Liên minh Nhật Bản - Anh và tác động tới quan hệ Mỹ - Nhật Bản trong những năm 1902-1923

LI€N MINH NHnr DRN - RNH Vn TflC DONG Tdl QURN H€
AAV - NHAT SnN TRONG NHITNG NRM 1902-1923

TRAN THIEN THANH"

1. Stf hinh thanh lidn minh Nhat Ban - Anh
Tfl thap nien 70 cua thd' ky XIX, chu
nghia ttf ban chuydn ttf giai dogn tfl do
canh tranh sang giai dogn de quo'c. Nhu
ciu phat trien kinh te', day manh xua't
khau tfl ban va tang ctfdng vi the', kha nang
canh tranh tren pham vi the gidi khien nhu
ciu md rgng thi trfldng va tbuge dia ciia cac
nUdc de' qud'c dat ra ngay cang btfc thie't.
Trong bdi canh cac ntfdc de qud'c deu nd life
duy tri va/hoae md rgng thuge dia thi vide
tim kie'm eac giai phap de' thtfc hien muc
tieu ddi ngoai trd thanh mgt van de can
giai quye't, trong sd dd ed Anh - mgt de qudc
"gia" va Nhat - mgt de' qud'c "tre".
Dd'n cud'i the' ky XIX, dau thd' ky XX, ne'u
so sanh vdi cac ntfdc khae, nhat la so vdi
My va Dflc, td'c do tang trfldng cua Anh tie'p
tuc lac hdu hdn. Mac du van cd anh htfdng
trdn toan the' gidi nhtfng Anh khdng cdn
nhflng sflc bat da ttfng cho phep nfldc nay
dtfng d vi tri hang d i u nfla. N h i m bu dap
sfl suy giam ldi nhuan cila giai cap ttf san
va thong qua sieu lgi nhuan thu dtfdc ttf
thugc dia de hoa hoan mau thuan, mua
chudc gidi cdng nhan d trong ntfdc, ddng

thdi doi pho vdi stf canh tranh quye't liet
eiia cac de' qud'c khae. chinh sach dd'i ngoai
ciia chinh phu Anh tap trung vao vide md

mang va bao ve thudc dia. Nhflng nhdn vSt
chinh tri noi tie'ng cud'i the' ky XIX, diu the
ky XX la Cecil Rhodes (1853-1902) va
Joseph Chamberlain (1836-1914) deu
truyin ba cdng khai chu nghia de quoc va
rao riet thUc hien chinh sach de' qud'c.
Tai chau A, cung vdi viec tang ctfdng
chinh sach khai thae, bdc lot An Do va tran
dp phong trao d i u tranh chd'ng xam lUdC
cua nhan dan An Do, dp dung nhflng che do
cai trj khae nhau dd'i vdi Mien Didn (dtfdc
coi la mdt tinh cua An Do ttf cud'i thap nidn
80 cila the ki XIX) va Ma Lai thugc Anh,
thflc dan Anh cdn quye't tam md rgng
quye'n ldi ci Trung Quo'c va Trieu Tien - nOi
tap trung stf canh tranh quyd't liet gifla cac
de qud'c. O Trung Qud'c, sau khi budc trieu
dinh Man Thanh phai ky Hiep tfdc Nam
Kinh nam 1842, cung vdi Phap bude nha
Thanh ky Hiep tfdc Thien Tan nam 1858 va
Hiep tfdc Bic Kinh nam 1860, huge trieu
Thanh ky Die'u fldc Yen Dai nam 1875, Anh
da gianh dtfdc nhilu quyin ldi b "chiec
banh khd'ng Id" Trung Qud'c. Dd la nhflng
khoan bdi thfldng chie'n phi Idn, dfldc tfl do
di lai va thdng thfldng b cac ciia khdu

Quang Chau, Phuc Chau, Ha Mdn, Ninh
Ba, Thfldng Hai, Thien Tan, dtfdc thoa
thuan thue' xuat nhap khau dd'i vdi hang

•TS, Khoa Lich sfl - TrUdng DHKHXH&NV - DHQGHN


Lien minh Rhat B ^ - Hnh..
hoa Anh, dtfdc htfdng quyen lanh sfl tai
phan, quyin toi hue quoc (mdt cbilu), dfldc
hogt dgng cl cac tinh Van Nam, Tfl Xuyen,
Tay Tang, Cam Tiic, Thanh Hai. Dd'n cudi
the ky XIX, Anh da t h i l t Idp dtfdc "khu vtfc
anh hfldng" b mdt bd phdn nui Da Nhan
(Vdn Nam), Uy Hai Vd, ban dao Ci(u Long,
cac dao g i n Hfldng Cang va b hai vinh Dai
Bdng va Tham Quyd'n, ha Iflu Trtfdng
Giang... 0 Triiu Tien, sau lan phai tau dd'n
tham do vide budn ban nhtfng bi cfl tuyet
vdo nam 1832, til^p sau sfl kien Nhat md
ci(a dfldc Triiu Tien va huge ntfdc nay ky
Hiep fldc Giang Hoa ndm 1875, My huge
Trieu Tien ky Hiep fldc Trieu - My nam
1882, thang 6-1882, Anh huge Trid'u Tien
k^ hiep tfdc Anh-Trieu danh cho Anh quyen
td'i hue qud'c ttfdng ttf nhtf My va cac dilu
khoan bd sung, theo dd Anh dtfdc vao cac
cang khau ma Trie'u Tien da gianh quyen
cho Nhat Ban gdm Pusan, Wonsan va
Inchon, tau chiin Anh dfldc cap cang Trie'u

Tien dd mua dd dfl phdng, lay ntfdc nggt va
bao dtfdng tau, hai quan Anh dtfdc tie'n
hanh cac chuye'n khao sat hang hai dgc bd
bien Triiu Tien. Khdng dtfng tai dd, thang
4-1885, hai qudn hoang gia Anh chie'm cang
Hamilton, cang dUdc tao bdi cac hdn dao
nhd cl Eo Jeju ngoai khdi phia Nam ban dao
Trieu Tien va xay dUng tai day mgt can etf
bai quan ttf ndm 1885 de'n 1887. Vdi viec
chiem va xay quan cang tai day, Anh khdng
nhflng tgo ra thd' can bing dd'i trgng vdi can
ctf hai quan cila Nga b Vladivostok ma cdn
tao dieu kien thudn ldi eho viec ngan chan
cdc budc tid'n cua Nga d Ddng A va hoat
dgng hai quan cua Nga d eo bien Trie'u
Tien. Ngoai ra, dugc sU ddng y cua Trung
Quo'c, Anh cdn ha dfldng cap d dao Saddle
ngay ciia sdng Ap Lyc. Dfldng cap nay co
the ndi vdi be tho'ng didn tin chinh d
Thugng Hai, tfl dd tgo ra mdi lien thdng
di§n tin vdi cang Hamilton.

Ve phia Nhat Ban, vao cudi the' ky XIX,
diu the ky XX, nhtfng thanh tUu cua cong
cugc cai each Minh Tri (1868-1912), nhu
cau bflc thie't phai md rgng ngudn cung cap
nguyen nhien lieu phuc vu cho sfl phat
tridn kinh te' Nhat Ban, tham vgng xac lap
va nang cao vj thd' gifla cac cudng qud'c - vi
tri cd the cho phep Nhat Ban canh tranh va

nd'u cin thie't cd the chd'ng lai cac hanh
dgng xam pham lgi ich ciia Nhat Ban cua
cac ctfdng qud'e da dtfa Nhat Ban ttf cho la
mgt ntfdc 'hi de dga" thanh mgt "md'i de
dga" ddi vdi ntfdc khae ma trtfdc he't la mgt
so' ntfdc chau A, trong do cd thi trUdng rgng
Idn Trung Qud'c va Trieu Tien. Nam 1874,
Nhat Ban xam chie'm Dai Loan nhtfng t h i t
bgi. Trong khoang nhflng nam 1872-1879,
Nhat Ban sap nhap quan dao Ryukyu bat
chap stf phan do'i cila nha Thanh. Nam
1894-1895. Nhat tid'n hanh cugc chien
tranh vdi Trung Quo'c. Ke't qua, nam 1895,
Nhat huge trie'u dinh Man Thanh ky Hidp
Udc Shimonoseki (Hiep Udc Ma Quan), theo
do Nhat chie'm Dai Loan, Banh Hd, Lieu
Dong ciia Trung Qud'c, dat Trieu Tien (vo'n
trtfdc dd nim dtfdi stf bao hg ciia trie'u
Thanh) dudi vong kiem soat ciia Nhat Ban.
Vdi Trieu Tien, ngoai ly do vl vj tri chien
Itfdc, ldi ieh kinh te, quyet tam chinh phue
qud'c gia ban dao nay cdn nham hda hoan
mau thuan gifla quy tgc vo si vdi chinh
quyin, tao ra cdng viec tam tbdi cho mgt bg
pban vd sl nhan roi diy nguy hiem khi do.
Sau cugc ta'n cong vao Trieu Tien nam
1875, huge Trieu Tien ky Hidp tfdc Giang
Hoa (thang 2-1876) vdi nhie'u dilu khoan
xam pham chu quyen lanh thd cua Triiu
Tien, Nhat Ban ngay cang mud'n kho'ng che'

Trieu Tien mgt each toan dien, de dga
Triiu Tien bang vu Iflc dong thdi dung kinh
te nd dich T n l u Tien.
Trong qua trinh tim kiem nhflng Idi ich
Idu dai 6 Trung Qud'c va Trie'u Tien, boat


Rghien euu Ljch s^. so 6.2014
ddng cua ca Anh va Nhat, le di nhien, dd'u
gay ra nbflng tdn hai nha't dinh cho Idi ich
va sfl ttf do hanh ddng cua mdi ben, cho dfl
phan Idn la khdng tnle tie'p. Tuy nhien,
Nhdt Ban va Anh diu cd chung mdi ban
tam ngay cang Idn tdi tham vgng qua Nga ci
Viln Ddng, ntfdc cd vi tri dja ly thuan lgi
hdn nhilu trong viec banh trtfdng vao luc
dja chau A so vdi ca hai qud'c dao nay.

chd'p thuan cac gidi han ve vide cung cdp
cho cac tuye'n dfldng s i t va eac dfl an phm
hdp phia Bic Trtfdng thanh. Tuy nhidn, vao
gitfa nam 1900, khi phong trao Nghia Hoa
Doan phat trien tdi mflc nguy hie'm, Anh da
nhanh chan chie'm trtfdc Nam Phi. Did'u do
cho phep Anh cdng khai ung hg Nhdt tham
gia td'i da nhflng hoat dgng giai ctfu cdc
phai doan tai Bac Kinh.

Ve phia Anh, mgt trong nhtfng mo'i quan
tdm hang dau ciia nfldc nay trong qua trinh

md rdng anh hfldng sang vung Viln Ddng
la mdi de dga de'n tfl sflc manh hai quan
cua Nga va Phap. Stf banh trtfdng cua Nga
cl chau A, dac bidt la Afganistan, tao ra mo'i
de doa Idn vdi Anh trong vide bao ve thudc
dia quan trgng nha't ciia Anh cl chau luc
nay la An Dd. Nhflng hoat dgng quan sif
ciia Nga, cung nhtf stf gia tang Igi ich ma
Nga huge triiu dinh Man Thanh phai cong
nhan dat Nga vao vi tri thach thflc tfu the'
ma Anh - vdi ttf each ctfdng qud'c chau Au
dau tidn budc Trung Qud'e phai ky hiep tfdc
bat binh dang va md efla cho stf xam nhap
ciia ngfldi nfldc ngoai - da xac ldp dUdc b
Trung Qud'c. Viec Nga ky hiep fldc ddng
minh nam 1892 vdi mgt do'i thu canh tranh
khae eua Anh la Phap, ntfdc da gianh dtfdc
quye'n khai thdc cl Quang Ddng, Quang
Tay, Van Nam, thue Quang Chau Loan,
bugc nha Thanh khdng dfldc nhudng dao
Hai Nam cho nUdc khae khien muc tieu
ngan chan stf banh trtfdng cua Nga trd
thanh md'i quan tam chung cila Anh trong
quan he vdi Nhat. Viec thanh ldp tam thdi
can cfl, cac thie't bi cua hai quan hoang gia
tai cang Hamilton la bang chflng cua stf
cdng nhan tam quan trgng chie'n Itfdc cua
ban dao Trie'u Tien. Mac du nam 1899 Anh
da ky vdi Nga hiep tfdc, theo dd Nga se
khdng cd' gang xac lap to gidi dtfdng sat b

Idng chao sdng Dtfdng Tif va khong ngan
can boat dong cua Anh tai day, ddi lai Anh

Vdi Nhat Ban, viec dd' qud'c Nga, ntfdc
lang gilng manh nhat cua Trung Qudc, c6
can cfl quan stf b cang Vladivostok, cdng bd
va b i t tay vao viec xay difng tuyd'n dtfdng
s i t xuyen Siberia ttf nam 1891 dtfgc xem la
mo'i de dga trtfc tid'p tdi ldi Ich cua Nhat
Ban (1). Tuye'n dtfdng sat dfldc Nga xay
dflng cl "khu vflc anh htfdng" cua Nga b
phia Ddng Trung Qud'c la mdt phin cua
Dtfdng s i t xuyen Siberia, noi Nga vdi
Trung Qud'e va rut ngdn hanh trinh t6i
Vladivostok. Them vao do, viec Nga ky ke't
hiep tfdc ddng minh vdi Phap nam 1892
cang nhan len nghi ngd ciia Nhat Ban.
Dgng thai tie'p theo cua Nga khi cflng Phap
va Dflc tao stf can thiep tay ba huge chinh
phii Nhat phai chip nhan ldi khuyen cong
khai mang tinh hflu hao nhflng diy de dga
r i n g Nhat phai trao tra Lieu Ddng (theo
die'u khoan Hiep tfdc Shimonoseki) lai cho
Trung Qud'c, ddi lai Trung Qud'c tang mflc
bdi thtfdng chidn phi tuy lam cho Nhdt
tranh dtfdc tinh trang be mat hoan toan
nhflng da gay mgt ve't thtfdng dd'i vdi danh
dtf qud'c gia Nhat thdi Minh Tri. Nhflng
btfdc tien trong vide md rgng anh htfdng vd
quye'n ldi ciia Nga ve phia Dong Id tac nhdn

tie'p theo khie'n cugc canh tranh Nhgt - Nga
trd nen manh liet mdt each dot bien. Dd Id
vide nam 1898, Nga chinh thtfc gay ap Idc
budc Trung Qud'c nhtfdng ban dao Lieu
Ddng cho Nga trong thdi ban 25 ndm,
gianh quye'n thue cang Lfl Thuan, bugc
Trung Qudc cdng nhan vi tri dac bidt tai


Lien minh flhat 'Qim - Hnh..
Man Chau - muc tidu ma Nhdt htfdng tdi de
giai quyd't vd'n de thieii hut nguydn lieu cho
nin san x u i t trong ntfdc, xay dtfng tuyeii
dtfdng s i t ttf Cap Nbl Tan (ndi dat tru sb cd
quan quan 1^ tuylii dtfdng sat xuyen
Siberia) qua Tham Dtfdng tdi cang Lfl
Thudn. Nhflng cdng t h i n g kdo dai, stf nghi
ngd l i n nhau v i n tid'p tuc phat trien trong
quan he Nga-Nhat xung quanh van de
Trieu Tidn du hai ben da ky ke't Hiep tfdc
Yamagata-Lobanov nam 1896, Hidp tfdc
Nishi-Rosen nam 1898 hay hiep tfdc hi mat
vl dao Koje (phia Tay Nam Pusan) sau stf
kien Masampo nam 1900. Vide Nga lang
tranh thtfc hien rut quan khdi Man Chau
cgng vdi nhtfng tie'n trien ciia viec xay dflng
tuyen dudng s i t xuyen Siberia va ham y
ciia nhflng stf kien do ddi vdi sfl kinh dich
va canh tranh van dang tie'p dien trong va
xung quanh Triiu Tien dtfgc xem nhtf md'i

de dog Idn ve mat chie'n Itfdc doi vdi Nhat
Ban. Trong boi canh de xua't ky hiep fldc
lidn minh vdi My chd'ng Nga cua Nhat Ban
vdo nam 1901 da bi that bai, stf phat trien
cua md'i de dga nay thuc day eac nghien
cflu nghiem tuc ve kha nang ky k i t hiep
Udc vdi Anh - ntfdc cung chia se vdi Nhat
muc tieu ngan chan sU banh trtfdng cua
Nga va cung la ntfdc ma Nhat da ky Hidp
tfdc Thtfdng mai va Hang hai siia ddi thang
7-1894, ntfdc chap nhan cac die'u khoan
thtfdng mai trong Hiep fldc Shimonoseki
nam 1895, ddng thdi la cfldng qude hai
quan manh nhd't the gidi trong khi Nhat
Ban, dfl da ha thiiy chiec tau chie'n cudi
cing trong hgm ddi 6 tau chie'n, da phai
ngflng thtfc hien ke' hoacb ddng mdi tid'p
theo do thidu ngudn tai chinh. Ben canh do,
Nhdt c6 thd gianh dfldc sfl cdng nhan chinh
thflc cua Anh vl ldi Ich thfldng mai va cdng
nghi§p cila Nh^t Ban d Triiu Tien.
•4" ttfdng ky kd't hiep tfdc ddng minh Anh
-Nhat dugc bdn l i n d i u tien tai Nhat vao

65
gifla thap nien 1890 va dfldc Joseph
Chamberlain, Bg trtfdng Bg thugc dia Anh,
neu .n vdi ttf each ca nhan vao nam 1897.
Tuy ii.'ien, xung quanh vin de nay tdn tgi
hai ludng quan diem - iing hd va chd'ng ddi ci ca hai nudc Anh, Nhat Ban.

0 Nhat Ban, mgt trong nhflng dai dien
tieu bieu cho quan die'm nghi ngd ve tinh
dflng d i n cua Itfa chgn ky hiep tfdc ddng
minh vdi mgt ctfdng qud'c dang co chieu
htfdng sa sut la Yamaza Enjio, ngUdi da di
theo Komura trong phai doan ngoai giao
Nhat tai Bic Kinh cho tdi khi Die'u Ude At
Silu gitfa 11 ntfdc ddng minh va Trung
Qud'c dUdc ky kd't. Su phan doi manh me
nha't d Nhat doi vdi viec ky ke't hiep tfdc
ddng minh vdi Anh de'n tfl Inoue Kaoru va
Ito Hirobumi (2). Inoue mud'n tim kiem giai
phap vdi Nga cho cac van dl cua Nhat Ban
va da thuye't phue Ito vl sU ein thiet phai
tie'p can vdi ntfdc Nga, De de phdng kha
nang Ito cdn Itfdng lU, Inoue cdn de cap van
de nay vdi Suzuki Keiroku, Thtf trtfcing
Ngoai giao ddng thdi cung la con re cila
Inoue, ngtfdi ttfng hai Ian tdi Nga vao cac
nam 1888 va 1896 khi Yamagata dai dien
cho phai doan Nhat dtf II daiig quang cua
Sa hoang, Tren thtfc te', khi Ito, ngUdi kien
djnh quan diem cho r i n g nen dat thda
thuan vdi Nga trtfdc kbi trong cay stf giup
dd tfl London, dang tren dfldng de'n Nga thi
Komura Jutaro, Bg trtfdng Ngoai giao mdi
nham chflc tfl ngay 21-9-1901, chi thi cho
dai sfl Nhat tai London Hayashi neu trUc
tid'p van de ky ke't hiep tfdc vdi Anh.
Stf khong thdng nha't ttfdng tU vl mat

quan didm cung diin ra tai Anh. Khi de
xua't tfl phia Nhat dfldc dtfa ra vao ngay 1610, Ngoai trtfcing Anh Lansdowne cung da
tinb den kha nang dl phdng bing vide tim
kie'm thda hiep vdi Nga vl mot loat van dl
quan trgng la khoan cho vay vdi Ba Ttf vd


Rghien ciru Ljch si>. so 6.2014
va'n de cac tinh Ddng Bic Trung Qud'e. Tuy
nhidn, tai cudc hgp ngay 28-10, Lansdowne
da khdng thuyet phuc dtfdc cac thanh vidn
ngi cac v l nhflng ngi dung dfldc bdn de'n
trong cugc thao luan vdi Ngoai trtfdng Nga
Lamsdorf. Trich doan trao dd'i gifla Balfour
(3), Chu tich Ha vien, ddng thdi la ngfldi
dflng dau Uy ban tai ehinh ciia ehinh phii
Anh - vi tri cudi cflng trong lich sii ntfdc
Anh khong ddng thdi do Thu ttfdng Anh
kiem nhiem - vdi Lansdowne vao ngay 1212-1901 cho chung ta t h i y cudc thao ludn
vl viec ky hiep tfdc ddng minh vdi Nhat
Ban da dien ra mdt each vol vang: "dtfdng
nhfl Ngi cac nhdm hgp vao mua thu ciia
chflng ta da di de'n mgt quye't dinh vgi vang
ve van de Nhat Ban. Tdi khdng nghi r i n g
chung ta b i t huge phai tham gia vao lien
minh phdng ve va ta'n edng vdi Nhat Ban
[ma khong tinh de'n thai do cila Dtfc] (4).
Trong khi do, mot trong nhflng ngtfdi tich
ctfc iing hg viec thie't lap quan he ddng minh
vdi Nhat Ban la Selborne, Td'ng ttf lenh Hai

quan Hoang gia Anh tfl 12-11-1900 de'n 273-1905. Mgt trong nhflng ly do ly giai dieu
nay la viec Selborne bi Bd trtfdng Tai chinh
-Anh Michael Hicks Beach khudc ttf de nghi
cung cap tai chinh de tang cUdng sflc manh
cho Hai quan Hoang gia va thuc giue vi tdng
ttf lenh nay tim kie'm ddng minh vdi cac
ctfdng qud'c hai quan khae. Nhflng ctfdng
quo'c dd, xe'p theo td'ng trgng tai tau chie'n, la
Phap - 246.096 tan, Nga - 193.311 tan, Nhat
- 129.715, Italia - 124.153 tan. My - 119.120
tan va Dflc
115.968 tan so vdi Anh la
561.900 tan (5). Tuy nhien, trong boi canh
Phdp vd Nga da ky ket hiep udc ddng minh
nam 1892, Nga dang phai phin Idn ham dgi
tdi Ddng A de dga nghiem trgng Igi ieh cua
Anh va boat dgng cua ham dgi Anh tai
Trung Qud'c, quan he Anh - Dtfc cl the kinh
dich do nhflng xung dot ldi ich trudc nhtfng
hanh dong tang ctfdng sflc manh quan stf va

banh trtfdng sang khu vtfc Tieu A, cdn trong
quan he vdi My thi do stf chi phdi ttf can
nguyen lich sii, khdng it ngtfdi My vin dm
khang vdi de qud'c Anh, Selborne nhan
manh ldi ich cua Anh trong vide thiet lap
quan he ddng minh v l hai quan vdi Nhat vd
cho rang Anh khong the tid'p tuc thtfc hien
ehinh sach "cd ldp huy hoang" nhtf trtfdc day
(6). Tinh toan ldi ich ttfdng tfl ve phia Nhat

Ban la quan dem cua ngtfdi ddng cd'p vdi
Selborne, Bo trtfdng Hai quan Nhat - Do ddc
Yamamoto Gonnohyoei. Vdi stf iing hg cua
da so' thanh vien ngi eac trong cudc hgp bat
diu ttf ngay 5-11-1901, ngay 6-11, ban sd
thao hiep tfdc Anh-Nhat dtfdc chuyen tdi
Hayashi.
Mae dfl ci Nhat van cd y kie'n khong tan
ddng viec ky hiep fldc ddng minh vdi Anh,
nhtfng vdi tinh toan lgi Ieh dd'i ngoai cua
nhflng nhan vdt trgng ye'u gdm Thu ttfdng
Katsura, Ngoai trtfdng Komura, quyet djnh
ciia noi cac va ke't qua cugc hgp bi mat giiia
nhdm chinh khach ky ctfu Genro v6i
Katsura va Komura, ngdy 12-12-1901, ban
thao hiep fldc s^a doi dtfdc Dgi stf Hayashi
trao lai cho Lansdowne.
Sau gan mdt thang tie'n hanh dam phdn
d ca London va Tokyo, ngay 30-1-1902,
Hiep tfdc ddng minh Nhat - Anh dtfdc k^
ket tai London. Hiep tfdc gdm 6 die'u khoan,
vdi cac ngi dung cd ban:
1. Hai ben cdng nhan n i n dgc lap cua
Trung Qud'e va Trieu Tien. Nhat Ban
khdng xam pham lgi ich dac bidt cua -Anh 3
Trung Qud'e, ddi lai Anh cdng nhan ldi Ich
ciia Nhat b Trung Quo'c va cac ldi ich dac
biet ve chinh tri, thudng mai va cdng
nghiep cua Nhat d Triiu Tien. Hai ben cam
k i t se tie'n hanh cac bien phap cin thilt d^

bao ve ldi ich qud'c gia, sinh mang vd tai
san eua eac t h i n dan ciia hg trtfdc hanh
dgng hieu chie'n cua cac cfldng qud'c khae


Uto minh Rhfit B&n - nnh...
hay stf nhidu loan nay sinh b Trung Quoc
va Trieu Tien (Dieu 1).
2. Cam ket gifl thai dd trung I^p doi vdi
cudc chien tranh song phtfdng gifla ntfdc
kia vdi mgt ctfdng qud'c khae nham bao vd
c a c Idi ieh dtfdc d l cap b Dieu 1 va tid'n
hanh mgi nd ltfc c i n thiet d l ngan chan cac.
ctfdng quoc khae tham gia nhflng hoat ddng
thu dich chdiig lgi lien minh Anh-Nhat
(Dilu 2).
3'. Cam ket ung hg lan nhau trong cac
cudc chien tranh giiSa mdt trong hai ntfdc
vdi hdn 1 ctfdng qud'c (Did'u 3).
4. Cam ket khdng ky ke't cac hiep udc
rieng re vdi nhflng cfldng quo'c khdc gay tdn
hai cho lien minh Anh-Nhat (Dilu 4).
5. Cam k i t do'i thoai diy du va t h i n g
thin nd'u cac Idi ich cua mdi bdn dugc quy
dinh trong hiep tfdc nay bj de doa (Did'u 5).
6. Hiep tfdc cd hidu ltfc trong 5 nam
(Dilu 6) (7).
Ddi vdi Nhat, viec ky hiep tfdc lien minh
vdi Anh dtfdc xem nhtf mdt sU khang dinh
dia vj ciia Nhdt trong hang ngu cac cUdng

qudc, tdng ctfdng uy tin qud'c gia va tao did'u
kiln cho Nhat md rgng anh htfdng va quyen
ldi d phin lyc dia Ddng Bic A va Bic Thai
Binh Dtfdng. Hidp tfdc do dfldc ky ke't vao
thdi diem quan he Nhat-My da chuyen tfl
giai dogn hdp tac va ldi dung l i n nhau sang
giai dogn ngay cang canh tranh vdi nhau.
Yeii td' quyd't dinh sfl thay ddi nay la nhflng
xung dot ldi ich trong viec md rdng quyin
Igi qud'c gia cl Viln Ddng.
2. Tac dpng cua lien m i n h N h a t - Anh td'i
quan he My - N h a t giai d o a n 1902-1923
Tfl nhtfng nam cud! the' ky XIX, tren cd sd
nhflng dgng ltfc manh me ca trong va ngoai
nudc, chu nghia bdnh trudng din trd thanh
ngi dung thtfdng trtfc trong chinh sach ddi
ngogi ciia My vdi nd Iflc loai trtf anh htfdng

cua chdu Au ra khdi Tay ban ciu, ddng thdi
md rdng anh htfdng ra phia Thai Binh
Dtfdng- coi do la "stf menh hien nhidn" ciia
My. Tgi My Latinh, My tie'p tuc co' gdng lam
cho khau hieu Iy thuye't "chau My la cua
chau My" ma thtfc cha't la "chau My la cua
ngtfdi My" trd thanh hien thtfc. Nhflng din
chflng tieu bieu b day la thai do cufng r i n de
huge Anh phai xet ly vu tranh chap gifla
Guyana thugc Anh va Venezuela nam 1895,
cugc chie'n tranh vdi Tay Ban Nha nam
1898, vy kenh dao Panama nam 1903, sfl ra

ddi he luan Theodore Roosevelt va chie'n lUdc
ngoai giao "chiec gay Idn". Tgi chdu A - Thdi
Binh Duong, trong nhflng nam cuoi the ky
XIX, My da dflng vu ltfc chid'm dogt mgt so'
dao, quin dao tren Thai Binh DUdng gdm
Samoa (nam 1878), Hawaii (nam 1893) dtfng
nen ciu noi cho tuye'n dtfdng bien de'n Trung
Qud'c, ddng thdi tao cho minh nhflng ban
dap de' trien khai cac boat dgng quan sU vl
sau. Nam 1898, My chia mfli nhgn vao de
quo'c thtfc dan gia cdi Tay Ban Nha lam ddi
tugng cho cudc phan ehia lai the' gidi. Ben
canh vide dat dUdc muc tieu khdng dinh
quye'n ltfc tai My Latinh, My cdn chie'm dUdc
Guam va Philippines. Sau dd, My dan dp
phong trao giai phdng dan tgc cua nhan
dan Philippines va bUdc sang d i u the ky
XX, bid'n Philippines thdnh thugc dia cua
minh. Vdi viec chie'm Philippines, My da
tao ra mgt ban dap chie'n lUdc de' vUdn tdi
thi trtfdng vd tan Trung Quo'c va xay dflng
tai day can cfl hai quan nham bao ve quye'n
ldi eua My b thi trUdng nay, qua dd tao dieu
kidn cho vide md rgng xam lUdc chau A Thai Binh DUdng.
Sau khi chiem Phihppines, My tim cdch
xam nhap manh hdn vao Trung Quo'c.
Nhtfng tai thdi diem do, thj trtfdng rgng Idn
ndy da phan chia xong, cdn My thi chtfa dii
stfc de xac lap vj the ciia minh tgi day. Vi
vay, ngay 6-9-1899, My da dtfa ra chinh

Rghien euru Ljch siSr. stf 6.201*
sach "md cuta" de duy tri "nguydn trang"
lanh thd Trung Qudc ddng thdi dtfa hang
hoa My xam nhap vao thi trtfdng rdng Idn
ndy (8). Vdi vide "hgc thuyd't Hay" dtfdc
Nga, Dtfc, Anh, Phap, Itaha va Nhdt Ban
cdng nhan, Mf tie'p tuc nd ltfc banh trtfdng
vd bao ve vide budn ban dang tang len b
Trung Qud'e, trtfdc hd't la b vflng Ddng Bac.
Cbinh tgi day, My dung dau vdi Nhgt Banmot ntfdc de' qud'c cung mang nhieu tham
vgng ddi vdi chau A - Thai Binh Dtfdng
khong kem My.
Ro rang vdi My, cac dilu khoan trong
hiep tfdc lien minh Anh-Nhdt trai ngtfdc vdi
ddi hoi cua My trong "Chinh sach md cifa" va
cd the de dga tdi ldi ich ciia My b Trung
Quo'c. Tuy vdy, ca Anh va Nhat de'u khong
mud'n quan he vdi My trd nen thid'u than
thien va cd' gdng cam doan vdi My r i n g muc
tieu cua hiep tfdc nay ehu yeu la ngan chan
Nga (9). VI phia My, trong bdi canh chtfa cd
diy dii sflc manh quan stf, do do mud'n tao stf
can bing quyen Iflc ed ldi cho My, eu the la
tao ddi trgng vdi ddng minh Nga-Phap (theo
quy dinh tai hai hiep fldc ky nam 1892 va
nam 1902) va Dflc (mud'n Nga dinh liu sau
vao Viln Ddng qua dd lam yd'u di vai trd cua
lien minh nay d chau Au), My, tuy lo ngai,

nhtfng vin iing hg ddng minh Anh-Nhdt.
Vdi stf ung hd cua Anh, ngudn tien vay
dtfdc tfl thi trtfdng tiin td London va New
York, trdn cd sd dilu kien tien quye't la
nhflng bfldc chuyen minh manh me vl kinh
te', thanh tflu btfdc dau trong eong cugc banh
trfldng lanh thd, stf chuan bi ky cang va
quyd't tam cao dd, Nhat Ban da gianh thing
ldi trong cugc chie'n tranh Nhat-Nga (19041905) va bugc Nga - mdt nfldc dd' qud'e b chau
Au phai thfla nhan that bai. Tuy nhien, can
khing dinh ring, nhflng khoan vay Idn ttf
hai thi trtfdng tien td London va New York
khong phai la nhflng khoan vay vd dilu

kien. Stf phu thugc cua Nhat vao nhflng
khoan vay nay la mdt trong nhiing nguyen
nhan khien Nhat sau dd chd'p nhdn vai trd
"trung gian hoa giai" cua My.
Ngay khi cugc chid'n t r a n h Nga - Nhgt
nd ra, Td'ng thd'ng My T. Roosevelt da muon
ddng vai trd hoa giai cudc chid'n ndy nhUng
con chd thdi diem thich hdp. Trong btfc thtf
thang 3-1904, Roosevelt vie't rd dng hy vgng
rang: "Hai nfldc (Nga va Nhat) se danh
nhau de'n khi ca hai cung kiet que. Dd'n khi
dd hoa binh se dtfgc xac ldp vdi nhflng dieu
khoan dam bao khdng tao ra mdi hilm hga
da vang hay hiem hga Slave" (10). Tuy
nhidn, gitfa Nhat va Nga, Roosevelt coi Nga
la moi de dga Idn hdn Nhat. Dilu dd dfldc

phan anh qua ngi dung bflc thtf Roosevelt
gid con trai T.Roosevelt, Jr: "Cba thtfc sfl
vui .vdi t h i n g lgi cua Nhat, vi vay hay de
Nhat chdi trd chdi cua hg" (11).
Sau khi Nhat chap nhan dam phan ket
thuc chie'n tranh, trong qua trinh dam
nhan vai trd hoa giai hoa binh T.Roosevelt
dflng v l phia Nhat Ban. Ngoai ly do ke
tren, cdn cd mgt nguyen nhan khic giai
thich stf thien vi ciia My. Dd la, thdng 71905, My va Nhat ky thda tfdc bi mat TaftKatsura, theo do Nhat cam ke't tdn trgng
quyen lgi cua My b Phihppines, ddi lai My
cam kd't tdn trgng ldi ieh ciia Nhat d Trid'u
Tien. Tuy nhidn, ddng cd thtfc stf cua My la
chuyen htfdng chu y cua Nhat Ban khoi
nhflng quyin ldi cila My b Trung Qud'c va
phia Tay Thai Binh Dtfdng.
Mgt thang sau thdi diem My va Nhdt ky
thda tfdc bi mat Taft-Katsura, ngay 12-81905, cung tflc la chi 3 ngdy sau khi hgi
nghj ve k i t thuc chie'n tranh Nhdt-Nga
khai mac tai Portsmouth, vdi muc tidu
cung cd' nhflng t h i n g ldi mdi dgt dfldc,
k h i n g dinh toan quyin hanh dgng 5 Trieu
Tien va cd Ie mud'n Idm lung lay y dinh tiin


Lien minh Rhat B ^ - Hnh..
hanh cdc trdn danh phyc thu cua Nga,
Nhdt Ban ky Hidp fldc ddng minh l i n thtf
hai vdi Anh, ntfdc mud'n hien thtfc hda tinh
toan phai md rgng pham vi cam ket bao ve

ldi ich eiia Anh-bao ham ca An Do (12). Ndi
dung hidp tfdc cho tha'y day khdng ehi la sfl
si(a ddi ddn t h u i n hiep tfdc nam 1902 phai
ba nam nfla mdi he't han md edn chtfa dtfng
nhflng dilm hoan toan mdi nhfl sau:
1. Khi xay ra bat cfl cudc td'n cdng nao
vao vung lanh tho hoac pham vi lgi ich dtfdc
quy dinh trong hidp tfdc ma mgt trong hai
ntfdc tham gia ky k i t thi ngay lap ttfc qud'e
gia nay se tham chid'n ben canh quo'c gia kia.
2. Khdng dl cap de'n nen dgc lap cua
Triiu Tien. Cdng nhan vi tri ciia Nhat Ban
cl Triiu Tidn, cu the la "nhflng ldi Ich kinh
te, quan stf, chinh trj tdi eao cua Nhat Ban"
b Trieu Tien.
3. Md rgng pham vi cam ke't ve dia ly,
trong do c6 An Do thudc Anh.
4. Kdo dai thdi gian thtfc thi ciia hiep
ude ttf 5 nam len 10 nam.
Hiep tfdc nay dfldc Anh va Nhat thda
thudn gifl kin cho de'n khi Hoa tfdc
Portsmouth dUdc ky k i t vao ngay 5-9-1905
(13). Ne'u t h i n g lgi trong cugc chien tranh
vdi Tdy Ban Nha nam 1898 ciing eo' niem
tin cua ngUdi My trong vide thtfc hidn "stf
menb hiln nhien" "chau My cua ngtfdi

chdu My" ma thtfc chat la "chau My la ciia
ngtfdi My" ddng thdi md rgng anh htfdng
sang ben kia Thai Binh Dtfdng, thi chid'n

thang nay khdng chi cilng cd' niem tin vl vi
tri "trgi vtfdt" cua Nhat Ban trong tam
ttfdng nhilu ngfldi Nhat ma cdn danh da'u
budc phat trien quan trgng trong vide xac
lap ba quyen d khu vUc. Thang ldi dd khdng
nhflng dtfa Nhat Ban len vi tri mgt trong
cac ctfdng quo'c the gidi, ma cdn lam thay
ddi can can quyin lUc cl Vidn Ddng. Ba tuan
sau, ngay 27-9-1905, ngi dung chi tid't eua
ban hidp tfdc lien minh Nhat- -Anh lan tbfl
hai dtfdc cong bo'.
Rd rang la, trong bdi canh can can quyen
ltfc cl Vidn Dong da thay ddi theo htfdng uy
the' cua Nhat Ban tang len nhanh chong va
thUc sU dtfdc coi la mgt ctfdng quo'c hien dai,
trong khi de' qud'c Nga bj suy giam dang ke
vj the tren trtfdng quo'c te do he qua cila vide
m i t gin nhtf toan bg ham dgi Vidn Ddng vd
Baltic cung nhtf bi rung chuyen bdi tac dgng
cua cugc each mang nam 1905, chien thang
cua Nhat trtfdc Nga va sU khing dinh quan
be ddng minh Nhat-Anh ndm 1905 tao ra
nhflng tac dgng Idn hdn nhie'u tren phtfdng
dien quan he qud'c te. So vdi hiep fldc ndm
1902, tac dgng do khdng chi gidi ban b khu
vtfc Dong A ma cdn md rgng ra pham vi toan
eiu, trong do co nhtfng xung dot Igi ich tang
din va lau dai vdi My.
(Con nSa)

CHU THICH
(1). Tuyen chinh eua Difdng sat xuyen Siberia
bat d£u tfl Yaroslavsky Vokzal (Moscow), chay qua
Yaroslavl, Chelyabinsk. Omsk,
Novosibirsk,
Irkutsk, Ulan-Ude, Chita va Khabarovsk tdi
Vladivostok qua mien Nam Siberia
(2). Inoue Kaoru la mot trong nhflng chinh
khach ca'p cao, Bd trudng Ngoai giao Nhat tfl
thang 12/1885- 9/1887, Bd trfldng Ndng nghiep va
ThUdng m^i tfl thang 7/1888-12/1898, Bp trudng
Npi vy tfl 8/1892 -10/1894, Bo trUdng Tai chinh tfl
thang 1-6/1898.

Ito Hirobumi la Thu tUdng Nhat cac nhiem ky
12/1885-4/1888, 8/1892-8/1896, thang 1-6/1898 va
10/1900-5/1901. Vi cflu thu tUdng nay da nhan ldi
mdi tdi Dai hoc Yale tfl ngay 23-10-1901
(3) A J.Balfour ve sau trd thanh Thii tudng Anh
tfl 11-7-1902 den 05-12-1905,
(4), Balfour to Lansdowne, 12 Dec. 1901 in
Balfour papers (British Museum), Add MSS
49727 Dan theo lan Nish, The Ftrsl AngloJapanese
Alliance
Treaty,
http'//sticerd.lse.ac uk/dps/is/lS432 pdf.


Rghien elhi Ljch sJr. s6 6.2014
(5).

Akiia

Iriye,

Pacific

Enstrangement:

n h i m chong lai cac h a n h dong hie'u chiS'n hay tfiii

1897-

cong vo cd cila mot hoSc nliilu ctfdng qud'c khae

I 9 i 2, Cambridge, Mass: Hawaii University Press,

n h i m bao vd quyen ldi trong vung lanh thd dupc

Japanese

and

American

Expansion,

d l cap 5 dieu 1 thi nfldc cdn lgi phai ngay lap tiic

1972, p.83.

(6). Dikn theo Ian Nish,
Japanese

The First

Anglo-

Alliance

Treaty,

(7).

DSn

theo:

Jonathan

of the Anglo-Japanese

3. N h a t Ban dang n i m nhflng ldi ich toi cao ve
chmh tri, quan sU va kinh te b T r i i u Ti§n. Anh

/>Significance

ho trd ddng minh (Dieu 2).

DoUive,

cdng n h a n NhSt Ban co quyen thUc thi cac bien

Alliance,The

phap ma N h a t thS^y can thiet va thich h ^ de chi

i:.

North American Review, Vol. 174, No. 546 (May,

dao va kiem soat Trieu Tien n h i m bao ve va tang

1902), pp. 594-605, Published by: University of

cfldng eac \r)\ Ich cila N h a t 6 nUdc nay (Dieu 3).

Northern

Iowa,

Stable

URL:

4. -Anh cd Ipi ich dSc biet lien quan d i n an toan
eua bien gidi An Do. N h a t Ban cdng n h | n Anh cd

/>
quye'n tiin h a n h cac bien phap ma Anh thS'y cin

http ://e n. wikip edi a. org/wiki/Anglo -

thie't d viing giap r a n h bien gidi An Dd d l bao ve

Japanese_Alliance
(8). Ngay 6-9-1899, dUde sU uy quyen cua Tdng

An Dp thudc Anh. (Dilu 4),

thd'ng McKinley, Ngoai trfldng My John Hay y§u

5. Cam k i t khdng ky k i t cac hiep fldc riSng r€

cau dai sfl My b cac nfldc cd quan he thfldng mai,

vdi nhflng cfldng qud'c khae gay tdn hai cho lien

hidp fldc hoSc hdp ddng thue nhUdng dai han vdi

minh Anh-Nhat (Dilu 5).

Trung Qud'c de nghi thUc hien chinh sach "md

6. Anh se t i l p tuc thuc hien chinh sach trung
lap ddi vdi cupc chien t r a n h Men tai gifla Nhat va

eila". Theo do:
1. Mpi nudc t h a m gia cac hoat ddng thuong mai

Nga. Nhflng neu mot hoac mot so cUdng qud'c khae

vdi Trung Quoc de'u cd quyin binh ding, khong cd

tham gia vao hoat ddng chien su chong lai N h | t

sU phan bift ve mflc thue quan hay ba't ky mdt

Ban, Anh se ho trd N h a t Ban. fDieu 6).

hinh thflc hgn che nao khae.

7. Trong trfldng hop can huy ddng lUc lUOng quan

2. Chinh phu Trung Qudc thi hanh che do thue

sfl de hd trd iSn nhau, cac quan chflc luc quan vA hai

khda thd'ng nha't, ba't ke thflOng cang dd nam trong

quan cua hai ben se cflng quyet dinh trdn cd sd bSn

khu vflc anh hudng cila ba't cfl nUdc nao.

thao ky Ifldng, than thien v l ta't ca cac va'n de c6 hen

3. Khdng can thiep vao Ipi ich cua cac nUdc theo
nhflng didm da ky.

8. Hiep udc cd hieu lUc ngay sau khi dflpc k^ vS

(9). W.R. Nester, Power across the Pacific - A
Diplomatic
Japan,

History

of American

Relations

Macmillan Pres LTD, Hampshire

cd thdi han 10 nam (Dilu 8).

with

Ngudn: The Advertiser (Adelaide, SA : 1889 •

and

1931), Thursday 28 September 1905, page 7, 8.

London, 1996, p.77.

National

(10), (11). Nester, W.R, (1996), Power across the
Pacific- A diplomatic

quan de'n ldi ieh song phflOng (Dilu 7).

historry of American

relation

with Japan, Macmillan Press LTD, p.78.
(12), Hiep Udc gdm 8 dieu khoan vdi ndi dung
chinh:
i. Chinh phu hai nfldc se ddi thoai day du va

Library

of

Australia

/>(13). Ngay 5-9-1905, hoa Udc ke't thuc chiffn
t r a n h Nga-Nhat dfldc ky tren t a u hai quSn My tai
Portsmouth, New Hampshire. Theo dd, Nhat du^c
hfldng moi q u y i n Ipi cua Nga cl Lieu Ddng, dfldc
quyen kinh doanh tuyen dudng s i t tfl Lfl Thu|n

than thien khi, theo quan diem cua Anh hay Nhat.

den Trudng Xuan (dfldng s i t Nam Man ChSu),

Ipi ich cila hp h Viln Dong bi de dpa (Dilu 1).

vung Nam dao Sakhalin va dugc toan quyin hanh

2, Khi mdt trong hai nUdc tien hanh chien tranh

dpng ddi vdi Trieu Tien.