Công tác chăm sóc người cao tuổi trong bối cảnh già hóa dân số: Những vấn đề đặt ra

Nghiên cứu, trao đổi

Khoa học Lao động và Xã hội - Số 51/Quý II - 2017

CễNG TC CHM SểC NGI CAO TUI TRONG BI CNH
GI HểA DN S: NHNG VN T RA
TS. Bựi S Tun
Vin Khoa hc Lao ng v Xó hi
Túm tt: Chm súc ngi cao tui (NCT) trong bi cnh gi húa dõn s ang t ra nhng thỏch
thc nht nh cho Vit Nam nh: p lc v chớnh sỏch tr giỳp xó hi, chm súc sc khe, cỏc bin
phỏp nhm phỏt huy v nõng cao vai trũ ca NCT. ng thi, trin khai chớnh sỏch v a dng húa
ngun lc thc hin cũn nhiu hn ch, cha phỏt huy ht c nhng tim nng. Bi vit ny s tp
trung phõn tớch nhng hn ch v xut mt s khuyn ngh nhm gii quyt nhng tn ti nờu trờn.
T khúa: gi húa dõn s, ngi cao tui, an sinh xó hi
Abstract: Aged care in the context of aging population is posing certain challenges to Vietnam
in relation to social support policies, health care, and measures to promote and enhance the role of
aged. Moreover, policy implementation and resource diversification for the aged care services are still
limted and have not been fully taken off. This paper will focus on analyzing constraints and making
some recommendations to address these above-mentioned issues.
Key words: aging, aged care, social protection

1. Xu hng gi húa v ngi cao tui Vit
Nam
Trc thỏch thc ca gi húa dõn s, vic
tỏi phõn b ngun lc ti chớnh gia cỏc th h,
gia cỏc nhúm dõn c, m bo thu nhp, phỳc
li v an sinh xó hi cho dõn s gi l vn
cn c quan tõm v trc ht cn c quy
nh bng phỏp lut, chớnh sỏch. Vit Nam,
quỏ trỡnh chun b ng phú vi xu hng
bin i dõn s nờu trờn vn cha hon thin,

c bit t gúc tr giỳp xó hi. Nhiu

nghiờn cuthc hin trong thi gian qua cho
thy, quỏ trỡnh gi húa dõn s Vit Nam din
ra nhanh hn cỏc quc gia khỏc trong khu vc
nh Nht bn, Hn Quc, Trung Quc16. T l
sinh gim nhanh cựng vi tui th c ci
thin ỏng k khin cho quỏ trỡnh gi húa dõn
s Vit Nam din ra vi tc nhanh hn
nhiu so vi cỏc quc gia khỏc. Thỏch thc gi
húa dõn s Vit Nam din ra cỏc la tui
gi v c bit tng tc k t nhng thp niờn
ca th k 21 (Hỡnh 1).

16

UNFPA 2011, Vin Lóo khoa 2012

47


Nghiên cứu, trao đổi

Khoa học Lao động và Xã hội - Số 51/Quý II - 2017

Hỡnh 1. Xu hng gi húa dõn s Vit Nam theo nhúm tui, thi k 1979-2049

Vit Nam hin ang phi i mt vi
ba vn ln liờn quan n quỏ trỡnh gi húa
dõn s v s gia tng v s lng cng nh t

trng ngi cao tui. ú l: (i) S lng
ngi cao tui tng nhanh; (ii) Nhiu ngi
cao tui sng mc nghốo v cn nghốo; (iii)
Hu ht ngi cao tui cú sc kho kộm, cú
xu hng sng n thõn bi s h tr t gia
ỡnh v ngi thõn ang dn thu hp li. Thc
t rt ớt ngi cao tui nụng thụn c
hng lng hu, tr cp m a phn vn
phi sng bng sc lao ng ca chớnh mỡnh
v/hoc h tr t gia ỡnh. Gn 40% ngi
cao tui ang phi tip tc lm vic, trong ú
phn ln theo hỡnh thc t lm trong nụng
nghip; khong 23% ngi cao tui (tng
ng khong 2,2 triu ngi) ang hng
lng hu v tr cp bo him xó hi. Ch cú
15% ngi cao tui (khong 1,1 triu) tham
gia bo him y t t nguyn17. Ngn, sc khe theo phng chõm sng
khe, sng cú ớch.
Mt s phong tro ca ngi cao tui
ó c t chc cú cht lng v hiu qu.
Ngi cao tui cú nhiu hot ng phỏt huy
vai trũ, tham gia cỏc cụng tỏc ng, chớnh
quyn v on th ti c s, tham gia cỏc
cõu lc b liờn th h giỳp nhau, cõu lc
b dng sinh, th thao, vn ngh.
3. Mt s vn t ra trong cụng tỏc
chm súc ngi cao tui Vit Nam
V th ch, chớnh sỏch i vi ngi
cao tui
Mt s vn bn hng dn trin khai

Lut Ngi cao tui ban hnh chm; mt s
quy nh cha phự hp, gõy khú khn cho
cỏc a phng trong quỏ trỡnh thc hin.
C th, quy nh tui c hng tr cp
xó hi 80 tui l quỏ cao; quy nh mc
chun tr giỳp xó hi 270 ngn ng/thỏng
cũn thp18; thiu ch ti, bin phỏp thỳc y
thc thi chớnh sỏch min gim phớ giao
thụng, c s vn húa, vui chi gii trớ; c
ch kim tra thc hin chớnh sỏch cũn lng
lo. Quy nh v t chc thc hin chm súc
sc khe cho NCT ph thuc nhiu vo
c tớnh ch chim khong 23% mc sng ti thiu,
bng 20,7% mc lng c s (tớnh t 01/7/2017).
18

ngun kinh phớ a phng, trong khi ngun
kinh phớ ny rt hn ch. Bờn cnh ú, cỏc
hng dn, quy trỡnh, biu mu cho thc
hin chm súc sc khe NCT cp c s
cha c xõy dng ng b dn ti cỏc a
phng lỳng tỳng trong thc hin.
V t chc thc hin phỏp lut, chớnh
sỏch i vi ngi cao tui
Trong quỏ trỡnh thc hin, cũn cú ni
chớnh quyn a phng, c s cha xỏc
nh rừ trỏch nhim; thiu quan tõm, ch
o, cha xõy dng c k hoch hot
ng c th. Cụng tỏc tuyờn truyn ph bin
chớnh sỏch lut phỏp cha kp thi, thiu

chng trỡnh, k hoch tng th. Nhiu a
phng, nht l cp c s, cỏn b cha nm
rừ cỏc vn bn liờn quan n NCT. S phi
hp liờn ngnh trong trin khai cụng tỏc
NCT cũn hn ch; nhiu ni cũn coi õy l
nhim v ca riờng ca ngnh Lao ng Thng binh v Xó hi.
Ch min gim phớ giao thụng, du
lch, tham quan, sõn, bói vui chi, gii trớ,
cỏc cụng trỡnh xõy dng phc v nhu cu
cho ngi cao tui cha thc hin kp thi,
ng b. Nhiu a phng cha thc hin
min gim giỏ vộ, phớ thm quan ti c s
vn húa, th dc, th thao nht l khu vc t
nhõn cung cp dch v. Ch cú khong t
7% n hn 30% ngi cao tui c kho
sỏt ó nhn c ch min gim giỏ vộ
v khong 1/3 ngi cao tui ó tng c
u tiờn sp xp ch ngi khi s dng cỏc
phng tin giao thụng cụng cng.
Trin khai quy nh v khỏm cha bnh
ban u cho NCT tuyn c s theo Thụng

51


Nghiªn cøu, trao ®æi

Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 51/Quý II- 2017

tư số 35/2011/TT-BYT của Bộ Y tế còn

chậm và gặp nhiều khó khăn. Tỷ lệ người
cao tuổi đến khám, chữa bệnh, được lập hồ
sơ quản lý sức khỏe định kỳ tại y tế tuyến cơ
sở còn rất thấp. Nhiều bệnh viện tuyến
huyện chưa tổ chức được khoa lão khoa.
Trạm y tế xã/phường là nơi khám, chữa
bệnh ban đầu cho người cao tuổi, nhưng tỷ
lệ người cao tuổi có thẻ BHYT đăng ký
khám chữa bệnh ở đây còn thấp là những
rào cản trong việc chăm sóc sức khỏe cho
người cao tuổi.
Người cao tuổi gặp nhiều khó khăn để
tiếp cận các dịch vụ y tế, đặc biệt là người
cao tuổi nghèo, người cao tuổi ở vùng sâu
vùng xa, giao thông khó khăn, các cơ sở y
tế thường thiếu thốn về thiết bị và đội ngũ
y, bác sỹ, v.v19. Có đến 75% NCT được
khảo sát cho biết đã gặp ít nhất một khó
khăn khi sử dụng thẻ BHYT đi khám chữa
bệnh; trong đó 49,5% phải chờ đợi lâu;
26,4% khó khăn trong đi đến cơ sở khám
chưa bệnh; 15,4% đánh giá thái độ của cán
bộ y tế chưa tốt; 13,3% không được hướng
dẫn về quy trình, thủ tục. Tỷ lệ người cao
tuổi ở khu vực thành thị gặp khó khăn khi đi
khám chữa bệnh bằng thẻ BHYT cao hơn ở
khu vực nông thôn (tương ứng là 77,1% và
58,2%).

19 Theo Uỷ ban về Các vấn đề xã hội của quốc hội thì

khả năng cung cấp dịch vụ y tế cho người cao tuổi còn
hạn chế: theo quy định của Luật Người cao tuổi, các
bệnh viện trừ bệnh viện chuyên khoa nhi phải thành lập
khoa lão nhưng hiện nay chỉ có khoảng 50% các bệnh
viện đa khoa tỉnh có khoa lão, chủ yếu là ghép khoa lão
với khoa cán bộ. Nội dung hoạt động của các khoa này
nhìn chung chưa đáp ứng nhu cầu, thiếu nhân lực được
đào tạo chuyên sâu về lão khoa, cơ sở vật chất còn rất
hạn chế.

Việc chăm sóc đời sống người cao tuổi
về vật chất, tinh thần chưa đáp ứng yêu cầu
đặt ra, nhất là ở các xã/phường còn khó
khăn, phải dựa chủ yếu vào nguồn ngân
sách hỗ trợ từ cấp trên. Công tác chúc thọ,
mừng thọ người cao tuổi tại một số địa
phương còn chậm, thiếu kinh phí, do nguồn
ngân sách để mừng thọ các cụ độ tuổi 70,
75, 80, 85... trên 100 tuổi do ngân sách
xã/phường bảo đảm. Chỉ có 56,1% người
cao tuổi (77,6% người trên 70 tuổi và 87%
người trên 80 tuổi) trong mẫu khảo sát cho
biết họ đã được tổ chức mừng thọ.
Đời sống của người cao tuổi nhận trợ
cấp xã hội vẫn còn rất khó khăn, gần 74,6%
sử dụng cho chi tiêu hàng ngày; 12,8% NCT
phải hỗ trợ cho con cháu; chỉ có 7,1% NCT
sử dụng trợ cấp xã hội cho hoạt động cho
vui chơi, giải trí và 15,3% gửi tiết kiệm.
Về việc tổ chức kiểm tra, giám sát

Công tác phối hợp, kiểm tra giám sát ở
địa phương còn hạn chế, chưa được thường
xuyên, liên tục; các chỉ tiêu, tiêu chí kiểm
tra, giám sát chưa thống nhất, đồng bộ làm
cơ sở cho việc đánh giá mục tiêu của Luật
và Chương trình hành động Quốc gia về
Người cao tuổi. Bên cạnh đó, các nguồn lực
bao gồm cả nhân lực và tài chính còn thiếu
và yếu cũng là những hạn chế trong công tác
thực hiện và kiểm tra, giám sát.
Nguyên nhân của hạn chế:
Thứ nhất, một số cấp ủy, chính quyền
địa phương, cơ sở chưa xác định rõ trách
nhiệm trong thực hiện chính sách pháp luật
đối với NCT, thiếu quan tâm, chỉ đạo, chưa
xây dựng được kế hoạch hoạt động cụ thể.

52


Nghiên cứu, trao đổi

Khoa học Lao động và Xã hội - Số 51/Quý II- 2017

S phi hp liờn ngnh trong trin khai
cụng tỏc ngi cao tui cũn hn ch.
Th hai, tỡnh trng thiu v s lng v
hn ch v cht lng nhõn lc ó nh
hng n cht lng cụng tỏc ngi cao
tui. Thiu cỏn b chuyờn trỏch lm cụng

tỏc ngi cao tui cp tnh, huyn, xó. Ban
cụng tỏc ngi cao tui a phng vn do
cỏn b S Lao ng - Thng binh v Xó hi,
Phũng Lao ng - Thng binh v Xó hi
kiờm nghim thc hin. Cỏn b lm cụng tỏc
ti Ban cụng tỏc Ngi cao tui ca a
phng cha c hng ph cp v cha
c tp hun nghip v y .
Th ba, cha cú nhiu chớnh sỏch huy
ng ngun lc nhm tng cng cỏc hot
ng chm súc v phỏt huy vai trũ ca NCT.
Kinh phớ cp cho hot ng ca Ban cụng
tỏc Ngi cao tui, Ban i din Hi Ngi
cao tui cũn rt hn hp; nhiu mụ hỡnh,
kinh nghim tt a phng, c s cha
c nhõn rng, trin khai do khụng cú kinh
phớ thc hin.
4. Mt s khuyn ngh
* Hon thin h thng lut phỏp, chớnh
sỏch i vi ngi cao tui
- Tip tc hon thin h thng chớnh
sỏch phỏp lut liờn quan n thc hin Lut
Ngi cao tui, trong ú tp trung nõng cao
kh nng tip cn ca NCT n cỏc dch v
xó hi c bn nh y t, nh , nc sch,
thụng tin, cỏc dch v v vn húa, du lch,
vui chi, gii trớ, tham gia giao thụng; tng
cng cỏc chớnh sỏch NCT cũn kh nng
lao ng c tham gia hot ng phỏt huy
vai trũ ca NCT. Sm thc hin vic m

rng i tng NCT c hng tr giỳp xó
hi theo tinh thn ca Quyt nh s
488/Q-TTg ngy 14/4/2017 ca Th tng
Chớnh ph v phờ duyt ỏn i mi, phỏt
trin tr giỳp xó hi giai on 2017-2025 v
tm nhỡn n nm 2030, c bit i vi
NCT dõn tc thiu s, vựng nỳi, vựng c
bit khú khn, biờn gii, hi o...
- Nghiờn cu, r soỏt cỏc quy nh trong
Lut ngi cao tui y mnh hiu lc thc
thi qu Lut v cỏc vn bn liờn quan
- Nghiờn cu, r soỏt h thng phỏp lut
iu chnh chớnh sỏch, phỏp lut an sinh
xó hi bao gm bo him xó hi v tr giỳp
xó hi nhm m bo phỏt huy vai trũ ngi
cao tui, m bo i sng ngi cao tui
- Nghiờn cu, iu chớnh cỏc quy nh
v tr giỳp v mc tr giỳp, n gin húa
th tc hnh chớnh, m bo mc sng ti
thiu cho nhúm NCT d b tn thng nh
ngi cao tui thuc h nghốo, ngi cao
tui thuc h cn nghốo, ngi cao tui
khuyt tt, ngi cao tui l ph n.
- Tng cng chớnh sỏch huy ng cng
ng tham gia chm súc v phỏt huy vai trũ
ca ngi cao tui.
* Tng cng phi hp trong t chc
thc hin chớnh sỏch i vi ngi cao tui
- Cp y, chớnh quyn a phng, c

s cn xỏc nh rừ trỏch nhim trong vic
thc hin chớnh sỏch, phỏp lut i vi
ngi cao tui; tng cng quan tõm, ch
o xõy dng k hoch hot ng c th,
xem hot ng v ngi cao tui chớnh l

53


Nghiên cứu, trao đổi

Khoa học Lao động và Xã hội - Số 51/Quý II- 2017

thc hin chớnh sỏch xó hi, m bo an
sinh xó hi quan trng trờn a bn;
- y mnh cụng tỏc truyn thụng ph
bin chớnh sỏch, phỏp lut trờn a bn; nht
l c s cỏn b cha nm rừ cỏc vn bn
trin khai thc hin.
- Tng cng s phi hp liờn ngnh
khụng nhng thc hin cụng tỏc ngi
cao tui m cũn m bo thc hin tt chớnh
sỏch an sinh xó hi, phỏt trin bn vng,
cụng bng.
- i mi phng thc qun lý, giỏm
sỏt m bo kp thi, thng xuyờn, liờn tc
hn.
- Tng cng kim tra, giỏm sỏt v thc
hin Lut Ngi cao tui, cỏc chớnh sỏch v
ngi cao tui kp thi cú nhng phn

ỏnh, iu chớnh chớnh sỏch phự hp, tt hn.
Tng cng cỏc hot ng nghiờn cu ỏnh
giỏ c lp cú cỏc bng chng phc
v cụng tỏc lónh o, ch o thc hin Lut
v trin khai cỏc chớnh sỏch mi.
- Nõng cao cht lng cụng tỏc thụng
tin, thng kờ, bỏo cỏo m bo kp thi, cht
lng phn ỏnh ỳng tỡnh hỡnh v cụng tỏc
ngi cao tui, i sng vt cht, tinh thn,
cng nh chm súc v phỏt huy vai trũ ca
ngi cao tui trờn a bn.

* a dng húa trong huy ng ngun
lc
Cn nghiờn cu cỏc bin phỏp huy ng
hn na s tham gia ca cng ng, xó hi
trong chm súc v phỏt huy vai trũ ca
ngi cao tui. Nghiờn cu nhõn rng cỏc
mụ hỡnh hot ng hiu qu nh: mụ hỡnh
cõu lc b liờn th h t giỳp nhau.
Nõng cao cht lng hot ng ca
Qu chm súc v phỏt huy vai trũ ca ngi
cao tui, cng nh y mnh cụng tỏc xó
hi húa chm súc v phỏt huy vai trũ ca
ngi cao tui, c bit trong vic phỏt trin
cỏc mụ hỡnh tt, in hỡnh nhõn rng. a
dng hn cỏc hỡnh thc hot ng ca Qu.

TI LIU THAM KHO
1. Bỏo cỏo tng kt 5 nm thc hin lut

NCT ca Cc Bo tr xó hi - B LTBXH,
2016.
2. Kt qu kho sỏt thc hin Lut NCT
ca Cc Bo tr xó hi - B LTBXH, 2015.
3. ng Nguyờn Anh, Trnh Duy Luõn,
Bỏo cỏo r soỏt, phõn tớch h thng chớnh
sỏch tr giỳp xó hi i vi ngi cao tui
hin nay, 2015 4. Nghiờn cu i mi chớnh
sỏch tr giỳp xó hi i vi NCT, Vin Khoa
hc Lao ng v Xó hi nm 2015.
5. i mi, phỏt trin tr giỳp xó hi giai
on 2017-2025 v tm nhỡn n nm 2030,
Cc Bo tr xó hi.

54