Vai trò của mặt trận Việt Minh trong phong trào đấu tranh cách mạng giành chính quyền ở Bình Định năm 1945

VAI TRO CUA MAT T R A N VIET MINH
•

•

•

TRONG PHONG TRAO D A U TRANH CACH MANG
•

GIANH

CHlNH QUYEN OT B I N H OINH N A M 1945
NGUYfiN THI THANH HUONG*

T

rong ljch sii hdng ngan nam dUng
nUde vd giQ nQdc, dai dodn ket da
trd thdnh mpt truyen thdng quy bau va r i t
vQng chic eiia dan tpc Vipt Nam. Kd thQa
va phat huy truyen thdng dd, ngay tQ khi
Dang Cpng san Vipt Nam ra ddi (3-2-1930),
Dang vd Chu tieh Hd Chi Minh ludn coi
trpng ciing cd va md rpng khdi dai dodn kdt
toan dan trong Mdt trdn dan tpc thd'ng
nha't.
Trong mdi giai doan each mang, tuy vao
hoan canh evi t h i Dang ta linh boat trong
vipc Ivia chpn cac hinh thQc va ten gpi ciia
mdt tran phu hdp vdi hoan canh va mue

tieu, nhipm vy tQng thdi ky each mang,
nhQng ehung quy lai la n h i m doan kdt tap
hpp iQciQpng.
Mat tran Vipt Minh la hinh thQc td chQc
Mat tran dan tpc thd'ng n h i t phat trien ddn
dinh cao, tidp ndi eae td chQc Mat tran dan
tpc thd'ng nha't trQdc dd, d vdo thdi diem toan
dan chuin bi tidn tdi khdi nghia gianh chinh
quyen.
1. Stjf r a dc^i vd h o a t d p n g c u a M a t
t r a n Viet M i n h d B i n h D i n h
Nam 1939, Chidn tranh the gidi thQ
Hai bung nd. Nam 1940, Nhat nhay vao

Th.S. Trudng Dai hoc Quy Nhon, Binh Djnh

xam iQpe Ddng DQdng, eiu ket vdi Phap
thdng tri nhan dan ta. TrUde tinh hinh dd,
Hpi nghi Trung Udng Dang hpp thang 111939 vd thang 11-1940 da chu trUdng
ehuyin hUdng ehien lUdc dUa nhiem vu giai
phdng dan tpc len hang diu, coi do Id
nhipm vu quan trpng nhit.
Chu trUdng cua Hpi nghi 11-1939, 111940 da thUe sU dupe hodn chinh tai Hpi
nghi Trung Udng lln thQ 8 (10-19/5/1941)
tai Pic Pd, Cao Bing dudi sU chu tri ciia
ddng chi Nguyen Ai Qudc. Sau khi phan
tieh tinh hinh the' gidi vd trong nUde, Hpi
nghj da de ra nhieu ehii trUdng vd ehinh
sach cy t h i n h i m gUdng cao hdn nQa ngpn
ed giai phdng dan tpc, ddng vien mpi ting

ldp nhan dan tidn len mdt trdn each mang
dl gianh dpc lap tQ do cho dan tpc.
c a n cQ vao tinh hinh thQc tien. Dang
phai thay ddi ehie'n thuat van dpng, phai
v^n dyng phQdng phap hipu tripu het sQc
thdng thidt, lam sao danh thQc dQdc tinh
t h i n dan tpc xUa nay trong nhan dan. Vi
vdy, Hpi nghi Trung Udng lln thQ 8 quydt
djnh thanh ldp Mat trdn dan tdc thdng
n h i t chdng phat xlt Phap - Nhat liy ten la
Vipt Nam dpc ldp ddng minh (gpi t i t la Mat
tran Vipt Minh) vdo ngay 19-5-1941.


48

Sau Hdi nghi Trung Udng l l n thQ 8, ea
nQdc trien khai thQc hien chu trQdng van
ddng, td chQc n h a n dan t h a m gia vao Mat
tran Vipt Minh. Thang 10-1941, Tdng bd
Vipt Minh cdng bd Tuyen ngdn neu rd tdn
chi mue dieh cua minh "Liin hiep tdt cd
mgi tdng ldp nhdn ddn, cdc Ddng phdi
cdch mgng, cdc dodn the qudn ehung yiu
nUdc cung nhau ddnh dudi Nhat • Phdp,
ldm cho nUdc Viet Nam hodn todn dgc
lap, dUng lin nUdc Viet Nam ddn chu
Cdng hda" (1).
Chl sau mdt thdi gian ngin, phong trao
Vipt Minh da phat trien kha manh vdi vipe

ra ddi cua cae Hpi cQu qudc d eae tinh phia
Bic, nha't la nhQng ndi cd sQ lanh dao trQc
tidp eua Trung Qdng Dang. O Trung Bd va
Nam Bd vipc thanh lap cac Hdi cQu qudc
khd khdn hdn do dich khung bd git gao vd
do vipe tidp thu ehu trQdng ciia Trung Qdng
Dang cham hdn. Vi vdy d nhQng ndi nay,
phai sau ngay Nhat dao ehinh Phap (9-31945) phong trao Vipt Minh mdi ed dip
phat trien.
N i m trong bdi canh ehung ciia cae tinh
Nam Trung Bp, d Binh Dinh, vipc thanh
lap td chQc Vipt Minh chi mdi b i t d i u sau
ngay Nhat dao chinh Phap (9-3-1945).
GiQa thang 4-1945, tai lang Dinh Binh,
xa Hoai My, huypn Hoai Nhdn, Uy ban
van ddng CQu qudc (UBVDCQ) tinh Binh
Dinh dQdc thdnh lap (edn gpi la Vipt Minh
Tang Bat Ho) gdm cac ddng ehi: Ngd DQc
Dp, T r i n Quang Khanh, Dinh Trung,
UBVDCQ tinh tien hanh hpp dd ra cac
chu trQdng: "Liin Igc vd dUa vdo ddng
viin cu. cdc huyin de van ddng cdc tdng ldp
nhdn ddn yiu nUdc vdo hdng ngu Viet
Minh; Tich cUc tuyen truyen, phd biin cdc
chQ trUcfng, chinh sdch cua mat tran Viet
Minh trong qudn chung; Ra sQc xdy dUng
trong cdc dodn the cQu qudc tii'n tdi thdnh
lap UBVDCQ tQ xd lin huyin" (2).

Rghito ciiru Lich sit, sg 8.2008

Den d i u thang 6 nam 1945, UBVDCQ
tinh phat t r i l n iQc iQpng d cac phii, huypn:
Hoai Nhdn, Hoai An, An Nhdn, Phu My vd
da lap dupe hp thdng UBVDCQ tQ phu,
huyen xudng tdng.
Sau khi UBVDCQ tinh thanh ldp dQpc
mdt thing, tai tinh Binh Dinh mpt td chQc
Vipt Minh mdi khae cung ra ddi dd la Uy
ban v a n ddng Vipt Minh tinh.
Cudi thang 5 nam 1945, cac nhdm Vipt
Minh d Quy Nhdn, Dieu Tri, Phu Phong
tidn hanh hpp tai hang dpt Delignon (d Phu
Phong - Tay Sdn) thanh lap Uy ban van
ddng Vipt Minh (UBVDVM) tinh (edn gpi la
Vipt Minh Nguyen Hup) do ddng chf Vd
Xdn lam Bi thQ.
SQ ra ddi va hoat dpng eua hai td chQc:
UBVDCQ va UBVDVM tinh da cd tae dyng
thuc d i y phong trdo each mang trong toan
tinh phat t r i l n manh me. TQ t h i n g 5 den
thang 6 nam 1945, UBVDCQ tinh da thanh
lap dQpc mdt sd td CQu qudc trong cac cd sd
nha ga Quy Nhdn, hang STACA, nha may
Ddn, cac hipu tap hda. Cac td cdng nhan
CQu qudc d Thi tra'n Tam Quan, cae ga
Tam Quan, Bdng Sdn, Van Phu, Phu My,
Depd Dieu Tri, Quy Nhdn cung l l n iQpt ra
ddi va di vao hoat dpng. Cdn UBVDVM
tinh da xay dQng dQdc cac tieu td Vipt
Minh trong cae ed sd gara T r i n HQng Tieu,

Sd Canh Ndng, nha Day Thdp, ddn Bao An.
Mdt sd nhdm Viet Minh khae lai hoat dpng
trong hpc sinh, vien chQc va cdng thQdng
gia. Cd sd each mang dQdc md rdng, da thuc
diy phong trao khang Nhat cQu nQdc phat
trien manh me trong tinh.
Rieng b Hoki Nhdn, thang 4-1945,
UBVDCQ Hoai Nhdn dQpc thanh lap Oly
bi danh la Vipt Minh Phu Ai), tidn hanh
eae boat ddng tuyen truyen rpng rai chQdng
trinh, dieu 1? cila Mat trdn Vipt Minh ddn
q u i n ehung nhan dan. Cac dodn t h i CQu
qudc da thu hut ddng dao nhan dan lao


Vai h-g ciia mat fr^n Vi^f minh.
ddng, ke ca mdt sd nha budn, cdng vien
chQc, giao dan. Din thdng 7 ndm 1945 so'
hgi viin cQu qudc todn huyin lin din 3000
ngQdi (3). d Phu Cat, ddn d i u thang 81945, ed sd Vipt Minh da lan nhanh ra h i u
khip cac xa, tdng trong huypn, sd hdi vien
cQu qudc len tdi 400 ngUdi. O Phu My,
trong 2 thang 5 va 6-1945, cd sd Viet Minh
da xay dUng dUde d k h i p 3 tdng phia Bie
Phu My. Cudl thdng 6-1945, UBVDCQ phu
Phu My dupe thdnh ldp (cdn gpi la Vipt
Minh Phu Tu). Ddn d i u thang 7-1945, cae
tdng Nam Phu My hinh thanh nhieu tilu
td Vipt Minh boat dpng va phat triln theo
chu trUdng cua UBVDVM.

Tai Binh Khe, cuoi thang 5-1945,
UBVDVM huypn dupe thanh lap, do ddng
ehi Vd Xdn lam Bi thU. Chi trong mdt thdi
gian ngin, tQ thang 5 den thang 7-1945,
UBVDVM huypn da tuyen truyen vdn ddng
va xay dQng nhieu td chQc Vipt Minh d Phu
Phong, Kien My, HQu Giang... Rieng d
hang dpt Delignon, 7-1945 ta da xay dQng
dQdc 10 td vdi hdn 100 hdi vien trong cdng
nhdn (4).
0 Tuy PhQdc, phong trao Vipt Minh
phdt triln nhanh chdng. Tai Dieu Tri, cac
tilu td thanh nien ehdng phat xit trong
cdng nhan vien chQc Depd vd ga Dieu Tri
dQdc ehuyin thanh eae td cdng nhan cQu
qudc. De'n d i u thang 6-1945, Hdi Cdng
nhan CQu qudc Dieu Tri dQpc thanh ldp vdi
gin 100 hpi vien. De'n trQdc ngay khdi
nghia, todn bp cdng nhan hda xa khu vQc
Dieu Tri (400 cdng nhan) deu la hdi vien
CQu qud'c (5).
Tai Thanh phd Quy Nhdn, cae td chQc
Vi^t Minh r i t ehu trpng trong cdng tac xay
dvtng va phat triln iQc iQpng cQu qud'c.
Ngoai nhQng tilu td Vi^t Minh trong cdng
nhan, hpc sinh, vien chQc, linh bao an,
UBVDVM cdn xay dQng dUdc mpt hp thdng
cdc tilu td Vipt Minh d h i u het eae ed sd

49

kinh te' quan trpng vd cac cdng tU sd thanh
phd (Sd BUu dipn, Canh nong, ThUdng
ehinh, Tda Ddc ly, Ddc bp dUdng, Ddn bao
an...). Trong dd mpt sd ndi nhU ga Quy
Nhdn, hang STACA, gara T r i n Hung Tieu
ed the xem la nhQng "Xi nghiip hodn todn".
Ddn ngay 20-7-1945 ed tdi 20 tilu td Viet
Minh vdi 500 hpi vien (6) va den diu thang
8-1945 ed tdi 1500 hpi vien cQu qudc. 0 mpt
sd ddn trai dieh, ta eung thanh ldp dQdc cae
tieu td binh linh cQu qudc.
Nhin chung, trong toan tinh Binh Dinh,
sau khi UBVDCQ va UBVDVM dQdc thanh
lap thi phong trao Vipt Minh phat triln
manh me. Cac td chQc Vipt Minh, cae doan
t h i cQu qudc dQpc thdnh lap khip cac phu,
huypn, thanh phd.
2. Vai tro ciia Mat tran Viet Minh
trong cupc da'u tranh gianh chinh
quyen d Binh Dinh nam 1945
TQ khi dQpc thdnh l^p den khi khdi
nghia gianh chinh quyen (5-8/1945), cae td
chQc Vipt Minh d Binh Dinh da boat dpng
r i t tieh cQc va dong vai trd quan trpng ddi
vdi t h i n g lpi eiia khdi nghia gidnh ehinh
quyen trong todn tinh vao thang Tam nam
1945. Vai trd dd t h i hipn d nhQng mat sau:
- Xdy dUng lUc lUOng chinh tri
SQ ra ddi va hoat dpng cua hai td chQc
Vipt Minh tinh (UBVDCQ va UBVDVM) c6

tac dung thuc diy phong tro each mang
trong tinh phat triln manh me. Hai td chQc
Vipt Minh ndy da nhanh chdng xay dQng
cac cd sd cua minh tai cac phii, huypn trong
tinh. Cho ddn trQdc ngdy khdi nghia, d
Binh Dinh, h i u het cae phii, huypn, xa,
tdng, thanh phd', thi t r i n deu cd cac dodn
t h i cQu qudc: Thanh nien CQu qudc, Phy
nQ CQu qudc, Cdng nhan CQu qudc, Ndng
dan CQu qud'c. O nhieu ndi da cd "tdng
hodn todn", "ldng hodn todn" nhU An Do,
Cliu Lpi (Hodi Nhdn); Kim Sdn, Phu HQu


50

Rghi&i ciiru Ljch siir. sg 8.2008

TQ t h i n g 6 den thang 8-1945, d Binh
Dinh phong trao Vipt Minh da phat triln
r i m rd, vdi sQ hQdng Qng rdng rai ciia nhan
dan. Den d i u t h i n g 8 ndm 1945, sd Hpi
vien CQu qudc da tdng len hang van ngQdi.
LQC iQpng Vipt Minh d thanh phd vd cac thj
tQ eung phat trien vQpt bde, trong dd manh
Dang bd Binh Dinh cdn de ra ehu trUdng
nha't la Quy Nhdn vd Dieu Tri. Tren thQc td
van dpng giao dan ung hd each mang. Chii
Mat tran Vipt Minh d Binh Dinh da tdp
trUdng cua Dang la van dpng n i m tin dd

hpp dupc q u i n chung nhan dan trong cac
Phat giao, Cdng giao, phan hda cao dp d l
Hdi CQu qudc hinh thanh nen mpt iQc
han che sU chdng ddi cua chQc sic phan
iQpng chi'nh tri manh me. Vi vay, t h i n g lpi
dpng trong dao Cao Ddi. Bdi vi, sau ngay
eua khdi nghia gianh chinh quyen d Binh
Nhat dao chfnh Phap nhQng p h i n tii phan
Djnh thang 8-1945 la t h i n g Ipi ciia svf ndi
dpng trong dao Cao Dai dQdc Nhdt hdu
day toan dan bao gdm: cdng nhan, ndng
t h u i n rao ridt hoat dpng. O Binh Dinh sd
dan, tilu tQ san, ke ea mdt sd dja chu, cdng
tin dd dao Cao Ddi la 19.500 ngQdi. LQC
thQdng gia, tin dd Phat giao, dao Thien
lupng phan dpng trong dao Cao Dai d Binh
ehua ed tinh t h i n yeu nQdc... Dieu nay chi
Dinh cdn dUa ra k h i u hipu: "dudi Phap,
ro vai trd to ldn ciia Mat tr^n Vipt Minh
tieu dipt Cdng san vd Cdng giao, ung hp
trong xay dQng iQc lUpng chinh trj - Iv^c
Nhat Ban". Do dd cdng tac tuyen truyen
lupng ndng cdt, gdp p h i n tao nen t h i n g lpi
dudng ldi cua Viet Minh Id r i t quan trpng
eua khdi nghia Thang Tam nam 1945 b
n h i m giae ngp ddi vdi giao dan. Nhd ehu
Binh Djnh.
trUdng dung d i n vdn dpng giao dan md
thai dp tin dd Phdt giao, Cdng giao cd
- Xdy dUng iQc iQcfng vu. trang

nhQng chuyen bidn tieh cQc. Vipt Minh
Quan tript chii trUdng eua Trung Udng
huypn An Nhdn vdn dpng dQpc cdc hda
thQdng tuyen truyen chdng Nhdt cQu nQdc, Dang vd khdi nghia vu trang va thUe hipn
lpi dyng mau thudn giQa chQc sic Phat theo phUdng thQc eua Hd Chf Minh "d ddu
giao vdi chQc sic Cao Dai than Nhdt d l kdo cd Viet Minh la d dd phdi cd tU ve chii'n
ddu" (7), trong qua trinh c h u i n bj khdi
q u i n ehung Phdt giao ve phia each mang.
nghia vu trang di gianh chinh quyen, tren
Mat tran Vipt Minh b Binh Dinh cd cd sd IQC iQpng chinh trj ngay eang phat
thanh p h i n tham gia rpng rai bao gdm trien. Dang bp tinh Binh Dinh cung nhQ
cdng nhan, ndng dan, thanh nien, hpc sinh, cac huypn da chu trpng xay dQng iQc iQpng
tri thQc, tieu thQdng, tieu ehu, nhan si tidn vu trang. Trong Hpi nghi TrQdng An lln
bd, tin dd phdt tii, giao dan... Vdi sQ tham thQ II (17-19/7/1945), UBVDCQ tinh chii
gia ddng dao ciia mpi t i n g ldp nhan dan trQdng: "Phdi tich cQc xdy dQng cdc dgi TU
yeu nQdc, phai ndi r i n g Mat tran Vipt vi Citu qudc vd Tu vi Sdt ldm ndng cdt cho
Minh la mdt td chQc q u i n ehung rdng rai, phong trdo chuan bi khdi nghia vu. trang"
vQng chic vi dQa tren cd sd cdng ndng lien (8). ThQc hipn chu trUdng dd, giQa thang 7minh va dQdi sQ lanh dao cua Dang. Thdng 1945, Vipt Minh da trQc tiep xuc tien cdng
qua cae td chQc Vipt Minh, Dang bp Binh tae xay dQng iQc iQpng niia vu trang. Den
Dinh da phd bien chii trQdng, chinh sach d i u t h i n g 8-1945 h i u hdt eae xa, huypn
ciia minh den q u i n chung vd nhan dQpc sQ trong tinh, deu cd cac dpi Ti^ vp CQu qudc
hQdng Qng nhanh chdng ciia toan dan.
vd T Q V$ S i t . Hang dpt Delignon, Depd
(Hodi An); Van Dinh, An Binh (Phu My);
Dai An, My DQc (An Nhdn), cd cac "xi
nghiep hodn todn": ga Quy Nhdn, hang
STACA, gara T r i n HQng Tien... dd la
nhQng ndi toan dan tham gia vao Hpi cQu
qudc.

Vai h^ ciia mat t r ^ Vi^t Wlnh.
Dieu Tri, ga Quy Nhdn moi ndi ed tQ 50 den
100 tQ vp cdng nhan (9). 6 thanh phd Quy
Nhdn, den ngay khdi nghia da ed gin 200
dpi vien tQ vp cQu qudc (10). Ve trang bi,
ngodi vipe ddng vien cae dpi vien tU tue,
UBVDVM edn huy dpng cdng nhan cd khi
Depd Quy Nhdn, cae Gara dto bi mat rdn
kiem, mac... eho tQ vp, van ddng mpt sd
thQdng gia gdp tien mua sung dan tidp td
cho tQ vp. H i u hdt sd dpi vien eua dpi TQ vp
CQu qudc hodc TQ vp S i t deu dQpc iQa chpn
tQ cae hdi vien cQu qudc tich cQc n h i t trong
cdng nhan, ndng dan, hpc sinh, thanh nien
vd dQpc h u l n luypn sd bp ve quan sQ. Cang
gin ddn ngdy khdi nghia vipc h u l n luypn
quan sQ va vd dan tpc da trd thanh phong
trdo quin ehung manh me. H i u hdt eae
trung tam eiia cac dpi tQ vp deu ddng tai
cae Id luypn vd vd vipc luypn quan sQ
thQdng gin lien vdi luypn vo dan tpc. Phai
ndi r i n g UBVM Binh Dinh dd biet phdt
huy truyen thd'ng thQpng vd - the manh ciia
dia phQdng minh vd tao nen mdt ndt dac
sic trong vipe chuin h\ khdi nghia vu trang
ciia tinh.
Svt ra ddi, ngdy cang phat triln eiia iQc
iQpng vu trang, ddng mdt vai trd r i t quan
trpng la eho dQa vd hd trd d&c iQc eho iQe

iQpng chinh tri trong Cach mang thang
Tam nam 1945 d Binh Dinh.
- Mat trdn Viet Minh Binh Dinh cdn tap
duot cho qudn chung nhdn ddn ddu tranh,
sdn sdng tii'n hdnh khdi nghia khi thdi cO
dien
Ngay 28-5-1945, tai chp Tan DQc (An
Nhdn), UBVDVM phdi hpp UBVDCQ tinh
lanh dao thanh nien eae lang Ddng Bie
Binh Khe - Tay An Nhdn t l y chay cupc mit
tinh ciia thu linh Thanh nien than Nhat
tdng My DQc.
DIu thang 6-1945, UBVDVM edn td
chQc cupc van dpng q u i n ehung ndi ddy
chdng Ipnh vd vdt thdc gao vd thu thud cua

51
Nhat d TrQdng Dinh (Tay Sdn). TQ thang 7
- giQa thang 8-1945 cac td chQc Vipt Minh
Quy Nhdn diy manh tuyen truyen ChQdng
trinh 10 diem eiia Mat tran Vipt Minh cho
q u i n ehung nhan dan Quy Nhdn, td chQc
rai truyen ddn, dien thuyet, nut tinh ldi kdo
ddng dao nhan dan tham gia.
Ngdy 20/6/1945, UBVDCQ tinh Binh
Dinh da ra tuyen ngdn, n h i n manh: "Gidc
Nhdt cdn d ddy chQng ndo, ddn ta cdn khd
sd iQu linh chQng dy\ gid ddy khong liic ndo
hi't todn the dong bdo khdng phdn biet gid,
tre, trai, gdi, gidu ngheo, sang hen, hdy

mau dodn kit lgi tim giit ke thii chung gidc
Nhdt vd hodn thdnh mUu ddn tgc gidi
phdng" (11).
Diu thang 8-1945, n h i m tap dQpt dpi
ngu iQc lupng chinh tri vd lUc lUpng vu
trang, Vipt Minh Phu Thai (An Nhdn) da td
chQc mpt cupc bilu tinh thi uy. Hdn 1000
quin chung, cd cae dpi TQ vp S i t ldm ndng
edt, di tQ Dai An qua Dai binh va sau d6 to
chQc mit tinh tai Dai An. TrQdc khi giai
tan, dai dipn Vipt Minh Phu Thai cdng khai
keu gpi quin chung tich cUe sim siia vu
khi, hdng hai tham gia vdo Mdt trdn Vipt
Minh chd Ipnh khdi nghia.
Nhu vdy, de hUdng nhan dan vao nhipm
vu giai phdng dan tpc. Mat tran Vipt Mmh
Binh Dinh da tidn hanh nhieu hoat dpng
rai truyen ddn, mit tinh, dien thuyet, bieu
tinh n h i m tuyen truyen, giao due, giac ngp
vd tap dUdt quin ehung diu tranh. Qua dd,
quin ehiing nhan dan eang nung n l u them
long cam thu doi vdi giae Nhat va tay sai,
sin sang vung ddy khdi nghia gidnh chinh
quyen khi Dang phat dpng.
- Mat trdn Viet Minh Binh Dinh dd ddng
vai trd quan trgng trong vi^c lanh dgo, to
chQc qudn chung tii'n hdnh khdi nghia
gidnh chinh quyin trong todn tinh thdng
left

52
D i u thang 8-1945, trong toan tinh Binh
Dinh da diy len mdt eao trao chdng Nhat
cQu nQdc sdi ndi. Q u i n chung each mang
da s i n sang, ehi chd dieu kien khach quan
thudn ldi la ndi ddy. O vao thdi gian ndy,
bpn Nhat v l tay sai d dia phQdng cdng bi ed
lap, dao ddng vd te lipt.
vao tdi 13-8-1945, UBVDVM hpp k h i n
elp tai nha ga Quy Nhdn va nhdn dinh
tinh the each mang da x u i t hipn. Tuy ehUa
nhdn dupc Ipnh khdi nghia eiia Trung
Udng, nhUng can cQ vao Chi thi "Nhat Phdp bdn nhau vd hdnh dgng da chung
ta" (12-3-1945) cua Trung Qdng Dang, Hpi
nghi ehii trUdng "Dii tinh hinh ndo cQng
kip thdi phdt ddng qudn chung viing lin
gidnh chinh quyin trUdc khi qudn Ddng
minh di'n dia phUctng" (12). Hpi nghi quyet
dinh thanh lap Uy ban Khdi nghia do ddng
chi Vo Xan lanh dao, ldp dpi Tu vp CQu
qudc tdp trung, eii can bp lien lac vdi
UBVDCQ tinh Binh Dinh ban kd hoaeh
phdi hpp khdi nghia, thdng bao tin Nhat
d i u hdng ddng minh eho eae nhdm thanh
nien yeu nQdc An Khe, Pleiku vd Kon Tum
de kip thdi phdi hpp hdnh dpng.
Ngay 18-8-1945, ddng ehi T r i n LQdng
ehii tri cupc hpp b i t thudng eiia UBVDCQ
tinh tai An Sdn (Hoai Nhdn). Hpi nghi

nha'n manh, Ipnh khdi nghia eiia Trung
Udng chUa nhdn dUpe, phai thdn trpng. Hdi
nghi quydt dinh thanh ldp Uy ban Khdi
nghia tinh do ddng chf T r i n Quang Khanh
lam TrUdng ban va quydt dinh: "Ncfi ndo
chuan bi chu ddo, cd diiu kiin thudn ldi thi
cd thi cUdp chinh quyin, song phdi than
trgng" (13).
Ngay 20-8-1945 tai Tai LUdng (Hoai
Thanh - Hoai Nhdn) dai bilu UBVDVM la
ddng chl Le Vdn Nhieu va Gilp Vdn CUdng
da hpp vdi dai bieu UBVDCQ tinh la ddng
ehi T r i n Lung d l ban kd hoaeh thdng n h i t
hanh ddng.

Rghifen ciiru Ljch sJr. sg 8.2008
NhQ vdy, den giQa thang 8-1945, thdi cd
each mang da xua't hipn cho cupc tdng khdi
nghia gianh ehinh quyen trong ea nQdc.
Mdc du chQa nhan dQpc Ipnh khdi nghia
eiia Trung Qdng, nhUng khi nhdn dQpc tin
Nhat d i u hang ddng minh. Mat tran Vipt
Minh da kip thdi chdp l i y thdi cd va phat
ddng nhan dan trong tinh tien hdnh khdi
nghia gianh chinh quyen t h i n g Ipi.
Td'ng khdi nghia d Binh Dinh dien ra
chl trong vdng hdn mdt t u i n le tQ 22-81945 ddn 31-8-1945, gianh dQdc t h i n g lpi
trong toan tinh. DQdi sQ ehi dao eiia 2 td
chQc Vipt Minh tinh UBVDVM vd
UBVDCQ tinh tai cac lang, xa, huypn,

phu, nhan dan da ndi day gianh ehinh
quyln nhanh ehdng, hda binh. Bp may
chinh quyen ciia de qudc phat xlt vk
phong kien tQ lang xa den huy^n, tinh bj
sup dd hoan toan.
Tuy nhien, trong qua trinh chuin bj vk
lanh dao khdi nghia gianh chinh quyln d
Binh D;nh cdn cd nhQng mfit tdn tai,
khuyet diem trong qua trinh td chQc va ehi
dao. Dd la cho den ngay khdi nghia d Binh
Dinh vSn cdn tdn tai hai td chQc Vipt Minh.
Ngoai 2 huypn Hodi Nhdn, Hoai An, cl cac
huypn khae ddu cd hai iQc iQpng Vi^t Minh:
UBVDCQ va UBVDVM. Trong qua trinh
khdi nghia gianh chinh quyen, tuy khdng
xay ra nhQng va cham dang tide, nhQng
vipc n i m thdi cd da khdng kip thdi, "UBVD
cQu qud'c thii'u tao bao kip thdi" (14), td
chQc va hanh ddng d eae huypn (trQ Phu
Cat) cdn thidu thdng n h i t . Dac bipt, giQa 2
td chQc Vipt Minh eua tinh ed sQ hilu Ilm
nen d i n den hau qua la xii sai ddng ehi Vo
Xan, gay anh hudng khdng tdt den phong
trao da'u tranh ciia tinh.
Tinh the dd ddi hdi cac Iv^c iQpng Vipt
Minh Binh Dinh phai thdng nha't iQc iQpng
Vipt Minh toan tinh tren nguyen tie dodn
ket, dat ldi ich each mang len tren het.

Vai trg ciia m$t tr$n Vl^ Cffinh.
Ngay 31-8-1945, tai Dieu Tri cude hpp
lien tinh giQa dai bieu UBVDCQ tinh vdi
Uy ban Nhan dan Cach mang lam thdi tinh
Nguyin Hup (UBVDVM) do ddng chi T r i n
LQdng ehii tri da quydt dinh thdng n h i t cac
iQc iQpng Vipt Minh trong tinh.
Ngay 3-9-1945 tai san van ddng Quy
Nhdn, gin 30.000 ngQdi gdm dai bilu Vipt
Minh toan tinh, ddng bao eae gidi, cac dan
tpc, cac tdn giao cung 1.000 TQ vp CQu qudc
vd Tvf vp s i t tham gia mit tinh chao mQng
khdi nghia gianh t h i n g ldi. Trong ngay hpi
thing lpi, uy ban nhan dan Cach mang
Lam thdi mdi cua tinh la'y ten la tinh Tdng
Bat Ho, dQpc thdnh lap do ddng chl T r i n
Quang Khanh ldm Chii tieh.
Den day cupc vdn dpng each mang giai
phdng dan tpc, thdnh lap ehinh quyen each

53

mang d Binh Dinh ehinh thQc hoan
thanh.
NhQ vay. Mat tran Vipt Minh Binh Dinh
khdng chi doan kdt todn dan, ldm ed sd xay
dQng cae nhan td t h i n g ldi eho each mang
ma edn ddng vai trd to ldn trong vipe td
chQc, phat ddng nhan dan toan tinh dQng
len khdi nghia gidnh ehinh quydn khi thdi

ed de'n.
ThQc tien qua trinh hinh thanh va hoat
dpng cua Mat tran Vipt Minh d Binh Dinh
da ehi rd mdi lien hp: Dang - Mat tran nhan dan.-Dang ta ehi cd the dodn kdt toan
dan, lanh dao nhan dan ldm each mang
giai phdng thanh cdng ndu Dang td chQe
dQpc Mat trdn dan tpc thdng n h i t manh
me, doan kdt dQpc moi iQc iQpng yeu nQdc
xung quanh minh.

CHU THtCH
(1). Ban Nghien ciiu Ljch sii Dang Trung Udng,
Vdn kiin Ddng 1930 - 1945, tfip III, Nxb. Si^ th$t.
Ha N$i, 1977, tr. 448.
(2), (8), (12), (13). Ban chfi'p hfinh Dang bp tinh
Binh Dinh (1990), Lich sdDdng 6(5 tinh Binh Dinh
(1930-1945), T^p 1, tr. 126, 132, 138, 139.
(3). Ban chfi'p hfinh Dang bO huy$n Hoai Nhdn
(1986), Lich sd Ddng 6<5 huy^n Hodi Nhan (19281954), tr. 53.
(4). (6). Ban chfi'p hfinh Dang bp thfinh phfi'Quy
Nhdn (1998), Lich sd Ddng bd thdnh phd Quy
Nhcfn (1930-1975), tr. 44, 88.
(5). Ban chfi'p Dang b^ huy^n Tuy Phudc
(1988), Lich sd Ddng 6<5 huy^n Tuy PhUdc (19301975), tr. 65.

(7). Vi^n hch sd Dang, Lich sd cdch mgng
thdng Tdm 1945. Nxb. Chinh trj quoc gia, Hfi Npi,
1995, tr. 83.
(9), (10). Lien dofin Lao d^ng tinh Binh Djnh,
Lich sd cdng dodn vd phong trdo cdng nhdn lao

ddng tinh Binh Dinh (1930 - 1975), Nxb. Binh
Djnh, 1992, tr. 36, 38.
(11). Uy ban v^n d$ng ctiu qu6c Binh Djnh,
1945, Ldi tuyen ngdn cua tJy ban vdn ddng cdu
qudc Binh Dinh. Lou t^i bao tfing each m^ng Vi$t
Nam. Sfi'17387, tr. 2.
(14). Bdn kiem thdo Mgt tr^n d&n chu vd tdng
khdi nghia d Binh Dinh. LUu t^i Ban NghiSn cLjch sii Dang tinh Binh Djnh, tr. 1949, 10.