Giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính – từ thực tiễn UBND thành phố lạng sơn, tỉnh lạng sơn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

VI HỒNG VÂN

GI¶I QUYÕT TRANH CHÊP §ÊT §AI
THEO THñ TôC HµNH CHÝNH - Tõ THùC TIÔN ñY
ban nh©n d©n THµNH PHè L¹NG S¥N, TØNH L¹NG
S¥N

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC


HÀ NỘI - 2019


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

VI HỒNG VÂN

GI¶I QUYÕT TRANH CHÊP §ÊT §AI
THEO THñ TôC HµNH CHÝNH - Tõ THùC TIÔN ñY
ban nh©n d©n THµNH PHè L¹NG S¥N, TØNH L¹NG
S¥N
Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính
Mã số: 8380101.02

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS.TS TRƯƠNG HỒ HẢI

HÀ NỘI - 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn này là công trình nghiên cứu của
riêng tôi.
Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong
bất kỳ công trình nào khác.Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong
Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã
hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ
tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để
tôi có thể bảo vệ Luận văn.
Xin chân thành cảm ơn!
NGƯỜI CAM ĐOAN

Vi Hồng Vân


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành và lòng biết ơn sâu sắc tới
PGS.TS Trương Hồ Hải, người hướng dẫn khoa học giúp tôi thực hiện luận
văn này. Sự hướng dẫn, góp ý tận tình và những câu hỏi hóc búa của thầy đã
giúp tôi định hướng, quyết tâm và hoàn thành bản luận văn tốt hơn.
Xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô giáo lớp Cao học
Luật Hiến pháp và Luật Hành chính khóa 23 đã giúp tôi lĩnh hội những kiến
thức cơ bản về lĩnh vực quan trọng này.
Xin trân trọng cảm ơn Khoa Luật Đại học Quốc gia đã tiên phong tổ

chức khóa học bổ ích và lý thú, các thầy cô giáo Khoa Luật, Phòng Đào tạo
và Bộ môn Luật Hiến pháp-Hành chính đã tạo điều kiện giúp đỡ trong suốt
thời gian khóa học và thực hiện luận văn.
Xin cảm ơn UBND thành phố Lạng Sơn đã trao đổi thảo luận và cung
cấp những thông tin tư liệu hữu ích liên quan đến đề tài luận văn.
Cuối cùng, xin đặc biệt cảm ơn gia đình và những người bạn đã ủng hộ,
động viên, khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 9/2019

Vi Hồng Vân


MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình
MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ GIẢI
QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI THEO THỦ TỤC
HÀNH CHÍNH...................................................................................5
1.1.
KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, VAI TRÒ CỦA GIẢI QUYẾT TRANH
CHẤP ĐẤT ĐAI THEO THỦ TỤC HÀNH CHÍNH............................5
1.1.1. Khái niệm về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính..............5
1.1.2. Đặc điểm của giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính..........9

1.1.3. Vai trò của giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính.............14
1.2.
NỘI DUNG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI THEO THỦ
TỤC HÀNH CHÍNH..........................................................................15
1.2.1. Giải quyết tranh chấp đất đai tại UBND cấp xã.................................17
1.2.2. Giải quyết tranh chấp đất đai tại UBND cấp huyện...........................21
1.3.
TRÌNH TỰ, THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI
THEO THỦ TỤC HÀNH CHÍNH......................................................24
Kết luận Chương 1..........................................................................................31
Chương 2: CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ THỰC TRẠNG CỦA
GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI THEO THỦ TỤC
HÀNH CHÍNH QUA THỰC TIỄN CỦA UBND TP LẠNG SƠN
............................................................................................................33
2.1.
CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP
ĐẤT ĐAI THEO THỦ TỤC HÀNH CHÍNH.......................................33
2.1.1. Điều kiện tự nhiên- kinh tế xã hội...........................................................33


2.1.2.

Tình hình quản lý và sử dụng đất đai.....................................................34

2.1.3.

Thực trạng tranh chấp đất đai................................................................37

2.2.

THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI THEO
THỦ TỤC HÀNH CHÍNH...................................................................40

2.2.1. Ưu điểm giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính
và nguyên nhân...................................................................................40
2.2.2. Hạn chế giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính và
nguyên nhân.......................................................................................52
Kết luận Chương 2..........................................................................................64
Chương 3: GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM TRONG CÔNG TÁC GIẢI QUYẾT
TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI THEO THỦ TỤC HÀNH CHÍNH
TẠI TỈNH LẠNG SƠN......................................................................65
3.1.

QUAN ĐIỂM GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI THEO
THỦ TỤC HÀNH CHÍNH...................................................................65

3.1.1. Mục tiêu hoàn thiện các quy định của pháp luật................................65
3.1.2. Hoàn thiện các quy định về quy định cụ thể trách nhiệm của
chính quyền địa phương.....................................................................66
3.1.3. Xây dựng và hoàn thiện các quy định về giải quyết tranh chấp về
đất đai trên địa bàn các tỉnh thành phố...............................................67
3.1.4. Phương hướng hoàn thiện pháp luật giải quyết TCĐĐ theo thủ
tục hành chính....................................................................................68
3.2.

GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM TRONG CÔNG TÁC GIẢI QUYẾT
TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI THEO THỦ TỤC HÀNH CHÍNH TẠI
TỈNH LẠNG SƠN...............................................................................69

3.2.1. Giải pháp chung trong công tác giải quyết tranh chấp đất đai theo

thủ tục hành chính tại tỉnh Lạng Sơn..................................................69
3.2.2. Giải pháp cụ thể..................................................................................77
Kết luận Chương 3..........................................................................................84
KẾT LUẬN.....................................................................................................85
TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................87



DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CBCC:
GCNQSDĐ:
HGCS:
MTTQ:
MTTQVN:
QLNN:
QSDĐ:
SDĐ:
TCĐĐ:
TCHC:
TNMT:
UBND:

Cán bộ, công chức
Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất
Hòa giải cơ sở
Mặt trận Tổ quốc
Mặt trận tổ quốc Việt Nam
Quản lý nhà nước
Quyền sử dụng đất
Sử dụng đất

Tranh chấp đất đai
Tranh chấp hành chính
Tài nguyên môi trường
Ủy ban nhân dân


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu

Tên bảng

Trang

Bảng 2.1

Tình hình tranh chấp đất đai trên địa bàn thành phố
lạng sơn giai đoạn 2015 - 2018

39

Số cán bộ tham gia giải quyết tranh chấp đất đai theo
thủ tục hành chính

41

Tình hình UBND xã tổ chức hòa giải TCĐĐ trên địa
bàn thành phố Lạng Sơn giai đoạn 2015 - 2018

43

Hoạt động thụ lý và giải quyết các vụ việc tranh chấp
đất đai trên địa bàn thành phố Lạng Sơn giai đoạn
2015 -2018

45

Bảng 2.2
Bảng 2.3
Bảng 2.4


DANH MỤC CÁC HÌNH
Số hiệu

Tên hình

Trang

Hình 1.1

Thủ tục hòa giải tranh chấp đất đai

18

Hình 1.2

Quy trình giải quyết tranh chấp đất đai

27

Hình 2.1

Tổ chức bộ máy hành chính

37

Hình 2.2

Tình hình tranh chấp đất đai xảy ra trên địa bàn thành
phố Lạng Sơn giai đoạn 2015 – 2018

39

Tình hình số cán bộ tham gia giải quyết tranh chấp đất
đai theo thủ tục hành chính

41

Tình hình UBND xã tổ chức hòa giải TCĐĐ trên địa
bàn thành phố Lạng Sơn giai đoạn 2015 - 2018

43

Hoạt động thụ lý và giải quyết các vụ việc tranh chấp
đất đai trên địa bàn thành phố Lạng Sơn giai đoạn
2015-2018

46

Hình 2.3

Hình 2.4
Hình 2.5


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đất đai là tài nguyên đặc biệt của quốc gia, nguồn lực quan trọng phát
triển đất nước. Không ai có thể phủ nhận vai trò quan trọng của đất đai đối
với cuộc sống của con người, nó có ý nghĩa hàng đầu trong đời sống kinh tế,
chính trị, xã hội và an ninh, quốc phòng của mỗi quốc gia. Tranh chấp đất đai
(TCĐĐ) là một hiện tượng xảy ra phổ biến trong xã hội. Đặc biệt, khi nước ta
chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, đất đai trở thành một loại hàng hóa
đặc biệt có giá trị thì tranh chấp đất đai có xu hướng ngày càng gia tăng cả về
số lượng cũng như mức độ phức tạp. Tình trạng tranh chấp đất đai kéo dài với
số lượng người dân khiếu kiện ngày càng đông là vấn đề rất đáng được quan
tâm. Tranh chấp đất đai phát sinh nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến nhiều mặt của
đời sống xã hội như: Làm đình đốn sản xuất, tổn thương đến các mối quan hệ
trong cộng đồng dân cư, ảnh hưởng đến phong tục đạo đức tốt đẹp của người
Việt Nam, gây ra sự mất ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội. Tranh chấp
đất đai kéo dài nếu không được giải quyết dứt điểm sẽ dễ dẫn đến “điểm
nóng”, bị kẻ xấu lợi dụng, làm giảm niềm tin của nhân dân đối với Nhà nước.
Vì vậy, việc nghiên cứu tranh chấp đất đai và pháp luật về giải quyết tranh
chấp đất đai là cần thiết trong giai đoạn hiện nay. Đây cũng là vấn đề đang
được Đảng, Nhà nước và các cấp, các ngành đặc biệt quan tâm.
Giải quyết tranh chấp đất đai là một trong những chủ trương lớn của
Đảng và Nhà nước và việc giải quyết tranh chấp đất đai hiện nay trở thành
vấn đề bức xúc của toàn xã hội, được nhiều ngành, nhiều cấp quan tâm.
Trong những năm gần đây công tác quản lý nhà nước về đất đai trên địa bàn
tỉnh Lạng Sơn đạt được một số kết quả, góp phần vào việc phát triển kinh tế xã hội của địa phương. Song bên cạnh đó vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn

1


trong quá trình quản lý và sử dụng đất đai, việc giải quyết tranh chấp đất đai
luôn là vấn đề được quan tâm hàng đầu. Đặc biệt là khi tỉnh Lạng Sơn đang
triển khai dự án đường cao tốc Hữu Nghị – Chi Lăng và cao tốc Bắc Giang –
Lạng Sơn đã làm phát sinh những tranh chấp liên quan đến việc định giá đất
bồi thường, xử lý mối tương quan giữa giá đất thu hồi với giá đất tái định cư.
Có thể nói việc giải quyết tranh chấp đất đai hiện nay là loại việc khó khăn,
phức tạp nhất và là khâu kéo dài thời gian nhiều nhất trong công tác giải
quyết các tranh chấp hành chính nói chung. Với mong muốn tìm hiểu những
quy định pháp luật về cách thức, trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp bằng
con đường khiếu kiện hành chính. Cho nên tôi xin lựa chọn đề tài “Giải quyết
tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính – từ thực tiễn của UBND thành
phố Lạng Sơn, tỉnh Lạng Sơn” để làm Luận văn Thạc sĩ luật học.
2. Tình hình nghiên cứu
Cho đến thời điểm tác giả nghiên cứu đề tài “Giải quyết tranh chấp đất
đai theo thủ tục hành chính – từ thực tiễn của UBND thành phố Lạng Sơn,
tỉnh Lạng Sơn”, đã có một số bài nghiên cứu về vấn đề này như: “Bàn về khái
niệm tranh chấp đất đai trong Luật Đất đai năm 2003”, Lưu Quốc Thái, Tạp
chí Khoa học pháp luật, số 2/2006; “Vướng mắc về pháp luật liên quan đến
giải pháp tranh chấp, khiếu nại về đất đai, Nguyễn Xuân Trọng, Trần Hoài
Nam, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 16/2010; Nghiên cứu Hòa giải trong
tranh chấp đất đai tại Việt Nam, phân tích pháp luật hiện hành, các thực tiễn
và các khuyến nghị cho cải cách, cơ quan phát triển Quốc tế Australia và
Quỹ Châu Á; Giải quyết tranh chấp đất đai, đòi đất cho mượn, cho ở nhờ,
Kim Quỳnh, Tạp chí Tòa án nhân dân điện tử…Tuy nhiên, các công trình
nghiên cứu trên chỉ là những công trình nghiên cứu đơn lẻ trong khuôn khổ
của một bài viết cho tạp chí. Cho đến nay, chưa có một công trình nghiên cứu
chuyên sâu, toàn diện về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính.

2


Trên cơ sở kế thừa những thành quả nghiên cứu của các công trình khoa học
đã được công bố về giải quyết tranh chấp đất đai xem xét dưới góc độ pháp
luật, luận văn đi sâu tìm hiểu pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai theo
thủ tục hành chính cả về phương diện lý luận, luật thực định và thực tiễn thực
hiện.
3. Mục đích, phạm vi nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
- Nghiên cứu nhằm làm rõ cơ chế giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ
tục hành chính qua thực tiễn tại tỉnh Lạng Sơn trong giai đoạn hiện nay.
- Đưa ra một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả công tác giải
quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính nói chung và trên địa bàn
tỉnh Lạng Sơn nói riêng.
Cụ thể đề tài đề tài tập trung giải quyết những vấn đề sau đây:
- Nghiên cứu những vấn đề lý luận về việc giải quyết tranh chấp đất đai
theo thủ tục hành chính;
- Phân tích, đánh giá thực trạng để làm rõ những kết quả đạt được và
những bất cập trong việc giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính;
- Đề xuất những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác giải quyết
khiếu nại theo thủ tục hành chính tại tỉnh Lạng Sơn.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu về những quy định của pháp luật
trong công tác giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính tại UBND
thành phố Lạng Sơn (từ năm 2015 đến năm 2018), tập trung vào tranh chấp
về quyền sử dụng đất giữa các cá nhân, tổ chức.
4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Luận văn được nghiên cứu trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật; quan điểm của

Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước Cộng hoà XHCN Việt Nam về công

3


tác giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành chính.
Các phương pháp nghiên cứu cơ bản được áp dụng trong quá trình
nghiên cứu đề tài bao gồm: bình luận, so sánh luật học, đánh giá, phân tích
được sử dụng khi tìm hiểu quy định pháp luật và thực trạng giải quyết tranh
chấp đất đai.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phần nội
dung của luận văn được kết cấu gồm 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về giải quyết tranh chấp
đất đai theo thủ tục hành chính.
Chương 2: Các yếu tố ảnh hưởng và thực trạng của giải quyết tranh chấp
đất đai theo thủ tục hành chính qua thực tiễn của UBND thành phố Lạng Sơn.
Chương 3: Giải pháp bảo đảm trong công tác giải quyết tranh chấp đất
đai theo thủ tục hành chính tại tỉnh Lạng Sơn.

4


Chương 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ GIẢI QUYẾT
TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI THEO THỦ TỤC HÀNH CHÍNH
1.1. KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, VAI TRÒ CỦA GIẢI QUYẾT TRANH
CHẤP ĐẤT ĐAI THEO THỦ TỤC HÀNH CHÍNH
1.1.1. Khái niệm về giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục hành
chính

Thực tiễn cuộc sống tồn tại nhiều loại tranh chấp khác nhau, tùy theo
lĩnh vực mà nó có thể được gọi là tranh chấp dân sự, tranh chấp thương mại
hay tranh chấp hành chính… Trong quan hệ quản lý nhà nước về đất đai có
thể phát sinh tranh chấp đất đai, đó có thể là tranh chấp giữa cơ quan quản lý
nhà nước về đất đai với người sử dụng đất hoặc có thể là tranh chấp giữa
những người sử dụng đất với nhau.
Trong quá trình xây dựng và phát triển của nền kinh tế thì việc xảy ra
tranh chấp là điều không thể tránh khỏi, trong đó có tranh chấp đất đai. Việc
xảy ra TCĐĐ là một trong những hiện tượng bình thường của nền kinh tế - xã
hội hiện tại. Thông thường, việc giải quyết những tranh chấp đất đai thường
được tiến hành thông qua các con đường khác nhau, song với mục đích của
việc thực hiện hoạt động này chính là giải quyết triệt để những tranh chấp để
thực hiện nghiêm và đảm bảo an ninh, trật tự - an toàn xã hội.
Trong thực tế, tranh chấp đất đai được hiểu là sự tranh chấp về quyền
quản lý, quyền sử dụng xung quanh một khu đất cụ thể mà mỗi bên đều cho
rằng mình phải được quyền đó do pháp luật quy định và bảo hộ. Vì vậy, họ
không thể cùng nhau tự giải quyết các tranh chấp đó mà phải yêu cầu cơ quan
có thẩm quyền phân xử (giải quyết).
Hiện nay có rất nhiều khái niệm có liên quan đến tranh chấp đất đai,
điều này được nhìn nhận dưới góc độ pháp lý, quan điểm cá nhân, góc độ học

5


thuật thì khái niệm về tranh chấp đất đai được ghi nhận.
Theo Từ điển tiếng Việt – nhà xuất bản Đà Nẵng ghi nhận “tranh chấp
là đấu tranh, giằng co khi có ý kiến bất đồng thường là trong vấn đề quyền lợi
giữa 2 bên” (Viện Ngôn ngữ học, 2002) [26].
Trên cơ sở đó thì một loạt khái niệm về tranh chấp đất đai được ghi
nhận như sau:

Theo giáo trình của Trường Đại học Luật Hà Nội ghi nhận:
Tranh chấp đất đai là sự bất đồng, mâu thuẫn hay xung đột về lợi
ích, về quyền và nghĩa vụ giữa các chủ thể khi tham gia vào quan
hệ pháp luật đất đai… các chủ thể tranh chấp đất đai chỉ là chủ thể
quản lý và sử dụng đất, không có quyền sở hữu đối với đất đai.
Theo giáo trình trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh ghi nhận:
Tranh chấp đất đai là sự bất đồng, mâu thuẫn giữa các chủ thể (sử
dụng đất) trong việc xác định ai là người có quyền sử dụng đối với
một (hoặc những) thửa đất nhất định. Tranh chấp đất đai có thể bao
hàm cả các tranh chấp về địa giới giữa các đơn vị hành chính….
Như vậy có thể nói rằng đứng trên các quan điểm, góc độ khác nhau mà
khái niệm về tranh chấp đất đai được hình thành khác nhau. tranh chấp đất đai
là những tranh chấp về quyền sử dụng đất. Tranh chấp đất đai là mọi tranh
chấp phát sinh trong quan hệ đất đai bao gồm tranh chấp về quyền sử dụng
đất, tranh chấp về tài sản gắn liền với đất, tranh chấp liên quan đến địa giới
hành chính, mục đích sử dụng đất.
Tuy nhiên, Luật đất đai 2013 nhằm thống nhất định nghĩa về vấn đề
này thì đã ghi nhận khái niệm:
Tranh chấp đất đai là tranh chấp về quyền, nghĩa vụ của người sử
dụng đất giữa hai hoặc nhiều bên trong quan hệ đất đai. Có thể thấy
khái niệm tranh chấp đất đai được nêu trong Luật đất đai là một

6


khái niệm bao hàm cả tranh chấp về quyền sử dụng đất, tranh chấp
về tài sản gắn liền với đất, tranh chấp về địa giới hành chính [19,
Điều 3, Khoản 24].
Quy định của nước ta xem Đất đai là tài nguyên đặc biệt của quốc gia,
nguồn lực quan trọng phát triển đất nước, được quản lý theo pháp luật. Theo

quy định của Luật đất đai 2013 quy định thì Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do
Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Nhà nước trao quyền sử
dụng đất cho người sử dụng đất theo quy định của Luật này. Vì vậy, hoạt động
tranh chấp đất đai nói chung là một trong những điều kiện quan trọng bắt
buộc hoạt động giải quyết về vấn đề tranh chấp đất đai nói chung.
Theo quy định của pháp luật đất đai hiện hành thì chưa có một khái
niệm nào đề cập đến hoạt động giải quyết tranh chấp đất đai tại các cơ quan
hành chính nhà nước. Trong giải quyết tranh chấp đất đai thì hoạt động giải
quyết tranh chấp đất đai tại các cơ quan hành chính được hiểu là: Giải quyết
tranh chấp đất đai tại các cơ quan hành chính nhà nước là hoạt động của cơ
quan nhà nước có thẩm quyền nhằm giải quyết các bất đồng, mâu thuẫn giữa
các tổ chức, hộ gia đình và cá nhân để tìm ra giải pháp đúng đắn trên cơ sở
pháp luật nhằm xác định rõ quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong quan hệ
đất đai. Chủ thể tham gia trong hoạt động này nhằm giải quyết mâu thuẫn
phát sinh là cơ quan hành chính nhà nước và được thực hiện theo đúng quy
định pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp về đất đai.
Đặc điểm của quan hệ giải quyết tranh chấp đất đai có đặc điểm:
Thứ nhất, chủ thể của tranh chấp đất đai chỉ có thể là chủ thể của quyền
quản lý và quyền sử dụng đất mà không phải là chủ thể của quyền sở hữu đất
đai. Quyền sử dụng đất của các chủ thể được xác lập dựa trên quyết định giao
đất, cho thuê đất của Nhà nước hoặc được Nhà nước cho phép nhận chuyển
nhượng từ các chủ thể khác hoặc được Nhà nước thừa nhận quyền sử dụng

7


đất hợp pháp đối với diện tích đất đang sử dụng. Như vậy, chủ thể của tranh
chấp đất đai là các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân tham gia với tư cách là người
quản lý hoặc người sử dụng đất [27].
Thứ hai, nội dung của tranh chấp đất đai rất đa dạng và phức tạp. Trong

nền kinh tế thị trường, việc quản lý và sử dụng đất không đơn thuần chỉ là
việc quản lý và sử dụng một tư liệu sản xuất. Đất đai đã trở thành một loại
hàng hóa đặc biệt, có giá trị thương mại, giá đất lại biến động theo quy luật
cung cầu trên thị trường, nên việc quản lý và sử dụng nó không đơn thuần chỉ
là việc khai thác giá trị sử dụng mà còn bao gồm cả giá trị sinh lời của đất
(thông qua các hành vi kinh doanh quyền sử dụng đất). Tất nhiên, khi nội
dung quản lý và sử dụng đất phong phú và phức tạp hơn thì những mâu thuẫn,
bất đồng xung quanh việc quản lý và sử dụng đất đai cũng trở nên gay gắt và
trầm trọng hơn [27].
Thứ ba, tranh chấp đất đai phát sinh gây hậu quả xấu như: Có thể gây
mất ổn định về chính trị, phá vỡ mối quan hệ xã hội, làm mất đoàn kết trong
nội bộ nhân dân, phá vỡ trật tự quản lý đất đai, gây đình trệ sản xuất, ảnh
hưởng trực tiếp đến lợi ích không những của bản thân các bên tranh chấp mà
còn gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước và xã hội [27].
Thứ tư, đối tượng của tranh chấp đất đai là quyền quản lý và quyền sử
dụng đất. Đất đai là loại tài sản đặc biệt không thuộc quyền sở hữu của các
bên tranh chấp mà thuộc quyền sở hữu của Nhà nước [27].
Hoạt động giải quyết tranh chấp đất đai theo trình tự hành chính: trình
tự này sẽ được áp dụng đối với những tranh chấp mà các đương sự không có
giấy tờ chứng minh quyền sử dụng đất theo quy định và lựa chọn giải quyết
tranh chấp tại Ủy ban nhân dân (UBND). Đối với TCĐĐ giữa hộ gia đình, cá
nhân, cộng đồng dân cư với nhau thì khiếu nại đến chủ thể có thẩm quyền giải
quyết là Chủ tịch UBND cấp huyện. Nếu một bên hoặc các bên đương sự
không đồng ý với quyết định giải quyết lần đầu thì có quyền khiếu nại đến

8


Chủ tịch UBND cấp tỉnh.
Đối với tranh chấp giữa tổ chức, cơ sở tôn giáo, người Việt Nam định

cư ở nước ngoài, tổ chức nước ngoài, cá nhân nước ngoài với nhau hoặc giữa
các đối tượng đó với hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng dân cư thì các đương sự
này có quyền khiếu nại đến Chủ tịch UBND cấp tỉnh. Nếu một trong các bên
đương sự không đồng ý với quyết định giải quyết lần đầu này thì có quyền
khiếu nại đến Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường để yêu cầu giải quyết.
Ngoài ra, Luật cũng có quy định nếu đương sự không đồng ý với quyết
định giải quyết tranh chấp lần đầu thì vẫn có quyền khởi kiện tại Tòa án nhân
dân theo quy định của pháp luật tố tụng hành chính. Quy định này tạo điều
kiện thuận lợi cho các cá nhân, cơ quan, tổ chức trong xã hội trong việc lựa
chọn phương thức bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, đảm bảo tính
khách quan trong quá trình giải quyết tranh chấp đất đai.
1.1.2. Đặc điểm của giải quyết tranh chấp đất đai
theo thủ tục hành chính [27]
Tìm hiểu việc giải quyết tranh chấp đất đai do cơ quan hành chính nhà
nước thực hiện có thể nhận diện một số đặc điểm chủ yếu sau đây:
Thứ nhất, tranh chấp đất đai thuộc thẩm quyền giải quyết của cơ quan
hành chính nhà nước là những tranh chấp mang tính chất hành chính. Theo
pháp luật hiện hành, tranh chấp về quyền sử dụng đất (QSDĐ) mà người sử
dụng đất (SDĐ) không có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (GCNQSDĐ)
hoặc không có một trong các loại giấy tờ về QSDĐ quy định tại theo quy định
của pháp luật về đất đai thẩm quyền giải quyết của UBND cấp huyện và
UBND cấp tỉnh. Xét về bản chất, các tranh chấp này là tranh chấp về việc xác
định ai là người SDĐ hợp pháp để trả lời câu hỏi này thì chỉ cơ quan hành
hành chính nhà nước mới có thẩm khả năng và thẩm quyền đưa ra đáp án
chính xác nhất. Bởi lẽ, cơ quan hành chính nhà nước thực hiện nhiệm vụ quản

9


lý nhà nước về đất đai có trong tay đầy đủ thông tin, số liệu, hồ sơ địa chính

về từng thửa đất cũng như nắm rõ nguồn gốc, hiện trạng SDĐ nên hiểu hơn ai
hết biết rõ người nào có quyền SDĐ hợp pháp [22].
Thứ hai, giải quyết tranh chấp đất đai của các cơ quan hành chính là
hoạt động của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Để giải quyết một tranh
chấp, các chủ thể có thể sử dụng nhiều biện pháp như tự thương lượng, thỏa
thuận với nhau. Pháp luật đất đai không quan tâm cách thức họ thỏa thuận thế
nào, thương lượng ra sao mà chỉ đưa ra các quy định điều chỉnh hoạt động
giải quyết tranh chấp khi có sự tham gia của cơ quan nhà nước vào việc giải
quyết đó mà thôi. Điều này nhằm thể hiện sự tôn trọng của Nhà nước với tự
do ý chí, tự do định đoạt của các chủ thể và Nhà nước sẽ cung cấp một công
cụ giải quyết tranh chấp cho họ nếu như họ không có được sự thống nhất. Một
khi đã có sự tham gia của cơ quan nhà nước thì các quy phạm pháp luật về
giải quyết tranh chấp là cần thiết, bởi lẽ có những quy phạm pháp luật này thì
người dân cũng như chính cơ quan nhà nước mới biết chủ thể nào có thẩm
quyền giải quyết tranh chấp và giải quyết theo trình tự, thủ tục gì [22].
Thứ ba, tranh chấp đất đai thuộc thẩm quyền giải quyết của cơ quan
hành chính nhà nước sẽ do đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước làm nhiệm vụ
quản lý đất đai thực hiện. Việc thực hiện hoạt động giải quyết tranh chấp đất
đai sẽ được các công chức được cơ quan có thẩm quyền, người có thẩm quyền
ban hành quyết định về việc giải quyết các tranh chấp đất đai trên thực tế.
Thứ tư, tranh chấp đất đai do cơ quan hành chính nhà nước giải quyết
được thực hiện theo trình tự giải quyết vụ việc hành chính; theo đó, phần trình
bày của các bên đương sự không có sự tham gia của luật sư, bào chữa viên,
hội thẩm nhân dân hoặc đại diện Viện kiểm sát nhân dân như trình tự tố tụng
giải quyết tranh chấp đất đai thuộc thẩm quyền của TAND [22].
Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai của cơ quan hành chính nhà

10

nước được quy định dựa trên những cơ sở lý luận chủ yếu sau đây:
Thứ nhất, nước ta là một nước nông nghiệp khoảng 70% dân số là nông
dân, tỷ lệ phát triển dân số vẫn ở mức cao; diện tích đất canh tác bình quân một
đầu người vào loại thấp trên thế giới. Để quản lý và bảo vệ chặt chẽ vốn đất
nông nghiệp vì lợi ích của các thế hệ người Việt Nam hiện tại và tương lai cần
phải xác định đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước thống nhất quản lý.
Nội dung quản lý nhà nước về đất đai được giao cho các cơ quan hành chính nhà
nước thực hiện. Hoạt động giải quyết tranh chấp đất đai là một trong những nội
dung của quản lý nhà nước về đất đai. Đây là một cơ sở để xác định thẩm quyền
giải quyết tranh chấp đất đai của cơ quan hành chính nhà nước;
Thứ hai, quản lý nhà nước về đất đai do các cơ quan hành chính nhà
nước thực hiện. Các cơ quan này được tổ chức theo một hệ thống thống nhất,
chặt chẽ từ trung ương xuống địa phương theo địa giới hành chính. Hoạt động
quản lý nhà nước về đất đai được thực hiện bởi đội ngũ cán bộ, công chức nhà
nước được đào tạo có đủ kinh nghiệm, năng lực và trình độ chuyên môn. Do
đó khi tranh chấp đất đai phát sinh, đội ngũ này có điều kiện thuận lợi hơn
những người khác trong việc tìm hiểu nguồn gốc quá trình SDĐ, chủ thể
SDĐ… để từ đó nhanh chóng tìm ra các nguyên nhân và đề xuất phương thức
giải quyết phù hợp [22].
Thứ ba, tranh chấp đất đai trước hết là những bất đồng, mâu thuẫn về
quyền và nghĩa vụ của người SDĐ phát sinh trong quản lý và SDĐ mà đây lại
là lĩnh vực quản lý của cơ quan hành chính nhà nước. Nên các cơ quan này
hiểu hơn ai hết nguồn gốc của mảnh đất tranh chấp. Họ có thể đưa ra được
câu trả lời lý giải nguyên nhân phát sinh tranh chấp;
Trước những năm 1980, Nhà nước ta thừa nhận nhiều hình thức sở hữu
đối với đất đai: Sở hữu nhà nước, sở hữu tập thể và sở hữu tư nhân... Do đó ở
thời kỳ này tranh chấp đất đai bao gồm: Tranh chấp về quyền sở hữu đất đai,

11

quyền quản lý và sử dụng đối với đất đai. Sau Hiến pháp 1980 ra đời, Nhà
nước trở thành đại diện chủ sở hữu duy nhất đối với toàn bộ toàn bộ vốn đất
đai trong cả nước, do đó các tranh chấp đất đai hiện nay chỉ bao gồm tranh
chấp về quyền quản lý và sử dụng đất đai. Theo quy định của pháp luật hiện
hành có ba loại hình tranh chấp đất đai:
+ Tranh chấp về quyền sử dụng đất đai;
+ Tranh chấp về tài sản có liên quan đến quyền sử dụng đất;
+ Tranh chấp về quyền sử dụng đất có liên quan đến địa giới đơn vị
hành chính (xã, huyện, tỉnh).
Tuy nhiên, trên thực tế thường xuất hiện dạng tranh chấp đất đai phổ
biến sau đây:
- Tranh chấp hợp đồng chuyển đổi quyền sử dụng đất:
Dạng tranh chấp này thường xảy ra ở vùng nông thôn, việc phát sinh
thường là do lúc chuyển đổi đất đai hai bên không làm hợp đồng hoặc hợp
đồng có được soạn thảo nhưng nội dung rất sơ sài, đơn giản. Vì thế, sau một
thời gian một bên cảm thấy quyền lợi bị thiệt thòi nên phát sinh tranh chấp,
mặc dù vào thời điểm chuyển đổi hai bên đều đã nhất trí về các điều kiện để
chuyển đổi quyền sử dụng đất.
- Tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất:
Dạng tranh chấp này xảy ra khá phổ biến, việc phát sinh thường là do
một bên hoặc cả hai bên thực hiện không đúng giao kết như không trả tiền
hoặc không giao đất, cũng có trường hợp do bị lừa dối hoặc sau khi ký kết
hợp đồng thấy bị hớ trong điều khoản thỏa thuận về giá cả nên rút lại không
thực hiện hợp đồng. Nhiều trường hợp nội dung hợp đồng không đề cập rõ
ràng về mục đích của hợp đồng, không xác định cụ thể bên bán hay bên mua
có nghĩa đóng thuế chuyển quyền sử dụng đất, làm thủ tục... đây cũng là
nguyên nhân dẫn đến tranh chấp.

12

- Tranh chấp hợp đồng cho thuê quyền sử dụng đất:
Việc phát sinh dạng tranh chấp này là do một bên hoặc cả hai bên vi
phạm các điều khoản của hợp đồng như:
+ Hết thời hạn thuê đất nhưng không chịu trả lại đất cho bên cho thuê;
+ Không trả tiền thuê đất;
+ Sử dụng đất không đúng mục đích khi thuê;
+ Đòi lại đất trước thời hạn hợp đồng.
- Tranh chấp hợp đồng thế chấp quyền sử dụng đất:
Dạng tranh chấp này thường phát sinh sau khi thời hạn thực hiện nghĩa
vụ đã hết, nhưng bên vay đã không thực hiện nghĩa vụ trả nợ đã cam kết.
- Tranh chấp thừa kế quyền sử dụng đất:
Dạng tranh chấp này thường xảy ra do các nguyên nhân chủ yếu sau:
+ Người có quyền sử dụng đất chết không để lại di chúc và những
người thừa kế theo pháp luật không thỏa thuận được với nhau về việc phân
chia di sản thừa kế hoặc không hiểu biết về các quy định của pháp luật thừa
kế, nên dẫn đến việc phát sinh tranh chấp.
+ Người sử dụng đất trước khi chết có lập di chúc để lại thừa kế quyền
sử dụng đất nhưng di chúc đó trái pháp luật.
- Tranh chấp do lấn, chiếm đất:
Loại tranh chấp này xảy ra do một hoặc cả hai bên đã chiếm dụng đất
của nhau. Có trường hợp trước đây khi thi hành chính sách cải tạo nông
nghiệp, Nhà nước đã giao đất cho người khác sử dụng, nay chủ cũ tự động
chiếm lại đất canh tác và dẫn đến tranh chấp.
- Tranh chấp về cản trở việc thực hiện quyền sử dụng đất:
Loại tranh chấp này tuy số lượng tranh chấp phát sinh ít nhưng tính
chất lại rất phức tạp. Thông thường, do mâu thuẫn phát sinh, bên sử dụng đất
ở gần lối đi công cộng có vị trí đất ở sâu hoặc xa mặt tiền và một bên do có

13