SKKN: Một số biện pháp nâng cao chất lượng học tập bằng phương pháp tổ chức trò chơi trong môn Khoa Học lớp 5 trường TH Nguyễn Thị Minh Khai có hiệu quả
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.78 MB, 29 trang )
UBND HUYỆN KRÔNG ANA
PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG HỌC TẬP BẰNG
PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC TRÒ CHƠI TRONG MÔN KHOA HỌC
LỚP 5
TRƯỜNG TH NGUYỄN THỊ MINH KHAI CÓ HIỆU QUẢ
Lĩnh vực: Chuyên môn
Họ và tên: Phạm Thị Thanh Hoàng
Chuyên ngành đào tạo: Giáo dục Tiểu học
Đơn vị: Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai
1
PHẦN THỨ NHẤT 1: MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề
Trong thời đại công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước hiện nay, việc
đào tạo thế hệ trẻ trở thành những người lao động có ích cho xã hội là việc
làm cấp bách và cần thiết, đòi hỏi sự dày công của người giáo viên, bởi yêu
cầu ngày càng cao của xã hội, đòi hỏi người giáo viên phải có trình độ, có
năng lực phẩm chất đạo đức tốt, tâm huyết với nghề, yêu thương tận tụy với
học sinh, không ngừng đổi mới phương pháp dạy học. Giáo dục đóng vai trò
quan trọng vì mọi kiến thức, hành vi và phẩm chất đạo đức được hình thành
ở nhà trường đặc biệt là cấp tiểu học.
Trong những năm qua Phòng Giáo Dục và Đào Tạo huyện Krông Ana
và Ban giám hiệu Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai rất quan tâm và thường
xuyên chỉ đạo giáo viên trong công tác dạy và học. Giáo dục cho học sinh
Tiểu học là phải giáo dục toàn diện, không coi trọng môn chính, môn phụ.
Bởi vậy cùng với các môn học khác, môn Khoa học đã góp phần không nhỏ
vào việc hình thành và phát triển toàn diện cho học sinh. Để dạy tốt môn
Khoa học, người giáo viên cần biết phối kết hợp các phương pháp dạy học
như: Phương pháp quan sát; phương pháp thí nghiệm; phương pháp trò chơi
học tập… Trong đó phương pháp Trò chơi học tập là một trong những
phương pháp dạy học có hiệu quả nhằm khuyến khích sự tò mò khoa học,
thói quen đặt câu hỏi, tìm câu giải thích khi các em được tiếp cận với thực tế,
qua đó các em dễ dàng ghi nhớ nội dung bài học. “Trò chơi học tập là một
phương pháp dạy học giúp các em vui vẻ hẳn lên, thích hoạt động hơn… Khi
bị khép vào luật chơi, các em dần có trật tự, kỷ luật hơn…”
Trò chơi học tập còn có một vai trò rất lớn trong mỗi tiết học vì:
+ Nó làm thay đổi không khí lớp học, tập thể có được bầu không khí vui
vẻ, thân ái, thông cảm...
+ Quá trình học tập còn trở thành 1 hình thức vui chơi hấp dẫn.
+ Học sinh thấy nhanh nhẹn cởi mở hơn.
+ Học sinh tiếp thu bài tự giác, tích cực hơn.
+ Học sinh được hệ thống và củng cố kiến thức.
Tôi thấy phương pháp Trò chơi học tập có nhiều ưu điểm, không
những giúp học sinh tự khám phá, hình thành, hệ thống kiến thức mà nó còn
tạo cho các em có sự thi đua, tính nhanh nhẹn, cởi mở, vui vẻ khi đến trường
tạo điều kiện cho sự phát triển toàn diện ở học sinh Tiểu học.
2
Qua nhiều năm giảng dạy tại Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai, tôi thấy
đa số học sinh rất muốn được tham gia trò chơi học tập nhưng vẫn còn không
ít học sinh thụ động, tự ti, chưa mạnh dạn tham gia vào các hoạt động này.
Mặt khác, trong môn Khoa học lớp 5 có rất nhiều tiết học cần sử dụng đến
phương pháp Trò chơi học tập để phát hiện kiến thức mới hoặc để củng cố
kiến thức.
Với các lý do trên, tôi đã mạnh dạn nghiên cứu để nâng cao hiệu quả
của phương pháp Trò chơi học tập trong môn khoa học lớp 5.
1.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Phương pháp tổ chức trò chơi trong môn Khoa
học lớp 5C năm học 2017 2018 Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai.
1.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong đề tài này tôi chỉ nghiên cứu tập thể học sinh lớp 5C năm học
2017 2018 Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai mà tôi chủ nhiệm. Nghiên
cứu một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của phương pháp trò chơi
trong môn Khoa học, thời gian nghiên cứu một năm.
2. Mục đích nghiên cứu
Góp phần nâng cao đổi mới phương pháp dạy học môn Khoa học ở
tiểu học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học
sinh, tăng cường hoạt động cá thể phối hợp với học tập giao lưu. Hình thành
và rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Điều đó dẫn đến
những đổi mới về nội dung và phương pháp dạy học. Chương trình mới chú
ý đến phương pháp dạy học nhằm thúc đẩy quá trình tự học của học sinh, tạo
cho học sinh những kỹ năng và thói quen tự học để có thể học tập lên những
cấp học tiếp theo và học tập suốt đời.
PHẦN THỨ HAI: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lý luận
Vui chơi là một hoạt động không thể thiếu được của con người ở mọi
lứa tuổi, đặc biệt ở lứa tuổi tiểu học, lứa tuổi học mà chơi chơi mà học, nó
3
phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của lứa tuổi này. Vì vậy Trò chơi học tập
được đánh giá cao trong giảng dạy.
Trò chơi học tập là gì? Trò chơi không chỉ là một “công cụ” dạy học
mà nó còn là con đường sáng tạo xuyên suốt quá trình học tập của học sinh.
Phương pháp tổ chức trò chơi không chỉ là sự đánh giá trong quá trình dạy và
học của thầy và trò mà nó còn tạo cho ta cảm giác thoải mái, tự tin, có sự
sáng tạo, nhanh trí, có óc tư duy, tưởng tượng của học sinh. Trò chơi học tập
là trò chơi mà luật của nó bao gồm các qui tắc gắn với kiến thức kĩ năng có
được trong hoạt động học tập, gắn với nội dung bài học, giúp học sinh khai
thác vốn kinh nghiệm của bản thân để chơi, thông qua chơi học sinh được
vận dụng các kiến thức kĩ năng đã học vào các tình huống trò chơi và do đó
học sinh được luyện tập thực hành củng cố, mở rộng kiến thức, kĩ năng đã
học. Trò chơi học tập làm thay đổi hình thức hoạt động của học sinh, tạo ra
bầu không khí dễ chịu thoải mái trong giờ học, giúp học sinh tiếp thu kiến
thức một cách tự giác tích cực. Giúp học sinh rèn luyện củng cố kiến thức
đồng thời phát triển vốn kinh nghiệm được tích luỹ qua hoạt động chơi. Trò
chơi học tập rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, thúc đẩy hoạt động trí tuệ, nhờ sử
dụng trò chơi học tập mà quá trình dạy học trở thành một hoạt động vui và
hấp dẫn hơn, cơ hội học tập đa dạng hơn.
Trò chơi không chỉ là phương tiện mà còn là phương pháp giáo dục.
Như Bác Hồ đã nói: “Trong lúc học cũng cần cho chúng vui, trong lúc vui cũng
cần cho chúng học”. Dạy kết hợp với tổ chức trò chơi chính là việc giáo viên
hướng dẫn học sinh hoàn thành tốt phẩm chất của con người mới Xã hội chủ
nghĩa.
Tổ chức trò chơi là một phương pháp dạy học, chơi là một biện pháp
học tập có hiệu quả của học sinh. Thông qua trò chơi, học sinh được tập
luyện, làm việc cá nhân, làm việc theo nhóm theo sự phân công với tinh thần
hợp tác. Đó là những việc làm thuộc phương pháp học tập mới mà Trường
Tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai được hình thành ở các lớp học, và đặc biệt
là các em học sinh lớp 5. Thông qua trò chơi, các em trong lớp sẽ được kết
nối với nhau, tăng thêm tinh thần đoàn kết giữa các thành viên trong nhóm và
trong lớp. Tạo niềm vui và sự phấn khởi trong học tập. Do đó tiết học sẽ đạt
hiệu quả cao.
2. Thực trạng
Huyện Krông Ana là một trong những huyện đi đầu trong các phong
trào, đặc biệt là các phong trào dạy và học. Phòng Giáo dục đã trang bị cơ sở
vật chất như: bàn ghế, sách vở, bảng máy chiếu, tranh ảnh,… cho các trường
trong địa bàn huyện. Phòng Giáo dục đã triển khai kịp thời những thông tư,
văn bản chỉ đạo đúng theo sự đổi mới của Đảng và Nhà nước. Thành lập các
4
tổ tư vấn của mô hình trường học mới VNEN, tổ tư vấn về thông tư 30/2014
và 22/2016 của Bộ Giáo dục và Đào tạo giúp giáo viên giải quyết những
vướng mắc trong quá trình dạy học.
Ban giám hiệu nhà trường làm tốt công tác tham mưu với Phòng Giáo
dục để đầu tư kịp thời về cơ sở vật chất, các tài liệu hướng dẫn xây dựng và
thực hiện tốt các hình thức dạy học, trong đó có hình thức Trò chơi học tập,
tổ chức chuyên đề, tập huấn cấp trường để giáo viên trao đổi học hỏi lẫn
nhau nâng cao chất lượng giảng dạy. Ngoài ra tổ chuyên môn thường xuyên
dự giờ thăm lớp, kiểm tra hồ sơ kịp thời điều chỉnh những sai sót, chia sẻ kịp
thời những vướng mắc mà giáo viên gặp phải trong quá trình xây dựng và
thực hiện các hình thức dạy học, điều này giúp giáo viên và học sinh yên tâm
trong công tác, hoàn thành nhiệm vụ được giao.
Năm học 2016 2017 tôi được phân công dạy học lớp 5B, tôi đã
dạy môn Khoa học theo chuẩn kiến thức kĩ năng môn học nhưng do kinh
nghiệm chưa được nhiều, khả năng tổ chức các hình thức dạy học cho học
sinh còn nhiều hạn chế nên ít tổ chức trò chơi cho học sinh. Vì vậy khả năng
tham gia chơi trò chơi học tập của học sinh không được cao. Cụ thể như sau:
Tổng số HS : 29
Số học sinh muốn được tham gia, hiểu mục đích và thu được kết quả sau
trò chơi học tập: 60%
Số học sinh muốn được tham gia, nhưng chỉ tham gia với mục đích vui
chơi là chính mà chưa hiểu, chưa thu được kết quả sau trò chơi học tập: 20%.
Số học sinh chưa muốn tham gia: 20%.
Sở dĩ các em chưa muốn tham gia hoặc tham gia mà chưa thu được kết quả là
do một số nguyên nhân sau:
+ Các em chưa hiểu mục tiêu của trò chơi: chơi để làm gì? chơi nhằm
mục đích gì?
+ Các em chưa hiểu rõ cách chơi, luật chơi, sự thi đua “thưởng phạt”…
giữa các đội chơi.
+ Trò chơi giáo viên đưa ra chưa thú vị, chưa đủ hấp dẫn để lôi cuốn.
+ Trò chơi quá khó, các các em không thể tham gia.
+ Nhiều em còn hiếu thắng, tranh cãi, vi phạm luật chơi, dẫn đến giận
hờn, buồn chán. Hiệu quả bài học không cao.
5
+ Giáo viên không chủ động về thời gian, về các tình huống xảy ra dẫn
đến tình trạng trò chơi bỏ dở hoặc kết thúc trò chơi mà không thu hoạch
được gì, học sinh không hứng thú với tiết học.
Đầu năm học 2017 2018 tôi được Ban giám hiệu nhà trường phân
công chủ nhiệm lớp 5C. Được nhà trường tạo điều kiện về mọi mặt và tôi
luôn xác định được nhiệm vụ của mình trong công tác dạy học và tâm huyết
với nghề mình đã chọn, quan tâm, thương yêu đến học sinh của mình. Từ đó
luôn cố gắng rèn luyện chuyên môn nghiệp vụ, học hỏi các đồng nghiệp đi
trước, luôn biết lắng nghe sự góp ý của đồng nghiệp để hoàn thiện bản thân.
Tôi đã lựa chọn được một số biện pháp để nâng cao chất lượng học tập bằng
phương pháp trò chơi môn Khoa học lớp 5.
3. Những biệnpháp đề ra
3.1. Giáo viên cần lựa chọn trò chơi phù hợp với nội dung bài học
Không phải tiết Khoa học nào cũng cần sử dụng đến phương pháp Trò
chơi học tập. Nếu như vậy thì giáo viên đã quá lạm dụng phương pháp này.
Vì thế, với mỗi tiết dạy, giáo viên cần xác định rõ mục tiêu của bài học, lựa
chọn phương pháp dạy học cho phù hợp với nội dung từng phần, áp dụng
linh hoạt các phương pháp dạy học trong tiết dạy sao cho tiết học trở nên nhẹ
nhàng, học sinh tiếp thu bài tích cực, chủ động hơn. Tùy từng bài mà giáo viên
sử dụng phương pháp Trò chơi học tập cho thích hợp. Khi đã lựa chọn được
phương pháp dạy học cho mỗi hoạt động, giáo viên cần xác định rõ mục tiêu
để xây dựng hình thức tổ chức cho hoạt động đó.
Một số đểm giáo viên cần chú ý:
a. Các hình thức dạy học theo mô hình VNEN
Trong dạy học môn Khoa học người giáo viên cần biết vận dụng linh
hoạt và lựa chọn các phương pháp vào từng hoạt động của các dạng bài học,
để hướng dẫn học sinh tự tìm tòi chiếm lĩnh kiến thức mới, hướng dẫn học
sinh thực hành hình thành và rèn luyện kĩ năng, hướng dẫn học sinh giảng
giải kết hợp việc vận dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ
nhằm đáp ứng nhu cầu đổi mới trong dạy học.
Tổ chức dạy học theo hướng phát huy tính tích cực chủ động là mấu
chốt của vấn đề đổi mới. Vì vậy khi giảng dạy giáo viên cần kết hợp các
hình thức tổ chức dạy học:
b. Một số nguyên tắc thiết kế trò chơi học tập
6
Tổ chức trò chơi học tập mỗi chúng ta phải dựa vào nội dung bài học,
điều kiện thời gian trong mỗi tiết học cụ thể để đưa ra các trò chơi cho phù
hợp, xong muốn tổ chức được trò chơi có hiệu quả cao thì đòi hỏi mỗi giáo
viên phải có kế hoạch chuẩn bị chu đáo, tỉ mỉ, cặn kẽ và đảm bảo các yêu
cầu sau:
Trò chơi mang ý nghĩa giáo dục.
Trò chơi phải nhằm mục đích củng cố, khắc sâu nội dung bài học.
Trò chơi phải phù hợp với tâm sinh lí của học sinh lớp, phù hợp với
khả năng người hướng dẫn và cơ sở vật chất của nhà trường.
Hình thức tổ chức trò chơi phải đa dạng, phong phú.
Trò chơi phải chuẩn bị chu đáo.
Trò chơi phải gây hứng thú với học sinh.
Trò chơi phải rèn luyện được cho học sinh một số kĩ năng.
c. Cấu trúc của trò chơi học tập
Tên trò chơi.
Mục đích: Nêu rõ mục đích của trò chơi nhằm ôn luyện, củng cố kiến
thức, kĩ năng nào. Mục đích của trò chơi sẽ qui định hành động chơi được
thiết kế trong trò chơi.
Đồ dùng, đồ chơi: Mô tả đồ dùng, đồ chơi được sử dụng trong trò
chơi học tập.
Nêu lên luật chơi: Chỉ rõ qui tắc của hành động chơi qui định đối với
người chơi, qui định thắng thua của trò chơi.
Số người tham gia chơi: Cần chỉ rõ số người tham gia chơi
d. Cách tổ chức chơi
Thời gian tiến hành thường từ 57 phút. (tiến hành ngay đầu tiết học
hoặc có thể lồng ghép trong mỗi bài tập, cuối bài học) nhằm thu hút sự chú ý
và củng cố kiến thức một cách vững chắc hơn qua mỗi loại bài tập tương
ứng với mỗi loại kiến thức.
Đầu tiên là giới thiệu trò chơi:
+ Nêu tên trò chơi.
7
+ Hướng dẫn trò chơi bằng cách vừa mô tả vừa thực hành, nêu rõ qui
định chơi.
Chơi thử và qua đó nhấn mạnh luật chơi .
Chơi thật.
Nhận xét kết quả chơi, thái độ của người tham dự, giáo viên có thể
nêu thêm những tri thức được học tập qua trò chơi, những sai lầm cần tránh.
Thưởng phạt: phân minh, đúng luật chơi, sao cho người chơi chấp
nhận thoải mái và tự giác làm trò chơi thêm hấp dẫn, kích thích học tập của
học sinh. Phạt những học sinh phạm luật chơi bằng những hình thức đơn
giản, vui như hát một bài, nhảy cò cò… Giáo viên cần khen ngợi, tặng thưởng
cho những học sinh hoặc nhóm thắng cuộc (một tràng pháo tay, bông hoa thi
đua,...) đồng thời cũng động viên, khích lệ những học sinh hoặc nhóm chưa
dành thắng lợi để những lần chơi sau các em sẽ cố gắng hơn.
3.2. Giúp học sinh xác định rõ mục đích của trò chơi
Trước khi tổ chức cho học sinh tham gia chơi, giáo viên cần giúp học sinh
hiểu: Qua trò chơi, các em sẽ tìm được những kiến thức gì, cũng cố hay khắc
sâu, hệ thống được những kiến thức gì?
Phần lớn Trò chơi học tập trong môn khoa học lớp 5 ở 2 dạng kiến thức:
chơi để khám phá, hình thành kiến thức mới và chơi để củng cố, hệ thống
hóa kiến thức đã học. Cụ thể như sau:
+ Trò chơi để hình thành kiến thức mới
Bài
Tên trò chơi
Mục đích trò chơi
Bài 1: Sự sinh
sản
Bé là con ai?
Học sinh nhận ra, mỗi trẻ em đều
có những đặc điểm giống bố, mẹ
mình.
Bài 2: Nam và nữ
Ai nhanh, ai đúng?
Học sinh biết phân biệt đặc điểm
về mặt sinh học và xã hội của nam
và nữ.
Bài 3: Các giai
đoạn của cuộc
đời
Ai nhanh, ai đúng?
Học sinh hiểu 1 số đặc điểm
chung của trẻ ở từng giai đoạn từ
3 đến 10 tuổi.
Bài 7: Phòng
Ai nhanh, ai đúng?
Học sinh biết tác nhân gây bệnh,
8
tránh các bệnh lây
truyền do muỗi
đốt
sự nguy hiểm của bệnh viêm não.
Bài 9: Phòng
tránh HIV/AIDS
thái độ đối với
người nhiễm
HIV/AIDS
Ai nhanh, ai đúng?
Học sinh giải thích được HIV,
AIDS là gì? các đường lây bệnh
HIV.
Bài 19: Sự
chuyển thể của
chất
Ai nhanh, ai đúng?
Học sinh biết đặc điểm của chất
rắn chất lỏng chất khí.
Bài 20: Hỗn hợp
và dung dịch
Nhà khoa học trẻ
Học sinh biết các phương pháp
tách các chất ra khỏi hỗn hợp.
Bài 21: Biến đổi
hóa học
Bức thư bí mật
Học sinh biết vai trò của nhiệt
trong biến đổi hóa học.
Bài 30: Sinh sản
và chu trình sinh
sản của động vật
Ghép chữ
Học sinh biết đặc điểm bên ngoài
của động vật đẻ con, động vật đẻ
trứng.
Bài 31: Sinh sản
và quá trình phát
triển của côn
trùng, ếch.
Bắt chước tiếng
kêu
Học sinh biết thời gian, địa điểm
sinh sản của ếch.
+ Trò chơi để củng cố hóa kiến thức
Bài
Tên trò chơi
Mục đích của trò chơi
Bài 3: Các
Ai đang ở giai đoạn Củng cố hiểu biết về lứa tuổi vị
giai đoạn của nào?
thành niên, tuổi trưởng thành, tuổi
cuộc đời
già.
Bài 5: Thực
hành nói
không với
chất gây
Chiếc ghế nguy
hiểm
Thực hành để củng cố sự hiểu biết
về tác hại của chất gây nghiện.
9
nghiện
Bài 6: Dùng
thuốc an toàn
Ai nhanh, ai đúng?
Củng cố về giá trị dinh dưỡng của
thuốc và cách sử dụng thuốc an
toàn.
Bài 10: Phòng Ứng xử khôn khéo
tránh bị xâm
hại tình dục
Học sinh biết cách ứng xử khi bị
xâm hại.
Bài 22: Năng
lượng
Ai nhanh, ai đúng?
Củng cố kiến thức về năng lượng.
Bài 27: Sinh
sản của thực
vật có hoa
Ghép chữ
Củng cố kiến thức về thực vật có
hoa.
Bài 32: Sinh
sản và chu
trình sinh sản
của động vật.
Ai nhanh, ai đúng
Củng cố kiến thức về sự sinh sản
của động vật.
Bài 34: Môi
trường tự
nhiên có vai
trò gì đối với
đời sống của
cong người?
Ô chữ kì diệu
Củng cố về sự sinh sản ở thực vật
có hoa.
Bài 35: Con
Ai nhanh, ai đúng?
người tác
động đến môi
trường như
thế nào?
Hệ thống 1 số nguồn tài nguyên và
tác dụng của chúng.
Bài 36: Chúng Ai nhanh,ai đúng?
ta cần làm gì
để bảo vệ
môi trường?
Hệ thống kiến thức về môi trường.
Cách nêu mục tiêu của trò chơi, giáo viên cần đưa ra một cách khéo léo,
hấp dẫn, có tính chất gợi mở để tạo sự tò mò khám phá cho học sinh.
10
Sau khi các em đã hiểu được mục đích của trò chơi, thấy được sự hấp dẫn
của trò chơi các em sẽ chủ động tham gia chơi mà không cần giáo viên ép
buộc. Để có được điều đó, giáo viên cần xây dựng trò chơi học tập sao cho
hợp lý, hợp lý về thời gian, hợp lý về hình thức chơi, về luật chơi, về hình
thức khen thưởng…
3.3. Cách xây dựng trò chơi học tập
Giáo viên có thể tổ chức một hoạt động học tập thành một trò chơi học tập
khi đã có đủ các điều kiện sau:
Về đồ dùng, dụng cụ phục vụ cho trò chơi.
Về thời gian, thời điểm chơi, không gian chơi.
Có cách chơi, luật chơi rõ ràng.
Có cách tính điểm để phân định “thắng thua”, khen thưởng…
Các yếu tố đó là sự chuẩn bị cụ thể chu đáo của giáo viên, góp phần quyết
định sự thành công hay không của trò chơi.
* Sự chuẩn bị đồ dùng học tập cho học sinh tham gia trò chơi.
Đối với mỗi tiết học nói chung hay với mỗi trò chơi học tập nói riêng,
giáo viên cần xác định rõ: Để phục vụ cho trò chơi này cần đến những đồ
dùng nào? dụng cụ nào? phương tiện nào?... từ đó, giáo viên dành thời gian
để chuẩn bị. Đối với những đồ dùng dễ tìm kiếm, dễ chuẩn bị giáo viên cần
cho học sinh chuẩn bị, vừa thể hiện nhiệm vụ và vừa tăng thêm sự thích thú,
hưng phấn của học sinh. Học sinh sẽ cùng chuẩn bị hoặc cùng người thân ở
nhà chuẩn bị, đây cũng chính là hoạt động ứng dụng ở mỗi bài (Ví dụ: Bài 12:
Tre, mây, song), qua đó cha mẹ học sinh cũng cùng tham gia vào quá trình học
tập của học sinh, làm cho việc học của các em trở nên nhẹ nhàng.
11
Hình 1: Giáo viên chuẩn bị đồ dùng
Hình 2: Học sinh chuẩn bị đồ dùng ở nhà
12
VÍ DỤ:
+ Thực hiện trò chơi tiếp sức “Ai nhanh ai đúng?’’ của Bài 22: Năng
lượng (trang 16) cần chuẩn bị: 2 cột A và B, học sinh thi theo nhóm,
nhóm nào nối nhanh và đúng hơn thì nhóm đó sẽ dành phần thắng.
Cột A
Hoạt động/biến đổi
Chim bay
Ô tô đồ chơi chạy
Nước được đun nóng lên
Xe máy chạy
Ti vi phát hình ảnh, âm thanh
Sưởi ấm cho Trái đất
Cột B
Nguồn năng lượng
Xăng
Pin
Điện (lấy từ ổ điện)
Mặt trời
Thức ăn
Than
Hình 3: Học sinh các nhóm đang chơi trò chơi “Ai nhanh, ai đúng”
13
+ Chuẩn bị cho trò chơi “Ghép chữ” của Bài 27: Sinh sản của thực vật có
hoa (trang 38).
Giáo viên cần vẽ hoặc in 2 tranh câm: Sơ đồ cơ quan sinh sản ở thực vật có
hoa:
Hình 4: Sơ đồ cơ quan sinh sản ở thực vật có hoa
2 bộ thẻ chữ có ghi tên các bộ phận của cơ quan sinh sản ở thực vật có
hoa:
Hạt phấn
Đầu nhụy
Vòi nhụy
Ống phấn
Bao phấn
Bầu nhụy
Noãn
Với tranh câm giáo viên cần vẽ đúng các bộ phận của cơ quan sinh sản ở
thực vật có hoa. Các bộ phận phải rõ nét, phân biệt bằng màu sắc cụ thể,
đảm bảo tính khoa học và thẩm mỹ cho bức tranh.
14
Sự chuẩn bị chu đáo, hấp đẫn sẽ tạo niềm hứng khởi, thu hút học sinh
tham gia. Sự rõ ràng, khoa học sẽ giúp các em dễ tìm hiểu, dễ nhận biết kiến
thức, nhiệm vụ của bản thân trong quá trình tham gia chơi. Sự chuẩn bị cho
một trò chơi không nhất thiết phải quá cầu kì, đôi khi còn dễ tìm, dễ kiếm.
+ Để chuẩn bị cho trò chơi “Chiếc ghế nguy hiểm” của Bài 5: Thực hành
nói không với chất gây nghiện (trang 15), giáo viên chỉ cần lấy luôn chiếc ghế
của mình, phủ lên ghế một tấm vải tối màu để học sinh không phát hiện
được bên trong ghế là cái gì? Sự chuẩn bị này tuy đơn giản nhưng vẫn tạo
được sự tò mò, tâm trạng hồi hộp của học sinh khi đến gần chiếc ghế, chiếc
ghế ấy sẽ thu hút học sinh tham gia vào trò chơi.
Với sự chuẩn bị như vậy, giáo viên sẽ khuyến khích các em tham gia vào
trò chơi. Ngoài việc chuẩn bị đồ dùng dạy học, giáo viên cần biết bố trí thời
gian cho các hoạt động trong tiết học một cách hợp lý. Trò chơi học tập cũng
là một hoạt động trong tiết học. Bởi vậy, giáo viên cần sắp xếp thời gian,
thời điểm phù hợp cho mỗi trò chơi.
* Xác định thời gian, thời điểm diễn ra trò chơi.
Để xác định thời gian, thời điểm diễn ra trò chơi, giáo viên cần đọc kĩ mục
tiêu tiết dạy, mục tiêu của trò chơi để phân bố thời gian cho hợp lý.
Ở những trò chơi hình thành kiến thức mới, hoạt động này được diễn ra
đầu tiết học hoặc đầu một phần nội dung bài học. Những trò chơi để củng
cố nội dung kiến thức đã học thường diễn ra cuối tiết học hoặc cuối 1 phần
nội dung vừa học. Tuy nhiên, trò chơi diễn ra vào thời điểm nào, giáo viên
cũng cần xác định thời gian cho hợp lý, không để ảnh hưởng đến thời gian
của tiết học hoặc thời gian của tiết học khác.
VÍ DỤ:
Trò chơi: “Ai nhanh, ai đúng?” của Bài 7: Phòng tránh các bệnh lây truyền
do muỗi đốt (trang 20), đây là hoạt động đầu tiên của tiết học, cũng là một
hoạt động chính giúp học sinh hiểu được:
+ Tác nhân gây bệnh viêm não.
+ Tác hại của bệnh viên não.
+ Lứa tuổi hay mắc bệnh viêm não.
+ Đường lây truyền bệnh viêm não.
Bởi vậy, giáo viên cần dành từ 4 5 phút để học sinh có đủ thời gian để đọc
các thông tin trong sách Hướng dẫn học Khoa học, thảo luận rồi lựa chọn đáp
15
án đúng. Đáp án đúng chính là những kiến thức mới mà các em đã tự tìm hiểu,
khám phá cho bản thân.
Trò chơi: Ghép chữ của Bài 27: Sự sinh sản của thực vật có hoa (trang 38)
đây là trò chơi có mục đích để củng cố kiến thức vừa học ở hoạt động trên,
vì vậy giáo viên không cần quá nhiều thời gian cho trò chơi, sẽ gây ảnh
hưởng đến các hoạt động khác, chỉ cần từ 3 4 phút, đủ để học sinh đọc
nhanh nội dung ghi trên các tấm bìa rồi gắn vào: Sơ đồ nhị và nhuỵ của hoa.
Việc chuẩn bị chu đáo sẽ giúp cho giáo viên tự tin, chủ động trong tiết dạy.
Bởi vậy ngoài việc chuẩn bị về đồ dùng dụng cụ, xác định thời gian, thời
điểm cho hợp lý giáo viên cần xác định địa đểm, số lượng học sinh tham gia
chơi cho mỗi trò chơi để phù hợp cả về không gian, thời gian, phù hợp với tất
cả đối tượng học sinh.
* Địa điểm và đối tượng học sinh tham gia chơi.
Phần lớn các trò chơi được diễn ra trong lớp học. Tuy vậy, với mỗi trò chơi
cũng cần có khoảng không gian chơi cho phù hợp.
*VÍ DỤ:
Những trò chơi để hình thành kiến thức mới, thường tất cả các học sinh
được tham gia chơi, do vậy các em có thể ngồi ngay trong bàn học theo từng
nhóm chơi, như trò chơi: Ai nhanh, ai đúng? của Bài 19: Sự chuyển thể của
chất (trang 3). Hay trò chơi: Chiếc ghế nguy hiểm của Bài 5: Thực hành nói
không với chất gây nghiện (trang 15), mặc dù đây là trò chơi để củng cố nội
dung nhưng tất cả học sinh cần được tham gia, các em cần xếp thành hàng
dọc để lần lượt đi qua chiếc ghế nguy hiểm. Bởi vậy, nếu trời không mưa,
các em sẽ xếp hàng ngoài sân rồi lần lượt đi qua chiếc ghế vào lớp.
Nếu trời mưa, giáo viên cần sắp xếp bàn ghế gọn gàng để học sinh xếp
hàng trong lớp.
Những chuẩn bị này, dù là rất nhỏ nhưng giáo viên cũng cần để ý tới để
chủ động trong mọi tình huống.
Khi sự chuẩn bị đã chu đáo, giáo viên sẽ tổ chức trò chơi học tập cho các em
tham gia sao cho học sinh hào hứng làm việc và thu được kết quả tốt, đó là
điều hết sức quan trọng.
16
Hình 5: Học sinh cả lớp chơi trò chơi “Chiếc ghế nguy hiểm”
17
3.4. Tiến hành tổ chức Trò chơi học tập
Với mỗi trò chơi giáo viên cần tiến hành qua 3 bước sau:
Bước1: Giáo viên nêu mục đích và hướng dẫn cách chơi, luật chơi.
Tên trò chơi hấp dẫn, dễ hiểu sẽ lôi cuốn các em tham gia chơi.
+ VD: “Chiếc ghế nguy hiểm”; “Bức thư bí mật”; “Ô chữ kì diệu”…
Hình 6: Trò chơi “Ô chữ kì diệu”
Mục đích trò chơi sẽ giúp các em định hình được mình tham gia chơi để
làm gì? mình sẽ tìm thấy kiến thức gì qua trò chơi này?...từ đó học sinh xác
định nhiệm vụ của bản thân trong khi chơi.
Hướng dẫn cách chơi cụ thể giúp các em hiểu được từng bước hoạt động
mà mình phải tiến hành.
Luật chơi rõ ràng giúp các em chơi tích cực, tự giác.
Hình thức “thưởng phạt” sẽ là động cơ thúc đẩy sự cố gắng của mình.
Bước2: HS tham gia chơi. (Học sinh có thể chơi thử nếu cần thiết).
18
Khi các em đã hiểu rõ mục đích, cách chơi và luật chơi, các em sẽ tham gia
trò chơi một cách chủ động, tự tin, hào hứng ở bước này học sinh là người
quyết định cho kết quả của trò chơi, do vậy các em phải làm việc tích cực,
tuy nhiên ở 1 số trò chơi học sinh vẫn cần có sự giúp đỡ của giáo viên hoặc
sự tán thưởng của bạn. Ở những trò chơi hình thành kiến thức mới, giáo viên
cần quan sát, nhắc nhở, giúp đỡ các em nếu các em còn lúng túng. Ở trò chơi
củng cố nội dung vừa học, bè bạn cũng cần có sự động viên bằng những
tràng vỗ tay…(nhưng không quá ồn ào tránh ảnh hưởng đến lớp khác).
Bước 3: Nhận xét, đánh giá.
Đây là bước thu hoạch của cả một quá trình chuẩn bị và làm việc ở trên.
Bởi vậy, giáo viên không được coi nhẹ bước này.
Sau khi các đội chơi đã hoàn thành, giáo viên hoặc Chủ tịch hội đồng tự quản
sẽ là trọng tài để phân định “thắng thua” và quan trọng hơn là kết luận được
rút ra để hình thành kiến thức mới hoặc để nhấn mạnh, khắc sâu kiến thức
đã học.
Học sinh (hoặc đại diện của nhóm chơi) báo cáo kết quả.
Đánh giá, phân định “thắng thua’’, tuyên dương khen thưởng đội thắng
cuộc, nhưng đồng thời cũng động viên an ủi, khích lệ những nhóm chưa dành
được chiến thắng để lần sau sẽ chơi tốt hơn. Tạo nên sự thi đua lành mạnh
trong các nhóm.
Em học tập được gì qua trò chơi?
19
Hình 7: Nhóm thắng cuộc được nhận bông hoa thi đua của lớp
VÍ DỤ
:
Trò chơi: “Ai nhanh, ai đúng?” Bài 7: Phòng tránh các bệnh lây truyền do
muỗi đốt (trang 20)
Bước 1: GV giới thiệu:
Viêm não là một loại bệnh hết sức nguy hiểm. Nguyên nhân gây bệnh là
gì? lứa tuổi nào hay mắc bệnh? Bệnh nguy hiểm như thế nào? Các em sẽ
khám phá qua trò chơi: “Ai nhanh, ai đúng?”.
Mỗi nhóm thành một đội chơi, các em sẽ cử đội trưởng cho đội mình.
Các nhóm sẽ đọc thông tin trong sách Hướng dẫn học Khoa học, bàn bạc
trong nhóm để chọn câu trả lời tương ứng với từng câu hỏi. Sau khi cả nhóm
thống nhất, nhóm trưởng sẽ ghi đáp án theo thứ tự câu hỏi vào bảng phụ.
Sau 4 phút nhóm nào có đáp án gắn lên bảng lớp nhanh nhất và đúng nhất
là thắng cuộc, nhóm thắng cuộc sẽ được nhận một phần thưởng xứng đáng.
Bước 2: Học sinh hoạt động theo các yêu cầu trên.
Giáo viên quan sát, nhắc nhở học sinh (nếu học sinh còn lúng túng).
20
Bước 3: Nhận xét, đánh giá.
Nhóm trưởng báo cáo kết quả. Mỗi nhóm có thể trả lời thêm 1 số câu hỏi
mà trọng tài đưa ra:
+ Vì sao từ 3 5 tuổi hay mắc bệnh viêm não?
+ Bệnh viêm não nguy hiểm như thế nào?...
Đánh giá, phân định “thắng thua’’, tuyên dương khen thưởng đội thắng
cuộc, nhưng đồng thời cũng động viên an ủi, khích lệ những nhóm chưa dành
được chiến thắng để lần sau sẽ chơi tốt hơn. Tạo nên sự thi đua lành mạnh
trong các nhóm.
Em rút ra được kiến thức gì qua trò chơi này?
Hình 8: Học sinh rất vui mừng khi dành chiến thắng
Với cách tiến hành như trên, các em sẽ chủ động tìm tòi và phát hiện kiến
thức mới cho bài học, hình thành kiến thức cho bản thân..
Bài 27: Sinh sản của thực vật có hoa (trang 38)
Bước 1: Giáo viên giới thiệu:
Để thể hiện lại quá trình thụ phấn, thụ tinh ở thực vật có hoa, thầy sẽ tổ
chức cho các em chơi trò: “Ghép chữ vào hình”.
Có 2 nhóm chơi, mỗi nhóm 7 em, các em sẽ chọn tấm thẻ có ghi chú thích
(hạt phấn; ống phấn; bao phấn; bầu nhuỵ; đầu nhuỵ; noãn; vòi nhuỵ ) để gắn
vào sơ đồ câm: “Cơ quan sinh sản ở thực vật có hoa”. Mỗi em chỉ được gắn
một lần, bạn sau có thể sửa lại cho bạn trước trong nhóm của mình, hết lượt
21
mình, sẽ xuống đứng vào cuối hàng của nhóm. Nhóm nào nhanh và đúng hơn
là đội thắng cuộc, thời gian tối đa là 3 phút.
Giáo viên cử HS tham gia chơi, (có đủ cả 3 đối tượng).
Bước2: Học sinh chơi như đã hướng dẫn.
Bước 3: Nhận xét, đánh giá.
Nhóm trưởng báo cáo kết quả của đội. (chỉ vào từng bộ phận và nêu tên
của bộ phận đó).
Trọng tài nhận xét, phân định “ thắngthua”, tuyên dương nhóm thắng
cuộc.
Em học được gì qua trò chơi?
Học sinh có thể học tập được về: nội dung, kiến thức của bài học; về sự
cẩn thận khi làm việc; về sự nhanh nhẹn, khéo léo khi hoạt động…
Với sự chuẩn bị chu đáo, từ khâu soạn bài, chuẩn bị đồ dùng, dụng cụ đến
khâu tổ chức cho học sinh tham gia trò chơi và bước thu hoạch ở phần đánh
giá, nhận xét rồi đi đến nội dung bài học cần rút ra, tôi thấy kết quả việc dạy
và học ở lớp tôi đã có sự thay đổi.
Hình 9: Nhóm thắng cuộc được giáo viên tặng thưởng
22
4. Tính mới của những giải pháp
Giáo viên có thể lựa chọn được những trò chơi phù hợp với từng tiết
học. Qua từng trò chơi giáo viên có thể nhận định được học sinh có tự khám
phá, tìm tòi kiến thức được hay không. Mặt khác giáo viên cũng sẽ đánh giá
được mức độ hiểu bài của học sinh thông qua trò chơi. Từ đó giáo viên sẽ xây
dựng được kế hoạch dạy học phù hợp với từng đối tượng học sinh lớp mình.
Qua những tiết học được tổ chức trò chơi học sinh sẽ cảm thấy thoải mái,
vui vẻ tiếp thu kiến thức mới và ôn tập lại kiến thức cũ một cách tốt nhất.
Những bài học sẽ không còn nặng nề về kiến thức thay vào đó là sự tiếp
nhận kiến thức một cách tích cực, giữa học sinh với học sinh và giáo viên với
học sinh có sự gắn bó, đoàn kết hơn nữa. Học sinh làm trung tâm, học sinh
được học theo khả năng của riêng mình tự quản, hợp tác và tự giác cao trong
học tập. Nội dung học gắn bó chặt chẽ với đời sống hằng ngày của học
sinh. Từ đó góp phần hình thành nhân cách, giá trị dân chủ, ý thức tập thể theo
xu hướng thời đại cho học sinh.
Học sinh được tham gia các hoạt động học tập một cách tích cực, hứng
thú, tự tin và tự nhiên. Tạo cho học sinh tính tự giác, tích cực trong học tập,
tiết học trở nên nhẹ nhàng. Nhóm học sinh tự phát hiện, phân tích và tự giải
quyết vấn đề của bài học, tự chiếm lĩnh nội dung kiến thức và có thể vận
dụng được kiến thức đó vào luyện tập thực hành, giúp cho việc phát triển
năng lực cá nhân học sinh.
5. Hiệu quả của đề tài
Trong thời gian qua, tôi đã cố gắng tìm các biện pháp để khắc phục
những khó khăn mà học sinh và giáo viên còn mắc phải trong khi sử dụng
phương pháp Trò chơi trong môn khoa học. Áp dụng những biện pháp mới đó
vào việc giảng dạy cho học sinh lớp 5C Trường Tiểu học Nguyễn Th ị Minh
Khai, tôi thấy các em đã có nhiều tiến bộ trong khi tham gia Trò chơi học tập
ở môn Khoa học. Cụ thể là:
Số học sinh muốn được tham gia chơi và chơi có hiệu quả giáo dục: 90%
(tăng 30% so với năm học trước).
Số học sinh muốn được tham gia chơi, nhưng kết quả chưa cao: 5%
(giảm15% so với năm học trước).
Số học sinh còn nhút nhát trong khi chơi dẫn đến việc tiếp nhận kiến thức
khoa học còn hạn chế : 5% ( giảm 15% so với năm học trước).
Về phía bản thân tôi, tôi cảm thấy nhẹ nhàng hơn, không còn mệt mỏi
khi truyền thụ kiến thức tới học sinh vì các em tiếp nhận kiến thức một cách
chủ động, tích cực thông qua trò chơi. Kỹ năng vận dụng trò chơi của tôi linh
23
hoạt hơn, thành thạo hơn. Tôi có nhiều kinh nghiệm trong việc lựa chọn và tổ
chức trò chơi hơn, đảm bảo kiến thức và kỹ năng bài học cho học sinh.
Tôi thấy rất vui, khi học sinh của mình có tiến bộ, không những về
kiến thức mà các em còn trở nên vui vẻ, nhanh nhẹn, cởi mở, khéo léo… hình
thành được rất nhiều kĩ năng như biết cách thành lập một đội chơi, cải thiện
được kĩ năng giao tiếp, phát triển kĩ năng thuyết trình trước đám đông, rèn
luyện trí nhớ, rèn luyện tính sáng tạo, học được những kĩ năng phán đoán, học
và rèn luyện hành vi có luật, học cách làm chủ thái độ đối với thành công và
thất bại, cải thiện được kĩ năng tự quản của lớp... đáp ứng đúng mục tiêu:
Giáo dục toàn diện cho học sinh ngay từ bậc học đầu tiên mà Bộ GDĐT đã
đề ra.
PHẦN III: KẾT LUẬN
1. Kết luận
Đề tài có ý nghĩa rất lớn đối với bản thân tôi, thông qua việc tổ chức
trò chơi cho học sinh, tôi đã nắm bắt được khả năng khai thác kiến thức mới
từ học sinh, hơn thế nữa là khả năng tổng hợp lại kiến thức của một bài, một
chủ đề mà các em đã được học. Từ đó tôi tự điều chỉnh và xây dựng cho lớp
mình chủ nhiệm kế hoạch dạy học phù hợp cho từng đối tượng học sinh.
Thông qua trò chơi tôi thấy học sinh trong lớp thêm gắn bó, đoàn kết với
nhau, biết hợp tác, có tinh thần trách nhiệm, đặc biệt là sự nhanh nhẹn, khéo
léo của các em được thể hiện một cách rõ ràng nhất, khả năng tiếp thu và nhớ
kiến thức rất tốt. Tiết học trở nên nhẹ nhàng, dễ tiếp thu, tình cảm giữa học
sinh với học sinh, giữa giáo viên với học sinh thêm gắn bó, vui vẻ.
Qua việc nghiên cứu một số biện pháp nâng cao hiệu quả của Phương
pháp trò chơi trong môn khoa học lớp 5C Trường Tiểu học Nguyễn Thị Minh
Khai, tôi rút ra một số kinh nghiệm sau:
Giáo viên và học sinh cần xác định rõ mục đích của mỗi trò chơi trong mỗi
tiết học, từ đó có hướng đi đúng đắn cho việc làm tiếp theo của mình.
Giáo viên cần có sự chuẩn bị chu đáo về đồ dùng học tập để phục vụ trò
chơi, đồ dùng cần đảm bảo tính khoa học, thẩm mĩ, phù hợp với đặc điểm
tâm sinh lý của trẻ em; giáo viên cần có sự chuẩn bị về không gian, thời gian,
thời điểm diễn ra trò chơi, không lạm dụng trò chơi biến cả tiết học thành
tiết chơi hoặc tổ chức quá nhiều trò chơi trong tiết học tạo cho học sinh sự
thái quá. Giáo viên cần chuẩn bị về hình thức tổ chức, có luật chơi rõ ràng,
đơn giản, dễ nhớ, dễ thực hiện, không đòi hỏi thời gian dài cho việc huấn
24
luyện. Giáo viên cần xác định về số lượng học sinh tham gia sao cho đủ cả
các đối tượng đều được hoạt động.
Tổ chức trò chơi theo 3 bước:
+ Bước 1: Giáo viên hướng dẫn.
Giáo viên nêu tên và mục đích trò chơi.
Giáo viên hướng dẫn cách chơi, luật chơi, thời gian chơi, hình thức khen
thưởng…
Cử số lượng thành viên trong mỗi nhóm chơi (đủ 3 đối tượng).
Cử trọng tài.
+ Bước2: Học sinh tham gia trò chơi. (Học sinh có thể chơi thử nếu giáo
viên thấy cần thiết).
Học sinh cần nỗ lực, tự giác thực hiện đúng cách chơi, luật chơi mà giáo
viên đã nêu ra.
+ Bước 3: Nhận xét, đánh giá.
Các nhóm chơi tổng kết, báo cáo.
Trọng tài nhận xét, phân định “thắng thua”, tuyên dương, khen thưởng…
Học sinh rút ra điều cần ghi nhớ về nội dung bài học qua trò chơi.
Nếu giáo viên thực hiện tốt những việc làm trên, có ý thức coi trọng
phương pháp Trò chơi học tập, hiểu được tầm quan trọng của phương pháp
này: không chỉ đơn thuần là cung cấp kiến thức cho học sinh, phát huy tính
tích cực, chủ động tìm tòi, khám phá kiến thức cho học sinh mà còn tạo cho
các em niềm vui học tập mỗi khi đến trường… Chắc chắn chất lượng dạy và
học môn khoa học nói riêng và các môn học khác nói chung sẽ được nâng cao.
Xong để thực hiện được điều đó, tôi mạnh dạn có một số ý kiến đề xuất với
các cấp lãnh đạo như sau.
2. Kiến nghị
Bản thân tôi cũng như các giáo viên trong khối mong muốn Ban giám
hiệu nhà trường, Phòng GDĐT Huyện giúp đỡ:
Một số thiết bị dạy học môn Khoa học như: tranh, một số tranh liên quan
đến việc ô nhiễm môi trường; một số thẻ từ…
Tổ chức hội thảo những sáng kiến kinh nghiệm hay có hiệu quả cho giáo
viên học hỏi rút kinh nghiệm.
25
