Luận án tiến sĩ Âm nhạc học: Bổ sung một số đặc điểm hoà âm thế kỷ XX vào chương trình giảng dạy tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO                     BỘ VĂN HỐ THỂ THAO VÀ DU LỊCH

 HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM
­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

NGUN THI LOAN
̃
̣

BỔ SUNG MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM HỊA ÂM 
THẾ KỶ XX VÀO CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY 
TẠI HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM 

 

LUẬN ÁN TIẾN SĨ ÂM NHẠC HỌC

 


HÀ NỘI ­ 2019 


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO                     BỘ VĂN HỐ THỂ THAO VÀ DU LỊCH

 HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM
­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

NGUN THI LOAN
̃
̣

BỔ SUNG MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM HỊA ÂM 
THẾ KỶ XX VÀO CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY 
TẠI HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM 

CHUN NGÀNH: ÂM NHẠC HỌC
MàSỐ: 62 21 02 01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ ÂM NHẠC HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 
PGS.TS. Phạm Tú Hương


HÀ NỘI ­ 2019 


i

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi, các kết quả 
nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng  
được bảo vệ ở bất kỳ học vị nào, các thơng tin trích dẫn trong luận án này đều  
được chỉ rõ nguồn gốc.

Hà Nội, ngày 12 tháng 03 năm 2019
          

Tác giả luận án

                                                                           Nguyễn Thị Loan


ii

MUC LUC
̣
̣
 LỜI CAM ĐOAN                                                                                                                        
 
.......................................................................................................................
  
 i
 MUC LUC
̣
̣                                                                                                                                    
 
..................................................................................................................................
   
 ii
 DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CÁC CHỮ VIẾT TẮT                                                             
 
............................................................
    
 iv
 MỘT SỐ THUẬT NGỮ SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN                                                      
 
.....................................................
    
 v

 BẢNG KÝ HIỆU NỐT NHẠC                                                                                              
 
............................................................................................
    
 viii
 KÝ HIỆU CÁC GIỌNG TRƯỞNG VÀ THỨ                                                                       
 
......................................................................
    
 ix
 GIẢI THÍCH KÝ HIỆU CÁC HỢP ÂM                                                                                 
 
................................................................................
   
 x
 MỞ ĐẦU                                                                                                                                     
 
....................................................................................................................................
   
 1
CHƯƠNG
 
1
CƠ  SỞ  LÝ LUẬN ­ TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ THỰC TRẠNG 
 DẠY HỒ ÂM Ở HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM                                  
 
.................................
   
 9
1.1 Cơ sở lý luận............................................................................................................. 9

1.2 Tổng quan tình hình nghiên cứu về hồ âm thế kỷ XX............................................ 11
1.2.1 Sách và các cơng trình nghiên cứu ở nước ngồi............................................ 11
1.2.2 Tình hình nghiên cứu ở trong nước................................................................. 18
1.3 Thực trạng dạy hoà âm ở HVANQGVN.................................................................. 22
1.3.1 Mơn hồ âm trong q trình phát triển từ Trường Âm nhạc Việt Nam đến
HVANQGVN ngày nay.............................................................................................. 22
1.3.2 Chương trình và giáo trình................................................................................ 28
1.3.3 Phương pháp giảng dạy và phương pháp kiểm tra - đánh giá......................... 34
1.3.4 Đánh giá kết quả giảng dạy.............................................................................. 40
Tiểu kết chương 1......................................................................................................... 41

CHƯƠNG
 
2
KHÁI QT VỀ  HỒ ÂM THẾ  KỶ  XX VÀ VIỆC GIẢNG DẠY HỒ ÂM THẾ  KỶ 
 XX Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI                                                                           
 
..........................................................................
    
 44
2.1 Khái qt về hồ âm thế kỷ XX............................................................................... 44
2.1.1 Một số dạng điệu thức thường gặp trong hoà âm thế kỷ XX............................ 46
2.1.2 Một số dạng cấu trúc hợp âm - chồng âm thường gặp trong hoà âm thế kỷ XX
.................................................................................................................................. 64
2.1.3 Một số thủ pháp hoà âm thường gặp trong âm nhạc thế kỷ XX........................ 81
2.2 Khảo sát việc dạy hoà âm thế kỷ XX ở một số cơ sở đào tạo âm nhạc trên thế giới
...................................................................................................................................... 91
2.2.1 Một số nhạc viện ở Mỹ..................................................................................... 91
2.2.2 Một số nhạc viện ở Châu Âu và Châu Á......................................................... 101
Tiểu kết chương 2....................................................................................................... 108

CHƯƠNG
 
3
THỬ NGHIỆM GIẢNG DẠY HOÀ ÂM THẾ KỶ XX CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC TẠI  


iii

 HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM                                                              
 
.............................................................
    
 110
3.1. Cơ sở lý luận........................................................................................................ 110
3.2. Dự kiến bổ sung một số kiến thức hoà âm thế kỷ XX vào chương trình giảng dạy
mơn hồ âm trình độ đại học tại HVANQGVN............................................................. 112
3.2.1 Tiêu chí lựa chọn nội dung kiến thức để đưa vào chương trình .................... 112
3.2.2 Thời lượng và nội dung chương trình bổ sung............................................... 113
3.2.3 Nội dung chương trình chi tiết........................................................................ 118
3.2.4 Giáo trình........................................................................................................ 126
3.3. Phương pháp giảng dạy và phương pháp kiểm tra đánh giá............................... 127
3.3.1 Phương pháp giảng dạy................................................................................. 127
3.3.2 Phương pháp kiểm tra đánh giá..................................................................... 130
3.4 Thực nghiệm sư phạm.......................................................................................... 133
3.4.1 Mục đích thực nghiệm sư phạm..................................................................... 133
3.4.2 Đối tượng thực nghiệm và tổ chức thực nghiệm............................................ 133
3.4.3 Kết quả thực nghiệm...................................................................................... 155
Tiểu kết chương 3....................................................................................................... 156

 KẾT LUẬN                                                                                                                             
 
............................................................................................................................
    
 158
 MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ                                                                                                    
 
...................................................................................................
    
 161
 TAI LIÊU THAM KHAO
̀
̣
̉                                                                                                       
 
.....................................................................................................
    
 166


iv

DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CÁC CHỮ VIẾT TẮT
GS: 

Giáo su ̛

TS: 

Tiến sĩ

HVANQGVN:

Hoc vi
̣ ẹn Âm nhac Qc gia Vi
̂
̣
́
ẹt Nam
̂

NCS: 

Nghiên cưu sinh 
́

NSND: 

Nghẹ si nhân dân
̂ ̃

NSUT: 
̛

Nghẹ si uu tú 
̂ ̃ ̛

NS: 

Nghẹ si

̂ ̃

Nxb: 

Nhà xt ban 
́ ̉

LSC: 

Lý Sáng Chỉ

PL: 

Phụ lục

PGS: 

Phó Giáo Sư

Tr: 

Trang

GV: 

Giảng viên

SV: 

Sinh viên

đvht: 

Đơn vị học trình

Q:

Qng

T:

Trưởng

t: 

Thứ

Đ:

Đúng

Ký hiệu +: 

Dùng để chỉ các qng tăng, hợp âm tăng

Ký hiệu ­ : 

Dùng để chỉ các qng giảm, hợp âm giảm

v

MỘT SỐ THUẬT NGỮ SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN
Atonal: “Theo từ điển The New Grove Dictionary of Music and musicians 16, 
thì thuật ngữ atonal được sử dụng trong ba y nghĩa sau: th
́
ứ nhất để chỉ một  
loại âm nhạc khơng có điệu tính; thứ  hai dùng để  chỉ  một loại âm nhạc 
khơng phải là loại có điệu tính mà cũng khơng phải là serie và thứ ba dùng 
để chỉ  một loại âm nhạc, chính xác là đứng sau loại âm nhạc có điệu tính 
và   trước   âm   nhạc   12   âm   của  Alban   Berg,   Anton   Webern  và  Arnold 
Schönberg. [16/ tr.67].
Aleatorik   musik:  Thuật   ngữ   tiếng   Đức   và   tiếng   Anh   gọi   là   Aleatoric 
music, để chỉ một nguyên tắc sáng tác âm nhạc mang tính ngẫu nhiên, thịnh 
hành vào những năm 50 ­ 60 của thế  kỷ  XX. Charles Ives là một trong 
những nhà soạn nhạc đầu tiên có ý thức sử dụng các kỹ thuật sáng tác này. 
Clusters: Thuật ngữ  tiếng Anh được hiểu là cụm, đám, bó, đàn, bầy, cịn 
trong âm nhạc Tone clusters được hiểu là chồng âm dưới dạng chùm nốt 
chồng lên nhau sắp xếp theo chiều dọc, khi đàn có thể  dùng lịng bàn tay  
hoặc thậm chí cả  cánh tay tác động lên hàng phím. Tham khảo  Hợp âm  
chồng qng hai của nhà soạn nhạc người Mỹ Henry Cowell (1897­1965). 
Elektronische Musik: Thuật ngữ tiếng Đức để  chỉ  sáng tác âm nhạc điện 
tử  thịnh hành vào những năm 60­70 của thế  kỷ  XX, được nhạc sĩ người 
Đức K.Stockhausen (1928­2007) sử dụng phổ biến trong sáng tác của mình.
Hexatonic scale: Thuật ngữ  tiếng Anh, hay cịn được gọi là six­note scale  
hoặc six­tone scale. Được hiểu như sau: Hex nghĩa là sáu và tonic là âm, nốt  
hoặc âm thanh, đề  cập đến thang sáu âm khác nhau trong một qng tám. 
Chia làm hai loại thang sáu âm trưởng (The Major Hexatonic Scale) C D E G 
A B và thang sáu âm thứ (The Minor Hexatonic Scale) C D Eb G A Bb. 
Leading note chords:  Thuật ngữ  tiếng Anh, đề  cập đến những hợp âm 

được xây dựng trên bậc VII là âm dẫn của điệu thức nên có tên gọi là hợp  


vi

âm dẫn. Chia làm hai loại hợp âm bảy dẫn thứ  B D F A được dùng trong  
điệu trưởng tự nhiên và hợp âm bảy dẫn giảm B D F Ab dùng trong giọng  
trưởng và thứ hồ thanh.
Microtonal: Thuật ngữ tiếng Anh, đề cập đến âm nhạc có cao độ nốt nhạc  
được chia nhỏ hơn nửa cung (1cung = 9 comma), tức là sử  dụng các qng 
1/4 cung, 3/4 cung v.v… được dùng nhiều trong âm nhạc thế  kỷ XX. Phải  
kể  đến tên tuổi của một số  nhà soạn nhạc phương Tây nổi tiếng đã vận 
dụng kỹ  thuật sáng tác này vào trong âm nhạc của họ  như  Charles Ives,  
Harry Patch, Henry Cowell, John Cage, Benjamin Johnston, Henk Badings, 
Karlheinz Stockhausen và Krzysztof Penderecki.
Pentatonic scale: Thuật ngữ tiếng Anh, được hiểu như  sau: Penta nghĩa là 
năm và tonic là âm, nốt hoặc âm thanh, đề cập đến thang năm âm  khác nhau 
trong một quãng tám. Chia làm hai loại thang năm âm trưởng (The Major  
Pentatonic Scale) C D E G A C và thang năm âm thứ (The Minor Pentatonic  
Scale) C D Eb G A C. Được dùng nhiều trong âm nhạc thế  kỷ  XX, điển  
hình là trong các sáng tác của Claude Debussy và Maurice Ravel.
Serialitaet: Thuật ngữ tiếng Đức, tiếng Anh là Serial, để chỉ phương pháp 
sáng tác âm nhạc theo chuỗi 12 âm. Kỹ thuật này rất hay gặp trong các tác 
phẩm của Arnold Schưnberg, Anton Webern v.v… 
Tăng: Thuật ngữ tiếng Anh là augmented, dùng để chỉ các qng tăng, hợp 
âm tăng. Ví dụ  qng ba trưởng được tăng lên nửa cung gọi là qng ba  
tăng hoặc qng năm đúng tăng lên nửa cung gọi là qng năm tăng. Hợp  
âm tăng được cấu tạo bởi hai qng ba trưởng hợp thành. 
Giảm:  Thuật ngữ  tiếng Anh là  diminished,  dùng để  chỉ  các qng giảm 
hoặc hợp âm giảm. Ví dụ qng sáu thứ giảm đi nửa cung gọi là qng sáu  

giảm hoặc quãng bốn đúng giảm đi nửa cung gọi là quãng bốn giảm. Hợp 


vii

âm ba giảm được cấu tạo bởi hai quãng ba thứ hợp thành. 
Thực   nghiệm:  Thuật   ngữ   tiếng   Anh   là  Experiment,  theo   từ   điển 
Wiktionary, phương pháp thực nghiệm được hiểu là một phương pháp khoa 
học dựa trên quan sát, phân loại, nêu giả thuyết và kiểm nghiệm giả thuyết 
bằng thí nghiệm.
Thử   nghiệm:  Thuật   ngữ   tiếng   Anh   cũng   là  Experiment,  theo   từ   điển 
Wiktionary, thử nghiệm được hiểu là sự làm thử một cái gì đó để tìm xem 
có hiệu quả hay khơng hoặc muốn tìm kiếm một kết quả nào đó.
Thể   nghiệm:  Thuật   ngữ   tiếng   Anh   là  Experimental,  theo   từ   điển 
Wiktionary, thể nghiệm được hiểu là sự thể nghiệm của bản thân, qua kinh  
nghiệm, qua thực tiễn mà xét thấy điều gì đó là đúng hay khơng đúng, cần 
thể nghiệm thêm một thời gian mới có thể kết luận.
Experimental:  Thuộc  dạng  tính  từ,  theo   từ   điển  English  Oxford  Living 
Dictionaire,   được   hiểu   theo   nghĩa   thứ   nhất   là   một   phát   minh   hoặc   sản 
phẩm mới dựa trên những ý tưởng hoặc kỹ  thuật chưa được thử  nghiệm 
và chưa được thiết lập hoặc hồn thiện. Nghĩa thứ  hai được hiểu là nghệ 
thuật hoặc một kỹ  thuật nghệ  thuật liên quan đến một phong cách hồn 
tồn mới và sáng tạo. Ví dụ: Âm nhạc thử  nghiệm. 1. (of a new invention or  
product) based on untested ideas or techniques and not yet established or finalized.   2. (of 
art or an artistic technique) involving a radically new and innovative style.   ‘experimental  
music’

Experiment:  Thuộc   loại   danh   từ,   theo   từ   điển   English   Oxford   Living  
Dictionaire, được hiểu theo nghĩa thứ  nhất đây là một qui trình khoa học, 
được thực hiện để  khám phá, kiểm tra giả  thuyết hoặc chứng minh một  

thực tế đã biết. Hiểu theo nghĩa thứ hai là một q trình hành động dự kiến  
thơng qua mà khơng chắc chắn về kết quả.  (1. A scientific procedure undertaken  
to make a discovery, test a hypothesis, or demonstrate a known fact.   2. A course of action  
tentatively adopted without being sure of the outcome.)


viii

 

BẢNG KÝ HIỆU NỐT NHẠC 1
Tiếng Việt Tiếng Anh 

Tiếng Đức

Tiếng Ý

Tiếng Pháp

Ký hiệu 

1. Đô

C

C

Do

Do/Ut

C

Đô thăng

C sharp 

Cis

Do diesis

Do dièse

C#

Đô giáng

C flat 

Ces

Do bemolle

Do bémol

Cb

Đô thăng kép C double sharp  Cisis

Do doppio diesis

Do double dièse

Cx

Đô giáng kép C double flat 

Ceses

Do doppio bemolle Do double bémol Cbb

2.Rê

D

D

Re

Ré

D

Rê thăng

D sharp 

Dis

Re diesis

Ré dièse

D#

Rê giáng

D flat 

Des

Re bemolle

Ré bémol

Db

Rê thăng kép D double sharp  Disis

Re doppio diesis

Ré double dièse

Dx

Rê giáng kép D double flat 

Deses

Re doppio bemolle Ré double bémol Dbb

3. Mi

E

E

Mi

Mi

E

Mi thăng

E sharp 

Eis

Mi diesis

Mi dièse

E#

Mi giáng

E flat 

Es

Mi bemolle

Mi bémol

Eb

Mi thăng kép E double sharp  Eisis

Mi doppio diesis

Mi double dièse

Ex

Mi giáng kép E double flat 

Eses

Mi doppio bemolle Mi double bémol Ebb

4. Fa

F

F

Fa

Fa

F

Fa thăng

F sharp 

Fis

Fa diesis

Fa dièse

F#

Fa giáng

F flat 

Fes

Fa bemolle

Fa bémol

Fb

Fa thăng kép F double sharp  Fisis

Fa doppio diesis

Fa double dièse

Fx

Fa giáng kép F double flat 

Feses

Fa doppio bemolle Fa double bémol Fbb

5. Sol

G

G

Sol

Sol

G

Sol thăng

G sharp 

Gis

Sol diesis

Sol dièse

G#

Sol giáng

G flat 

Ges

Sol bemolle

Sol bémol

Gb

Sol thăng kép G double sharp  Gisis

Sol doppio diesis

Sol double dièse

Gx

Sol giáng kép G double flat 

Geses

Sol doppio bemolle Sol double bémol Gbb

6.La

A

A

La

La

A

La thăng

A sharp 

Ais

La diesis

La dièse

A#

La giáng

A flat 

As

La bemolle

La bémol

Ab

La thăng kép A double sharp  Aisis

La doppio diesis

La double dièse

Ax

La giáng kép A double flat 

Ases

La doppio bemolle La double bémol Abb

7. Si

H

Si

B

Si

B

Bảng giải thích ký hiệu nốt nhạc được tập hợp từ hai bộ từ điển Thuật ngữ Âm nhạc bằng tiếng Anh ­ 
Đức ­ Việt và tiếng Ý ­ Pháp ­ Việt của nhóm tác giả Nguyễn Bách – Tiến Lộc – Hạnh Thy, do Nhà xuất  
bản âm nhạc in năm 2000.
1


ix

Si thăng

B sharp 

His

Si diesis

Si dièse

B#

Si giáng

B flat 

B

Si bemolle

Si bémol

Bb

Si thăng kép

B double sharp  Hisis

Si doppio diesis

Si double dièse

Bx

Si giáng kép

B double flat 

Si doppio bemolle

Si double bémol

Bbb

Heses

KÝ HIỆU CÁC GIỌNG TRƯỞNG VÀ THỨ
Trong luận án này, các ký hiệu bằng chữ  cái và các giọng trưởng ­ thứ 
được dùng theo hệ  thống Anh ­ Mỹ. Giới thiệu vịng qng năm của các 

giọng trưởng và thứ  theo hệ thống Anh ­ Mỹ (Trích dẫn từ  Học cách đọc  
ký hiệu âm nhạc ­ Learn How to Read Sheetmusic ­ Dimmie.com).


x

GIẢI THÍCH KÝ HIỆU CÁC HỢP ÂM
Giải thích ký hiệu các hợp âm theo hệ  thống Anh ­ Mỹ  (Trích nguồn tài  
liệu   từ  Cách   đọc   ký   hiệu   hợp   âm   ­   How   to   read   chord   symbols   ­  
Dimmie.com).
Recipes for Constructing Chords / Cách thức xây dựng hơp âm (HÂ)
Chord Symbol/Ký 
hiệu HÂ

Chord Type/Loại HÂ

Scafe Note Recipe/Cấu 
tạo HÂ

C

C major / H Do Trưởng

1­3­5

Cmin; Cm

C minor / H Do thứ

1­b3­5

Caug; C(#5); C+

C augmented / H Do tăng

1­3­#5

Cdim; Co

C diminished / H Do giảm

1­b3­b5

Csus2

C suspended second / H Do sus2 
(Bỏ âm 3 thay âm 2)

1­2­5

C(add2); C(add9)

C add second (or ninth)/ H Do 
thêm âm 2 hoặc âm 9

Cm(add2); Cm(add9)

C minor, add second or ninth/H 
1­2­b3­5
Do thứ thêm âm 2 hoặc âm 9

Csus4

C suspended fourth / H Do sus 
4(bỏ âm 3 thay âm 4)

1­4­5

C (b5)

C flat fifth / H Do giáng âm 5

1­3­b5

C6

C sixth / H Do sáu trưởng 

1­3­5­6

Cm6

C minor sixth / H Do sáu thứ

1­b3­5­6

C7

C seventh / H Do bảy át

1­3­5­b7

Cmj7; CM7; Cr7

C major seventh / H Do bảy 
trưởng

1­3­5­7

Cmin7; Cm7; C­7

C minor seventh / H Do bảy thứ 1­b3­5­b7

Co7; Cdim7

C diminished seventh / H Do 
bảy giảm

C7sus4

C seventh, suspended fourth/H 
1­4­5­b7
Do bảy sus4 (bỏ âm 3 thêm âm 4)

Cm (maj7)

C minor, major seventh / H Do 
bảy thứ

1­b3­5­7

C7#5; C7+

C seventh, sharp fifth / H Do 
bảy thăng âm 5

1­3­#5­b7

C7b5; C7­5

C seventh, flat fifth / H Do bảy 
1­3­b5­b7
giáng âm 5

1­2­3­5

1­b3­b5­6


xi

Cm7b5; Co7

C minor seventh, flat fifth /H Do b b b
1­ 3­ 5­ 7
bảy thứ giáng âm 5

Cmaj7b5

C major seventh, flat fifth /H Do

1­3­b5­7
bảy trưởng giáng âm 5


1

MỞ ĐẦU
1. Ly do chon đê tai  
́
̣
̀ ̀
HVANQGVN được thành lập từ 1956, tính đến năm 2016 Học viện 
kỷ  niệm 60 năm thành lập trường với đa dạng các chương trình âm nhạc  
được tổ chức từ các khoa với các nghệ sĩ trong và ngồi nước, đã đem đến 
cho q thính giả  biết bao tiết mục độc tấu, hồ tấu, nhạc cổ  điển, nhạc 
Jazz và âm nhạc đương đại với nhiều màu sắc hồ âm mới lạ.
Từ  những năm đầu thế  kỷ  XX đến nay, cùng với những biến động 
chính trị, xã hội và văn hóa diễn ra  ở  nhiều quốc gia khác nhau, âm nhạc 
(trong đó có hồ âm) đã có những chuyển biến rõ nét góp phần quan trọng 
vào việc phản ánh sự thay đổi, cách xây dựng nội dung, chủ đề hình tượng  
và thẩm mỹ âm thanh, cũng như  phản ánh bút pháp riêng của từng tác giả, 
từng trường phái âm nhạc khác nhau. Âm nhạc Việt Nam cũng khơng nằm  
ngồi dịng chảy này, nhiều tác phẩm đã ra đời sử  dụng những ngơn ngữ 
hịa âm kiểu mới.
HVANQGVN  là   trung  tâm   đào  tạo  hàng   đầu  về   âm  nhạc  chun 
nghiệp trong tồn quốc có trách nhiệm bổ sung, cập nhật những kiến thức 
khoa học mới vào cơng việc đào tạo giảng dạy cũng như nghiên cứu. Trong  
một vài năm trở  lại đây, sinh viên cũng đã được tiếp cận với nhiều tác  
phẩm âm nhạc thế  kỷ  XX trong những bài học chun ngành như  Piano,  
Guitar, Accordeon, các nhạc cụ bộ gỗ v.v…và nhiều tác phẩm viết cho dàn 

nhạc cũng như  các tác phẩm hịa tấu thính phịng. Một số  nhạc sĩ và các 
trào lưu âm nhạc sáng tác thuộc thế  kỷ  XX mới chỉ   được bổ  sung vào  
chương trình giảng dạy mơn lịch sử  âm nhạc thế  giới, nhưng vẫn chưa  
được cập nhật vào mơn Hồ âm để giảng dạy cho sinh viên hệ đại học tại  
Học viện.


2

Luận án chúng tơi sẽ đề cập đến một số nội dung hồ âm thế kỷ XX 
và tìm hiểu xem các cơ sở đào tạo âm nhạc trên thế giới đã đưa hồ âm thế 
kỷ XX áp dụng vào giảng dạy ở các trường âm nhạc như thế nào? Và tiếp  
đến việc làm sao cập nhật bổ  sung chương trình hồ âm thế  kỷ  XX đưa  
vào giảng dạy tại HVANQGVN trong thời gian sớm nhất.
Hiện nay bộ mơn Lý luận đã được đổi tên thành Âm nhạc học, trong 
luận án này chúng tơi dùng theo cách gọi Âm nhạc học.
Mơn Hoa âm đa va đang đ
̀
̃ ̀
ược day 
̣ ở HVANQGVN, được goi la phân
̣ ̀ ̀ 
“Hoa âm cơ điên”.
̀
̉
̉  Qua tìm hiểu chương trình hịa âm cho sinh viên các 
chun ngành tại HVANQGVN cho thấy, mặc dù từ  năm 2013 đã có chủ 
trương đưa phần hịa âm thế  kỷ  XX vào giảng dạy cho một số  chun  
ngành. Tuy nhiên do nhiều lý do, phần kiến thức này cho đến nay vẫn chưa 
được triển khai khiến cho sinh viên gặp rất nhiều khó khăn khi chơi những 

tác phẩm hiện đại và càng bỡ ngỡ hơn khi tham gia vào chương trình biểu 
diễn hịa tấu giao lưu với nhiều trường bạn trên thế  giới. Sinh viên khoa 
Sáng tác ­ Chỉ huy ­ Âm nhạc học cũng khơng dễ dàng khi thực hiện các bài  
viết chun ngành liên quan đến ngơn ngữ âm nhạc thế kỷ XX. 
Hồ âm thế  kỷ  XX là một phần khơng thể  thiếu trong mơn Hồ âm 
giảng dạy tại HVANQGVN.  Nhận thức được u cầu cấp bách của việc 
đưa một số kiến thức hịa âm ở thế kỷ XX vào chương trình giảng dạy mơn 
Hịa âm  ở  HVANQGVN và với trách nhiệm của những người thầy thuộc 
thế  hệ  sau, chúng tơi thấy có nghĩa vụ  phải cập nhật kiến thức mới cho  
chương trình giảng dạy âm nhạc nói chung và hồ âm nói riêng. Đây cũng 
chính là lý do khiến chúng tơi lựa chọn lĩnh vực nghiên cứu này. Đề  tài 
luận  án có  tiêu  đề  “Bổ  sung một số   đặc  điểm hoà âm  thế  kỷ  XX  vào  
chương trình giảng dạy tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam”.


3

2. Lịch sử đề tài
Vấn đề  nghiên cứu để  làm sao có thể  đưa những đặc điểm, những  
thành tựu của âm nhạc thế  kỷ  XX vào giảng dạy tại HVANQGVN  đã 
được thể  hiện  ở  nhiều cơng trình nghiên cứu cũng như  trong các luận án 
tiến sĩ, luận văn thạc sĩ.
Luận án tiến sĩ Nghệ thuật âm nhạc của Vũ Đình Thạch bảo vệ năm 
2009 có tiêu đề: Âm nhạc thế  kỷ  XX và vai trị của nó trong việc đào tạo  
kèn Clarinette tại Nhạc viện Hà Nội. Bản luận án đã đi vào phân tích chi 
tiết một số  tác phẩm viết cho kèn Clarinette tiêu biểu  ở  thế  kỷ  XX và 
những giải pháp đưa các tác phẩm viết cho kèn Clarinette của Phương Tây 
ở thế kỷ XX vào giảng dạy, nhằm nâng cao chất lượng đào tạo kèn hơi tại  
HVANQGVN.
Những thủ  pháp sáng tác trong một số  trường phái âm nhạc thế  kỷ  

XX là tiêu đề bản luận án tiến sĩ của Phạm Phương Hoa bảo vệ năm 2010. 
Đây là cơng trình nghiên cứu đầu tiên ở Việt Nam mang tính chất tổng qt 
và hệ  thống hố những thủ  pháp sáng tác âm nhạc thế  kỷ  XX. Ngồi việc  
tổng kết các thủ  pháp sáng tác  ở  thế  kỷ  XX của một số  trường phái âm  
nhạc phương Tây, tác giả  luận án đã phân tích những đặc điểm ngơn ngữ 
âm nhạc trong các tác phẩm khí nhạc của các nhạc sĩ Việt Nam. Những 
điểm mới đưa ra trong bản luận án sẽ  đóng góp vào giáo trình giảng dạy  
mơn Lịch sử âm nhạc thế kỷ XX của HVANQGVN.
Bản luận án tiến sĩ của Ngơ Phương Đơng có tiêu đề: Đào tạo âm  
nhạc thế kỷ XX cho kèn Hautbois tại HVANQGVN  được bảo vệ năm 2011. 
Bản luận án trình bày về  những đặc điểm của âm nhạc thế  kỷ  XX thể 
hiện trong những tác phẩm sáng tác cho kèn Hautbois. Tác giả luận án cũng 
đi vào nghiên cứu về  các cách diễn tấu khi thể  hiện các tác phẩm này và 


4

những giải pháp đưa các tác phẩm  ở  thế  kỷ  XX vào công tác đào tạo kèn  
Hautbois tại HVANQGVN.
Cao Sĩ Anh Tùng năm 2015 đã bảo vệ  luận án tiến sĩ với tiêu đề: 
Nghệ  thuật Guitar  đương đại nửa sau thế  kỷ  XX trong  đào tạo Guitar  
chun nghiệp tại  Việt  Nam.  Bên cạnh việc giới thiệu những trào lưu, 
những thủ  pháp diễn tấu mới xuất hiện  ở nửa cuối thế kỷ XX của nghệ 
thuật Guitar thế  giới, bản luận án cịn trình bày những  ứng dụng của các 
thủ pháp này vào đào tạo Guitar chun nghiệp trong các cơ sở đào tạo âm 
nhạc trong cả nước, đặc biệt là tại HVANQGVN.
Nguyễn Thị  Hà với luận án tiến sĩ: Nghệ  thuật Guitar trong các tác  
phẩm âm nhạc Việt Nam bảo vệ năm 2017. Bên cạnh việc đi vào phân tích  
các đặc điểm kỹ  thuật trong các tác phẩm Việt Nam viết cho Guitar, tác  
giả luận án đã đi vào vấn đề về phương pháp giảng dạy các tác phẩm này  

tại HVANQGVN.
Các thủ pháp hồ âm thế kỷ XX đã được trình bày rất phong phú và 
đa dạng trong các tài liệu của nước ngồi. Chúng tơi sẽ  trình bày một số 
cơng trình tiêu biểu trong mục Tổng quan tình hình nghiên cứu ở chương 1 
của luận án. 
Ở Việt Nam, những cơng trình nghiên cứu về hồ âm thế kỷ XX của 
Phương Tây, cũng như  hồ âm trong các tác phẩm âm nhạc mới Việt Nam 
khơng có nhiều và cũng chỉ  giới hạn trong một vài giáo trình, luận án hay  
luận văn trong lĩnh vực Âm nhạc học. Cụ thể là:
Giáo trình hồ thanh dành cho sinh viên khoa Sáng tác ­ Chỉ huy ­ Âm 
nhạc học bậc đại học tại HVANQGVN của GS.TS Phạm Minh Khang biên 
soạn, do Trung tâm thơng tin ­ Thư viện âm nhạc xuất bản năm 2005.
Ngồi  cuốn  giáo trình này,  trong  một  số   luận  án,  luận  văn thuộc  


5

chun ngành Âm nhạc học đã bảo vệ tại HVANQGVN có đề cập đến lĩnh 
vực hồ âm trong các tác phẩm âm nhạc phương Tây cũng như  tác phẩm  
của các nhạc sĩ Việt Nam có liên quan đến hồ âm thế kỷ XX mà chúng tơi 
đã giới thiệu ở phần lịch sử đề tài.
Vấn đề  này sẽ  được chúng tơi phân tích sâu trong phần Tổng quan  
tình hình nghiên cứu ở chương một luận án.
Tại Việt Nam cho đến thời điểm này, chúng tơi chưa thấy một cơng 
trình nghiên cứu khoa học nào đề cập tới vấn đề Bổ sung một số đặc điểm  
hồ âm thế kỷ XX vào chương trình giảng dạy tại Học viện Âm nhạc Quốc  
gia Việt Nam  hay một cơ  sở  đào tạo âm nhạc chun nghiệp nào  ở  Việt 
Nam. Vì thế, đề tài luận án khơng trùng lặp với các cơng trình đã cơng bố.
3. Muc đich nghiên c
̣

́
ưu
́
Mục đích nghiên cứu của luận án hướng tới việc bổ  sung một số 
kiến thức  hồ âm thế  kỷ  XX vào chương trình giảng dạy,   sau khi đã kết 
thúc phần hồ âm cổ điển cho sinh viên các chun ngành âm nhạc, nhằm  
nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng nhu cầu địi hỏi của xã hội trong giai  
đoạn hiện nay. Qua đó có thể giúp sinh viên cập nhật được những kiến thức 
mới khi biểu diễn hoặc phân tích các tác phẩm đương đại.
4. Đơi t
́ ượng va pham vi nghiên c
̀
̣
ưu
́
4.1 Đối tượng nghiên cứu
Thứ  nhất là sinh viên hệ  đại học của HVANQGVN chun ngành 
biểu diễn và Sáng tác ­ Chỉ huy ­ Âm nhạc học là đối tượng nghiên cứu của  
luận án.
Thứ  hai là nghiên cứu chương trình, giáo trình, phương pháp giảng 
dạy mơn Hồ âm tại HVANQGVN, để  cập nhật một số kiến thức hồ âm 
thế kỷ XX vào giảng dạy cho sinh viên tại Học viện.


6

Thứ ba là chọn một số tác phẩm âm nhạc Phương Tây và Việt Nam ưa sử 
dụng ngơn ngữ hồ âm thế kỷ XX để đưa vào phần nghiên cứu và bài tập phân 
tích mơn Hồ âm.
Thứ  tư  là chọn một số nội dung tiêu biểu về  hồ âm thế  kỷ  XX để 

đưa vào chương trình giảng dạy tại HVANQGVN trong thời kỳ này.
4.2 Phạm vi nghiên cứu
Giảng   dạy   hồ   âm   thế   kỷ   XX   cho   sinh   viên   đại   học   tại 
HVANQGVN.
Tác phẩm âm nhạc thế giới và Việt Nam tiêu biểu sử dụng ngơn ngữ 
hồ âm thế kỷ XX.
5. Phương phap nghiên c
́
ưu
́
5.1 Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: 
Phương pháp phân tích, so sánh, qui nạp, đối chiếu, tổng hợp v.v...  
các kiến thức hồ âm ở thế kỷ XX nhằm tìm ra những vấn đề cốt lõi để bổ 
sung   vào   chương   trình   giảng   dạy   mơn   Hồ   âm   bậc   đại   học   tại 
HVANQGVN.
Xem xét chương trinh, giao trinh đã có, cũng nh
̀
́ ̀
ư đuc kêt lai nh
́ ́ ̣ ưng kinh
̃
 
nghiêm, ph
̣
ương phap giang day hoa âm cua cac thê hê giang viên, cac giao s
́
̉
̣
̀
̉

́
́ ̣ ̉
́
́ ư, 
tiên si đâu nganh, kê th
́ ̃ ̀
̀
́ ưa, tiêp thu cac thanh t
̀
́
́
̀ ựu khoa hoc co liên quan đên đê tai
̣
́
́ ̀ ̀ 
nghiên cưu đê xây d
́ ̉
ựng phân 
̀ ưng dung n
́
̣
ội dung mới thực hanh.
̀
5.2 Phươ ng pháp nghiên cứu thực nghi ệm : 
Tổ chức dạy th ực nghi ệm m ột s ố n ội dung hồ âm thế kỷ XX cho 
sinh viên các chun ngành khác nhau để  kiểm chứng tính khả  thi của 
những kiến  thức  đưa vào  chươ ng trình giảng dạy, phươ ng pháp dạ y  
học và khả năng tiếp thu c ủa sinh viên.
Ngồi ra, chúng tơi cịn sử dụng phương pháp lấy ý kiến chun gia, 

7

phỏng vấn những người có liên quan để xem kiến thức hồ âm thế kỷ XX  
được tiếp cận như thế nào trong các cơ sở đào tạo âm nhạc trên thế giới.
6. Đóng góp của luận án
6.1 Về mặt lý luận:
Tổng kết ngơn ngữ  hồ âm thế  kỷ  XX thơng qua một số  dạng điệu 
thức, cấu trúc hợp âm ­ chồng âm, các thủ pháp hịa âm v.v... 
Đề  xuất đưa nội dung hồ âm thế  kỷ  XX vào chương trình giảng 
dạy cho sinh viên đại học tại HVANQGVN đáp ứng nhu cầu đào tạo sinh 
viên âm nhạc chun nghiệp trong giai đoạn hiện nay.
6.2 Về mặt thực tiễn:
Đưa phần kiến thức hồ âm tiêu biểu của thế kỷ XX vào giảng dạy  
hệ đại học tại HVANQGVN.
Xây dựng chương trình và nội dung phần hồ âm thế kỷ XX cho bậc  
đại học, góp phần hồn thiện chương trình mơn học hồ âm nói chung.
Đề xuất một số phương pháp dạy phần hịa âm thế kỷ XX.
Ngồi ra, thơng qua luận án này có thể gợi mở phần nào về tư duy, ý  
tưởng kết hợp những nhân tố  âm nhạc truyền thống dân tộc với các thủ 
pháp hiện đại cho sinh viên sáng tác, nhằm tạo ra các tác phẩm vừa có tính 
dân tộc vừa phù hợp với hơi thở  cuộc sống, thẩm mỹ  thời đại. Với sinh 
viên thuộc các chun ngành khác, kiến thức hồ âm thế kỷ XX giúp các em  
có thể  tiếp cận thuận lợi hơn, sâu sắc hơn với các tác phẩm âm nhạc 
đương đại khi phân tích, tìm hiểu phong cách tác giả hoặc thể hiện các tác  
phẩm âm nhạc này. 
7. Bố cục của luận án
Ngồi phần Mở đầu, phần Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục,  
nội dung luận án gồm 3 chương: 

8

Chương 1: Cơ  sở  lý luận ­ Tổng quan tình hình nghiên cứu và thực  
trạng dạy hồ âm ở HVANQGVN
Chương 2: Khái qt về hồ âm thế kỷ XX và việc giảng dạy hồ âm  
thế kỷ XX ở một số nước trên thế giới
Chương 3: Thử  nghiệm giảng dạy hịa âm thế  kỷ  XX cho sinh viên 
đại học tại HVANQGVN


9

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN ­ TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ 
THỰC TRẠNG DẠY HỒ ÂM Ở HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA 
VIỆT NAM
1.1 Cơ sở lý luận
Hịa âm là một mơn học quan trọng trong chương trình đào tạo âm 
nhạc chun nghiệp tại các Học viện âm nhac, Nhạc viện. Từ  trình độ 
trung cấp đến đại học, từ  các chun ngành biểu diễn đến các chun 
ngành Sáng tác ­ Chỉ  huy ­ Âm nhạc học,  ở  mỗi cấp học, mỗi chun  
ngành, học sinh ­ sinh viên được tiếp cận với các kiến thức, các kỹ  năng 
thực hành hịa âm khác nhau. 
Mơn Hịa âm giúp cho học sinh ­ sinh viên có thể  hiểu về  cấu trúc 
hình thức của tác phẩm, sự  sắp xếp các dạng hợp âm trong các điệu thức  
khác nhau và những ngun lý kết hợp các hợp âm theo chiều dọc và chiều 
ngang cũng như vị trí các hợp âm trong tác phẩm âm nhạc v.v… Qua đó có  
thể hiểu thêm về quan điểm thẩm mỹ, phong cách sáng tác của tác giả. 
Chúng ta biết rằng âm nhạc là một bộ  mơn nghệ  thuật được biểu  

hiện bằng âm thanh. Những yếu tố  quan tr ọng c ủa  âm nhạc đó là: giai  
điệu, hịa âm, tiết tấu, âm sắc, tốc độ  và cường độ  v.v… Trong âm nhạc 
phương Tây, hịa âm là yếu tố  nổi bật nhất và được phát triển cao nhất. 
Hịa âm là một phương tiện biểu hiện rất quan tr ọng trong vi ệc di ễn t ả 
nội dung của một tác phẩm âm nhạc.
Hịa âm cịn đóng góp trong việc hình thành hình thức tác phẩm âm 
nhạc. Hịa âm giúp cho việc phân chia tác phẩm thành những phần, những 
giai đoạn hồn thiện cùng mối liên hệ giữa chúng với nhau.


10

Trong tác phẩm âm nhạc, hịa âm ln ln liên quan chặt chẽ  với 
các yếu tố âm nhạc khác đặc biệt là với giai điệu.
Cùng với giai điệu, hịa âm là một trong những lĩnh vực chịu nhiều sự 
thay đổi do  ảnh hưởng của thời đại, của bản sắc dân tộc và phong cách  
sáng tác của từng nhạc sĩ. Do vậy hịa âm là một lĩnh vực có lịch sử  phát  
triển, biến đổi rất phong phú và phức tạp.
Trong lịch sử  phát triển của hịa âm, kể  từ  khi nhạc sĩ J.P. Rameau  
(1683   ­1764) đúc kết thành những ngun lý mang tính khoa học cho đến 
nay, ngơn ngữ  hịa âm đã có rất nhiều thay đổi. Do  ở  mỗi giai đoạn, mỗi  
trường phái âm nhạc, ln địi hỏi cần có sự đổi mới về các phương tiện thể 
hiện nghệ thuật âm nhạc cho phù hợp với nội dung, với u cầu của xã hội  
đương thời.
Đặc biệt, nền âm nhạc Châu Âu cuối thế  kỷ  XIX đầu thế  kỷ  XX đã  
có nhiều trào lưu, nhiều trường phái, nhiều khuynh hướng sáng tác cũng  
như  quan điểm nghệ  thuật, quan điểm thẩm mỹ  xuất hiện. Các nhà soạn  
nhạc  ở giai đoạn này đều lao vào để  tìm kiếm mọi khả  năng biểu hiện  ở  
mức độ tối đa của ngơn ngữ hịa âm… [24/tr.121]
Hịa âm  ở  thế  kỷ  XX có nhiều khuynh hướng mới, nhiều thủ  pháp  

mới hồn tồn xa rời những ngun tắc hịa âm của những thế kỷ trước. Vì  
lý do đó, chúng tơi cho rằng việc đưa những kiến thức hịa âm ở thế kỷ XX  
vào chương trình giảng dạy mơn hịa âm trong HVANQHVN là rất cần 
thiết. Việc làm này sẽ giúp cho sinh viên có những kiến thức cơ bản về hịa 
âm trong giai đoạn hiện đại. Giúp các em có thể hiểu và xử lý các tác phẩm 
âm nhạc thế kỷ XX có hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, như trên chúng tơi đã trình bày, ngơn ngữ hịa âm ở thế kỷ 
XX  rất  phức  tạp  và  phong  phú  vì  có  nhiều  trường  phái,  nhiều  khuynh