Tóm tắt Luận án tiến sĩ: Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam thời kỳ đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (656.88 KB, 28 trang )
1
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của nghiên cứu đề tài luận án
Trải qua hơn 30 năm thực hiện đường lối đổi mới cơ chế quản lý kinh tế và hội nhập kinh
tế quốc tế, hoạt động xuất khẩu không ngừng được mở rộng cả về thị trường và danh
mục hàng hóa với giá trị xuất khẩu hàng hóa tăng trưởng nhanh, cơ cấu và chất lượng
hàng hóa xuất nhập khẩu được cải thiện theo hướng gia tăng các mặt hàng chế biến, giá
trị gia tăng cao... Xuất khẩu hàng hóa đã và đang làmột định hướng lớn và là một trong
những lĩnh vực trọng tâm của Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế với khu vực và
thế giới.
Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, tăng trưởng xuất khẩu trong những năm
qua chưa thực sự vững chắc, chất lượng tăng trưởng và hiệu quả xuất khẩu còn thấp,
cơ cấu hàng hóa xuất khẩu tuy đã chuyển dịch mạnh sang hàng chế biến, chế tạo,
nhưng vẫn còn phụ thuộc nhiều vào doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài; nhập siêu
vẫn là nguy cơ... Đồng thời, về cơ bản, nền kinh tế vẫn dựa chủ yếu vào tăng trưởng
thương mại, vào khai thác tài nguyên, khoáng sản, xuất khẩu hàng nông sản thô hoặc
hàm lượng chế biến thấp, gia công hàng hóa ở công đoạn giản đơn của chuỗi giá trị (gia
công các ngành dệt may, da giày, điện tử…).
Trong giai đoạn 2018 2020 và tầm nhìn đến năm 2030, Việt Nam sẽ tiếp tục hội
nhập sâu hơn vào nền kinh tế thế giới, tham gia đa phương, đa chiều và đa lĩnh vực vào
quá trình hợp tác kinh tế khu vực và thế giới. Điều đó, một mặt, sẽ tạo thêm xung lực
mới cho phát triển kinh tế xã hội, đặc biệt là thu hút đầu tư và thúc đẩy xuất khẩu của
Việt Nam với các nền kinh tế trên thế giới. Mặt khác, cũng đòi hỏi Việt Nam phải đẩy
mạnh quá trình tái cấu trúc, đổi mới mô hình tăng trưởng, cải thiện quá trình phân phối
tài nguyên quốc gia, tăng năng suất các yếu tố tổng hợp (TFP) và cải thiện năng lực cạnh
tranh, tính linh hoạt của nền kinh tế...
Về phương diện lý luận, quá trình tái cấu trúc, đổi mới mô hình tăng trưởng, cải
thiện việc phân phối tài nguyên quốc gia... sẽ làm thay đổi cơ cấu đầu tư phát triển xuất
khẩu hàng hóa cả ở phạm vi nền kinh tế và phạm vi trong mỗi doanh nghiệp.
Xuất phát từ những tồn tại trong phát triển xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam
hiện nay, cũng như bối cảnh và những yêu cầu mới trên đây, nghiên cứu sinh đã quyết
định chọn chủ đề: “Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam
thời kỳ đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”để làm đề tài luận án tiến sĩ.
2. Tổng quan các công trình nghiên cứu
Các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan đến chủ đề luận án rất
đa dạng, phong phú. Trong đó, một số công trình nghiên cứu đã đề cập đến những vấn
đề khác nhau của cơ sở lý luận về tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trong
nền kinh tế. Đồng thời, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước đã công bố cũng
đã cung cấp những luận cứ thực tiễn phong phú của nhiều nước khác nhau trên thế giới
về tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa. Qua đó, luận án có thể tiếp thu, kế
thừa các kết quả khoa học này để thực hiện đề tài luận án.
2
Những công trình nghiên cứu ở trong nước và ngoài nước đã công bố chưa có đề
cập đến định hướng phát triển xuất khẩu của nền kinh tế có mức độ hội nhập sâu vào
khu vực và thế giới; chưa phân tích, đánh giá sâu sắc xu hướng vận động của cơ cấu
đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóaảnh hưởng tới tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất
khẩu hàng hóa của Việt Nam. Do đó, việc nghiên cứu xác lập các cơ sở lý luận và thực
tiễn một cách cách toàn diện, đồng bộ và cập nhật sự thay đổi của môi trường kinh
doanh, nhất là sự xuất hiện của các nhân tố mới… cho đề tài luận là cần thiết.
3. Mục tiêu nghiên cứu đề tài luận án
Nghiên cứu điều chỉnh (tái) cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa của Việt
Nam thời kỳ đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030.
4. Đối tượng và giới hạn phạm vi nghiên cứu đề tài
Đối tượng nghiên cứu của luận án là cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hoá
trong nền kinh tế
Giới hạn phạm vi nghiên cứu đề tài luận án
Phạm vi nghiên cứu là phục vụ các cơ quan quản lý nhà nước và phục vụ cho các
doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh xuất khẩu hàng hóa. Đã tập trung vào vai trò quyết
định của cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh xuất khẩu
trong việc thực hiện tái cơ cấu.
Về thời gian: Phân tích thực trạng cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hoá
của Việt Nam giai đoạn 2006 2017 và đề xuất giải pháp tái cơ cấu đầu tư phát triển
xuất khẩu hàng hóa đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030.
Về không gian: Nghiên cứu cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hoá của nền
kinh tế Việt Nam.
Về nội dung:Nghiên cứu cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa (không bao
gồm dịch vụ) ở phạm vi nền kinh tế.
5. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
Luận án tiếp cận đối tượng nghiên cứu (cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng
hóa trong nền kinh tế) chủ yếu từ góc độ chuyển dịch cơ cấu đầu tư phát triển xuất
khẩu hàng hóa của các ngành, khu vực kinh tế trong nền kinh tế và ở phạm vi doanh
nghiệp xuất khẩu chủ yếu từ góc độ điều chỉnh cơ cấu đầu tưtheo hướng nâng cao năng
lực cạnh tranh của các doanh nghiệp trên thị trường xuất khẩu.
Các phương pháp nghiên cứu: Thu thập thông tin thứ cấp,thu thập thông tin sơ
cấp thông qua nghiên cứu tài liệu và điều tra khảo sát; xử lý dữ liệu và tổng hợp kết quả
điều tra, khảo sát; Hệ thống hóa, khái quát hóa và phương pháp tổng hợp trong nghiên
cứu tổng quan các công trình đã công bố liên quan đến đề tài luận án; Phân tích, chứng
minh: thống kê miêu tả, thống kê so sánh trong nghiên cứu đánh giá thực trạng cơ cấu và
chuyển dịch cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam; Phương pháp
nội suy, ngoại suy trong đề xuất phương hướng, giải pháp tái cơ cấu đầu tư phát triển
xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam trong thời kỳ tới.
2
3
6. Những đóng góp mới của luận án
Trên cơ sở tổng quan các công trình nghiên cứu trong và nước, cũng nhưnội dung
nghiên cứu của đề tài “Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam
giai đoạn đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”, luận án có những đóng góp như sau:
Một là,về lý luận, luận án đã làm rõ các khái niệm, bản chất và đặc điểm của tái
cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu trong nền kinh tế; Phân tích sâu các mối quan hệ
giữa cơ cấu đầu tư và tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa với mô hình tăng
trưởng và đổi mới mô hình tăng trưởng trong các nền kinh tế được định hướng xuất
khẩu trong xu thế hội nhập; Xác định các nội dung cụ thể trong tái cơ cấu đầu tư phát
triển xuất khẩu hàng hóa và làm rõ các nhân tố ảnh hưởng đến tái cơ cấu đầu tư phát
triển xuất khẩu hàng hóa của nền kinh tế theo định hướng mở cửa và hội nhập.
Hai là,về thực tiễn, luận án đã phân tích, đánh giá thực trạng đầu tư và sự thay đổi
cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam trong giai đoạn vừa qua. Từ
đó, rút ra những kết luận xác thực về kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân
trong đầu tư và cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu của Việt Nam trong giai đoạn vừa
qua. Những đánh giá, nhận định được rút ra dựa trên các tư liệu, số liệu được cập nhật
là kết quả nghiên cứu độc lập và là những đóng góp mới của luận án.
Luận án đã đề xuất các quan điểm, mục tiêu,định hướng và các giải pháp tái cơ
cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến
2030. Những đề xuất của luận án được xây dựng dựa trên các luận cứ, luận điểm khoa
học mớiđược xây dựng qua nghiên cứu ở Chương 1 và Chương 2 là những đóng góp mới
và có giá trị thực tiễn cao của luận án.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung nghiên cứu đề tài luận án được kết cấu
thành 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng
hóa đối với một quốc gia.
Chương 2: Thực trạng cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam
giai đoạn 2006 2017.
Chương 3: Giải pháp thực hiện tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất hàng hóa của
Việt Nam đến năm 2020 và tầm nhìn đến 2030.
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TÁI CƠ CẤU ĐẦU TƯ PHÁT
TRIỂN XUẤT KHẨU HÀNG HÓA ĐỐI VỚI MỘT QUỐC GIA
4
1.1. Bản chất, đặc điểm và vai trò của tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu
hàng hóa trong nền kinh tế
1.1.1. Phát triển xuất khẩu hàng hóa và đầu tư đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa
trong nền kinh tế
1.1.1.1. Phát triển xuất khẩu hàng hóa của nền kinh tế trong thời đại toàn cầu hóa và hội
nhập quốc tế
Phát triển xuất khẩu hàng hóa trong thời đại toàn cầu hóa làquá trình chuyên môn
hoá không ngừng trong các ngành kinh tế hướng tới xuất khẩu trong mối quan hệ tương
tác giữa các quốc gia, giữa các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh xuất nhập khẩu khi
tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu.
1.1.1.2. Đầu tư và cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trong nền kinh tế
Đầu tư là phần sản lượng được tích luỹ để tăng năng lực sản xuất trong thời kỳ
sau của nền kinh tế.
Khái niệm về đầu tư phát triển xuất hàng hóa là đầu tư tài sản vật chất và sức lao
động trong đó doanh nghiệp bỏ tiền ra để tiến hành các hoạt động sản xuất, kinh doanh
xuất khẩu nhằm tăng thêm hoặc tạo ra tài sản mới cho doanh nghiệp đồng thời cho cả nền
kinh tế, từ đó làm tăng tiềm lực sản xuất kinh doanh và mọi hoạt động sản xuất, kinh doanh
khác.
Cơ cấu là sự phân chia tỷ lệ giữa các bộ phận khác nhau theo cùng một phương
diện nào đó của một tổng thể.
Cơ cấu đầu tư là cơ cấu các yếu tố cấu thành đầu tưnhư: cơ cấu nguồn vốn huy
động; cơ cấu phân bổ và sử dụng vốn... hình thành một cơ cấu đầu tư hợp lý và tạo ra
những tiềm lực lớn hơn về mọi mặt kinh tế xã hội.
Cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩuhàng hóalà sự phân chia tỷ lệ giữa các dòng chi
tiêubổ sung dung lượng vốn để duy trì và nâng cao năng lực xuất khẩu được xem xét
từnhững phương diện khác nhaucủatổng thể đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trong
nền kinh tế.
Các loại cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trong nền kinh tế gồm : cơ
cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa theo thành phần kinh tế;cơ cấu đầu tư phát
triển xuất khẩu hàng hóa theo nhóm hàng xuất khẩu;cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu
hàng hóa theo phân loại tiêu chuẩn ngoại thương.
1.1.1.3. Mối quan hệ giữa cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa và mô hình
tăng trưởng kinh tế
Việc xem xét mối quan hệ giữa cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa và
mô hình phát triển kinh tế có thể được tiếp cận từ mối quan hệ gi ữa đầu tư và GDP
trong hàm tổng cầu: Y = C + I + G + X M (1.1)
Trong đó: Y là GDP; C là tiêu dùng cuối cùng; I là đầu tư tư nhân; G là chi tiêu
chính phủ (hay đầu tư công cộng); X là xuất khẩu và M là nhập khẩu.
4
5
Theo Keynes thì khi đầu tư tăng một đơn vị thì sẽ làm cho GDP tăng hơn một đơn
vị. Mối quan hệ hàm số giữa vốn (ký hiệu K) và tăng trưởng sản lượng (ký hiệu là Y).
Hệ số này cho biết để tăng thêm một đồng GDP thì cần tăng thêm bao nhiêu đồng vốn
đầu tư. Công thức tính như sau:
(1.2)
Đặt I = K(t) K(t0)
(1.3)
Trong công thức (1.2) và (1.3): t là năm tính toán; t0 là năm trước năm tính toán; I là
lượng vốn đầu tư tăng thêm ở năm tính toán so với năm trước năm tính toán.
Như vậy, đầu tư là một trong những nhân tố quan trọng đối với tăng trưở ng
kinh tế, muốn có tăng trưởng phải có đầu tư. Trong mối quan hệ đó, h ệ số ICOR cao
là đầu tư không hiệu quả, thấp là đầu tư hiệu quả. Điều này có nghĩa để đạt được tốc
độ tăng trưởng nào đó thì nền kinh tế phải đầu tư theo một tỷ lệ nhất định nào đó so với
GDP.
1.1.2. Khái niệm,vai trò tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trong
nền kinh tế
1.1.2.1. Khái niệmtái cơcấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trong nền kinh tế
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa là việc xem xétthay đổicấu trúc,
xác định lại quan hệ tỷ lệ giữa các dòng chi tiêutrong tổng thể đầu tư phát triển xuất
khẩuhàng hóa để cơ cấu lại có tính hệ thống ở một, một số phương diện hay tất cả các
phương diện của tổng thể để tăng tính hiệu quả của đầu tư, cũng như tốc độ và chất
lượng tăng trưởng xuất khẩu hàng hóa.
Bản chất của tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóatrong nền kinh tế là
quá trình điều chỉnh cơ cấu đầu tư đểkhai tháchiệu quả các lợi thế so sánh sẵn có, tạo
lập các lợi thế so sánh mới của nền kinh tế, các ngành sản xuất hàng hóa xuất khẩu,
nâng cao hiệu quả kinh doanh, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu hàng
hóa,gia tăng chất lượng, tốc độ tăng trưởng xuất khẩu hàng hóa và chuyển dịch cơ cấu
kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển bền vững.
1.1.2.2. Vai trò của tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trong nền kinh
tế
Khai thác và phát huy các nguồn lực thuộc lợi thế so sánh của từng ngành, từng
vùng và cả nước vào sản xuất, kinh doanh xuất khẩu và làm thay đổi cơ cấu đầu tư phát
triển xuất khẩu theo ngành và lãnh thổ.
Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và mặt hàng trên thị trường xuất
khẩu.
Phát triển thị trường xuất khẩu: Cần chuyển đổi cơ cấu đầu tư phát triển, mở
rộng thị trường xuất khẩu hàng hóa theo phương châm đa phương hóa, đa dạng hóa và
đầu tư xây dựng, điều chỉnh chiến lược phát triển thị trườngxuất khẩu hàng hóa thích
ứng trong từng thời kỳ cụ thể.
6
Nâng cao hiệu quả đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa của nền kinh tế:Tái cơ
cấu cấu đầu tư gắn với nâng cao chất lượng tăng trưởng xuất khẩu hàng hóa, tăng sức
cạnh tranh của nền kinh tế, của doanh nghi ệp, hàng hóa xuất khẩu; chú trọng đến việc
nâng cao hiệu quả đầu tư và hiệu quả tăng trưởng xuất khẩu hàng hóa, được thể hiện
cả trên góc độ ngành, hàng hóa và không gian.
Góp phần đổi mới mô hình và hiệu quả tăng trưởng kinh tế: Tái cơ cấu đầu tư
góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế từ chiều rộng, gia tăng số lượng, sản lượng sang
chiều sâu, gia tăng chất lượng và giá trị, chuyển dịch cơ cấu đầu tư từ dựa chủ yếu vào
gia tăng số lượng vốn đầu tư, khai thác tài nguyên với chi phí nhân công thấp sang sử
dụngmột cách có hiệu quả các nguồn lực.
1.1.3. Các chủ thể đầu tư và vai trò thực hiện tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất
khẩu hàng hóa trong nền kinh tế
1.1.3.1. Nhà nước và vai trò thực hiện tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng
hóa trong nền kinh tế
Tổ chức, quản lý quá trình tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu: Định hướng
chuyển dịch (tái) cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu; định hướng cho các doanh nghiệp
thực hiện tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa; tạo lập môi trường thực hiện
tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu.
Tác động trực tiếp đến tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trong
nền kinh tế: Nhà nước thực hiện vai trò là một nhà đầu tư, thông qua việc tái cơ cấu đầu
tư công trong nền kinh tế, đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng kinh tế xã
hội; góp vốn cổ phần, liên doanh vào các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực cần thiết có sự
tham gia của Nhà nước; Các khoản chi khác theo quy định của pháp luật.
Cung cấp dịch vụ công cho quá trình tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu: Nhà
nước thực hiện vai trò cung cấp dịch vụ công cho quá trình tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất
khẩu hàng hóa, hỗ trợ doanh nghiệp bằng các hoạt động cụ thể như: xây dựng diễn đàn để
các doanh nghiệp trong nước tìm kiếm cơ hội, đối tác đầu tư ở nước ngoài; tổ chức các
chương trình quảng bá thương hiệu, xúc tiến tiến thương mại ở nước ngoài; ban hành các
cơ chế, chính sách và giải pháp cần thiết để nâng cao hiệu quả đầu tư phát triển xuất
khẩu của doanh nghiệp theo định hướng tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu trong
nền kinh tế.
1.1.3.2. Khu vực doanh nghiệp và vai tròthực hiện tái cơ cấu đầu tư phát triển
xuất khẩu hàng hóa của nền kinh tế
Huy động các nguồn lực đầu tư sản xuất kinh doanh theo định hướng tái cơ cấu
đầu tư phát triển xuất khẩu của nhà nước: Nhà nước đề ra định hướng và tạo lập môi
trường kinh doanh, còn doanh nghiệp là lực lượng trực tiếp huy động các nguồn lực (bên
trong và bên ngoài doanh nghiệp) để đầu tư phát triển xuất khẩu.
Nâng cao hiệu quả tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa ở phạm vi
nền kinh tế: Nhà nước điều chỉnh các chính sách để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư
6
7
phát triển xuất khẩu theo định hướng đã đề ra. Doanh nghiệp sẽ căn cứ vào có chế,
chính sách của nhà nước để điều chỉnh hoạt động kinh doanh nhằm gia tăng lợi ích.
1.2. Nội dung, phương thức và phương pháp đánh giá quá trình tái cơ cấu
đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trong nền kinh tế
1.2.1. Nội dung tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trong nền kinh tế
1.2.1.1. Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa theo nguồn vốn đầu tư của các khu
vực kinh tế
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa theonguồn vốn đầu tư của khu
vực kinh tế nhà nước (vốn ngân sách nhà nước, vốn trái phiếu chính phủ, vốn tín dụng
đầu tư nhà nước, vốn đầu tư của doanh nghiệp nhà nước).
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa theonguồn vốn đầu tư của
doanh nghiệp tư nhân và dân cư (vốn đầu tư ngoài nhà nước).
Giá trị của một doanh nghiệp phải phụ thuộc vào giá trị hiện tại của các hoạt
động của nó, không phải dựa trên cơ cấu nguồn vốn: Vg = Vu (1.4)
Trong đó, Vg là tổng giá trị của doanh nghiệp sử dụng nợ; Vu là tổng giá trị của
doanh nghiệp không sử dụng nợ.
Vì chi phí lãi vay là chi phí hợp lý được khấu trừ khi tính thuế thu nhập doanh
nghiệp, do đó một phần thu nhập của doanh nghiệp có sử dụng nợ được chuyển được
chuyển cho các nhà đầu tư.
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa theonguồn vốn đầu tư của khu
vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài:Khai thác tốt nhất các lợi thế về tài nguyên thiên
nhiên, vị trí địa lí; Thu hút nguồn vốn từ bên ngoài cho phát triển kinh tế trong nước;
Tiếp thu được kỹ thuật, công nghệ hiện đại, kinh nghiệm quản lí kinh doanh thông qua
việc hợp tác hay cạnh tranh với doanh nghiệp nước.
1.2.1.2. Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu theo nhóm hàng, ngành hàng xuất khẩu
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa xuất khẩu theo tiêu chuẩn thống
kê:Để xây dựng cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu theo nhóm hàng một cách hợp lý,
việc điều chỉnh tỷ lệ đầu tư vào mỗi nhóm hàng xuất khẩu được thực hiện theo nguyên
tắc phát huy lợi thế so sánh của nền kinh tế.
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu các nhóm hàng, ngành hàng theo tiêu
chuẩn ngoại thương:Việc điều chỉnh tỷ lệ đầu tư vào mỗi nhóm hàng xuất khẩu được
thực hiện theo nguyên tắc phù hợp với khả năng tạo lập,cải thiện lợi thế cạnh tranh.
1.2.1.3. Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa theo các yếu tố cấu thành
môi trường, năng lực cạnh tranhxuất khẩu và theo địa bàn lãnh thổ
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa theo yếu tố cấu thành môi
trường, năng lực cạnh tranh xuất khẩu: Việc tái cơ cấu đầu tư phát triển theo các yếu tố
cấu thành năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu phải tính tới tính chất
của giai đoạn tham gia, cũng như mong muốn mở rộng qui mô, nâng cao trình độ phát
triển xuất khẩu.
8
Tái cơ cấu phát triển xuất khẩu hàng hóa theo địa bàn lãnh thổ: Phát huy tiềm
năng, lợi thế của từng vùng, địa phương trong phát triển mặt hàng chủ lực xuất
khẩu;Chủ động, sáng tạo trong đầu tư kết cấu hạ tầng đồng bộ, xúc tiến đầu tư phát
triển xuất khẩu hàng hóa của địa phương.
1.2.2. Các phương thức thực hiện tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng
hóa trong nền kinh tế
1.2.2.1. Phương thức trực tiếp thực hiện tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu
hàng hóa trong nền kinh tế
Phát triển thị trường vốn: Sử dụng phương thức và công cụ thị trường vốn để để
điều chỉnh cơ cấu đầu tư.
Phát triển các loại hình liên kết đầu tư theo chuỗi giá trị, chuỗi cung ứng, mạng
sản xuất để tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóađạt các chuẩn mực quốc tế
trên cơ sở ứng dụng và chuyển giao tiến bộ khoa học và công nghệ.
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa gắn kết với tái cấu trúc tổng
thể nền kinh tế, tái cấu trúc đầu tư công.
1.2.2.2. Phương thức gián tiếp thực hiện tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu
hàng hóa trong nền kinh tế
Xây dựng, hoàn thiện thể chế đầu tư và cạnh tranh bình đẳng, công khai, minh
bạch, dễ dự đoán.
Sử dụng các công cụ tài chính, tiền tệ: thuế, phí, lãi suất, giá cả.
Ký kết và sử dụng các điều ước quốc tế về thương mại và đầu tư làm công cụ
điều chỉnh cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa.
1.2.3. Phương pháp đánh giá quá trình tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu
trong nền kinh tế
1.2.3.1. Đánh giá sự thay đổi trực tiếp cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu
Chỉ số cơ cấu thành phầnđược tính toán (định lượng) theo công thức chung như
sau:
(1.5)
Trong đó: I là tổng giá trị đầu tư phát triển xuất khẩu(trong nền kinh tế hoặc
doanh nghiệp); rij là tỷ lệ tính bằng % của dòng chi tiêu thứ i trong tổng đầu tư phát triển
xuất khẩu I tại thời điểm j; Rij là giá trị thành phần đầu tư thứ i trong tổng đầu tư phát
triển xuất khẩu I tại thời điểm j.
So sánh sự thay đổi tỷ lệ của r ij qua các thời điểm j sẽ cho thấy xu hướng chuyển
dịch cơ cấu, tái cơ cấu đầu tư xuất khẩutrong nền kinh tế qua các năm hay trong một giai
đoạn n năm.
1.2.3.2.Đánh giá gián tiếp quá trình tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng
hóa trong nền kinh tế
8
9
Chỉ tiêu và phương pháp đánh giá quá trình tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu
hàng hóa:Xác định bằng mức thay đổi (tăng lên, hoặc giảm đi) của từng cơ cấu thành
phần trong mỗi loại cơ cấu hàng hóa xuất khẩu trong một khoảng thời gian nhất định.
Chỉ tiêu và phương pháp phản ánh hiệu quả tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất
khẩu trong nền kinh tế:Công thức tính hiệu quả đầu tư xuất khẩu như sau:
(1.6)
Trong đó: k là chỉ tiêu phản ánh hiệu quả đầu tư phát triển xuất khẩu; t1 là năm
tính toán; t0 là năm trước năm tính toán; Ixk là lượng vốn đầu tư phát triển xuất khẩu tăng
thêm ở năm tính toán so với năm trước năm tính toán; XKt1 và XKt0 là giá trị xuất khẩu
của nền kinh tế ở năm tính toán và năm trước năm tính toán.
Khi tái cơ cấu đầu tư xuất khẩu được thực hiện theo hướng gia tăng vốn đầu tư
vào các ngành, lĩnh vực hay công đoạn sản xuất nhằm phát huy lợi thế so sánh của quốc
gia và nâng cao giá trị gia tăng hàng xuất khẩu thì hệ số k sẽ có xu hướng tăng lên,
thường ở tầm trung và dài hạn.
1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng
hóa trong nền kinh tế
1.3.1. Các yếu tố ngoài nước
Xu hướng toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế
Sự phát triển của các liên kết kinh tế khu vực và quốc tế
Tự do hóa thương mại và đầu tư quốc tếSự tăng trưởng của các công ty xuyên
quốc gia (TNCs)
Sự phát triển của khoa học công nghệ
Xu hướng bảo vệ môi trường trên thế giới
1.3.2. Các yếu tố trong nước
1.3.2.1. Các yếu tố nội tại của nền kinh tế
Về cơ bản, các yếu tố này được phản ánh thông qua các yếu tố cấu thành năng
lực cạnh tranh của nền kinh tế trong mối tương quan với các nền kinh tế khác.
Năng lực cạnh tranh quốc gia là tổng hợp các thể chế, chính sách và nhân tố quyết
định mức độ hiệu quả và tính năng suất của một quốc gia.
1.3.2.2. Các yếu tố bên trong doanh nghiệp
Năng lực thích ứng của doanh nghiệp với thị trường xuất khẩu
Năng lực tổ chức hoạt động đầu tư sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp
Khả năng thu hút lao động, đào tạo và sử dụng lao động của doanh nghiệp…
Khả năng huy động và sử dụng vốn của doanh nghiệp
Khả năng ứng dụng và đổi mới công nghệ của doanh nghiệp
Định hướng xây dựng thương hiệu hàng hóa và doanh nghiệp trên thị trường xuất
khẩu.
10
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CƠ CẤU ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂNXUẤT KHẨU
HÀNG HÓA CỦA VIỆT NAM
2.1. Khái quát thực trạng phát triển kinh tế
2.1.1. Tổng quan về tăng trưởng kinh tế và chuyển dịch cơ cấu kinh tế
Về mô hình kinh tế: Có thế khẳng định, nền kinh tế Việt Nam đã chuyển biến
mạnh mẽ theo mô hình công nghiệp hóa định hướng xuất khẩu.
Về tăng trưởng kinh tế: Với qui mô xuất khẩu hiện đang vượt qui mô của GDP
(năm 2017), đồng thời tốc độ tăng trưởng xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam đạt bình
quân 17.53%/năm trong giai đoạn 20152011 và 14,93%/năm trong các năm 20162017, có
thể khẳng định xuất khẩu đã và ngày càng trở thành động lực chủ yếu của tăng trưởng
chung của nền kinh tế nước ta.
Về cơ cấu kinh tế:Cơ cấu kinh tế của Việt Nam đã có sự chuyển dịch mạnh mẽ
theo hướng gia tăng tỷ trọng của các ngành công nghiệp. Theo số liệu thống kê, tỷ trọng
của các ngành nông lâm nghiệp và thủy sản đã giảm từ 38,06% năm 1986 còn 24,53%
năm 2010, 17,0% năm 2015 và 15,24% năm 2017. Ngược lại tỷ trọng của các ngành công
nghiệpxây dựng trong GDP đã tăng từ 28,88% năm 1986 lên 36,73% năm 2010, 33,25%
năm 2015 và 33,40% năm 2017.
2.1.2. Tổng quan thực trạng vốn đầu tư và cơ cấu vốn đầu tư phát triển kinh
tế của Việt Nam giai đoạn 2006 2017
* Qui mô, tốc độ tăng trưởng vốn đầu tư trong nền kinh tế
Tổng số vốn đầu tư phát triển toàn xã hội giai đoạn 2006 2017theo giá hiện hành
được duy trì ở mức cao, bằng trên 30% GDP, trong đó năm 2007 cao nhất bằng 42,7%
GDPvà năm 2013 thấp nhất bằng 30,5% GDP.
Tốc độ tăng trưởng vốn đầu tư xã hội trong giai đoạn 2006 2010 tăng bình quân
13,18%/năm, nhưng đã giảm còn 4,7%/năm trong giai đoạn 2011 2015 và phục hồi trở lại
vào các năm 20162017 với tốc độ tăng 10,3%/năm.
* Cơ cấu vốn đầu tư trong nền kinh tế
Cơ cấu vốn đầu tư theo khu vực kinh tế: Vốn đầu tư của khu vực kinh tế nhà
nước đã giảm nhanh, từ 47,1% năm 2005 còn 38,1% năm 2010, 38,0% năm 2015 và 35,7%
năm 2017. Các khu vực kinh tế ngoài nhà nước đều gia tăng tỷ trọng trong tổng vốn đầu
tư phát triển của nền kinh tế, đặc biệt tỷ trọng vốn đầu tư của khu vực có vốn đầu tư
nước ngoài đã duy trì xu hướng tăng liên tục từ 14,9% năm 2005 lên 23,7% năm 2017.
Khu vực kinh tế tư nhân tăng chậm, nhưng vẫn chiến tỷ trọng cao, năm 2017
chiếm40,5% tổng vốn đầu tư.
Cơ cấu vốn đầu tư theo ngành kinh tế: Theo các ngành kinh tế, vốn đầu tư xã hội
vào khu vực công nghiệp và xây dựng đã đạt tốc độ cao hơn các ngành kinh tế nông
10
11
nghiệp và dịch vụ trong cả hai giai đoạn 2006 2010 và 2011 2015, nhưng trong các năm
2016 2017 đã chững lại và thấp hơn. Tỷ trọng vốn đầu tư theo giá hiện hành của khu
vực nông, lâm nghiệp và thủy sản có xu hướng giảm trong giai đoạn 2006 2017, từ
chiếm 7,49% năm 2005 còn 5,6% năm 2016 và phục hồi nhẹ ở mức 6,0% năm 2017.
2.1.3. Tổng quan thực trạng phát triển doanh nghiệp trong nền kinh tế giai
đoạn 2006 2017
Về cơ cấu doanh nghiệp theo khu vực kinh tế:Trong giai đoạn 20112016, tỷ trọng
các doanh nghiệp nhà nước đã giảm từ 1,17% năm 2010 còn 0,53% năm 2016; tỷ trọng
khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước tăng nhẹ từ 96,23% năm 2010 lên 96,70% năm
2016; tỷ trọng số doanh nghiệp có vốn FDI tăng từ 2,60% năm 2010 lên 2,77% năm 2016.
Về cơ cấu doanh nghiệp t heo ngành kinh tế:Số lượng doanh nghiệp trong các
ngành kinh tế có sản phẩm xuất khẩu có xu hướng tăng nhẹ trong giai đoạn 2011 2016,
từ 33,2% năm 2010 lên 34,8% năm 2016. Trong số các ngành kinh tế có hàng hóa xuất
khẩu, số lượng doanh nghiệp thuộc ngành công nghiệp chế biến, chế tạo chiếm tỷ trọng
cao nhất, nhưng lại có xu hưởng giảm tỷ trọng từ 16,28% năm 2010 còn 14,92% năm
2016.
Về cơ cấu doanh nghiệp theo qui mô vốn:Theo số liệu điều tra doanh nghiệp của
Tổng cục Thống kê, tại thời điểm 31/12/2016, trong tổng số 505,06nghìn doanh nghiệp
của nền kinh tế, số lượng có qui mô vốn dưới 10 tỷ đồng chiếm tới 76,16%, từ 10 đến
dưới 50 tỷ đồng chiếm 16,88%, từ 50 tỷ đồng đến dưới 200 tỷ đồng chiếm 4,68%, từ
200 tỷ đồng đến dưới 500 tỷ đồng chiếm 1,22% và từ 500 tỷ đồng trở lên chiếm 1,06%.
2.2. Thực trạng cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam
2.2.1. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu đầu tư xã hội vào phát triển xuất khẩu
hàng hóa trong đầu tư xã hội giai đoạn 2006 2016
2.2.1.1 Thực trạng chuyển dịch cơ cấu đầu tư xã hội vào phát triển các ngành kinh
tế tham gia xuất khẩu hàng hóa
Vốn đầu tư xã hội vào các ngành có tham gia xuất khẩu của nền kinh tế thường
chiếm trên 60% tổng vốn đầu tư xã hội, nhưng có xu hướng giảm nhẹ trong giai đoạn
2006 2017, từ 64,45% năm 2005 còn 60,13% năm 2017.
Bảng 1. Cơ cấu vốn đầu tư xã hội vào phát triển các ngành kinh tế
tham gia xuất khẩu hàng hóa trong giai đoạn 20052017
Tỷ lệ vốn đầu tư vào các ngành
I.Các ngành trong danh mục XK
1. Nông, lâm nghiệp và thủy sản
Tỷ lệ giá trị xuất khẩu hàng hóa
2. Khai khoáng
Tỷ lệ giá trị xuất khẩu hàng hóa
3. Công nghiệp chế biến, chế tạo
Tỷ lệ giá trị xuất khẩu hàng hóa
4. Sản xuất và pp điện, khí đốt,…
2005
64,45%
7,49%
7,80%
19,20%
9,94%
2010
62,08%
6,15%
7.09%
7,53%
9.41%
19,50%
82.55%
8,49%
2015
63,42%
5,60%
4.02%
3,95%
2.70%
29,60%
92.54%
6,50%
2016
60,80%
5,88%
4.53%
3,40%
1.69%
28,46%
93.25%
6,35%
2017
60,13%
6,00%
3.83%
3,15%
1.61%
27,90%
93.17%
6,60%
12
Tỷ lệ vốn đầu tư vào các ngành
2005
2010
2015
2016
2017
Tỷ lệ giá trị xuất khẩu hàng hóa
0.08%
0.06%
0.05%
0.03%
5. Quản lý và xử lý rác thải,
2,60%
2,59%
1,62%
1,76%
1,85%
Tỷ lệ giá trị xuất khẩu hàng hóa
0.00%
0.00%
0.00%
0.00%
6. Vận tải, kho bãi
11,70%
11,54% 11,80% 10,58% 10,25%
Tỷ lệ giá trị xuất khẩu hàng hóa
0.00%
0.00%
0.00%
0.00%
7. Thông tin và truyền thông
3,64%
3,65%
1,40%
1,25%
1,20%
Tỷ lệ giá trị xuất khẩu hàng hóa
0.06%
0.04%
0.05%
0.04%
8. Hoạt động ch. môn, KH&CN
0,83%
1,12%
1,70%
1,70%
1,60%
Tỷ lệ giá trị xuất khẩu hàng hóa
0.00%
0.00%
0.00%
9. Nghệ thuật, vui chơi và giải trí
1,22%
1,51%
1,25%
1,42%
1,58%
Tỷ lệ giá trị xuất khẩu hàng hóa
0.00%
0.00%
0.00 iều tra theo qui mô giá trị xuất khẩu hàng hóa
của doanh nghiệp năm 2015 và theo thành phần doanh nghiệp
Giá trị
xuất
khẩu
của
doanh
Doanh
nghiệp
nghiệp
năm
2015
DN
nhà
nước
DN có
vốn
đầu tư
nước
ngoài
Tổng
501–
1001–
10 – 50 51 –
101 – 201 –
>1.500
10 tỷ
1.000 1.500
tỷ
100 tỷ 200 tỷ 500 tỷ
tỷ
đồng
tỷ
tỷ
đồng đồng đồng đồng
đồng
đồng đồng
Số lượng
0
2
0
1
2
0
1
L.hình
0,0
3,4
0,0
3,1
3,7
0,0
3,8
DNXK
% Tổng
0,0
0,6
0,0
0,3
0,6
0,0
0,3
Số lượng
15
23
23
19
19
6
13
L.hình DN
19,7
39,7 34,3
59,4
35,2
42,9
50,0
XK
% Tổng
4,3
6,6
6,6
5,5
5,5
1,7
3,8
Số lượng
28
12
20
7
15
5
7
1
7
5,3
2,0
0,3
8
2,0
126
42,1
36,4
2,3
36,4
10
104
16
Giá trị
xuất
khẩu
của
doanh
Doanh
nghiệp
nghiệp
năm
2015
DN
cổ
phần
DN
tư nhân
Loại
hình
khác
Tổng
cộng
Tổng
501–
1001–
10 – 50 51 –
101 – 201 –
>1.500
10 tỷ
1.000 1.500
tỷ
100 tỷ 200 tỷ 500 tỷ
tỷ
đồng
tỷ
tỷ
đồng đồng đồng đồng
đồng
đồng đồng
L.hình
36,8
20,7 29,9
21,9
27,8
35,7
26,9
DNXK
% Tổng
8,1
3,5
5,8
2,0
4,3
1,4
2,0
Số lượng
25
19
22
3
15
3
3
L.hình DN
32,9
32,8 32,8
9,4
27,8
21,4
11,5
XK
% Tổng
7,2
5,5
6,4
0,9
4,3
0,9
0,9
Số lượng
8
2
2
2
3
0
2
L.hình DN
10,5
3,4
3,0
6,3
5,6
0,0
7,7
XK
% Tổng
2,3
0,6
0,6
0,6
0,9
0,0
0,6
Số lượng
76
58
67
32
54
14
26
L.hình DN
100,0
100,0 100,0 100,0 100,0
100,0
100,0
XK
% Tổng
22,0
16,8 19,4
9,2
15,6
4,0
7,5
52,6
30,1
2,9
0
30,1
90
0,0
26,0
0,0
0
26,0
19
0,0
5,5
0,0
19
5,5
346
100,0
100,0
5,5
100,0
Nguồn: Số liệu điều tra các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, Viện Nghiên cứu
Chiến lược, Chính sách Công Thương, Bộ Công Thương
b/ Một số kết quả điều tra về đầu tư của doanh nghiệp xuất khẩu
Đối với hoạt động đầu tư nghiên cứu phát triển sản phẩm xuất khẩu mới, trong
số 320 doanh nghiệp điều tra có 191/320 doanh nghiệp có đầu tư cho hoạt động phát
triển sản phẩm xuất khẩu mới và có 129/320 doanh nghiệp không chú trọng đầu tư cho
hoạt động này. Trong đó, doanh nghiệp nhà nước và các doanh nghiệp thuộc loại hình
hoạt động khác ít đầu tư vào lĩnh vực này vì các doanh nghiệp nhà nước chủ yếu trung
thành với các sản phẩm truyền thống với các thị trường truyền thống trong khi các doanh
nghiệp thuộc loại hình khác còn đang gặp nhiều khó khăn.
Đối với hoạt động đầu tư nghiên cứu cải tiến mẫu mã và bao bì cho sản phẩm
xuất khẩu, các doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp ở các loại hình khác ít đầu tư
vào hoạt động đổi mới, cải tiến mẫu mã và bao bì cho sản phẩm xuất khẩu. Các doanh
nghiệp không ngừng tăng lên qua các năm khi sự cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu
ngày càng gay gắt và nhiều khó khăn khi tiếp cận/mở rộng thị trường.
16
17
Hoạt động đầu tư nghiên cứu khách hàng trên thị trường xuất khẩu là lĩnh vực
được nhiều doanh nghiệp quan tâm đầu tư nhất, với 219 doanh nghiệp lựa chọn trong
tổng số 323 doanh nghiệp tham gia khảo sát.Hầu hết các doanh nghiệp xuất khẩu hàng
hóa tại Việt Nam đều dành một phần vốn đầu tư của mình cho hoạt động nghiên cứu
này để hiểu đối tượng tiêu dùng sản phẩm: thị hiếu, nhu cầu, thói quen mua sắm…
Hoạt động đầu tư nghiên cứu kênh xuất khẩu của các doanh nghiệp :Qua điều tra
có 144/287 doanh nghiệp có đầu tư cho hoạt động này, trong đó số lượng doanh nghiệp
cổ phần chiếm lớn nhất với 53/287 doanh nghiệp.Các doanh nghiệp hoạt động trên thị
trường chưa lâu cần tiến hành các hoạt động nghiên cứu mở rộng thị trường, tìm ra các
thị trường và đối tượng tiêu dùng tiềm năng cũng như hình thức xuất khẩu phù hợp để
tiêu thụ được hàng hóa một cách hiệu quả nhất.
Hoạt động đầu tưquảng bá sản phẩm:Số lượng các công ty xuất khẩu hàng hóa
của Việt Nam quan tâm đến lĩnh vực này chưa nhiều, chỉ có 130/283 doanh nghiệp có
đầu tư cho hoạt động này, chiếm 45,9% và tập trung chủ yếu ở các doanh nghiệp cổ
phần với 56/82 doanh nghiệp, chiếm 43,1%.Điều này có thể dẫn đến một số điều kiện
bất lợi cho sản phẩm xuất khẩu của nước ta khi khó cạnh tranh được với các sản phẩm
mới được đầu tư quảng cáo rầm rộ trên thị trường với nhiều ưu đãi về giá cả và chính
sách xuất khẩu.
c/Một số kết quả điều tra về đánh giá của doanh nghiệp đối vớimức độ đầu tư so
với nhu cầu hiện nay
Đối với hoạt động đầu tư nghiên cứu phát triển sản phẩm xuất khẩu , trong tổng
số 279 doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa Việt Nam tham gia điều tra, có 129 doanh
nghiệp đánh giá mức độ đầu tư vào hoạt động này ở mức trung bình so với nhu cầu đặt
ra hiện nay.Điều này cho thấy các doanh nghiệp đã cân nhắc và phân chia nguồn vốn đầu
tư một cách phù hợp cho hoạt động nghiên cứu phát triển sản phẩm xuất khẩu.
Đối với hoạt động đầu tư nghiên cứu phát triển thị trường xuất khẩu , số liệu điều
tra từ 274 doanh nghiệp chỉ ra rằng các đơn vị đang thận trọng trong việc đầu tư cho
hoạt động nghiên cứu phát triển và mở rộng thị trường.Kết quả trên cho thấy số lượng
doanh nghiệp đánh giá mức độ đầu tư “nhỏ” đang gấp đôi số lượng doanh nghiệp đánh
giá mức độ đầu tư “lớn” so với nhu cầu đặt ra, các doanh nghiệp cắt giảm chi phí cho
các hoạt động bổ trợ, chỉ tập trung cho hoạt động sản xuất hàng hóa xuất khẩu.
Hoạt động đầu tư xúc tiến xuất khẩu có số lượng doanh nghiệp đánh giá “trung
bình” nhiều nhất với 111/261 doanh nghiệp, chiếm 42,5%, số l ượng đánh giá mức đầu tư
“nhỏ” và “quá nhỏ” so với nhu cầu. Hầu hết các doanh nghiệp đều cho rằng đây là hoạt
động cần thiết phải làm nếu muốn xuất khẩu bền vững và có chỗ đứng vững chắc trên
thị trường nên các doanh nghiệp cho rằng sẽ tiếp tục duy trì hoạt động này để có được
kết quả xuất khẩu tốt nhất.
d/ Một số kết quả điều tra về hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp: Kết quả
điều tra cho thấy, có 220 doanh nghiệp nhập khẩu trực tiếp, 85 doanh nghi ệp mua qua
trung gian nhập khẩu, 104 doanh nghiệp mua qua thương lái và 147 doanh nghiệp trực
tiếp tổ chức thu mua, ngoài ra còn một số hình thức khác như gia công cho thương nhân
nước ngoài, nhập nguyên liệu theo chỉ định…
18
e/ Một số kết quả điều tra về vận chuyển hàng xuất khẩu của doanh nghiệp: Đối
với khâu vận chuyển hàng hóa xuất khẩu, có đến 91,3% doanh nghiệp (tương đương với
335/367 doanh nghiệp) xác nhận có sử dụng phương thức thuê ngoài. Xu thế hiện nay
đối với các doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu là có sự đầu tư về kho bãi để giúp
doanh nghiệp tiết kiệm được chi phí, chủ động hơn trong việc xuất/nhập kho nguyên
vật liệu, hàng hóa để phục vụ cho hoạt động sản xuất, chế biến hàng hóa xuất khẩu và
lưu giữ, bảo quản hàng hóa xuất khẩu.
f/ Kết quả điều tra về hoạt động xuất khẩu chính của các doanh nghiệp: Kết quả
điều tra cho thấy, có tới 69,3% doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất và xuất
khẩu, tức là, doanh nghiệp trên tiến hành thu mua nguyên vật liệu từ các doanh nghiệp
khác, đầu tư trang thiết bị máy móc để sản xuất sản phẩm hoàn chỉnh, sau đó xuất khẩu
sang các thị trường trong khu vực và trên thế giới.
2.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến cơ cấu đầu tư phát triển xuất
khẩu hàng hóa của Việt Nam
2.3.1. Các yếu tố quốc tế
Yếu tố toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế: Việc tham gia hội nhập kinh tế quốc tế
của Việt Nam đã có tác động mạnh mẽ đến mô hình phát triển kinh tế nói chung và đầu
tư phát triển xuất khẩu nói riêng của nền kinh tế.Trong bối cảnh đó, việc tái cơ cấu đầu
tư phát triển xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam cũng sẽ chịu những tác động nhất định
về thị trường xuất khẩu, các dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài.
Yếu tố liên kết kinh tế khu vực ASEAN: Các nước ASEAN đã tuyên bố thành lập
công đồng kinh tế (AEC) vào thành 12/2015. Theo Kế hoạch tổng thể của AEC đến năm
2025, khu vực ASEAN sẽ hình thành một khu vực sản xuất chung, một thị trường thống
nhất. Đây sẽ là yếu tố tác động đến quá trình tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu của
Việt Nam không chỉ do sự gia tăng về qui mô, phạm vi thị trường đầu tư, mà cả về áp
lực cạnh tranh trong nội bộ khu vực ASEAN.
Yếu đố đầu tư trực tiếp nước ngoài:Làn sóng FDI vào Việt Nam nói riêng và khu
vực ASEAN tăng mạnh. Tuy nhiên, các nhà đầu tư quốc tế sẽ lựa chọn một trong số các
nước thành viên ASEAN ngoài những ưu đãi mà quan trọng hơn là năng lực cạnh tranh
của nền kinh tế,trong khi Việt Nam ở tốp cuối về năng lực cạnh tranh so với các nước
trong khu vực. Đây là một thách thức không nhỏ đối với Việt Nam không chỉ trong việc
gia tăng thu hút FDI mà cả trong việc khai thác các cơ hội phát triển thương mại với các
nước trong và ngoài ASEAN.
Yếu tố trình độ phát triển công nghệ trên thế giới: Đổi mới công nghệ để nâng
cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp Việt Nam là đòi hỏi cấp thiết trong bối
cảnh hội nhập quốc tế và đặc biệt là cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 CMCN 4.0) có
thể rút ngắn quá trình công nghiệp hoá bằng cách đi tắt đón đầu, phát triển nhảy vọt lên
công nghệ cao hơn.Tuy nhiên, nếu không có cách tiếp cận đúng đắn và bắt kịp trình độ
phát triển của thế giới và khu vực, Việt Nam sẽ đối mặt với nguy cơ tụt hậu ngày càng
xa hơn về công nghệ, tình trạng dư thừa về lao động và sự bất bình đẳng trong xã hội.
18
19
Yếu tố bảo vệ môi trường, chống biến đổi khi hậu toàn cầu: Theo các kịch bản
biến đổi khí hậu (BĐKH) của Việt Nam, đến cuối thế kỷ XXI, sẽ có 40% diện tích vùng
ĐBSCL, 11% diện tích vùng ĐBSH và 3% diện tích ven biển khác sẽ bị ngập nước. Như
vậy, BĐKH tại Việt Nam sẽ tác động mạnh đến quá trình tái cơ cấu xuất khẩu hàng hóa
của Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp trên các phương diện như: đầu tư
cho việc chuyển đổi cơ cấu sản phẩm, vùng sản xuất, tìm kiếm và đầu tư vào công
nghệ thân thiện với môi trường…
2.3.2. Các yếu tố trong nước
Yếu tố thể chế luật pháp trong nước: Hệ thống pháp luật nói chung của Việt
Nam hiện vẫn còn thiếu cụ thể, rõ ràng, nhiều văn bản thiếu tính khả thi; tính ổn định
của hệ thống quy phạm còn yếu. Văn bản luật chủ yếu vẫn mang tính chất định khung,
khó áp dụng trực tiếp vào các trường hợp cụ thể mà phải thông qua các văn bản hướng
dẫn, giải thích.
Yếu tố kinh tế: Việc kiểm soát lạm phát và bảo đảm các cân đối lớn của nền
kinh tế chưa thật bền vững; Cân đối ngân sách nhà nước còn khó khăn, vẫn còn thất thu,
nợ đọng thuế, cơ cấu chi chưa hợp lý, bội chi ngân sách còn cao, chưa đạt mục tiêu 4,5%
GDP; nợ Chính phủ đã vượt giới hạn quy định; Hoạt động đầu tư phát triển của các
doanh nghiệp nói chung vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro, nhất là đầu tư dài hạn; Chi
phí kinh doanh của doanh nghiệp về vận tải, lãi suất tiền vay,… ở mức cao.
Các yếu tố về văn hóa xã hội: Việt Nam vẫn đang trong thời kỳ có tỷ lệ dân số
vàng với tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động chiếm 54,8% năm 2017. Bên cạnh đó, Việt
Nam đang trong quá trình đô thị hóa. Mặc dù, tỷ lệ dân cư đô thị mới chiếm 36% năm
2017, nhưng đang có xu hướng tăng nhanh, tăng bình quân khoảng trên 3%/năm. Đây là
những yếu tố tác động tích cực đến phát triển các ngành kinh tế nói chung và phát triển
các ngành xuất khẩu nói riêng.
Yếu tố công nghệtrong nước: Trình độ phát triển công nghệ của Việt Nam còn
thấp, trong khi đầu tư tài chính cho khoa học công nghệ chưa vượt quá 1% ngân sách
hàng năm. Lực lượng lao động có trình độ khoa học kỹ thuật còn thiếu so với yêu cầu
phát triển của nhiều ngành. Mối quan hệ giữa hoạt động khoa học công nghệ và hoạt
động kinh tế đang bộc lộ những bất cập rõ rệt.
Yếu tố cơ sở hạ tầng: Cơ sở hạ tầng ở Việt Nam vẫn còn yếu kém.Cụ thể, hệ
thống lưới điện chất lượng thấp, tổn thất điện năng lớn;hạ tầng các khu công nghiệp
chưa đồng bộ, còn thiếu các công trình hạ tầng xã hội thiết yếu;hạ tầng thông tin và
truyền thông phát triển nhanh nhưng độ phủ sóng của mạng viễn thông không đồng
đều;công trình kết cấu hạ tầng đa mục tiêu còn ít, hiệu quả đầu tư thấp…
2.3.3. Các yếu tố nội tại của doanh nghiệp
Theo kết quả khảo sát của VCCI vào tháng 12/2015, chỉ có 9% doanh nghiệp Việt
Nam tìm hiểu tương đối kỹ về Hiệp định TPP (nay là CPTPP); Theo đánh giá của Cục
Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương, hiện mới có 35% lượng hàng hóa xuất khẩu của
Việt Nam tận dụng được các ưu đãi từ các FTA. Phần lớn doanh nghiêp Vi
̣
ệt Nam qui
mô nhỏ va v
̀ ưa (chi
̀
ếm 97%), khả năng cạnh tranh kém, thiếu vốn, sử dụng thiết bị lạc
20
hậu, sản xuất sản phẩm có giá trị gia tăng thấp, khả năng liên kết yếukém cung nh
̃
ư
chưa co chiên l
́
́ ược kinh doanh cu thê…
̣ ̉
2.4. Đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu
hàng hóa của Việt Nam
2.4.1.Những kết quả đạt được
Thứ nhất, nền kinh tế Việt Nam đã chuyển biến mạnh mẽ theo mô hình công
nghiệp hóa định hướng xuất khẩu.
Thứ hai, vốn đầu tư phát triển trong nền kinh tế Việt Nam đã có sự chuyển dịch
theo hướng tập trung nhiều hơn vào các ngành, khu vực kinh tế hướng đến gia tăng xuất
khẩu, đặc biệt là các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo.
Thứ ba,vốn đầu tư phát triển trong nền kinh tế Việt Nam đã có sự chuyển dịch
theo hướng gia tăng của khu vực, các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài
vào phát triển sản xuất và kinh doanh hàng hóa xuất khẩu đã tạo ra sự tăng trưởng xuất
khẩu hàng hóa một cách mạnh mẽ.
Thứ tư,các doanh nghiệp trong các ngành kinh tế tham gia xuất khẩu chính của
Việt Nam đã tích cực đầu tư vào phát triển xuất khẩu hàng hóa.
Thứ năm,các doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa Việt Nam đã quan tâm hơn đến các
hoạt động đầu tư nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu.
Nguyên nhân chủ yếu của những kết quả đạt được
Chủ trương phát triển xuất khẩu hàng hóa và hội nhập kinh tế quốc tế kịp thời
của Chính phủ, sự nỗ lực của cộng đồng doanh nghiệp, của các cấp, ngành.
Quá trình toàn cầu hoá nền kinh tế thế giới ngày càng được tăng cường mạnh
mẽ, các liên kết kinh tế song phương, khu vực và đa phương trở thành một trong những
nhân tố chủ yếu thúc đẩy sự phát triển kinh tế khu vực và thế giới.
Xu thế phát triển tất yếu ở hầu hết các lĩnh vực công nghiệp sản xuất hàng hóa
xuất khẩu là khu vực tư nhân dần thay thế khu vực nhà nước.
Những đổi mới trong cơ chế quản lý xuất nhập khẩu, mở cửa thị trường, môi
trường đầu tư, kinh doanh được cải thiện, cạnh tranh minh bạch, bình đẳng hơn giữa
các thành phần kinh tế…
Ứng dụng khoa học và đổi mới công nghệ có bước tiến bộ, nhất là trong các lĩnh
vực nông nghiệp, xây dựng, y tế, thông tin và truyền thông.
Hệ thống kết cấu hạ tầng giao thông, năng lượng, hạ tầng thương mại được tập
trung đầu tư xây dựngvà đưa vào sử dụng và đã góp phần tích cực phát triển kinh tế xã hội
và phát triển xuất khẩu hàng hóa.
Lạm phát được kiểm soát, kinh tế vĩ mô cơ bản ổn định;tỉ giá, thị trường ngoại
hối ổn định;cán cân thanh toán quốc tế thặng dư và dự trữ ngoại hối tăng cao.
20
21
Việt Nam đã huy động được một lượng lớn vốn đầu tư sản xuất, kinh doanh
xuất khẩu, đặc biệt là đầu tư trực tiếp nước ngoài để phát triển sản xuất và gia tăng
lượng hàng hóa để xuất khẩu.
Việc tạo ra các điều kiện, môi trường kinh doanh quốc tế thuận lợi hơn cho hoạt
động xuất nhập khẩu hàng hóa thông qua việc ký kết tham gia các tổ chức quốc tế và
hiệp định về tự do hóa thương mại đầu tư.
2.4.2. Hạn chế và nguyên nhân
Thứ nhất,đầu tư vào phát triển xuất khẩu hàng hóa vẫn chủ yếu theo chiều rộng,
năng suất thấp và có giá trị gia tăng thấp.
Thứ hai, tăng trưởng chung của nền kinh tế Việt Nam nói chung và phát triển xuất
khẩu hàng hóa nói riêng vẫn dựa chủ yếu vào vốn đầu tư, đồng thời hiệu quả vốn đầu
tư cho tăng trưởng kinh tế chưa cao.
Bảng 2.6. Tỷ lệ vốn đầu tư xã hội/GDP và hệ số ICOR
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
Vốn đầu tư /GDP giá thực tế
(%)
Hệ số ICOR theo giá SS 2010
38,1
4,57
42,7
5,36
38,2
6,75
39,2
7,35
38,5
6,38
33,3
5,72
31,1
6,76
30,5
6,67
31,0
6,29
32,6
5,80
33,0
6,42
33,3
6,11
Nguồn: Niên giám Thống kê 2017
Thứ ba,cơ cấu đầu tư phát triển theo các ngành xuất khẩu theo hướng tạo ra lợi
thế cạnh tranh mới, nâng cao lợi thế xuất khẩu còn chậm và không bền vững.
Thứ tư, số lượng doanh nghiệp trong nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng nhanh,
nhưng chủ yếu có qui mô vừa và nhỏ,trình độ kinh doanh quốc tế của các doanh nghiệp
trong nước còn thấp.
Thứ năm,cơ cấu đầu tư phát triển các ngành công nghiệp định hướng xuất khẩu
vẫn còn nhiều bất cập.
Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế
Nguyên nhân khách quan:Kinh tế thế giới vẫn chứa đựng nhiều rủi ro tiềm ẩn,
cầu về năng lượng của thế giới vẫn tiếp tục tăng mạnh, ảnh hưởng không nhỏ đến tăng
trưởng kinh tế toàn cầu.
Nguyên nhân thuộc cơ chế, chính sách của Chính phủ, Bộ, ngành
22
Một là,nhà nước chưa co nh
́ ưng đôt pha đê thuc đây s
̃
̣
́ ̉
́ ̉ ự tăng trưởng cua ngành s
̉
ản
xuất công nghiêp, nh
̣
ất là các ngành công nghiệp sản xuất hàng hóa xuất khẩu, chưa tạo
rachuyển biến về cơ cấu nội bộ ngành công nghiệp theo hướng tăng tỷ trọng ngành công
nghệ cao đi kèm với giá trị gia tăng cao.
Hai là,các ngành công nghiệp định hướng xuất khẩu, công nghiệp hỗ trợ chưa phát
triển, công nghiệp chế biến, chế tạo thiếu hợp lý giữa các công đoạn, nguồn nguyên
liệu trong nước chưa đáp ứng nhu cầu sản xuất, phụ thuộc vào biến động của cung cầu
thị trường thế giới.
Ba là,việc thu hút và tận dụng nguồn FDI còn nhiều hạn chế, đặc biệt là việc tiếp
nhận chuyển giao công nghệ. Sự kết nối giữa các doanh nghiệp FDI với các doanh
nghiệp trong nước hạn chế, gây cản trở cho tăng năng suất thông qua chuyển giao công
nghệ và nâng cao trình độ quản lý.
Nguyên nhân thuộc về các doanh nghiệp: Các doanh nghiệp công nghiệp nội địa
qui mô nhỏ, năng lực cạnh tranh nhìn chung còn thấp, chưa có các doanh nghiệp công
nghiệp có thương hiệu cạnh tranh khu vực và toàn cầu.
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP TÁI CƠ CẤU ĐẦU TƯ PHÁT TRIỂN XUẤT KHẨU
HÀNG HÓA CỦA VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020, TẦM NHÌN ĐẾN 2030
3.1. Triển vọng kinh tế, thương mại thế giới và trong nước liên quan đến đầu
tư phát triển xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm
2030
3.1.1. Triển vọng phát triển kinh tế, thương mại thế giới
3.1.1.1. Bối cảnh phát triển kinh tế, thương mại thế giới
Triển vọng phát triển kinh tế, thương mại thế giới ở tầm trung và dài hạn đã và
đang đứng trước bối cảnh nhiều biến động khó lường. Sự thay thế của các ngành công
nghiệp dựa trên công nghệ số, internet kết nối vạn vật và nền kinh tế dựa trên dữ liệu
sẽ dẫn đến cuộc cạnh tranh toàn cầu với các đối thủ cạnh tranh mới, thời đại kinh tế số
sẽ làm thay đổi hành vi của người tiêu dùng.
3.1.1.2. Một số dự báo triển trọng phát triển kinh tế, thương mại thế giới
a/ Dự báo triển vọng kinh tế, thương mại thế giới tầm ngắn và trung hạn
Về tăng trưởng kinh tế toàn cầu: Thị trường tài chính có khả năng sẽ bất ổn hơn,
và mức độ ảnh hưởng của chúng lên các nền kinh tế mới nổi, đang phát triển cũng tăng
lên; Tâm lý bảo hộ mậu dịch tăng lên, đồng thời các bất ổn chính sách và rủi ro địa chính
trị cũng gia tăng.
Về tăng trưởng thương mại toàn cầu: Các nền kinh tế mới nổi và đang phát triển
có thể đối mặt với tình trạng thoái vốn cũng như suy thoái tài chính do chính sách tăng lãi
suất tại các nước phát triển. Về trung và dài hạn, tình trạng già hóa dân số tại các nước
phát triển và quá trình tái cân bằng nền kinh tế tại Trung Quốc cũng là những yếu tố ảnh
hưởng tới thương mại toàn cầu.
b/ Dự báo triển vọng kinh tế, thương mại thế giới tầm dài hạn
22
23
Dự báo về tăng trưởng tổng sản phẩm trong nước: Nếu tính theo sức mua tương
đương (PPP), các nước đang phát triển của châu Á có thể chiếm tỷ lệ 42,4% GDP thế
giới vào năm 2025, tăng so với 37,5% trong năm 2017. Tương tự, tỷ lệ của Đông Á tăng
lên 23,5%, Nam Á và Đông Nam Á lên 11,2% và 6,8%. Các nước lớn: Trung Quốc có thể
chiếm 20,7% GDP thế giới, Ấn Độ có thể tăng lên 9,3%, Indonesia có thể chiếm 2,8%,
Hàn Quốc chiếm 1,5% và Singapore chiếm 1,0%.
Dự báo về tăng trưởng thương mại: Nhu cầu nhập khẩu tăng tại Mỹ và Châu Âu
(EU), gia tăng thương mại nội vùng và niềm tin của người tiêu dùng châu Á gia tăng.
Trước hết, xu hướng chuyển dịch chuỗi giá trị toàn cầu của Trung Quốc sang các
nước đang phát triển ở châu Á.
Thứ hai, tác động kinh tế của Sáng kiến Vành đai và Con đường. Động cơ của
Trung Quốc đưa ra sáng kiến đầy tham vọng này, bao gồm: việc tìm kiếm một con
đường sinh lãi cho dự trữ ngoại hối ngày càng lớn;
Thứ ba, bất chấp sự chuyển đổi sang thu nhập trung bình, nhiều nước trong khu
vực đang phải đối mặt với nghèo đói và vấn đề bất bình đẳng thu nhập dai dẳng trong
nội tại nền kinh tế và cả giữa các nền kinh tế.
3.1.2. Triển vọng tăng trưởng kinh tế, thương mại trong nước
Triển vọng phát triển kinh tế, thương mại tầm trung hạn của Việt Nam đang phải
đối diện không chỉ với những vấn đề rủi ro bên ngoài, mà quan trọng hơn cả là những
rủi ro trong nước, cụ thể:
Mô hình tăng trưởng chưa chuyển đổi kịp theo yêu cầu phát triển, vẫn còn phụ
thuộc nhiều vào vốn, tài nguyên, lao động trình độ thấp.
Việc thực hiện tái cơ cấu DNNN và khu vực ngân hàng diễn ra tương đối chậm
có thể gây tác động bất lợi đến tình hình tài chính vĩ mô, làm tổn hại đến viễn cảnh tăng
trưởng và tạo ra nghĩa vụ lớn cho khu vực Nhà nước.
Động lực tăng trưởng vẫn phụ thuộc khá nhiều vào vốn FDI và xuất khẩu. Tăng
trưởng xuất khẩu có thể sẽ chậm lại trong các năm tiếp theo do kinh tế toàn cầu dự
kiến chững lại theo chu kỳ làm cho sức cầu bên ngoài yếu đi.
Chính sách tiền tệ cần được hoạch định để đảm bảo chống lại áp lực giá đầu vào
trong nước và/hoặc giá cả thương phẩm toàn cầu tăng lên và duy trì lạm phát ở mức vừa
phải..
Tài khoản vãng lai vẫn thặng dư nhưng ở mức thấp hơn kể từ năm 2019 do thâm
hụt ngày càng tăng ở các tài khoản thu nhập và dịch vụ.
Việc kiềm chế bội chi và nợ công là mục tiêu quan trọng của Chính phủ trong
những năm tới, nhưng sẽ cản trở gia tăng đầu tư vào cung cấp dịch vụ công, đặc biệt là
đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng.
Vấn đề tăng trưởng kinh tế phải đi đôi với giảm tỷ lệ nghèo sẽ tạo ra mâu thuẫn
trong các ưu tiên chính sách.
Ngoài ra, ở tầm dài hạn, các chuyên gia kinh tế đã đưa ra hai kịch bản cho tăng
trưởng kinh tế trong giai đoạn 2021 2025:
24
Thứ nhất, nếu mô hình tăng trưởng được chuyển đổi chậm, không liên tục; không
tận dụng tốt cơ hội từ hội nhập quốc tế; quản trị Nhà nước chưa được cải thiện đáng
kể,… thì Việt Nam sẽ đạt tốc độ tăng trưởng ở mức 6,5%; lạm phát 6,7%; tốc độ tăng
đầu tư cho sản xuất (vốn đầu tư/GDP) 13,14%;
Thứ hai, nếu chuyển đổi mô hình tăng trưởng được thực hiện liên tục theo hướng
công nghiệp hóa, hiện đại hóa và lợi thế so sánh của nền kinh tế; tận dụng được lợi thể
từ các hiệp định FTA song phương và đa phương; quản trị Nhà nước có nhiều tiến bộ,…
thì Việt Nam sẽ duy trì tốc độ tăng trưởng ở mức 7,1%; lạm phát 7,21%; tốc độ tăng đầu
tư cho sản xuất (vốn đầu tư/GDP) 15,30%.
3.1.3. Đánh giá tác động củatriển vọng tăng trưởng kinh tế, thương mại trong nước và
thế giới đến tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa
3.1.3.1. Tác động tích cực
Trước hết,Việt Nam cơ cơ hội tham gia sâu hơn vào các dòng đầu tư, thương mại
giữa các quốc gia trong khu vực và thế giớiqua đó thúc đẩy quá trình tái cơ cấu đầu tư
phát triển hàng hóa xuất khẩu.
Thứ hai, trong giai đoạn từ nay đến năm 2020 và tầm nhìn đến 2030, Việt Nam sẽ
tiếp tục có sức hấp dẫn đối với nhà đầu tư nước ngoài để gia tăng nguồn vốn đầu tư
phát triển xuất khẩu.
Thứ ba, triển vọng phát triển các ngành công nghiệp dựa trên nền tảng cách mạng
công nghiệp 4.0 trên giới sẽ tạo ra cơ hội để Việt Nam gia tăng đầu tư phát triển các
ngành công nghiệp hiện đại với trình độ khoa học và công nghệ tiên tiến.
3.1.3.2. Tác động tiêu cực
Một là, các dự báo về tăng trưởng kinh tế, thương mại toàn cầu ở tâm trung và dài
hạn đều ở mức thấp hơn so với trước đây 10 năm. Điều đó sẽ có tác động tiêu cực đến
hiệu quả đầu tư phát triển xuất khẩu và khả năng tái đầu tư phát triển xuất khẩu của
các doanh nghiệp Việt Nam.
Hai là, bối cảnh kinh tế, thương mại toàn cầu và trong nước cũng có tác động tiêu
cực đến triển vọng gia tăng thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài vào phát triển xuất
khẩu hàng hóa của Việt Nam
Ba là, triển vọng phát triển các ngành công nghiệp dựa trên nền tảng cách mạng
công nghiệp 4.0 trên thế giới có thể tác động tiêu cực đến đầu tư phát triển các ngành
công nghiệp xuất khẩu của Việt Nam.
3.2. Quan điểm, mục tiêu và định hướng tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất
khẩu hàng hóa của Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030
3.2.1. Quan điểm
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên
suốt trong quá trình thực hiện đổi mới mô hình, nâng cao chất lượng tăng trưởng, tái cơ
cấu kinh tế trong quá trình thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế
quốc tế.
24
25
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa kết hợp giữa gia tăng đầu tư
khai thác lợi thế, tiềm năng sản xuất hàng hóa xuất khẩu và gia tăng đầu tư nâng cao
trình độ sản xuất của các ngành, các doanh nghiệp trong nền kinh tế; kết hợp giữa gia
tăng thu hút nguồn lực trong nước và ngoài nước, trong đó tập trung gia tăng thu hút các
nguồn lực trong nước vào sản xuất hàng hóa xuất khẩu.
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trên cơ sở đảm bảo hợp lý giữa
phát triển thị trường xuất khẩu với phát triển thị trường trong nước, đảm bảo ổn định
cán cân thương mại; đảm bảo đầu tư hợp lý theo vùng kinh tế, khu vực địa lý trong nước
góp phần giải quyết vấn đề giảm nghèo, bảo vệ môi trường.
3.2.2. Mục tiêu
Tỷ lệ vốn đầu tư xã hội vào phát triển các ngành kinh tế xuất khẩu được duy trì
tương đương với giai đoạn 2010 2018, từ 6264% trong tổng vốn đầu tư xã hội của nền
kinh tế; Tỷ lệ vốn sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp trong các ngành kinh tế
xuất khẩu trong tổng vốn sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp trong nền kinh tế
cao hơn so với giai đoạn 2010 2018, tương ứng với tỷ lệ 3540%; Tỷ lệ vốn đầu tư xã
hội của khu vực kinh tế trong nước được duy trì ở mức cao tương đương với giai đoạn
2010 2018, từ 7677% trong tổng vốn đầu tư xã hội của nền kinh tế; Tỷ lệ vốn sản xuất
kinh doanh của các doanh nghiệp khu vực kinh tế trong nước trong tổng vốn sản xuất kinh
doanh của các doanh nghiệp trong nền kinh tế cao hơn so với giai đoạn 2010 2018, tương
ứng với tỷ lệ 8285%.
3.2.3. Định hướng tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa
Tái cơ cấu đầu tư theo ngành kinh tế tham gia xuất khẩu hàng hóa: Tái cơ cấu
đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trong các ngành nông, lâm nghiệp và thủy sản; tái
cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trong các ngành công nghiệp, các ngành
dịch vụ phục vụ cho phát triển xuất khẩu hàng hóa; tái cơ cấu đầu tư xã hội vào phát
triển xuất khẩu hàng hóa theo khu vực kinh tế.
Tái cơ cấu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa theo vùng: Tái cơ cấu đầu tư phát
triển xuất khẩu theo hướng phát huy tiềm năng và lợi thế của từng vùng với tầm nhìn
dài hạn để thực hiện phân bổ lại các ngành sản xuất, dịch vụ xuất khẩu, tăng cường
phối hợp, bổ sung và kết nối giữa các địa phương trong vùng và giữa các vùng, ưu tiên
phát triển vùng kinh tế trọng điểm.
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu theo khu vực doanh nghiệp: Cơ cấu lại
các doanh nghiệp nhà nước theo ngành, lĩnh vực quan trọng về anh ninh, quốc phòng
đảm bảo ổn định thị trường trong nước; Tái cơ cấu đầu tư phát triển khu vực doanh
nghiệp trong nước theo hướng đổi mới, phát triển và tiến tới áp dụng đầy đủ khung
quản trị hiện đại; đổi mới hệ thống đòn bẩy khuyến khích bảo đảm doanh nghiệp cạnh
tranh bình đẳng trên thị trường.
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa trên cơ sở tiếp tục đẩy nhanh
quá trình hình thành, phát triển thị trường các yếu tố sản xuất: Xây dựng chiến lược
phát triển thị trường tài chính ổn định, cơ cấu lại theo hướng đảm bảo cân bằng giữa thị
trường tiền tệ và thị trường vốn.Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho thị trường quyền sử
dụng đất, nhất là với đất nông nghiệp; hình thành và phát triển thị trường lao động; phát
26
triển thị trường khoa học và công nghệ, thúc đẩychuyển giao công nghệ ở các doanh
nghiệp thông qua các dự án liên kết đầu tư, tiến tới đầu tư nghiên cứu, đổi mớivà làm
chủcông nghệ.
3.3. Đề xuất giải pháp thực hiện tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu
hàng hóa của Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030
3.3.1. Các giải pháp thực hiện tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hoá ở phạm
vi nền kinh tế
3.3.1.1. Các giải pháp đảm bảo gia tăng đầu tư phát triển trong nền kinh tế
a/ Các giải pháp ổn định kinh tế vĩ mô:Thực hiện chính sách tiền tệ chủ động, linh
hoạt. Điều hành lãi suất, tỷ giá phù hợp với nguyên tắc thị trường; cơ cấu lại chi ngân
sách theo hướng tiết kiệm, nâng cao hiệu quả từng khoản mục chi; tái cơ cấu nợ công.
b/ Các giải pháp hoàn thiện khung pháp luật liên quan đến đầu tư: Rà soát, sửa
đổi, bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách, quy định pháp lý về tài chính, ngân sách nhà
nước, bảo đảm công khai, minh bạch; sử dụng kết cấu hạ tầng theo hướng bảo đảm
thuận lợi cho sản xuất kinh doanh; tiếp tục đơn giản hóa, giảm thủ tục hành chính; giảm
chi phí thực thi thủ tục hành chính và pháp luật đối với đăng ký doanh nghiệp.
3.3.1.2. Các giải pháp huy động các nguồn vốn đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa
a/ Đối với nguồn vốn đầu tư của nhà nước: Tăng cường kỷ luật, minh bạch và
trách nhiệm giải trình trong sử dụng vốn đầu tư nhà nước; thực hiện nhất quán, hiệu
quả kế hoạch đầu tư trung hạn; trong đó tập trung vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước
cho các dự ánphát triển kết cấu hạ tầng.
b/Đối với nguồn vốn ngoài nhà nước: Xác định và công bố danh mục các dự án hạ
tầng khả thi, chú trọng đến hạ tầng xuất nhập khẩu; quy định cụ thể điều kiện để nhà
đầu tư được giao đất, cho thuê đất thực hiện dự án phát triển xuất khẩu hàng hóa.
c/Đối với nguồn vốn đầu tư nước ngoài: Phát triển các ngành, nghề ưu tiên phát
triển, đẩy nhanh tốc độ tái cơ cấu và chuyển dịch cơ cấu kinh tế.Xây dựng tiêu chí cụ
thể đánh giá, thẩm định và lựa chọn nhà đầu tư và dự án đầu tư nước ngoài nhằm đạt
được các mục tiêu.
3.3.1.3. Các giải pháp đảm bảo chuyển dịch cơ cấu đầu tư trong nền kinh tế nói
chung và cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu nói riêng
Rà soát điều chỉnh quy hoạch với yêu cầu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung
và tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa.
Tái cơ cấu đầu tư phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng tăng xuất khẩu,
nâng cao chất lượng, giá trị gia tăng và bền vững.
Tái cơ cấu đầu tư phát triển sản xuất công nghiệp theo hướng gia tăng xuất khẩu
hàng hóa có giá trị gia tăng cao.
3.3.1.4. Các giải pháp phát triển thị trường các yếu tố sản xuất
Đối với thị trường vốn: Tái cơ cấu thị trường chứng khoán,tổ chức tín dụng;đổi
mới cơ chế phân bổ tín dụng đầu tư của Nhà nước đảm bảo tiếp cận công bằng, bình
đẳng và minh bạch.
26
27
Đối với thị trường lao động: Tăng cường nguồn cung lao động đã qua đào tạo
nghề; kết nối cơ sở đào tạo với các đơn vị sử dụng lao động theo cơ chế đấu thầu, đặt
hàng hoặc giao nhiệm vụ; xây dựng và vận hành hệ thống thông tin thị trường lao động,
cơ sở dữ liệu quốc gia về thị trường lao động.
Đối với thị trường khoa học và công nghệ: Phát huy vai trò đòn bẩy của quá trình
tái cơ cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng của khoa học và công nghệ;
khuyến khích và hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu tại các doanh nghiệp nhất là doanh
nghiệp quy mô lớn.
3.3.1.5. Các giải pháp phát triển doanh nghiệp tham gia xuất khẩu trong nền kinh tế
Tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước: Tái cơ cấu danh mục ngành nghề kinh doanh
và đầu tư, tập trung vào các ngành, nghề chính có năng lực phù hợp và lợi thế cạnh
tranh.
Phát triển, nâng cao chất lượng các doanh nghiệp ngoài nhà nước: Hỗ trợ đổi
mới và nâng cao năng lực công nghệ đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa; nâng cao năng
lực quản lý cho người quản lý doanh nghiệp.
Thu hút các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài: Xây dựng và thực hiện
chiến lược xúc tiến đầu tư trực tiếp nước ngoài vào các ngành, nghề ưu tiên phát triển
xuất khẩu.
3.3.2. Các giải pháp về tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hoá ở
phạm vi doanh nghiệp
3.3.2.1. Đối với các doanh nghiệp sản xuất, chế biến, kinh doanh xu ất kh ẩu theo
ngành hàng
Tăng cường huy động vốn để đầu tư cho hoạt động tái cơ cấu đầu tư phát triển;
Xây dựng kế hoạch phân tích thực trạng hoạt động sản xuất;
Xây dựng kế hoạch cơ cấu và phân bổ nguồn vốn;
Tăng cường liên minh, liên kết giữa các doanh nghiệp;
Tổ chức,cơ cấu lại qui mô sản xuất;
Nâng cao khả năng cạnh tranh của hàng hóa;
Tăng cường đầu tư nâng cao trình độ khoa học công nghệ;
Nâng cao trình độ của nhà quản lý và đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ.
3.3.2.2. Đối với các doanh nghiệp thương mại, dịch vụ kinh doanh xuất khẩu tổng hợp
Tăng cường đầu tư cho công tác thông tin thị trường;
Tăng cường kết nối giữa doanh nghiệp với các Hiệp hội ngành hàng và tổ chức
xúc tiến trong và ngoài nước;
Đầu tư xây dựng chiến lược thâm nhập thị trường;
Nâng cao trình độ quản lý, chuyên môn cho các cán bộ nhân viên.
KẾT LUẬN
28
Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa có vai trò hết sức quan trọng đối
với sự tăng trưởng và phát triển kinh tế của mỗi quốc gia. Trước bối cảnh mới trong
nước và thế giới tác động nhiều mặt đến phát triển xuất khẩu hàng hóa, Việt Nam cần
phải có những hướng đi mới trong việc cơ cấu lại đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa
và nâng cao năng lực cạnh tranh, phù hợp với tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế và trong
công cuộc công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước. Từ những quan điểm tiếp cận đó,
luận án: “Tái cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam thời kỳ
đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030” đã tập trung nghiên cứu:
Hệ thống và làm rõ cơ sở lý luận về cơ cấu đầu tư và tái cơ cấu đầu tư phát triển
xuất khẩu hàng hóa trong nền kinh tế.
Trên cơ sở các nguồn tư liệu, số liệu thứ cấp và sơ cấp, luận án đã phân tích thực
trạng cơ cấu đầu tư phát triển xuất khẩu, chuyển dịch cơ cấu đầu tư phát triển xuất
khẩu ở phạm vi nền kinh tế và phạm vi các doanh nghiệp hoạt động kinh doanh xuất
khẩu Việt Nam.
Trên cơ sở phân tích bối cảnh trong và ngoài nước, các chủ trương, định hướng
của Đảng, Quốc hội và Chính phủ về đổi mới mô hình tăng trưởng, tái cơ cấu nền kinh
tế, chiến lược, định hướng phát triển xuất khẩu của Việt Nam, luận án đề xuất các quan
điểm, mục tiêu, định hướng và các nhóm giải pháp thực hiện tái cơ cấu đầu tư phát triển
xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030.
Với kết quả đạt được, tác giả hy vọng các vấn đề được phân tích và các nhóm
giải pháp được đề cập trong luận án sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách trong lĩnh
vực đầu tư phát triển xuất khẩu hàng hóa có được bức tranh tổng thể và một số căn cứ
thực tiễn để kịp thời xây dựng chính sách, hỗ trợ, tháo gỡ khó khăn về cơ chế, chính
sách đảm bảo cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu vận hành đạt hiệu quả cao, đồng
thời luận án đã định hướng, khuyến nghị cho doanh nghiệp tái cơ cấu đầu tư phát triển
xuất khẩu hàng hóa một cách phù hợp, hiệu quả và xuất khẩu hàng hóa có giá tri gia tăng
cao, tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất và cung ứng toàn cầu. Luận án cũng sẽ là tài liệu
tham khảo hữu íchcho các nghiên cứu liên quan, cho các doanh nghiệp hoạt động kinh
doanh xuất khẩu và cho các sinh viên trong quá trình học tập và nghiên cứu về đầu tư
phát triển xuất khẩu./.
28
