luận án tiến sĩ phân tích lợi nhuận và một số chính sách làm nâng cao lợi nhuận ở các doanh nghiệp diệt may

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là Cơng trình Nghiên c u c a
riêng tơi. K t qu trình bày trong Lu"n án là trung th$c và
chưa t'ng đư(c cơng b) trong b*t kỳ cơng trình nào.
Tác gi Lu n án

ð Th Phương


DANH M C CÁC CH

VI T T T

BH và CCDV

Bán hàng và cung c*p d3ch v4

BHXH, BHYT, KPCð

B o hi:m xã h
BQ

Bình qn

CLGT

Chênh l@ch giá tr3

CLTL

Chênh l@ch tA l@

CLTT

Chênh l@ch tA trBng

CP

CC phDn

DK

D@t kim

DN

Doanh nghi@p

DNDM

Doanh nghi@p d@t may

DNDMNN

Doanh nghi@p d@t may nhà nưFc

DT

Doanh thu

DTT

Doanh thu thuDn

DTH

D@t tCng h(p

DTHð

Doanh thu hoGt đ
DTHDTC

Doanh thu hoGt đ
ðBKD

ðịn b y kinh doanh

ðV

ðơn v3

ðxn

ðơng Xn

GTCL

Giá tr3 cịn lGi

GT NPL

Giá tr3 ngun ph4 li@u

GTSXCN

Giá tr3 s n xu*t công nghi@p

GVHB

Giá v)n hàng bán

HN

Hà N
HðKD

HoGt ñ

HTK

Hàng tLn kho

KD

Kinh doanh

KN

Kim ngGch

KNXK

Kim ngGch xu*t khMu

LN

L(i nhu"n

NG

Nguyên giá

QLDN

Qu n lý doanh nghi@p

SXKD

S n xu*t kinh doanh

SDðP

S) dư ñ m phí

TCty

TCng Cơng ty

TN

Thu nh"p

TSCð

Tài s n c) đ3nh

TSDH

Tài s n dài hGn

TSNH

Tài s n ngOn hGn

TT

TA trBng

VCSH

V)n ch sP hQu

VN

Vi@t Nam

XK

Xu*t khMu


M CL C
M

ð U .................................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1: CƠ S

LÝ LU"N V# PHÂN TÍCH L&I NHU"N VÀ M(T S)

BI+N PHÁP NÂNG CAO L&I NHU"N TRONG CÁC DOANH NGHI+P............ 4
1.1. L&I NHU"N VÀ PHÂN TÍCH L&I NHU"N TRONG CÁC DOANH NGHI+P..... 4

1.1.1. L(i nhu"n và phương pháp xác ñ3nh l(i nhu"n......................................... 4
1.1.2. Ý nghĩa và phuơng pháp phân tích l(i nhu"n ......................................... 13
1.1.3. N1.1.4. Tài li@u, thơng tin và tC ch c phân tích l(i nhu"n trong doanh 47
1.2. M(T S) BI+N PHÁP NÂNG CAO L&I NHU"N TRONG CÁC DOANH NGHI+P.. 52

1.2.1. Quan ñi:m chung vZ các bi@n pháp nâng cao l(i nhu"n trong các doanh nghi@p ....... 52
1.2.2. Các bi@n pháp nâng cao l(i nhu"n trong các doanh nghi@p .................... 53
1.3. KINH NGHI+M PHÂN TÍCH L&I NHU"N VÀ CÁC BI+N PHÁP NÂNG
CAO L&I NHU"N C3A NGÀNH D+T MAY ....................................................... 62

1.3.1. Kinh nghi@m phân tích l(i nhu"n c a ngành d@t may ............................. 62

1.3.2. Các bi@n pháp nâng cao l(i nhu"n c a Ngành D@t May.......................... 65
K T LU"N CHƯƠNG 1 ....................................................................................... 67

CHƯƠNG 2: TH6C TR7NG PHÂN TÍCH L&I NHU"N VÀ ÁP D NG
CÁC BI+N PHÁP NÂNG CAO L&I NHU"N TRONG CÁC DOANH
NGHI+P NHÀ NƯ8C THU(C NGÀNH D+T MAY VI+T NAM ................... 68
2.1.T9NG QUAN V# CÁC DOANH NGHI+P NHÀ NƯ8C THU(C NGÀNH
D+T MAY VI+T NAM .......................................................................................... 68

2.1.1. Quá trình hình thành và phát tri:n c a Ngành D@t May Vi@t Nam ......... 68
2.1.2. NhQng ñ]c ñi:m kinh doanh ch y u c a các doanh nghi@p nhà nưFc thuNgành D@t May Vi@t Nam và nh hưPng c a nó đ n phân tích l(i nhu"n................. 73
2.2. TH6C TR7NG PHÂN TÍCH L&I NHU"N VÀ ÁP D NG CÁC BI+N
PHÁP NÂNG CAO L&I NHU"N

TRONG CÁC DOANH NGHI+P NHÀ

NƯ8C THU(C NGÀNH D+T MAY VI+T NAM ................................................. 81

2.2.1. Khái quát chung vZ phân tích l(i nhu"n trong các doanh nghi@p nhà nưFc
thu

2.2.2 Th$c trGng phân tích l(i nhu"n trong các doanh nghi@p nhà nưFc thuNgành D@t May Vi@t Nam ...................................................................... 87
2.2.3. Th$c trGng áp d4ng các bi@n pháp nâng cao l(i nhu"n trong các doanh
nghi@p nhà nưFc thu2.3. ðÁNH GIÁ TH6C TR7NG PHÂN TÍCH L&I NHU"N VÀ ÁP D NG
CÁC BI+N PHÁP NÂNG CAO L&I NHU"N TRONG CÁC DOANH NGHI+P
NHÀ NƯ8C THU(C NGÀNH D+T MAY VI+T NAM...................................... 121

2.3.1. ðánh giá th$c trGng phân tích l(i nhu"n trong các doanh nghi@p nhà
nưFc thu2.3.2. ðánh giá th$c trGng áp d4ng các bi@n pháp nâng cao l(i nhu"n trong
các doanh nghi@p nhà nưFc thuK T LU"N CHƯƠNG 2 ..................................................................................... 136

CHƯƠNG 3: HỒN THI+N PHÂN TÍCH L&I NHU"N VÀ M(T S)
BI+N PHÁP NÂNG CAO L&I NHU"N TRONG CÁC DOANH NGHI+P
NHÀ NƯ8C THU(C NGÀNH D+T MAY VI+T NAM .................................. 137
3.1. ð;NH HƯ8NG PHÁT TRIð N NĂM 2020................................................................................................ 137
3.2. S6 C N THI T PH?I HỒN THI+N PHÂN TÍCH L&I NHU"N TRONG
CÁC DOANH NGHI+P NHÀ NƯ8C THU(C NGÀNH D+T MAY VI+T NAM140
3.3. M(T S) BI+N PHÁP HỒN THI+N PHÂN TÍCH L&I NHU"N TRONG
CÁC DOANH NGHI+P NHÀ NƯ8C THU(C NGÀNH D+T MAY VI+T NAM .... 141

3.3.1. Hồn thi@n h@ th)ng cung c*p thơng tin ................................................ 141
3.3.2. Hồn thi@n n3.3.3. Hồn thi@n phương pháp phân tích l(i nhu"n........................................ 149
3.3.4. Hồn thi@n phân tích các cha tiêu tA su*t l(i nhu"n ............................... 159
3.3.5. Hoàn thi@n tC ch c phân tích l(i nhu"n ................................................. 162
3.4. CÁC BI+N PHÁP NÂNG CAO L&I NHU"N TRONG CÁC DOANH
NGHI+P NHÀ NƯ8C THU(C NGÀNH D+T MAY VI+T NAM ...................... 164

3.4.1. Các bi@n pháp tăng doanh thu................................................................ 164
3.4.2. Các bi@n pháp gi m chi phí ................................................................... 168


3.4.3. T"p trung s n xu*t nhQng m]t hàng có s) dư đ m phí cao ................... 174

3.4.4. Bi@n pháp vZ điZu chanh cơ c*u chi phí và sc d4ng địn bMy kinh
doanh, địn b y tài chính h(p lý .......................................................... 175
3.4.5. Bi@n pháp vZ ñDu tư v)n ........................................................................ 176
3.5. KI N NGH; TH6C HI+N BI+N PHÁP HOÀN THI+N PHÂN TICH L&I
NHU"N VÀ NÂNG CAO L&I NHU"N TRONG CÁC DOANH NGHI+P NHÀ
NƯ8C THU(C NGÀNH D+T MAY VI+T NAM ............................................... 179

3.5.1. VZ phía Nhà nưFc .................................................................................. 179
3.5.2.VZ phía doanh nghi@p ............................................................................. 183
K T LU"N CHƯƠNG 3 ..................................................................................... 186

K T LU"N ............................................................................................................ 187
DANH M C TÀI LI+U THAM KH?O
CÁC CƠNG TRÌNH ðƯ&C CƠNG B) C3A TÁC GI? CĨ LIÊN QUAN
ð N LUdN ÁN


DANH M C B?NG, HÌNH
B?NG
B ng 2.1: Cha tiêu tăng trưPng Ngành D@t May t' năm 2003 ñ n năm 2008 ..............70
B ng 2.2: Kim ngGch xu*t khMu c a Ngành D@t May Vi@t Nam và các doanh nghi@p
d@t may nhà nưFc giai ñoGn 2003 e 2008.................................................71
B ng 2.10 : Tình hình th$c hi@n l(i nhu"n c a các doanh nghi@p nhà nưFc thuNgành D@t May Vi@t Nam giai ñoGn 2006e2008...................................128
B ng 3.1: T)c ñ< tăng trưPng Ngành D@t May giai ñoGn 2006 e 2020 ..................139
B ng 3.2: Các cha tiêu ch y u c a Ngành D@t May và DNNN giai ñoGn 2008 – 2020....139
B ng 3.3: B ng phân tích s) dư đ m phí c a m]t hàng s(i tGi TCng Công ty D@t
May Hà NB ng 3.4: B ng phân tích DOL,DFL,DTL tGi các DNDM NN giai ñoGn 2006 e2008....147
B ng 3.5 : B ng phân tích lãi g

D@t May Hà NB ng 3.6: B ng phân tich lãi g

May Hà NB ng 3.7: Phân tích l(i nhu"n theo t'ng hoGt đgiai đoGn 2007 – 2008 .............................................................................152
B ng 3.8: Phân tích l(i nhu"n theo t'ng hoGt đñoGn 2007e2008 ......................................................................................152
B ng 3.9: B ng phân tích lãi g

D@t May Hà nB ng 3.10: B ng phân tích các nhân t) nh hưPng đ n l(i nhu"n g

hàng s(i tGi TCng Công ty D@t May Hà NB ng 3.11: B ng hoàn thi@n các cha tiêu tA su*t l(i nhu"n tGi TCng Cơng ty D@t
may Hà NB ng 3.12: B ng hoàn thi@n các cha tiêu tA su*t c a l(i nhu"n tGi TCng Công ty
Phong Phú giai ñoGn 2006e2008 ............................................................160


B ng 3.13: Cha tiêu l(i nhu"n trung bình c a Ngành D@t May Vi@t Nam giai ñoGn
2006 e 2008 ............................................................................................161
B ng 3.14: Cha tiêu l(i nhu"n c a mB ng 3.15: L< trình cung ng s n phMm trong nB ng 3.16: L< trình các doanh nghi@p d@t may nhà nưFc ñGt tiêu chuMn và thương
hi@u qu)c t đ n năm 2015..................................................................167
B ng 3.17: L< trình tăng tA l@ nB ng 3.18: L< trình năng su*t lao ñB ng 3.19: B ng phân tích m c đ< sc d4ng và hi@u qu sc d4ng chi phí bán hàng
và chi phí qu n lý doanh nghi@p trong các doanh nghi@p d@t may Nhà
nưFc giai ñoGn 2006 – 2008...................................................................172
B ng 3.20: L< trình phát tri:n các m]t hàng có s) dư đ m phí cao trong các doanh
nghi@p d@t may nhà nưFc đ n năm 2015 ..............................................175

HÌNH
Hình 1.1: Sơ ñL bi:u diln kh năng sinh lmi c a Tài s n (ROA) .............................19
Hình 1.2: Sơ đL bi:u diln H@ th)ng phân tích Tài chính Dupont ............................20
Hình 1.3 : ðL th3 doanh thu biên và chi phí biên......................................................46
Hình 2.1: Bi:u ñL năng l$c s n xu*t c a ms n xu*t ....................................................................................................69
Hình 3.1: Mơ hình ROE theo phương pháp Dupont tGi Cơng ty May 10 ........159


M

ð U

1. Tính cIp thiMt cNa đQ tài luUn án
Trong xu th hmình trong cơng cucó s$ điZu ti t và qu n lý vĩ mô c a Nhà nưFc. ð: tLn tGi và phát tri:n, các
doanh nghi@p hoGt ñv"y, l(i nhu"n là m)i quan tâm hàng ñDu c a các doanh nghi@p, bPi vì l(i nhu"n
là cha tiêu kinh t tCng h(p duy nh*t ñ: ñánh giá hi@u qu hoGt ñc a doanh nghi@p. L(i nhu"n không cha là nguLn tài chính tích lus đ: mP rs n xu*t mà cịn là nguLn tài chính quan trBng đ: th$c hi@n nghĩa v4 tài chính
vFi Nhà nuFc, tăng thu nh"p qu)c dân và khuy n khích ngưmi lao đvFi cơng vi@c c a mình. Vì v"y, vi@c phân tích l(i nhu"n đ: đánh giá hi@u qu
hoGt đlà v*n ñZ h t s c quan trBng và cDn thi t vFi các doanh nghi@p trong đó có các
doanh nghi@p nhà nưFc thungành kinh t quan trBng, trong nhQng năm v'a qua đã đóng góp khơng nht vào
s$ phát tri:n c a nZn kinh t qu)c dân. R*t nhiZu doanh nghi@p d@t may làm ăn

có lãi, nhưng cũng có nhiZu doanh nghi@p d@t may làm ăn thua lv. ð: tLn tGi và
hoGt ñmnăng là công c4 qu n lý kinh t hQu hi@u, phân tích l(i nhu"n sw giúp các nhà
qu n lý ñiZu hành hoGt ñTrong th$c t , cơng tác phân tích l(i nhu"n đã đư(c th$c hi@n tGi các doanh
nghi@p d@t may nhà nưFc nhưng chưa th$c s$ ñáp ng ñư(c yêu cDu qu n lý do
phương pháp, nXu*t phát t' nh"n th c trên, tơi đã chBn đZ tài cho lu"n án c a mình là: “Phân
tích l i nhu n và m t s" bi$n pháp nh&m nâng cao l i nhu n c)a các doanh
nghi$p nhà nư,c thu c Ngành D$t May Vi$t Nam”.


2. TYng quan vQ tình hình nghiên c^u đQ tài
Liên quan đ n đZ tài “Phân tích l(i nhu"n và ml(i nhu"n c a các DNNN thus) Lu"n án ti n sĩ hay cơng trình nghiên c u khoa hBc đư(c cơng b) dưFi dGng ñZ
tài khoa hBc c*p B<, ngành và vi@c nghiên c u này đư(c ti p c"n P nhQng góc đ< và
phGm vi khác nhau. Tuy nhiên vi@c nghiên c u mnhu"n và các bi@n pháp nâng cao l(i nhu"n trong các DNNN thuchưa có tác gi nào đZ c"p, do v"y đZ tài khơng b3 trùng l]p vFi các cơng trình đã
cơng b) trưFc đó.
3. M_c đích nghiên c^u
Nghiên c u, tCng h(p và h@ th)ng các v*n ñZ lý lu"n cơ b n vZ l(i nhu"n, phân
tích l(i nhu"n trong các doanh nghi@p. Trên cơ sP lý lu"n vZ phân tích l(i nhu"n,
Lu"n án đưa ra mPhân tích ñ]c ñi:m kinh t c a Ngành D@t May Vi@t Nam và các doanh nghi@p
nhà nưFc thunhu"n. Xem xét, đánh giá th$c trGng phân tích l(i nhu"n trong các doanh nghi@p
nhà nưFc thu

c a các doanh nghi@p trên trong vi@c phân tích l(i nhu"n và áp d4ng các bi@n pháp
nâng cao l(i nhu"n.
Trên cơ sP th$c trGng phân tích l(i nhu"n tGi các doanh nghi@p trên, lu"n án sw
đZ xu*t ml(i nhu"n trong các doanh nghi@p nhà nưFc thu4. ð`i tưang và phbm vi nghiên c^u
e ð)i tư(ng nghiên c u
Nghiên c u các v*n ñZ lý lu"n cơ b n và th$c tiln vZ phân tích l(i nhu"n và
các bi@n pháp nâng cao l(i nhu"n trong các doanh nghi@p nhà nưFc thuD@t May Vi@t Nam.
d PhGm vi nghiên c u
Lu"n án giFi hGn P vi@c phân tích l(i nhu"n và các bi@n pháp nâng cao l(i nhu"n


áp d4ng trong các doanh nghi@p nhà nưFc thuy u hưFng tFi các gi i pháp nâng cao l(i nhu"n d$a trên k t qu phân tích l(i nhu"n.
5. Phương pháp nghiên c^u
Lu"n án d$a trên phương pháp lu"n duy v"t bi@n ch ng và duy v"t l3ch sc c a
ch nghĩa Mác – Lênin.. Lu"n án sc d4ng các phương pháp th)ng kê, tCng h(p,
phân tích, so sánh, k t h(p nghiên c u lý lu"n và kh o sát th$c t . ð]c bi@t lu"n án
ñã sc d4ng phương pháp tCng h(p byng mơ hình tốn hBc đ: phân tích l(i nhu"n.
6. Nhfng đóng góp mhi cNa luUn án
d Lu"n án ñã làm rõ và phát tri:n các lý lu"n vZ phân tích l(i nhu"n và mbi@n pháp nâng cao l(i nhu"n trong các doanh nghi@p. ð]c bi@t lu"n án đã đóng
góp, phát tri:n lý lu"n phân tích l(i nhu"n dưFi góc đ< k tốn qu n tr3, góc ñ< v)n
ch sP hQu và phân tích l(i nhu"n trong điZu ki@n có lGm phát.
e Lu"n án đã phân tích, ñánh giá th$c trGng phân tích l(i nhu"n và áp d4ng các
bi@n pháp nâng cao l(i nhu"n tGi các doanh nghi@p nhà nưFc thuVi@t Nam và nêu ra các nguyên nhân c a các tLn tGi.
e Lu"n án ñã nêu ñư(c m

và nâng cao l(i nhu"n phù h(p vFi ñ]c ñi:m hoGt ñlý cho các doanh nghi@p nhà nưFc thu7. KMt cIu cNa LuUn án
Ngồi phDn mP đDu, k t lu"n, danh m4c tài li@u tham kh o và ph4 l4c, lu"n án
ñư(c k t c*u thành 3 chương:
Chương 1: Cơ s2 lý lu n v4 phân tích l i nhu n và m t s" bi$n pháp nâng
cao l i nhu n trong các doanh nghi$p
Chương 2: Th6c tr7ng phân tích l i nhu n và áp d8ng các bi$n pháp nâng
cao l i nhu n trong các doanh nghi$p nhà nư,c thu c Ngành
D$t May Vi$t Nam
Chương 3: Hồn thi$n phân tích l i nhu n và m t s" bi$n pháp nâng cao
l i nhu n trong các doanh nghi$p nhà nư,c thu c Ngành D$t
May Vi$t Nam.


CHƯƠNG 1
CƠ S

LÝ LU"N V# PHÂN TÍCH L&I NHU"N VÀ M(T S) BI+N

PHÁP NÂNG CAO L&I NHU"N TRONG CÁC DOANH NGHI+P
1.1. L&I NHU"N VÀ PHÂN TÍCH L&I NHU"N TRONG CÁC DOANH NGHI+P

1.1.1. Lai nhuUn và phương pháp xác ñ nh lai nhuUn
1.1.1.1. Quan ñikm vQ lai nhuUn và nguln g`c cNa lai nhuUn
Tr i qua quá trình phát tri:n c a l3ch sc, khái ni@m vZ l(i nhu"n ñư(c r*t nhiZu
nhà kinh t hBc bàn ñ n và ñưa ra các k t lu"n khác nhau.
Các nhà tư tưPng kinh t ch y u c a La mã cC ñGi, mà đi:n hình là Carton
(234–149 TCN) trong tác phMm “NghZ trLng trBt“ cho ryng: L(i nhu"n là s) dư th'a
ngoài giá tr3 mà ơng hi:u lDm là chi phí s n xu*t. Theo ơng giá tr3 là các chi phí vZ

v"t tư và tiZn tr cho công th(. Như v"y trong thmi kỳ La mã cC ñGi ngưmi ta ñã hi:u
đư(c ryng l(i nhu"n là phDn dư th'a ngồi chi phí bt ra, nhưng chưa nh"n th*y
đư(c l(i nhu"n tGo ra t' ñâu.
Các nhà tư tưPng kinh t thmi Trung cC như Thomas Aquin cho ryng đ3a tơ, l(i
nhu"n thương mGi là s$ tr cơng cho lao đruđư(c thu t' ruv~n chưa ñưa ra ñư(c quan ni@m đDy đ vZ l(i nhu"n là l(i nhu"n khơng cha thu t'
ruTrong giai ñoGn t' cu)i th kA th XV ñ n cu)i th kA th XIX xu*t hi@n ms) hBc thuy t vZ l(i nhu"n c a các trưmng phái như:
Hmc thuyMt kinh tM cNa trưqng phái trmng thương thì quan ni@m ryng: L(i
nhu"n là do lĩnh v$c lưu thông tGo ra, là k t qu c a vi@c mua bán hàng hoá. Như
v"y hB cho ryng l(i nhu"n cha đư(c tGo ra trong lưu thơng hàng hóa, mà trong s n
xu*t không tGo ra l(i nhu"n. Do v"y, đ: có l(i nhu"n thì cha cDn kinh doanh bn
bán mà không cDn ph i s n xu*t. Trưmng phái này chưa nh"n th*y đư(c ryng l(i
nhu"n trong lưu thơng là do giá tr3 th]ng dư dư(c tGo ra t' ngưmi lao ñxu*t như(ng lGi cho các nhà kinh doanh thương mGi trong lưu thông.


Hmc thuyMt kinh tM cNa trưqng phái cY ñikn như W.Prety cho ryng: “ð3a tô
là giá tr3 nông s n phMm sau khi đã tr' đi các chi phí s n xu*t, mà các chi phí này
gLm chi phí vZ gi)ng và tiZn lương” [40, tr.15]. Trong lý thuy t đ3a tơ c a mình,
W.Prety nh"n th c ryng ngưmi có tiZn có th: sc d4ng nó byng hai cách ñ: có thu
nh"p: cách th nh*t là dùng tiZn mua đ*t đai mà nhm đó có đư(c đ3a tơ, cách th hai
là mang tiZn gci vào ngân hàng ñ: thu l(i t c. Như v"y l(i t c là thu nh"p phát sinh
c a đ3a tơ. Mu)n xác đ3nh đư(c l(i t c ph i d$a vào đ3a tơ. M c cao hay th*p c a
l(i t c ph4 thuW.Prety cũng mFi cha nêu ñư(c l(i t c tGo ra trong lĩnh v$c kinh doanh đ*t đai
nơng nghi@p và khi mang tiZn gci vào ngân hàng mà v~n chưa nhìn nh"n đư(c l(i

t c khơng cha đư(c tGo ra t' hai lĩnh v$c trên mà cịn có th: thu đư(c t' nhiZu hoGt
đHmc thuyMt cNa trưqng phái trmng nông lGi cho ryng: “S n phMm thuDn túy là
s) chênh l@ch giQa tCng s n phMm và chi phí s n xu*t. Nó là s) dơi ra ngồi chi phí
s n xu*t, ñư(c tGo ra t' lĩnh v$c s n xu*t nông nghi@p. S n phMm thuDn túy là thu
nh"p c a nhà tư b n, gBi là l(i nhu"n” [40, tr.17]. Trong lý thuy t tiZn lương, l(i
nhu"n, đ3a tơ c a A.Smith, ơng nêu: “n u như đ3a tơ là kho n kh*u tr' đDu tiên thì
l(i nhu"n là kho n kh*u tr' th hai vào s n phMm c a ngưmi lao đchung nguLn g)c là lao đcha ra: l(i t c là mvay ph i tr cho ch n( ñ: ñư(c sP hQu tư b n. Như v"y, A.Smith ñã nh"n th c
ñư(c: l(i nhu"n, l(i t c, đ3a tơ có chung nguLn g)c là lao đc a công nhân.
Lý thuy t vZ tiZn lương, l(i nhu"n và đ3a tơ c a D.Ricardo nh"n th c ryng: “l(i
nhu"n là s) cịn lGi ngồi tiZn lương c a nhà tư b n tr cho công nhân” [40, tr.32].
Ơng đã th*y đư(c ryng l(i nhu"n là phDn mà nhà tư b n đư(c hưPng ngồi phDn ñã
tr tiZn lương cho công nhân. Nhưng ông v~n chưa nh"n th c đư(c là l(i nhu"n
khơng cha là s) cịn lGi ngồi tiZn lương tr cho cơng nhân mà là s) cịn lGi sau khi
tr' đi t*t c các chi phí hB đã bt ra.


Các hBc thuy t kinh t thmi h"u cC ñi:n quan ni@m vZ l(i nhu"n như sau:
Trong l3ch sc cha ñ n thmi kỳ J.B.Say mFi có nhiZu cách gi i thích khác nhau
vZ l(i nhu"n. Lý thuyMt lai nhuUn cNa J.B.Say cho ryng: “L(i nhu"n là hi@u su*t
ñDu tư c a tư b n mang lGi“ [40, tr.44]. Theo ông, n u ñDu tư thêm tư b n vào s n
xu*t sw làm tăng thêm s n phMm, phù h(p vFi phDn tăng thêm vZ giá tr3. T' đó, máy
móc tham gia vào s n xu*t sw tham gia vào vi@c tăng giá tr3. Theo J.B.Say: nhà tư
b n chính là ngưmi có tư b n cho vay đ: thu l(i t c, còn nhà kinh doanh là ngưmi
mGo hi:m, dám ch*p nh"n nguy hi:m trong cunhân, s n xu*t ra hàng hóa bán trên th3 trưmng. Vì v"y nhà kinh doanh cũng lao

đnhân. Ơng ñã hi:u l(i nhu"n là do tư b n mang lGi nhưng v~n nhDm l~n b n ch*t c a
l(i nhu"n vFi tiZn lương công nhân, mà th$c ch*t l(i nhu"n lGi đư(c sinh ra t' ngồi
tiZn lương c a cơng nhân.
Hmc thuyMt kinh tM tiku tư swn, ví d4 lý thuy t vZ tiZn lương, l(i nhu"n và đ3a
tơ c a Simondi cho ryng: công nhân là ngưmi tGo ra c a c i v"t ch*t, tiZn lương là
thu nh"p c a ngưmi cơng nhân, phDn”siêu giá tr3” hình thành nên l(i nhu"n c a nhà
tư b n và ñ3a tô c a ñ3a ch là thu nh"p không lao đgiai c*p cơng nhân. Ơng đã th*y đư(c khá đúng là l(i nhu"n c a nhà tư b n là do
lao ñHmc thuyMt kinh tM cNa trưqng phái cY ñikn mhi như J.Clark cho ryng l(i
nhu"n là năng l$c ch3u trách nhi@m c a các y u t) s n xu*t. … đây cơng nhân bt s c
lao đb n có tư b n thì nh"n l(i t c tương ng. TiZn lương c a công nhân byng s n phMm
giFi hGn c a lao đphMm giFi hGn c a tư b n. PhDn còn lGi là th]ng dư c a ngưmi sc d4ng các y u t)
s n xu*t hay l(i nhu"n c a các nhà kinh doanh. Như v"y theo hBc thuy t này, n u
coi lao ñchênh l@ch giQa phDn thu nh"p thu ñư(c tr' ñi các kho n chi phí bt ra. Có th: th*y
hBc thuy t này ñã th*y ñư(c nguLn g)c c a l(i nhu"n ñư(c sinh ra t' c lĩnh v$c
s n xu*t và kinh doanh và ñã quan ni@m khá ñúng ñOn vZ cách xác ñ3nh l(i nhu"n.


Hmc thuyMt kinh tM cNa Các Mác quan ni@m ryng: “Giá tr3 th]ng dư hay là l(i
nhu"n, chính là giá tr3 dơi ra *y c a giá tr3 hàng hố so vFi chi phí s n xu*t c a nó,
nghĩa là phDn dôi ra c a tCng s) lư(ng lao ñlư(ng lao đtrên c a Các Mác vZ l(i nhu"n là s$ ti n b< vư(t b"c so vFi quan ni@m c a các
trumng phái trưFc đó. Ơng ñã cha ra ñúng ñOn ryng l(i nhu"n ñư(c sinh ra t' giá tr3
th]ng dư c a hàng hoá hay lao đ

K th'a nhQng gì tinh túy nh*t do các nhà kinh t hBc tư s n cC ñi:n ñ: lGi, k t
h(p vFi vi@c nghiên c u sâu sOc nZn s n xu*t tư b n ch nghĩa, ñ]c bi@t là nhm có lý
lu"n vơ giá vZ giá tr3 hàng hóa s c lao ññOn ryng: “l(i nhu"n và giá tr3 th]ng dư cũng là mlà mD$a vào lý lu"n c a Các Mác vZ l(i nhu"n, các nhà kinh t hBc hi@n đGi đã
phân tích nguLn g)c c a l(i nhu"n. Th"t v"y, m4c tiêu c a các doanh nghi@p s n
xu*t kinh doanh là t)i đa hóa l(i nhu"n. Mu)n có l(i nhu"n cao, doanh nghi@p ph i
nhìn th*y đư(c nhQng cơ hmFi, tìm phương pháp s n xu*t mFi và t)t hơn đ: có chi phí th*p, ho]c là ph i mGo
hi:m. Nói chung, ti n hành t)t các hoGt đchi phí ít nh*t là nguLn g)c đ: tGo ra và tăng l(i nhu"n cho mvi doanh nghi@p. Như
v"y, nguLn g)c c a l(i nhu"n trong doanh nghi@p bao gLm thu nh"p t' các nguLn
l$c mà doanh nghi@p ñã ñDu tư cho kinh doanh, phDn thưPng cho s$ mGo hi:m, sáng
tGo, ñCi mFi trong kinh doanh và thu nh"p ñTiêu bi:u cho hBc thuy t c a các nhà kinh t hBc hi@n ñGi là hmc thuyMt cNa
nhà kinh tM hmc David Begg cho ryng “l(i nhu"n là lư(ng dôi ra c a doanh thu so
vFi chi phí” [1, tr.139] hay c4 th: hơn: l(i nhu"n đư(c ñ3nh nghĩa là s$ chênh l@ch
giQa tCng thu nh"p c a mñúng ñOn b n ch*t và nguLn g)c c a l(i nhu"n.
Các nhà kinh tM hmc xã h{i chN nghĩa quan ni@m ryng: l(i nhu"n c a doanh
nghi@p là phDn doanh thu cịn lGi sau khi đã bù đOp các kho n chi phí v"t ch*t cDn
thi t c a các hoGt ñ

Lu"t Thu Thu nh"p doanh nghi@p ñư(c Qu)c hnăm 1997 ñã xác ñ3nh l(i nhu"n c a doanh nghi@p là doanh thu tr' ñi các chi phí
h(p lý có liên quan đ n vi@c tGo ra doanh thu đó.
Theo ch đ< tài chính hi@n hành, l(i nhu"n toàn doanh nghi@p là s) chênh l@ch
giQa tCng doanh thu và thu nh"p vFi tCng chi phí t' t*t c các hoGt ñ

nghi@p (hoGt ñTrong đó l(i nhu"n t' hoGt đc a doanh nghi@p, phát sinh t' hoGt ñchênh l@ch giQa doanh thu vFi chi phí s n xu*t kinh doanh.
Tác gi đLng tình vFi các quan đi:m trên vZ l(i nhu"n. Như v"y ñ ng vZ m]t
lư(ng mà xét thì t*t c các đ3nh nghĩa trên đZu th)ng nh*t: L(i nhu"n là thu nh"p
dôi ra so vFi chi phí bt ra. PhDn thu nh"p này là hình th c bi:u hi@n c a giá tr3
th]ng dư do lao ñl@ch giQa tCng doanh thu ñGt ñư(c vFi tCng chi phí bt ra tương ng c a doanh
nghi@p. Tuy nhiên, theo tác gi , có th: đưa thêm khái ni@m vZ l(i nhu"n kinh t và
cDn ph i phân bi@t rõ s$ khác nhau giQa l(i nhu"n kinh t vFi l(i nhu"n k toán. L(i
nhu"n kinh t th: hi@n s c sinh lmi c a tài s n ho]c v)n kinh doanh, trong đó bao
gLm c chi phí lãi vay (t c là trong chi phí th$c t đ: xác đ3nh l(i nhu"n khơng tính
đ n chi phí lãi vay). Theo quan đi:m trên, tác gi cho ryng l(i nhu"n kinh t mFi th:
hi@n s c sinh lmi th$c c a tài s n ho]c v)n kinh doanh bPi nó khơng tính đ n nguLn
g)c c a tài s n ho]c v)n kinh doanh ñư(c tGo ra t' đâu, t' v)n vay hay v)n ch sP
hQu, vì hai loGi v)n này ñưa vào s n xu*t kinh doanh thì s c sinh lmi là như nhau.
L(i nhu"n k tốn là l(i nhu"n đư(c xác đ3nh theo các chuMn m$c và ch đ< k tốn
hi@n hành, trong đó chi phí h(p lý đ: xác đ3nh l(i nhu"n bao gLm c chi phí lãi vay,
do v"y trong l(i nhu"n k tốn khơng bao gLm chi phí lãi vay. ðây chính là đi:m
khác bi@t giQa l(i nhu"n kinh t và l(i nhu"n k tốn, là cơ sP đ: phân tích kh năng
sinh lmi c a tài s n.
1.1.1.2. Phương pháp xác đ nh lai nhuUn
Vi@c xác đ3nh l(i nhu"n có th: tuỳ theo m4c đích sc d4ng thơng tin và nguLn


dQ li@u cũng như ch th: phân tích mà l(i nhu"n có th: xác đ3nh dưFi nhiZu góc đ<
khác nhau. Mvi phương pháp xác đ3nh l(i nhu"n sw có ý nghĩa nh*t ñ3nh ñ)i vFi
vi@c quàn lý doanh nghi@p và ñáp ng nhu cDu sc d4ng thông tin khác nhau.
DưFi góc đ< k tốn tài chính, l(i nhu"n c a doanh nghi@p ñư(c xác ñ3nh là s)

chênh l@ch giQa tCng doanh thu, thu nh"p và tCng chi phí. Trong các doanh nghi@p
Vi@t Nam theo ch đ< tài chính k tốn hi@n hành tCng doanh thu, thu nh"p gLm
doanh thu bán hàng và cung c*p d3ch v4, doanh thu hoGt ñkhác. TCng chi phí gLm giá v)n hàng bán, chi phí bán hàng, chi phí qu n lý doanh
nghi@p, chi phí tài chính và chi phí khác. [3, tr.32e66]
L(i nhu"n c a doanh nghi@p gLm l(i nhu"n t' hoGt ñl(i nhu"n t' hoGt đL(i nhu"n t' hoGt ñL(i nhu"n
t' hoGt ñSXKD

=

Doanh thu
t' hoGt ñSXKD

–

Chi phí
hoGt ñSXKD

(1.1)

Trong ñó:
Doanh thu t' hoGt ñthu ñư(c t' các giao d3ch bán s n phMm, hàng hóa, cung c*p d3ch v4, góp phDn làm
tăng v)n ch sP hQu c a doanh nghi@p.

Chi phí hoGt đñ: ti n hành hoGt ñe Chi phí nguyên v"t li@u gLm nguyên v"t li@u chính, v"t li@u ph4, nhiên li@u,
ph4 tùng thay th , ce Chi phí nhân cơng gLm tiZn lương, ph4 c*p lương và các kho n trích theo
lương (BHXH, BHYT, KPCð) ph i tr cho ngưmi lao đe Chi phí kh*u hao tài s n c) ñ3nh ph4c v4 cho s n xu*t kinh doanh.
e Chi phí d3ch v4 mua ngồi như tiZn đi@n, nưFc, đi@n thoGi, tiZn v@ sinh, chi
phí vZ d3ch v4 sca chQa, qu ng cáo, tư v*n…
e Chi phí khác byng tiZn như chi phí giao d3ch, ti p khách, tiZn b o hi:m tài
s n, thu mơn bài, tiZn th nhà đ*t…


L(i nhu"n t' hoGt đL(i nhu"n
t' hoGt đtài chính

=

Doanh thu
t' hoGt đtài chính

–

Chi phí
hoGt đtài chính

(1.2)

Trong đó doanh thu hoGt đe TiZn lãi: lãi cho vay; lãi tiZn gci; lãi bán hàng tr ch"m, tr góp; lãi đDu tư
trái phi u, tín phi u; chi t kh*u thanh tốn ñư(c hưPng do mua hàng hóa, d3ch v4;
lãi cho thuê tài chính…
e Thu nh"p t' cho thuê tài s n; cho ngưmi khác sc d4ng tài s n (byng sáng ch ,
nhãn hi@u thương mGi, b n quyZn tác gi , phDn mZm máy vi tính…);
e CC t c, l(i nhu"n ñư(c chia;
e Thu nh"p vZ hoGt ñe Thu nh"p chuy:n như(ng, cho thuê cơ sP hG tDng;
e Thu nh"p vZ các hoGt ñe Chênh l@ch do bán ngoGi t@; kho n lãi chênh l@ch tA giá ngoGi t@;
e Chênh l@ch lãi chuy:n như(ng v)n;
e Các thu nh"p t' hoGt đChi phí tài chính gLm: các kho n chi phí ho]c các kho n lv liên quan ñ n các
hoGt ñdoanh, liên k t, lv chuy:n như(ng ch ng khốn ngOn hGn, chi phí giao d3ch bán
ch ng khốn; kho n l"p d$ phịng gi m giá đDu tư ch ng khốn, đDu tư khác, kho n
lv vZ chênh l@ch tA giá ngoGi t@ và bán ngoGi t@…
L(i nhu"n khác ñư(c xác ñ3nh như sau:
L(i nhu"n khác = Thu nh"p khác – Chi phí khác
Trong đó:
Thu nh"p khác c a doanh nghi@p gLm:
e Thu nh"p t' như(ng bán, thanh lý TSCð;
e Thu tiZn ñư(c phGt do khách hàng vi phGm h(p ñLng;
e Thu các kho n n( khó địi đã xc lý xóa sC;
e Các kho n thu đư(c ngân sách nhà nưFc hồn lGi;
e Thu các kho n n( ph i tr khơng xác đ3nh ñư(c ch ;

(1.3)


e Các kho n tiZn thưPng c a khách hàng liên quan đ n tiêu th4 hàng hóa, s n
phMm, d3ch v4 khơng tính trong doanh thu (n u có);
e Thu nh"p quà bi u, quà t]ng byng tiZn, hi@n v"t c a các tC ch c, cá nhân t]ng
cho doanh nghi@p;
e Các kho n thu nh"p kinh doanh c a nhQng năm trưFc b3 bt sót hay quên ghi
sC k tốn, năm nay mFi phát hi@n ra…
Chi phí khác gLm:
e Chi phí thanh lý, như(ng bán TSCð và giá tr3 còn lGi c a TSCð thanh lý,
như(ng bán (n u có);
e TiZn phGt do vi phGm h(p đLng kinh t ;
e Kho n tiZn b3 phGt thu , truy n

e Các kho n chi phí do k tốn b3 nhDm, ho]c bt sót khi ghi sC k tốn;
e Các kho n chi phí khác.
DưFi góc đ< k tốn tài chính, l(i nhu"n đư(c trình bày trong q kh . Vì v"y,
phương pháp xác đ3nh l(i nhu"n trên là cơ sP đ: xây d$ng các d$ tốn (d$ tốn
doanh thu, chi phí, l(i nhu"n…) và phân tích tình hình tài chính trong q kh và
d$ đốn tình hình tài chính trong tương lai. Ngồi ra phương pháp xác ñ3nh l(i
nhu"n này còn giúp nhà qu n lý phân tích đư(c s$ bi n đl(i nhu"n c a t'ng hoGt ñhoGt ñNgồi cách xác đ3nh l(i nhu"n theo 3 hoGt đcịn xác đ3nh các cha tiêu l(i nhu"n như l(i nhu"n gvay, l(i nhu"n trưFc thu và l(i nhu"n sau thu . Mvi mnh*t ñ3nh và ñáp ng nhu cDu cung c*p thông tin khác nhau cho nhà qu n lý.
L(i nhu"n g

(1.4)

Cha tiêu này ph n ánh kh năng sinh lãi t' hoGt đthì kh năng sinh lãi t' hoGt ñcha tiêu này gi p nhà qu n lý phân tích, đánh giá năng l$c và đưa ra các bi@n pháp
qu n lý doanh thu và giá v)n hàng bán nhym nâng cao l(i nhu"n.
LN trưFc thu
và lãi vay

=

LN t'
HðSXKD

+

LN t'
HðTC

+

LN t'
Hð khác

+

Lãi vay

(1.5)

Cha tiêu trên chính là l(i nhu"n kinh t , là cơ sP ñ: xác ñ3nh và ñánh giá kh
năng sinh lmi th$c c a tài s n mà không tính đ n nguLn g)c c a tài s n ñư(c tGo t'
v)n vay hay v)n ch sP hQu, t' ñó giúp nhà qu n lý ñưa ra các bi@n pháp nâng cao
kh năng sinh lmi c a tài s n.
LN trưFc thu = LN t' HðSXKD + LN t' HðTC + LN t' Hð khác

(1.6)

Cha tiêu này ph n ánh m c l(i nhu"n thu ñư(c t' t*t c các hoGt đnghi@p mà khơng tính đ n nh hưPng c a chi phí thu thu nh"p doanh nghi@p.
LN sau thu = LN trưFc thu e Chi phí thu thu nh"p doanh nghi@p

(1.7)

Cha tiêu trên ph n ánh m c th$c lãi thu ñư(c t' t*t c các hoGt ñnghi@p sau khi ñã loGi tr' nh hưtng c a chi phí thu thu nh"p doanh nghi@p, là cơ sP
đ: phân tích và đánh giá hi@u qu hoGt ñKhác vFi góc đ< k tốn tài chính, dưFi góc đ< k tốn qu n tr3 l(i nhu"n ñư(c
nh*n mGnh ñ n m)i quan h@ giQa l(i nhu"n vFi đi:m hồ v)n và s) dư đ m phí,
theo đó khi doanh nghi@p đã vư(t qua đi:m hồ v)n thì l(i nhu"n c a mvi đơn v3
s n phMm hàng hố tiêu th4 mang lGi cho doanh nghi@p đúng byng s) dư đ m phí
đơn v3.
LN = S n lư(ng tiêu th4 vư(t đi:m hồ v)n x S) dư đ m phí đơn v3.
Trong đó :

(1.8)

TCng đ3nh phí

S n lư(ng hồ v)n =

eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee

(1.9)

S) dư đ m phí đơn v3
S) dư đ m phí đơn v3 = Giá bán đơn v3 e Bi n phí đơn v3

(1.10)

M)i quan h@ này cho th*y sau khi hồ v)n, đã trang tr i h t tồn b< đ3nh phí
thì m c l(i nhu"n mà doanh nghi@p thu ñư(c ñúng byng m c chênh l@ch giQa tCng
giá bán và tCng bi n phí.
Phương pháp xác ñ3nh l(i nhu"n trên giúp cho các nhà qu n lý d$ ki n ñư(c
l(i nhu"n trong tương lai, t' đó giúp hB l$a chBn các phương án kinh doanh, quy t
d3nh ñDu tư, mP rS n lư(ng
đ: đGt đư(c

TCng đ3nh phí + L(i nhu"n mong mu)n
=

LN mong mu)n (MM)

eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee
S) dư đ m phí đơn v3

(1.11)