp nhất, mua lại
hoặc liên doanh của các doanh nghiệp trong một thị trường liên quan (sản
phẩm và không gian).

Khi Việt Nam chuyển sang cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa cùng với sự ra đời của Luật Doanh nghiệp năm 1999, Luật đầu tư
nước ngoài tại Việt Nam, Luật doanh nghiệp nhà nước 1995 đã xuất hiện
các vụ sáp nhập, hợp nhất, liên doanh.. Trong suốt thời gian qua trước
khi có Luật cạnh tranh 2004, chúng ta đã giảm số lượng từ trên 13000
doanh nghiệp nhà nước xuống còn trên 3000 doanh nghiệp thông qua
việc hợp nhất các doanh nghiệp lại với nhau

Tập trung kinh tế theo đường chéo là sự hợp nhất, sáp nhập, mua lại,
liên doanh của các doanh nghiệp không cùng hoạt động trên một thị trường
sản phẩm đồng thời cũng không có mối quan hệ khách hàng với nhau.

1.1.2. Khái niệm và bản chất pháp lý của tập trung kinh tế
Tập trung kinh tế ở Việt Nam được xem xét theo ba cách tiếp cận cơ bản:
Thứ nhất: Với tính chất là quá trình gắn liền với hơn hình thành và
thay đổi của cấu trúc thị trường, tập trung kinh tế được hiểu là quá trình
mà số lượng các doanh nghiệp độc lập cạnh tranh trên thị trường bị giảm
đi thông qua các hành vi sáp nhập (theo nghĩa rộng) hoặc thông qua tăng
trưởng nội sinh của doanh nghiệp trên cơ sở mở rộng năng lực sản xuất.
Thứ hai: Với tính chất là hành vi của các doanh nghiệp, tập trung
kinh tế (còn gọi là tập trung tư bản) được hiểu là sự gia tăng tư bản do
hợp nhất nhiều tư bản lại hoặc một tư bản này thu hút một tư bản khác
Thứ ba: Dưới góc độ pháp luật, Luật Cạnh tranh năm 2004 quy định
các hành vi được coi là tập trung kinh tế. Theo đó, khoản 3 Điều 3 quy

định tập trung kinh tế thuộc nhóm các hành vi hạn chế cạnh tranh. Chỉ có
các trường hợp tập trung kinh tế tạo ra trên 50% thị phần kết hợp trên thị
trường liên quan mới tiềm ẩn nguy cơ hạn chế cạnh tranh,
1.1.3. Các hình thức tập trung kinh tế

Tập trung kinh tế theo chiều dọc: là sự hợp nhất, sáp nhập, mua lại
hoặc liên doanh giữa các doanh nghiệp có quan hệ người mua - người
bán với nhau.

1.1.4. Tác động của tập trung kinh tế đối với nền kinh tế
Tập trung kinh tế là một hiện tượng kinh tế xuất hiện trong môi
trường tự do cạnh tranh. Sự ra đời của hiện tượng tập trung kinh tế có tác
động nhất định tới cơ cấu nền kinh tế nói chung và cạnh tranh nói riêng.
Tuy nhiên tác động của tập trung kinh tế tới cạnh tranh cũng được đánh
giá theo hai mặt tích cực và tiêu cực của nó.
- Tập trung kinh tế tạo ra quy mô kinh doanh lớn (đặc biệt hữu ích đối
với những doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ tham gia tập trung kinh tế
- Tập trung kinh tế giúp thúc đẩy tiến Bộ khoa học kỹ thuật: Với sự
phát triển như vũ bão của các cuộc cách mạng khoa học- công nghệ đã
rút ngắn chu kỳ sống của các thế hệ công nghệ, vì vậy để đứng vững và
giành được ưu thế trên thương trường bắt buộc các doanh nghiệp luôn
phải đầu tư đổi mới công nghệ.
Bên cạnh những ảnh hưởng tiêu cực, bất lợi đối với nền kinh tế, tập
trung kinh tế cũng có những mặt tiêu cực sau: "Tự do cạnh tranh đẻ ra
tập trung sản xuất và sự tập trung sản xuất này, khi phát triển tới một
mức độ nhất định, lại dẫn tới độc quyền". Như vậy tập trung kinh tế là
"cửa ngõ" tạo ra những doanh nghiệp có sức mạnh thị trường đáng kể
hoặc tăng quyền lực của thị trường mà doanh nghiệp duy nhất đã vốn có
hoặc tán ra sự độc quyền.

Tập trung kinh tế bao gồm tập trung theo chiều ngang, tập trung theo
chiều dọc hoặc tập trung theo đường chéo (tập trung hỗn hợp).

- Tập trung kinh tế còn làm giảm đối thủ cạnh tranh độc lập trên thị
trường và tạo điều kiện "thúc đẩy" những doanh nghiệp còn lại tham gia

7

8


vào việc liên kết mang tính phản cạnh tranh theo các hình thức thỏa
thuận hạn chế cạnh tranh để chống lại sức mạnh của những doanh nghiệp
được hình thành sau vụ tập trung kinh tế.
Kiểm soát tập trung kinh tế nhằm tăng cường lợi ích và hạn chế mặt tiêu cực
của nó đối với thị trường.
1.2 Kiểm soát bằng pháp luật đối với tập trung kinh tế.
1.2.1. Các luận cứ cho việc kiểm soát tập trung kinh tế
Thứ nhất: Tập trung kinh tế để các doanh nghiệp phát triển kinh doanh
Thứ hai: Tập trung kinh tế để thống lĩnh thị trường, hạn chế cạnh tranh.
1.2.2. Vai trò của pháp luật về kiểm soát tập trung kinh tế
Vai trò của Nhà nước trong kiểm soát tập trung kinh tế là rất quan
trọng. Cạnh tranh là cuộc chạy đua để xác định những doanh nghiệp hoạt
động hiệu quả nhất, nhà nước có vai trò đảm bảo trật tự chung và chỉ nên
can thiệp vào cạnh tranh một cách hạn chế. Để bảo vệ lợi ích của người
tiêu dùng, các cơ quan kiểm soát độc quyền (trong đó có kiểm soát tập
trung kinh tế) nên xem xét ảnh hưởng của hành vi độc quyền dưới hai
tiêu chí cơ bản:
- Đối với sự phân bổ có hiệu quả của mọi nguồn lực kinh tế;
- Đối với hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

1.2.3. Những yếu tố chi phối hoạt động về kiểm soát tập trung kinh tế
Cơ chế quản lý kinh tế là khái niệm dùng để chỉ phương thức mà qua
đó nhà nước tác động vào nền kinh tế để định hướng nền kinh tế tự vận
động đến các mục tiêu đã định. Cơ chế quản lý kinh tế là phương thức tác
động của Nhà nước do đó nó mang tính chủ quan. Cơ chế kinh tế là
phương thức vận động của nền kinh tế, nó mang tính khách quan. Nhà
nước tác động vào nền kinh tế thông qua cơ chế kinh tế chứ không trực
tiếp tác động vào nền kinh tế.

mình mà không có sự khống chế nào của chính phủ. Lúc này hiện tượng tập
trung kinh tế diễn ra phổ biến nhưng dựa trên nền tảng "tự do được nuôi
dưỡng bởi tự do" nên không có sự điều tiết và kiểm soát từ nhà nước, đương
nhiên sẽ không thể có pháp luật điều chỉnh hành vi tập trung kinh tế.
1.2.4. Những nội dung cơ bản của pháp luật về kiểm soát tập trung
kinh tế một số nước trên thế giới và Việt Nam
Quy chế 139/2004 đã được Ủy ban Châu Âu ban hành ngày 20/2004
tại Điều 3 định nghĩa về hoạt động tập trung kinh tế thuộc phạm vi điều
chỉnh của Quy chế:
Liên bang Nga không có khái niệm riêng về tập trung kinh tế. Theo
Luật về cạnh tranh và hạn chế độc quyền trên thị trường hàng hóa năm
1991, sửa đổi mới nhất năm 2002 thì mục đích ngăn ngừa việc lạm dụng
vị trí thống lĩnh của các tổ chức kinh tế hoặc việc hạn chế cạnh tranh của
cơ quan chống độc quyền liên bang, nhà nước thực hiện việc kiểm soát
các hành vi sau:
- Kiểm soát việc thành lập, tổ chức lại và giải thể các tổ chức kinh tế
khác và các liên hiệp gồm: Thành lập, sáp nhập, hợp nhất liên minh các
tổ chức kinh tế, sáp nhập, hợp nhất các tổ chức kinh tế mà tổng giá trị tài
sản của năm tài chính gần nhất vượt quá 200.000 lần mức lương tối thiểu
- Kiểm soát việc thực hiện pháp luật chống độc quyền trong các

trường hợp sau khi góp vốn hoặc mua cổ phần có quyền biểu quyết
chiếm trên 20% vốn điều lệ của các tổ chức kinh tế, nhận quyền sở hữu
hoặc quyền sử dụng tài sản của một chủ thể kinh doanh khác nếu giá trị
tài sản giao dịch vượt quá 10% tổng giá trị tài sản của chủ thể kinh doanh
đó, nhận các quyền cho phép chủ thể kinh doanh đó thực hiện chức năng
điều hành doanh nghiệp

Thị trường mà nhà nước không can thiệp vào gọi là thị trường tự do. Và
người ta coi "bàn tay vô hình" là các quy luật kinh tế khách quan sẽ chi phối
nền kinh tế. Thị trường tự do cho phép cá nhân theo đuổi lợi ích riêng của

Ở Nga hệ thống pháp luật của nhà nước kiểm soát về tập trung kinh
tế trên thị trường hàng hóa gồm hai bộ phận: Giám sát việc thành lập, tổ
chức lại, giải thể các tổ chức thương mại và phi thương mại; Kiểm soát
việc thực thi pháp luật chống độc quyền trong việc mua cổ phần, vốn góp
vào vốn điều lệ của các tổ chức thương mại và trong các trường hợp khác

9

10


Ở Việt Nam quan điểm về tập trung kinh tế được thể hiện trong các
văn kiện của Đại hội Đảng: và sau đó được thể chế hóa trong một số văn
bản pháp luật hiện hành sau:
- Luật cạnh tranh 2004; Bộ luật dân sự 2005; Luật doanh nghiệp
2005; Luật đầu tư 2005
- Nghị định số 16 của Chính phủ ngày 15/9/2005 (NĐ 116/cp) quy
định chi tiết thi hành một số điều của Luật cạnh tranh;
- Nghị định số 120/2000/NĐ-CP của Chính phủ ngày 30/9/2005 (sau

đây gọi tắt là Nghị định 120/CP) quy định về xử lý vi phạm pháp luật
trong lĩnh vực cạnh tranh;
- Nghị định số 05 của Chính phủ ngày 9/1/2006 (sau đây gọi tắt là
Nghị định 05/CP) về việc thành lập và quy định chức năng, nhiệm vụ,
quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Hội đồng cạnh tranh;
- Nghị định 06 của Chính phủ ngày 9/1/2006 (sau đây gọi tắt là Nghị
định 06/CP) quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức
của Cục quản lý cạnh tranh…
Kiểm soát tập trung kinh tế đã được coi là một trong những nhiệm vụ
cơ bản của pháp luật cạnh tranh hiện đại. Tất cả các quốc gia đang phát triển
thị trường đều đặt ra cơ chế phối hợp giữa pháp luật cạnh tranh và pháp luật
về doanh nghiệp để kiểm soát việc tập trung kinh tế Theo đó, pháp luật về
doanh nghiệp sẽ thừa nhận quyền được tập trung kinh tế của doanh nhân,
quy định về thủ tục pháp lý để họ thực hiện các hoạt động sáp nhập, hợp
nhất, mua lại và góp vốn để bảo đảm trật tự pháp lý trong kinh doanh. Pháp
luật cạnh tranh kiểm soát các hiện tượng tập trung kinh tế có khả năng đe
dọa đến trật tự cạnh tranh của thị trường bằng hai cơ chế, đó là:
- Cấm đoán các trường hợp tập trung kinh tế làm tổn hại đến tình
trạng cạnh tranh;

Chương 2
THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT
TẬP TRUNG KINH TẾ Ở VIỆT NAM
2.1. Các quy định về tập trung kinh tế trong hệ thống pháp luật
Việt Nam
Trong hệ thống pháp luật Việt Nam có nhiều luật và văn bản dưới
luật có các quy định liên quan đến tập trung kinh tế.
* Bộ Luật Dân sự: Điều 94, 95 Bộ luật Dân sự 2005
* Luật Doanh nghiệp: Các quy định trong Luật Doanh nghiệp có thể
được sử dụng làm căn cứ pháp lý để làm rõ khái niệm và phạm vi của các

hoạt động tập trung kinh tế. Chẳng hạn để xác định khái niệm mua lại doanh
nghiệp, khi thực thi cơ quan quản lý cạnh tranh có thể dẫn chiếu đến Luật
Doanh nghiệp. Vấn đề mấu chốt để xác định hơn mua lại là quyền chi phối
và kiểm soát doanh nghiệp bị mua lại, theo đó, nếu hơn mua tài sản chưa đủ
tạo nên quyền chi phối, kiểm soát doanh nghiệp bị mua lại thì chưa cấu
thành hiện tượng tập trung kinh tế. Pháp luật cạnh tranh xác định hai
trường hợp tạo nên quyền kiểm soát, chi phối doanh nghiệp khác là:
- Dành được quyền sở hữu tài sản của doanh nghiệp bị kiểm soát đủ
chiếm được trên 50% quyền bỏ phiếu tại Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng
quản trị;
- Dành được quyền sở hữu tài sản của doanh nghiệp bị kiểm soát ở
mức mà theo quy định của pháp luật hoặc điều lệ của doanh nghiệp bị
kiểm soát đủ để doanh nghiệp mua lại chi phối các chính sách tài chính
và hoạt động của doanh nghiệp bị kiểm soát nhằm thu được lợi ích kinh
tế từ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bị kiểm soát.

- Các trường hợp tập trung kinh tế được tự do thực hiện; Các trường
hợp tập trung kinh tế được thực hiện sau khi được cơ quan nước có thẩm
quyền xem xét chấp nhận; Cho hưởng miễn trừ đối với một số trường
hợp tập trung kinh tế thuộc diện bị cấm.

* Luật Cạnh tranh: Theo Ðiều 16 Luật Cạnh tranh do Quốc hội ban
hành ngày 3/12/2004 và có hiệu lực kể từ ngày 1/7/2005 thì: "Tập trung
kinh tế là hành vi của doanh nghiệp bao gồm:Sáp nhập doanh nghiệp;
Hợp nhất doanh nghiệp; Mua lại doanh nghiệp; Liên doanh giữa các
doanh nghiệp và các hành vi tập trung kinh tế khác theo quy định của
pháp luật.

11

12

- Kiểm soát các trường hợp có khả năng tổn hại đến cạnh tranh.


* Luật Chứng khoán: Luật Chứng khoán 2006 cũng có các điều khoản
liên quan đến tập trung kinh tế thông qua các giao dịch trên thị trường
chứng khoán như sau: "Tổ chức, cá nhân trở thành cổ đông lớn của công
ty đại chúng (sở hữu trực tiếp hoặc gián tiếp từ 5% trở lên số cổ phiếu có
quyền biểu quyết của công ty đại chúng) phải báo cáo công ty đại chúng,
Ủy ban chứng khoán nhà nước và Sở Giao dịch chứng khoán, Trung tâm
Giao dịch chứng khoán nơi cổ phiếu của công ty đại chúng đó được niêm
yết". Điều 29 và Điều 32 quy định về hơn chào mua công khai theo đó
các tổ chức, cá nhân chào mua công khai số cổ phiếu có quyền biểu
quyết dẫn đến hơn sở hữu từ 25% trở lên số cổ phiếu đang lưu hành của
một công ty đại chúng phải gửi đăng ký chào mua đến UBCKNN. Điều
69 quy định về chia, tách, sáp nhập, hợp nhất, chuyển đổi công ty chứng
khoán, công ty quản lý quỹ, theo đó các công ty này đều phải được sự
chấp thuận của UBCKNN khi thực hiện các giao dịch này.
*Luật các Tổ chức tín dụng: Điều 34 Luật các Tổ chức tín dụng
1997 quy định hơn chia, tách, hợp nhất, sáp nhập, mua lại, giải thể tổ
chức tín dụng phải được Ngân hàng nhà nước chấp thuận bằng văn bản.
Tập trung kinh tế - giải pháp hữu hiệu để các ngân hàng thương mại
Việt Nam đáp ứng yêu cầu tăng vốn pháp định trong điều kiện hiện nay
2.2. Mô hình kiểm soát tập trung kinh tế
2.2.1. Mô hình kiểm soát tập trung kinh tế theo pháp luật các nước
Trên thế giới tồn tại hai mô hình chính của cơ chế kiểm soát tập
trung kinh tế là mô hình Mỹ và mô hình châu Âu.

2.2.2. Kiểm soát tập trung kinh tế theo quy định của pháp luật

Việt Nam
Luật Cạnh tranh có nhiều điều khoản tạo hành lang pháp lý cho phép
các cơ quan quản lý nhà nước kiểm soát hoạt động tập trung kinh tế. Cụ
thể là:

trung kinh tế mà có thị phần kết hợp từ 30% đến 50% cũng không bị cấm
và không cần thông báo, nếu căn cứ vào sức mạnh cụ thể của doanh
nghiệp trong thị trường mà chúng vẫn được xếp vào loại doanh nghiệp
vừa và nhỏ theo quy định của pháp luật.
* Được xem xét chấp nhận tập trung kinh tế: Đây là những trường
hợp tập trung kinh tế chưa bị mặc nhiên cấm nhưng có thể được xem xét
đồng ý sau khi làm thủ tục thông báo tại Cơ quan quản lý cạnh tranh.
Khoản 1 Điều 20 Luật Cạnh tranh quy định: "Các doanh nghiệp tập trung
kinh tế có thị phần kết hợp từ 30% đến 50% trên thị trường liên quan thì
đại diện hợp pháp của các doanh nghiệp đó phải thông báo cho cơ quan
quản lý cạnh tranh trước khi tiến hành tập trung kinh tế".)
* Tập trung kinh tế được miễn trừ: Các trường hợp tập trung kinh tế
được miễn trừ Ở Việt Nam được ghi nhận tại Điều 19 Luật cạnh tranh.
Đó !à các trường hợp tập trung kinh tế bị cấm theo quy định tại điều 18
của Luật cạnh tranh nhưng có thể được xem xét miễn trừ khi:
Một hoặc nhiều bên tham gia tập trung kinh tế đang trong nguy cơ bị
giải thể lâm vào tình trạng phá sản. Bộ trưởng Bộ Thương mại xem xét,
quyết định việc miễn trừ bằng văn bản đối với trường hợp này
* Tập trung kinh tế bị cấm: Luật Cạnh tranh có quy định cấm thực
hiện tập trung kinh tế đối với các trường hợp trong đó thị phần kết hợp
trên thị trường liên quan của các doanh nghiệp tham gia chiếm trên 50%
trên thị trường liên quan và doanh nghiệp hình thành sau hoạt động tập
trung kinh tế không thuộc loại doanh nghiệp nhỏ và vừa theo quy định
của pháp luật (Điều 18, Luật Cạnh tranh). Tuy nhiên, các vụ việc tập
trung kinh tế thuộc diện bị cấm cũng có thể được xem xét và miễn trừ

trong hai trường hợp:
- Một hoặc nhiều bên tham gia tập trung kinh tế đang trong nguy cơ
bị giải thể hoặc lâm vào tình trạng phá sản;

*Được tự do tập trung kinh tế (khoản 1 Điều 20): Tất cả những
trường hợp tập trung kinh tế mà có thị phần kết hợp dưới 30% thì không
bị cấm và cũng không phải có nghĩa vụ thông báo; Những trường hợp tập

- Việc tập trung kinh tế có tác dụng mở rộng xuất khẩu hoặc góp
phần phát triển kinh tế - xã hội, tiến bộ kỹ thuật, công nghệ (Điều 19
Luật Cạnh tranh).

13

14


2.3. Thủ tục kiểm soát tập trung kinh tế
Thủ tục kiểm soát tập trung kinh tế có thể được thực hiện theo chế
độ tiền kiểm hoặc hậu kiểm. Tiền kiểm là việc thông báo dự án tập trung
kinh tế hoặc hoạt động tập trung kinh tế vừa thực hiện. Ngược lại hậu
kiểm lại là việc cơ quan quản lý cạnh tranh xem xét vụ tập trung kinh tế
sau khi nó đã được thực hiện xong để xem có vi phạm pháp luật về tập
trung kinh tế không.
2.3.1. Thủ tục kiểm soát tập trung kinh tế theo pháp luật các nước
Pháp áp dụng thủ tục kiểm soát tập trung kinh tế dựa vào dự án cụ
thể phải đạt tới một ngưỡng nhất định (đó là những giá trị định lượng
tuyệt đối tức là doanh thu) và không thực hiện trên quy mô cộng đồng
Châu Âu. Ngưỡng cụ thể như sau:
- Tổng doanh thu chưa tính thuế trên phạm vi toàn cầu của toàn bộ

các doanh nghiệp hoặc các nhóm thể nhân hoặc pháp nhân tham gia vụ
tập trung kinh tế đạt trên 150 triệu euro;
- Tổng doanh thu chưa tính thuế thực hiện trên lãnh thổ Pháp bởi ít
nhất hai doanh nghiệp hoặc hai nhóm thể nhân hoặc pháp nhân liên quan
đạt trên 50 triệu euro [29, tr.103].Việc kiểm soát tập trung kinh tế ở Pháp
được chia thành các giai đoạn:
Giai đoạn 1 gồm 2 bước sau:
* Thông báo tập trung kinh tế
* Thụ lý, xem xét hồ sơ vụ tập trung kinh tế:

2.3.2. Trình tự, thủ tục xem xét tập trung kinh tế theo Luật cạnh
tranh Việt Nam
Trình tự, thủ tục xem xét một vụ tập trung kinh tế ở Việt Nam được
quy định trong Luật cạnh tranh gồm các bước sau:
Bước 1: Thông báo tập trung kinh tế
Khoản 1 Điều 20 Luật Cạnh tranh Việt Nam quy định: Các doanh
nghiệp tập trung kinh tế có thị phần kết hợp từ 30% đến 50% trên thị
trường liên quan thì đại diện hợp pháp của các doanh nghiệp đó phải
thông báo cho cơ quan quản lý cạnh tranh trước khi tiến hành tập trung
kinh tế. Trường hợp thị phần kết hợp của các doanh nghiệp tham gia tập
trung kinh tế thấp hơn 30% trên thị trường liên quan hoặc trường hợp
doanh nghiệp sau khi thực hiện tập trung kinh tế vẫn thuộc loại doanh
nghiệp nhỏ và vừa theo quy định của pháp luật thì không phải thông báo.
Bước 2: Thụ lý hồ sơ thông báo tập trung kinh tế
Bước 3: Trả lời thông báo
2.4. Tố Tụng cạnh tranh (vụ việc tập trung kinh tế)
2.4.1. Cơ quan tiến hành tố tụng cạnh tranh
Tố tụng cạnh tranh khác với tố tụng trong các hoạt động tư pháp. Tố
tụng cạnh tranh là hoạt động của các cơ quan quản lý hành chính. Cơ
quan tiến hành tố tụng cạnh tranh gồm cơ quan quản lý cạnh tranh và Hội

đồng cạnh tranh. Tuy nhiên Luật cạnh tranh Việt Nam đã tách hai chức
năng điều tra và xử lý vụ việc tập trung cho hai cơ quan này:

Quan điểm của Pháp là: Nếu hoạt động tập trung kinh tế không làm
hạn chế một cách đáng kể cạnh tranh thực tế trên thị trường chung hoặc
trên một phần đáng kể của thị trường chung, đặc biệt vì nó không tạo ra
hoặc không củng cố vị trí thống lĩnh, thì phải được coi là phù hợp với thị
trường chung. Ngược lại, nếu hoạt động tập trung kinh tế làm cho cạnh
tranh thực tế bị hạn chế một cách đáng kể trên thị trường chung hoặc trên
một phần đáng kể của thị trường chung, đặc biệt thông qua việc tạo lập
hoặc củng cố vị trí thống lĩnh, thì phải được coi là không phù hợp với thị
trường chung.

Cơ quan quản lý cạnh tranh sẽ thụ lý, điều tra các vụ việc liên quan
đến cạnh tranh và kiểm soát quá trình tập trung kinh tế, đó !à Cục quản lý
cạnh tranh thuộc Bộ Thương mại đã được thành lập theo Nghị định số
06/CP của Chính phủ ngày 9/1/2006.

15

16

Cùng ngày 9/1/2006. Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định số
05/CP về việc thành lập và quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và
cơ cấu tổ chức của Hội đồng cạnh tranh: Theo đó, Hội đồng cạnh tranh là
cơ quan thực thi quyền lực nhà nước độc lập có chức năng xử lý các hành
vi hạn chế cạnh tranh. Cụ thể: Hội đồng cạnh tranh có nhiệm vụ tổ chức


xử lý, giải quyết khiếu nại đối với vụ việc cạnh tranh liên quan đến hành

vi hạn chế cạnh tranh.
2.4.2. Trình tự tố tụng cạnh tranh (vụ việc về tập trung kinh tế) ở
Việt Nam
Bước 1: Khiếu nại về vụ việc cạnh tranh
Bước 2: Thụ lý hồ sơ khiếu nại
Bước 3: Điều tra vụ việc cạnh tranh
Điều tra sơ bộ vụ việc cạnh tranh được tiến hành theo quyết định của
Thủ trưởng
Bước 4: Mở phiên điều trần
2.5. Xử lý vi phạm pháp luật về tập trung kinh tế
Tại Việt Nam, hành vi vi phạm quy định về tập trung kinh tế được
đề cập cụ thể tại Luật cạnh tranh 2004 và NĐ số 120 của Chính phủ ngày
30/9/2005 quy định về xử lý pháp luật trong lĩnh vực cạnh tranh bao gồm
các hành vi:
- Hành vi sáp nhập doanh nghiệp bị cấm (Điều 25)
- Hành vi hợp nhất doanh nghiệp bị cấm (Điều 26)
- Hành vi mua lại doanh nghiệp bị cấm (Điều 27)

Cơ quan quản lý cạnh tranh có chức năng: Kiểm soát quá trình tập
trung kinh tế; Thẩm định hồ sơ thông báo, hồ sơ đề nghị hưởng miễn trừ
tập trung kinh tế; Thụ lý, tổ chức điều tra vụ hơn cạnh tranh liên quan
đến hành vi hạn chế cạnh tranh (gồm cả tập trung kinh tế;
Hội đồng cạnh tranh 14 xử lý các hành vi vi phạm pháp luật như
thực hiện tập trung kinh tế trong trường hợp bị cấm, tập trung kinh tế mà
không thực hiện hơn thông báo;
Cơ quan đăng ký kinh doanh (Bộ Kế hoạch Đầu tư và các Sở Kế
hoạch đầu tư) thực hiện các thủ tục liên quan đến đăng ký kinh doanh
trong các trường hợp sáp nhập, hợp nhất, mua lại, liên doanh.
Các cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành (Ngân hàng Nhà nước,
Ủy ban Chứng khoán Nhà nước…) thực hiện chức năng thẩm định, cấp

phép đối với các trường hợp tập trung kinh tế trong lĩnh vực chuyên
ngành theo pháp luật.
Chương 3
PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP
HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT TẬP TRUNG KINH TẾ
Ở VIỆT NAM

- Hành vi liên doanh doanh giữa các doanh nghiệp bị cấm (Điều 28)
- Hành vi không thông báo về tập trung kinh tế (Điều 29)
Chế tài áp dụng đối với mỗi hành vi vi phạm pháp luật về cạnh tranh
là chủ thể vi phạm phải chịu hình phạt chính là phạt tiền. Ngoài việc bị
phạt tiền, doanh nghiệp vi phạm có thể bị buộc thực hiện các biện pháp
khắc phục hậu quả như chia, tách doanh nghiệp đã sáp nhập, hợp nhất,
buộc bán lại doanh nghiệp đã mua, và các hình thức xử phạt bổ sung như
bị thu hồi giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh đã cấp cho doanh nghiệp
hợp nhất, doanh nghiệp liên doanh.

3.1. Một số căn cứ cho việc đưa ra các giải pháp nhằm hoàn
thiện pháp luật về tập trung kinh tế ở Việt Nam
Thứ nhất, xuất phát từ đặc điểm quy mô doanh nghiệp tuyệt đại đa số là
nhỏ bé, các vụ giao dịch quy mô nhỏ và vừa vẫn chiếm đại đa số thì các vụ
tập trung kinh tế chịu sự điều chỉnh của pháp luật cạnh tranh chưa nhiều.
Thứ hai, đa số các vụ tập trung kinh tế có quy mô đáng kể đều do
các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài thực hiện,

2.6. Cơ quan quản lý cạnh tranh trong kiểm soát tập trung kinh tế
Theo pháp luật cạnh tranh và pháp luật doanh nghiệp, hơn kiểm soát
các hành vi sáp nhập, hợp nhất, mua lại và liên doanh giữa các doanh
nghiệp có sự tham gia của các cơ quan là:

Thứ ba Các vụ tập trung kinh tế nằm trong ngưỡng phải thông báo
hoặc bị cấm đã bắt đầu xuất hiện và có xu hướng gia tăng.
Thứ tư, cần thống nhất một khái niệm và cách hiểu đúng về "kiểm
soát tập trung kinh tế", đây là khái niệm được đưa ra dưới góc độ của
pháp luật cạnh tranh và là một chức năng của Cục quản lý cạnh tranh.

17

18


3.2. Những giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả kiểm soát
tập trung kinh tế ở Việt Nam
3.2.1. Hoàn thiện các quy định pháp luật về kiểm soát tập trung
kinh tế
Từ năm 2004 đến nay, Nhà nước Việt Nam đã ban hành Luật cạnh
tranh, sửa đổi bổ sung Bộ luật dân sự, Luật doanh nghiệp, Luật đầu tư và
một số Nghị định hướng dẫn Luật cạnh tranh điều chỉnh hành vi tập
trung kinh tế.
Nghị quyết của Đại hội VIII Đảng Cộng sản Việt Nam cũng đã ghi
nhận cơ chế thị trường đòi hỏi phải hình thành một môi trường cạnh
tranh lành mạnh, hợp pháp, văn minh. cạnh tranh vì lợi ích phát triển đất
nước, chứ không phải làm phá sản hàng loạt, lãng phí nguồn lực, thôn
tính lẫn nhau.
- Các quy định kiểm soát các hành vi tập trung kinh tế phải đảm bản
sự bình đẳng giữa các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, xóa
bỏ hoàn toàn hiện tượng phân biệt đối xử giữa doanh nghiệp nhà nước và
doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác,
- Pháp luật cần có những chuẩn mực hợp lý để phân tách những
trường hợp tập trung kinh tế gây tổn hại thực sự cho thị trường cạnh

tranh và những trường hợp có tác dụng tích cực cho nền kinh tế.
- Các thủ tục cần được thực hiện không bị lạm dụng để gây khó khăn
cho doanh nghiệp, không cản trở các chiến lược, kế hoạch kinh doanh
hợp pháp của doanh nghiệp.
Để cải thiện môi trường kinh doanh theo hướng trên, các nhà hoạch
định chính sách cũng cần nhìn nhận theo hướng khách quan và tích cực,
nghĩa là hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho doanh nghiệp, những
chủ thể chính trên thị trường, có khả năng tiếp cận, gia nhập thị trường
không gặp trở ngại bởi những rào cản về mặt hành chính. Theo đó, các
thủ tục cần phải được minh bạch, công khai, không tạo nên sự "khó hiểu"
cho doanh nghiệp.
19

* Pháp luật về tập trung kinh tế không thể tồn tại độc lập với chính
sách cạnh tranh nói chung và định hướng phát triển trong từng ngành
lĩnh vực kinh tế cụ thể.
* Cần thống nhất và làm rõ các khái niệm về những hành vi tập
trung kinh tế, đặc biệt là quan niệm về hành vi mua lại doanh nghiệp
giữa các lĩnh vực pháp luật có liên quan
* Nên nghiên cứu xem xét điều chỉnh Luật Cạnh tranh theo hướng
quy định thủ tục thông báo tập trung kinh tế tự động theo tiêu chí kết hợp
giữa thị phần và quy mô vốn điều lệ của doanh nghiệp tham gia.
* Cần coi tập trung kinh tế là một kênh tiềm năng để thu hút vốn đầu
tư nước ngoài có hiệu quả. Theo đó, cần hoàn thiện khung pháp lý để xác
lập và điều chỉnh các giao dịch tập trung kinh tế một cách minh bạch, có
tính hướng dẫn và tiên liệu chắc chắn
3.2.2. Nâng cao năng lực của cơ quan quản lý cạnh tranh trong
kiểm soát tập trung tế
Cần tăng cường khả năng kiểm soát của Cục quản lý cạnh tranh - Cơ
quan có chức năng kiểm soát tập trung kinh tế theo hướng cơ quan quản

lý cạnh tranh cần được trao quyền chủ động khi thực thi dựa trên những
nguyên tắc được pháp luật ghi nhận, bao gồm quyền tự chủ trong việc lựa
chọn và sử dụng các phương tiện, công cụ kỹ thuật cho từng vụ việc; chủ
động xây dựng quy trình cho việc kiểm soát tập trung kinh tế.
Để việc kiểm soát tập trung kinh tế được chủ động và hiệu quả, cơ
quan quản lý cạnh tranh nên có những nghiên cứu và dự đoán trước
những thị trường, những lĩnh vực kinh tế có nguy cơ xảy ra hiện tượng
tập trung kinh tế, thậm chí những doanh nghiệp có khả năng thực hiện
hành vi thâu tóm thị trường bằng hình thức tập trung kinh tế.
Không phải mọi lĩnh vực kinh tế khi xảy ra hiện tượng tập trung
kinh tế đều thuộc phạm vi kiểm soát của pháp luật cạnh tranh. Các cuộc
sáp nhập, mua lại…ở những thị trường có qui mô đầu tư nhỏ, phân tán sẽ
không gây ảnh hưởng đến cơ cấu cạnh tranh của thị trường và thường
không thuộc phạm vi kiểm soát của pháp luật về tập trung kinh tế. Phần
20


lớn các vụ tập trung kinh tế có tác động lớn đến thị trường cạnh tranh xảy
ra ở những khu vực thị trường đang có mức độ tập trung kinh tế đáng kể
hoặc có vị trí tương đối trong nền kinh tế. Những dự báo khi kết hợp với
chính sách phát triển chung giúp cơ quan có thẩm quyền
Để việc kiểm soát tập trung kinh tế hiệu quả, cần xây dựng cơ chế
phối hợp giữa cơ quan quản lý cạnh tranh và cơ quan đăng ký kinh
doanh và các cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành
Việc kiểm soát tập trung kinh tế hiệu quả, cần xây dựng cơ chế phối
hợp giữa cơ quan quản lý cạnh tranh đối với cộng đồng doanh nghiệp

3.2.3. Xây dựng cơ chế thực thi pháp luật kiểm soát tập trung kinh tế
Hiệu lực và sức mạnh của một đạo luật phụ thuộc vào khả năng tổ chức
thực thi của Nhà nước và thái độ đón nhận của xã hội" Vì thế phải có các

giải pháp nhằm xây dựng một cơ chế thực thi pháp luật cạnh tranh đủ mạnh
để kiểm soát, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, đảm bảo nguyên tắc độc
lập trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan thực thi Luật cạnh tranh.
Chương 2 luận văn đã đề cập đến cơ quan thực thi Luật cạnh tranh
của Việt Nam bao gồm hai cơ quan là: Hội đồng cạnh tranh là Cục quản
lý cạnh tranh. Hội đồng cạnh tranh là cơ quan thực thi quyền lực nhà
nước độc lập, có chức năng xử lý các hành vi hạn chế cạnh tranh. Cục
quản lý cạnh tranh là tổ chức trực thuộc Bộ công thương. Khi giải quyết
một vụ tập trung kinh tế, Cục quản lý cạnh tranh có nhiệm vụ thụ lý, điều
tra vụ việc; còn Hội đồng cạnh tranh là cơ quan có quyền xử lý vụ việc
(có thẩm quyền tổ chức phiên điều trần và quyết định xử lý vụ việc qua
Hội đồng xử lý vụ việc). Như vậy, kết quả xử lý vụ việc của Hội đồng
cạnh tranh gần như phải lệ thuộc vào kết quả của hoạt động điều tra của
Cục quản lý cạnh tranh. Qua đó nhận thấy, nếu Cục quản lý cạnh tranh
không vô tư, không có thực quyền thì vấn đề thực thi Luật cạnh tranh khó
mà hiệu quả và công bằng. Tham khảo kinh nghiệm của các nước thấy họ
không những trao quyền lực cho cơ quan thực thi cạnh tranh mà còn đặt
chúng đúng vị trí của nó trong bộ máy các cơ quan nhà nước tùy thuộc
vào điều kiện, đặc điểm thị trường của mỗi quốc gia. Luật mẫu hiện tại
được xây dựng trên cơ sở giả định rằng có lẽ mô hình cơ quan quản lý
21

cạnh tranh là cơ quan hành chính hiệu quả nhất nếu cơ quan này có thẩm
quyền độc lập với Chính phủ, với thẩm quyền về mặt hành chính và tư
pháp lớn cho việc tiến hành điều tra, xử lý, áp dụng chế tài.
Hiện nay ở Việt Nam, vị trí của Cục Quản lý cạnh tranh trực thuộc
Bộ Công thương dường như chưa hợp lý vì:
- Là một đơn vị hành chính của một Bộ nên khó bảo đảm tính độc
lập trong hoạt động vì rất dễ chịu sự can thiệp của Bộ công thương
- Bản thân Bộ công thương cũng là Bộ chủ quản của không ít doanh

nghiệp nhà nước.Trong các vụ kiện ra cơ quan quản lý cạnh tranh, liệu có
niềm tin vào sự công bằng của doanh nghiệp ngoài quốc doanh trong
trường hợp "phía bên kia vụ kiện" là doanh nghiệp nhà nước, còn người
cầm cân nảy mực lại là một đơn vị trực thuộc Bộ chủ quản của doanh
nghiệp nhà nước đó.
Do đó, cần phải nhanh chóng tách Cục quản lý cạnh tranh ra khỏi Bộ
công thương và đảm bảo nguyên tắc độc lập trong tổ chức và hoạt động
của nó.
Hơn nữa, chuẩn bị về số lượng và chất lượng của đội ngũ nhân viên
thực thi Luật cạnh tranh.
Bồi dưỡng, nâng cao kiến thức kinh tế và pháp lý, chính sách và
pháp luật cạnh tranh cho nhân sự của các cơ quan quản lý cạnh tranh và
các tổ chức có liên quan. Điều tra một vụ tập trung kinh tế là vô cùng
khăn, nhất là khi chúng ta chưa hề có kinh nghiệm trong việc kiểm soát
tập trung kinh tế, đã thế số lượng đội ngũ nhân sự lại có hạn. có lẽ trong
bối cảnh đó một giải pháp cần thiết là cơ quan quản lý cạnh tranh nên
thiết lập một hệ thống cộng tác viên để hỗ trợ cùng xử lý, giải quyết các
vụ việc tập trung kinh tế, và đưa pháp luật cạnh tranh vào chương trình
giảng dạy của một số trường Đại học như Đại học Luật, Kinh tế, Học
viện Tài chính... những nội dung kiến thức kinh tế và pháp lý để nhận
biết và kiểm soát các hành vi tập trung kinh tế.
Về cơ chế kháng cáo quyết định của cơ quan quản lý cạnh tranh. Có
hai lý do kiến nghị khi xây dựng các quy định của pháp luật để xác định
22


cơ quan có thẩm quyền nào sẽ xem xét các quyết đính của cơ quan cạnh
tranh khi những quyết định này bị khiếu nại:
Thứ nhất: Việc giải quyết các vụ việc cạnh tranh đòi hỏi những
người có chuyên môn giỏi về kinh tế và pháp lý, không phải tòa án nào

cũng có thẩm phán giỏi để xem xét lại các quyết định của Hội đồng cạnh
tranh. Vì vậy ở Việt Nam trong giai đoạn trước mắt nên trao thảm quyền
xét lại các khiếu nại của đương sự cho Tòa Kinh tế thuộc Tòa án nhân
dân thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh. Nếu đương sự không
đồng ý với quyết định của Tòa Kinh tế thì có thể tiếp tục khiếu nại lên
Tòa phúc thẩm Tòa án nhân dân tối cao, quyết định của Tòa này là chung
thẩm. Tất nhiên vẫn có các thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm.
Thứ hai: Vì quyết định của Hội đồng cạnh tranh là quyết định hành
chính nên về nguyên tắc, doanh nghiệp vẫn có thể khiếu nại về quyết định
đó lên Tòa hành chính. Và như vậy, đội ngũ thẩm phán ở Tòa hành chính
phải được đào tạo kỹ càng các kiến thức kinh tế, pháp lý liên quan đến việc
xem xét, giải quyết vụ việc tập trung kinh tế vì "Chừng nào Tòa hành chính
còn chưa đủ mạnh thì chừng đó vẫn còn có thể xuất hiện nguy cơ lợi ích của
doanh nghiệp bị xâm hại do một quyết định hành chính không khách quan".

KẾT LUẬN
Tập trung kinh tế là xu thế tất yếu của nền kinh tế thị trường nói
chung và nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
nói riêng. Tập trung kinh tế có những tác động tích cực đến nền kinh tế,
song mặt bên kia của tập trung kinh tế lớn lại chính là nguy cơ hình thành
độc quyền, triệt tiêu cạnh tranh. Vì vậy, các quốc gia với phương châm
phòng thủ từ xa đã ban hành pháp luật cạnh tranh - một đạo luật không
thể thiếu của nền kinh tế thị trường để kiểm soát các vụ tập trung kinh tế.

cạnh tranh nhận giải quyết một vụ tập trung kinh tế còn hạn chế. Vì vậy, việc
kiểm soát tập trung kinh tế trên thị trường sẽ là một công việc vô cùng khó
khăn đối với các cơ quan thực thi Luật cạnh tranh, đặc biệt trong thời kỳ hội
nhập kinh tế quốc tế. Khoa học pháp lý cũng chưa nghiên cứu kỹ về tập
trung kinh tế, do vậy việc học hỏi kinh nghiệm của các nước đi trước để
trang bị đầy đủ các kiến thức kinh tế, pháp lý để kiểm soát hữu hiệu hiện

tượng tập trung kinh tế là việc bắt buộc phải thực hiện đối với các nhà lập
pháp, các nhà quản lý kinh tế cũng như các cơ quan quản lý cạnh tranh.
Từ yêu cầu của thực tiễn nền kinh tế Việt Nam trong xu thế hội
nhập, trên cơ sở phân tích, tham khảo kinh nghiệm một số nước về kiểm
soát tập trung kinh tế, luận văn đã đưa ra các yêu cầu xây dựng, hoàn thiện
phương hướng và một số giải pháp đề hoàn thiện pháp luật về kiểm soát tập
trung kinh tế ở Việt Nam phương hướng và một số giải pháp đề hoàn thiện
pháp luật về kiểm soát tập trung kinh tế ở Việt Nam là:- Pháp luật cạnh
tranh phải phù hợp với đặc điểm của nền kinh tế thị trường định hướng
xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam;
- Pháp luật cạnh tranh phải bảo đảm sự bình đẳng cho các chủ thể
kinh doanh và khuyến khích cạnh tranh lành mạnh;
- Pháp luật cạnh tranh phải phù hợp với hệ thống pháp luật nói
chung và tiếp thu các giá trị, yếu tố hợp lý của pháp luật các nước.
Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật cạnh tranh
điều chỉnh hành vi tập trung kinh tế bao gồm:
- Hoàn thiện các quy định pháp luật về kiểm soát tập trung kinh tế.
- Tổ chức bộ máy quản lý nhà nước kiểm soát tập trung tế
- Xây dựng cơ chế thực thi pháp luật kiểm soát tập trung kinh tế.

Nhìn chung các nước có nền kinh tế thị trường phát triển kiểm soát tập
trung kinh tế là một công việc thường nhật của các cơ quan quản lý cạnh
tranh. Ngược lại đây là một nhiệm vụ mới mà Việt Nam chưa từng có. Tính
từ thời điểm Luật cạnh tranh có hiệu lực đến nay thì cơ quan thực thi Luật

Tập trung kinh tế và kiểm soát tập trung kinh tế là một vấn đề phức
tạp, có ảnh hưởng lớn và trực tiếp đến nền kinh tế. Luận văn này mới chỉ
dừng lại ở những bước phác thảo đầu tiên dưới góc độ pháp lý về kiểm
soát tập trung kinh tế. Chắc chắn nó sẽ đòi hỏi sự đầu tư nghiên cứu ở
quy mô rộng, chuyên sâu đồng thời có sự phối hợp, hợp tác chặt chẽ giữa

các nhà khoa học thuộc các chuyên ngành khác nhau cùng giới doanh
nhân để kiểm soát tập trung kinh tế một cách hữu hiệu nhất.

23

24