Báo cáo thực tập tại Công ty Cổ phần Dệt may Gia Định Phong Phú
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.57 MB, 102 trang )
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU
MỤC LỤC
............................................................................................................
1
Chương 1: TỔNG QUAN VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN DỆT MAY
.................
4
1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của công ty
........................................................................
5
1.1.3. Các san phâm c
̉
̉ ủa công ty
.....................................................................................................
7
1.1.4. Sơ đồ tổ chức nhân sự của công ty
......................................................................................
9
1.2. Giới thiệu về xí nghiệp nhuộm Phan Văn Trị
...................................
11
1.2.1. Chức năng
...........................................................................................................................
11
1.2.2. Năng lực sản xuất
...............................................................................................................
11
1.2.3. Thiết bị
................................................................................................................................
11
1.2.4. Sơ đồ tổ chức xí nghiệp nhuộm
.........................................................................................
11
Chương 2: NGUYÊN LIỆU SẢN XUẤT
........................................................
14
2.1.1. Sợi PolyEster (PE)
...............................................................................................................
14
2.1.1.1. Cấu Tạo
.......................................................................................................................
14
2.1.1.2. Tính chất vật lý
...........................................................................................................
15
2.1.1.3. Tính chất hóa học
........................................................................................................
15
2.1.2.1 Cấu tạo
.........................................................................................................................
16
2.1.2.2 Tính chất vật lý
.............................................................................................................
17
2.1.2.3. Tính chất hóa học
........................................................................................................
17
2.2.2 Phân loại thuốc nhuộm
........................................................................................................
19
2.2.2.1 Thuốc nhuộm phân tán
..................................................................................................
19
2.2.2.2 Thuốc nhuộm hoạt tính
................................................................................................
23
2.2.2.3 Thuốc nhuộm axit
.........................................................................................................
27
2.2.2.4 Thuốc nhuộm cation
.....................................................................................................
27
Chương 3: QUY TRÌNH CÔNG NGHỆ NHUỘM
........................................
34
3.1. Sơ đồ công nghệ nhuộm vải
.................................................................
34
3.2. Các công đoạn trong quy trình nhuộm
.................................................
36
1
3.2.1. Quy trình tổng quát quá trình nhuộm vải T/C
....................................................................
36
3.2.2. Quá trình tiền xử lý tẩy hồ tẩy trắng
................................................................................
38
3.2.3. Quá trình nhuộm PE
...........................................................................................................
39
3.2.4. Quá trình nhuộm Cotton
......................................................................................................
41
3.2.5. Cắt lông
...............................................................................................................................
42
3.2.6. Vắt xả xoắn xẻ khổ tuôn
...........................................................................................
42
Chương 4 :CÔNG NGHỆ HOÀN TẤT
..........................................................
44
4.1. Sấy sau nhuộm
........................................................................................
44
4.2. Sấy hoàn tất
.............................................................................................
44
4.3. Comfit
........................................................................................................
46
4.4. In biên
.......................................................................................................
46
Chương 5: THIẾT BỊ NHUỘM
......................................................................
48
5.1. Máy nhộm Jet
..........................................................................................
49
5.1.1. Cấu tạo
..............................................................................................................................
51
5.1.2. Nguyên tắc hoạt động
........................................................................................................
55
5.2. Máy Thies
.................................................................................................
56
5.2.2. Nguyên tắc hoạt động
........................................................................................................
59
5.2.3. Các sự cố thường gặp
........................................................................................................
60
5.3.1. Câu tao
́ ̣
.................................................................................................................................
60
5.3.2. Công dung may Winch
̣
́
........................................................................................................
62
5.3.3.Các sự cố thường gặp:
.......................................................................................................
62
5.4.1. Cấu tạo
...............................................................................................................................
64
5.4.2.Nguyên tắc hoạt động
........................................................................................................
65
5.4.3.Các sự cố thường gặp
.........................................................................................................
66
5.5. Máy hoàn tất – định hình Bruckner
......................................................
66
5.5.1.Cấu tạo
................................................................................................................................
67
5.5.3. Sự cố thường gặp
...............................................................................................................
71
5.6. Máy comfit
................................................................................................
71
5.6.1 Cấu tạo
...............................................................................................................................
71
5.6.2 Nguyên tắc hoạt động
.........................................................................................................
72
2
5.6.3. Các trường hợp dừng máy
..................................................................................................
73
Chương 6: HỆ THỐNG XỬ LÝ NƯỚC THẢI
.............................................
75
6.1. Nước thải nhuộm
..................................................................................
75
6.1.1. Nước thải nhuộm
...............................................................................................................
75
6.1.2. Nguồn phát sinh nước thải
.................................................................................................
76
6.2. Phương pháp xử lý
.................................................................................
80
Chương 7. MỘT SỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SẢN PHẨM
..............................
86
7.1. Các phương pháp kiểm tra sản phẩm
.................................................
86
7.2. Các sự cố xảy ra trong quá trình sản xuất
.........................................
87
7.2.1. Sự cố về máy móc
..............................................................................................................
87
7.2.2. Sự cố về sản phẩm
............................................................................................................
89
7.3. Sự khác nhau giữa thực tế và lý thuyết sản xuất:
............................
92
7.4. Một số vấn đề về môi trường:
............................................................
93
7.5. An toàn lao động
......................................................................................
94
Chương 8: CÔNG TÁC PHÒNG CHÁY CHỮA CHÁY VÀ
.......................
97
8.1. Công tác phòng cháy chữa cháy
.............................................................
97
8.2. Vệ sinh công nghiệp
...............................................................................
98
KẾT LUẬN
.........................................................................................................
99
3
Chương 1: TỔNG QUAN VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN DỆT MAY
GIA ĐỊNH – PHONG PHÚ
1.1Giới thiệu chung
Tên giao dịch bằng tiếng việt: Công Ty Cổ Phần Dệt May Gia Định –
Phong Phú.
Tên giao dịch bằng tiếng Anh: Gia Đinh – Phong Phu Textile & Garment
Corporation, GDP Corp.
Địa chỉ giao dịch: 189 Phan Văn Trị, Phường 11, Quận Bình Thạnh,
TP.Hồ Chí Minh.
Điện thoại: 35162486 – 35162574 – 62732242.
Fax: 35166722.
Mã số thuế: 0305412008 –Tài khoản: 007.1.00.4253957 NH
Vietcombank.
Website : www.gdpcorp.com.vn hoặc www.gdptex.vn.
Email:
Chủ tịch Hội đồng Quản trị: Ông Lê Đông Triều.
Tổng Giám Đốc: Ông Phan Vương Khắc Hiếu
Ngành nghề kinh doanh:
Sản xuất kinh doanh công nghiệp sợi, dệt, nhuộm, may.
Kinh doanh xuất nhập khẩu nguyên phụ liệu, vật liệu, máy móc thiết bị
ngành sợi, dệt, nhuộm, may.
4
Kinh doanh xăng dầu.
Vốn điều lệ: 120.000.000.000 (Một trăm hai mươi tỷ đồng).
1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của công ty
Công ty Cổ phần Dệt May Gia Định – Phong Phú trước đây là Công ty
Dệt May Gia Định được thành lập theo nghị định 338/HĐBV ngày 20/11/1991.
Tiền thân của công ty là:
1954: Xưởng dệt Nam Á thuộc quyền quản lý của tư nhân.
1975: Quốc hữu hóa xưởng dệt Nam Á.
1980: Nhập dệt 5 vào theo quyết định 229/QĐUB ngày 26/11/1979 và
đổi tên thành Xí nghiệp dệt số 3.
1989: Nhập dệt vào theo quyết định 85 ngày 13/04/1989 và lấy tên là: Xí
nghiệp dệt số 3.
1992: Đổi tên Xí nghiệp dệt số 3 thành Công Ty Dệt May Gia Định.
06 – 1995: 3 đơn vị xác nhập vào Công Ty Dệt May Gia Định theo quyết
định 4562/QĐUB ngày 26/06/1995 gồm: Dệt kim 8, Nhuộm 61, Công Ty Xuất
Nhập Khẩu Hồng Gấm.
Thang 1 năm 2008, Công Ty C
́
ổ Phần Dệt May Gia Định – Phong Phú
viết tắt là GDP Corp được thành lâp k
̣ ết hợp từ sức mạnh tổng thể, tiềm năng
và uy tín của 3 Cổ Đông sáng lập là Tổng Công Ty Dệt May Gia Định, Tổng
Công Ty Phong Phú và Công Ty Dệt Kim Đông Phương.
Tổng Công Ty Dệt May Gia Định gồm 13 thành viên, có thể nói là một
trong số các Tổng Công Ty lớn của ngành Dệt May tại Việt Nam với nhiều
kinh nghiệm về ngành Dệt May và thế mạnh về đầu tư phát triển trong các
lĩnh vực khác.
5
Tổng Công Ty Phong Phú (tiền thân là Dệt Phong Phú) một trong
những Doanh Nghiệp hàng đầu của ngành Dệt May Việt Nam với qui trình
sản xuất dây chuyền khép kín sản phẩm sợi chỉ may, khăn bông, vải denim,
sản phẩm may mặc.
Công Ty Dệt Kim Đông Phương một trong những Doanh Nghiệp sản
xuất hàng dệt kim truyền thống có tốc độ phát triển nhanh và bền vững trong
nhiều năm gần đây.
Công Ty Cổ Phần Dệt May Gia Định – Phong Phú có vốn điều lệ là 120
tỉ đồng, trong đó Tổng Công Ty Dệt May Gia Định góp 38,3% vốn, Tổng Công
Ty Phong Phú góp 25% vốn, Công Ty Dệt Kim Đông Phương góp 16%, phần
còn lại sẽ được huy động từ nguồn vốn các Doanh Nghiệp dệt may khác của
trung ương và thành phố.
Với việc thừa kế nguồn lực, nguồn vốn và trình độ chuyên môn của các
Công Ty cổ đông sáng lập, Công Ty Cổ Phần Dệt May Gia Định – Phong Phú
sẽ xây dựng một mô hình Công Ty mới tinh, gọn về cơ cấu tổ chức, nhân sự;
quản lý linh hoạt hơn trong lĩnh vực sợi, dệt, nhuộm, may đầy cạnh tranh
bằng quy trình sản xuất khép kín từ khâu sản xuất đến khâu kinh doanh của
sự liên kết các Công Ty cổ đông sáng lập.
Như vậy, với những nền tảng, lợi thế có được và những chiến lược cụ
thể của Công Ty, cùng với sự phát triển ngày càng lớn mạnh của lĩnh vực Dệt
May Việt Nam hiện nay, Công Ty Cổ Phần Dệt May Gia Định – Phong Phú sẽ
phấn đấu hoàn thành những mục tiêu đặt ra, từng bước đưa hình ảnh và
thương hiệu của Công Ty hoà nhập vào thị trường trong nước cũng như thị
trường quốc tế.
1.1.2. Đối tác thương mại
6
Một số thị trường và khách hàng truyền thống của công ty như:
Nhật Bản: Itochu, Masuda, Seitaro Arai, Kanematsu, Sakai, Toyota,
Tsusho…
EU: CJG, Deluxe, Sun Garden, Arco, CCM, Dewalt…
Hoa kỳ: Falconbay, XG, Retrofit, Precise …
Canada: Top Ten, Shinhoo…
Đài Loan: Shuen, Tee, Net…
Hồng Kông: Wingho, HK Style, Bonatex…
Hàn Quốc: Jungang, Shinjin, DongYang…
1.1.3. Các san phâm c
̉
̉
ủa công ty
Công ty sản xuất các sản phẩm dệt kim, dệt kiếm, các loại hàng may
mặc. Các sản phẩm này được tiêu thụ cả trong thị trường nội địa và xuất
khẩu ra thị trường nước ngoài như: Nhật, Anh, Mỹ, Hồng Kông, Đức, Ý, Đài
Loan, với tỉ lệ xuất khẩu là 65%.
Năng lực sản xuất của công ty:
Vải dệt kiếm 100% PE: 2.5 triệu m/năm. Chủ yếu là vải caro, sọc màu
sử dụng để may bao ghế, dù và vải jacquard sử dụng cho trang trí nội thất.
Vải dệt kim TC, 100% cotton: 1500 tấn /năm. Chủ yếu là vải thun cá
sấu, thun cá mập một mặt trơn dệt từ sợi TC, 100% cotton, 95%cotton – 5%
spandex.
Sản phẩm may mặc như áo Pull, Polo –
shirt, T – shirt: 5 triệu áo/năm.
7
Hình 1.1. Các sản phẩm của công ty dệt nhuộm Gia Định –Phong
Phú
8
1.1.4. Sơ đồ tổ chức nhân sự của công ty
BAN KIỂM SOÁT
HĐQT
TGĐ
PTGĐ TCHCQT
PTCHCQT
X.XE SỢI
PTGĐ SX
PTGĐ KDXNK
PKT SXĐT
PKDXNK
XN DỆT
XN NHUỘM
X.DỆT KIM
X.DỆT KIẾM
XN MAY
Hình 1.2. Sơ đồ tổ chức nhân sự của công ty
9
1.1.5. Sơ đồ mặt bằng của công ty
WC
T ầng tr ệ: H
t ấp
Jumbo.
L ầu 1: Nhà ăn.
B ể
nước
60m 3
X ưởng D ệt Kim
Kho Hóa Chất
X ưởng D ệt Ki ếm
Phan Văn Trị
Kho Mộc
Xí Nghiệp Nhu ộm Phan Văn Trị
Lò H ơi
Cabin điện
Khối VP
Trệ: KCS.
t
L ầu 1: VP.
Trệ: Kho thành
t
ph ẩm.
L ầu 1: VP.
Đường Thiên Hộ Vương
T ầng tr ệ: Khu se
t
đ ảo.
L ầu 1: Căntin.
Kho Thành Ph ẩm
BV
Showroom
Cabin
điện
Nhà xe
BV
Đ ường Phan Văn Trị
Hình 1.3. Sơ đồ mặt bằng của công ty
10
1.2. Giới thiệu về xí nghiệp nhuộm Phan Văn Trị
Xí nghiệp nhuộm Phan Văn Trị trực thuộc Công ty cổ phần dệt may Gia
Định – Phong Phú.
1.2.1. Chức năng
Chuyên nhuộm các sản phẩm cho các công ty dệt và theo yêu cầu của
tổng công ty.
1.2.2. Năng lực sản xuất
5 000 000 m/năm đối với các vải dệt kiếm thành phẩm.
1 800 tấn/năm đối với vải dệt kim thành phẩm.
1.2.3. Thiết bị
12 máy nhuộm cao áp (Thies/Đức, Hisaka/Nhật, Tongwu/Đài Loan,
Fong’s/Hong Kong).
5 máy nhuộm hạ áp (Kunnan/Đài Loan, Fong’s/Hong Kong).
1 máy định hình vải bằng nhiệt “Bruckner” (Đức).
4 máy nhuộm sợi (Hisaka/Nhật, Tonggen/Đài Loan).
Máy Compact Feraro (Ý), LH&LK (Đài Loan).
Máy Comfit (Hàn Quốc).
Một số thiết bị khác: máy giặt quay, máy sấy không căng, máy xẻ khổ
vải dệt kim, máy hồ xả xoắn vải dệt kim.
1.2.4. Sơ đồ tổ chức xí nghiệp nhuộm
Tổng số nhân viên trong xí nghiệp là 112 người, trong đó số người trong
tổ quản lý khoảng 12 người.
11
Giờ làm việc:
Giờ hành chính: 7h30 đến 16h30.
Giờ sản xuất: 3 ca.
Ca 1: 5h30 đến 13h30.
Ca 2: 13h30 đến 21h30.
Ca 3: 21h30 đến 5h30.
Trong một ca sản xuất, phân xưởng nhuộm gồm 1113 nhân viên được
bố trí như sau:
Trưởng ca
Tổng số nhân viên
trong xí nghiệp là 112
người, trong đó số người
Tổ trổưở
ản xuấảtng
trong t
qung s
ản lý kho
12 người.
Giờ làm việc:
Công nhân vận hành
Giờ hành chính 7h30
đến 16h30.
Giờ sản xuất:
+Ca 1: 5h30 đến
13h30
Hình 1.4. Sơ đồ phân cấp thực hiện sản xuất.
Trong đó:
+Ca 2: 13h30 đến
21h30
Trong một ca sản
xuất, Phân xưởng nhuộm
gồm 1113 nhân viên
12
Kỹ thuật ca
Trưởng ca: điều hành nhân lực, thiết bị, phương tiện, tài liệu nhằm
đảm bảo công việc được tiến hành theo đúng yêu cầu quy định và bàn giao
cho trưởng ca sau những việc cần thực hiện.
Kỹ thuật ca: theo dõi quá trình sản xuất vể mặt kiểm tra hóa chất,
thuốc nhuộm, so mẫu màu khi nhuộm, kiểm tra thao tác công nhân theo quy
trình, kiểm tra từng công đoạn trong quá trình của quy trình công nghệ tổng
quát. Nếu không đạt yêu cầu thì phải xác nhận vào phiếu sản xuất, và yêu
cầu công nhân phải tiến hành chỉnh màu.
Tổ trưởng sản xuất: đi khảo sát và giải quyết các sự cố xảy ra của thiết
bị, khi cần thì đứng máy.
Ngoài ra, trong quá trình sản xuất, tổ nghiệp vụ có trách nhiệm chuẩn bị
kế hoạch sản xuất, lập sổ theo dõi đơn hàng, phiếu yêu cầu may hàng, yêu
cầu hàng mộc chuyển đến tổ may hàng may nối đầu cây. Nhân viên thống kê
hóa chất lập bảng tính nhu cầu hóa chất, chuyển đến tổ pha chế và phiếu yêu
cầu hóa chất chuyển đến kho hóa chất. Nhân viên điều độ nhuộm sẽ lập
phiếu sản xuất theo dõi tiến độ thực hiện.
Việc kiểm tra chất lượng sản phẩm ở từng công đoạn do tổ KCS đảm
nhận, cùng với các trưởng ca và kỹ thuật ca. Ở giai đoạn thành phẩm có tổ
KCS thành phẩm cùng với sự giám sát của PGĐKT trước khi đưa lên phúc tra
ở phòng quản lý chất lượng của công ty.
13
Chương 2: NGUYÊN LIỆU SẢN XUẤT
2.1.Nguyên liệu dệt
Các nguyên liệu dệt của công ty chủ yếu sản xuất từ 3 sợi chính là: TC,
Polyester, Cotton. Trong đó, sợi PE được nhập từ Đài Loan, Hàn Quốc với các
nhà cung cấp Hyosung, LanFa, Tongyang; còn Cotton và TC chủ yếu lấy trong
nước do dệt X28, ChongNam, TaiNam, dệt Nam Định cung cấp.
Vì vải từ sợi cotton hút ẩm tốt nhưng không được trắng do vải mang
theo nhiều bụi và có độ bền tương đối kém, còn vải từ PE tuy trắng hơn
nhưng hút ẩm kém, nên để khắc phục nhược điểm này người ta pha chúng với
nhau
theo
các
tỉ
lệ:
65%cotton/35%polyester;70%cotton/30%polyester;50%cotton /50%polyester
Vải T/C là mặt hàng chính của công ty để sản xuất mặt hàng thun (thun
cá sấu, thun cá mập).
2.1.1. Sợi PolyEster (PE)
2.1.1.1. Cấu Tạo
PE là loại xơ sợi tổng hợp mạch dị thể, được sản xuất từ nguyên liệu
ban đầu là hai loại monomer: acid terephthalic và ethylen glycol.
Terephthalic acid: thu được từ quá trình tổng hợp benzen. Nhưng do acid
terephthalic khó hòa tan trong nhiều dung môi hữu cơ nên ngày nay người ta
thường dùng dimethyl terephthalate hoặc 1,4 bis hydroxy methyl cyclo hexane.
14
Ethylen glycol: thu được từ quá trình tổng hợp ethylen, trên cơ sở oxy
hóa ethylen thành ethylen oxide.
O
O
H2 C
H2 C
O
C
Poly ethylene
terephthalate
C
n
O
O
*
H2C
O
H2 C
H2 C
H2 C
O
C
Poly 14 butylene
terephthalete
C
n
O
O
*
O
H2C
H2C
O
C
Poly 14 bis methylene
cyclohecxan terephthalate
C
O
n
Cấu trúc cơ bản của sợi polyester
2.1.1.2. Tính chất vật lý
Khối lượng riêng: 1.38 g/cm3.
Tính hút ẩm: là sợi nhiệt dẻo nên không hút ẩm.
Tính nhăn: rất ít nhăn.
Phát sinh tĩnh điện.
Có độ bền cao, không giảm bền khi ướt, có khả năng đàn hồi và
phục hồi lớn. Xơ PE có cấu trúc chặt chẽ nên kém bền với ma sát.
2.1.1.3. Tính chất hóa học
Ánh sáng: xơ sợi PE giảm bền dưới tác dụng của ánh sáng.
Nhiệt độ: xơ sợi PE tương đối bền với nhiệt độ. Xơ sợi PE bị mất định
hướng ở 2350C và bị phá hủy hoàn toàn ở 2850C.
15
Tác dụng của nước: sợi PE là sợi kỵ nước.
Dưới tác dụng của acid: xơ sợi PE tương đối bền với acid loãng, nhưng
kém bền ở nồng độ cao.
Dưới tác dụng của bazo: PE kém bền.
Tác dụng của dung môi: PE bền với các dung môi hữu cơ thông thường
như: benzen, aceton, rượu,…Nhưng nó không bền trong dung môi oxygen
kiềm (ví dụ: nitro benzen).
Tác dụng của chất khử và chất oxy hóa: các chất khử và oxy hóa không
làm ảnh hưởng đến xơ sợ PE.
Tác dụng của vi sinh vật: PE không chịu ảnh hưởng của vi sinh vật.
2.1.2. Sợi Cotton
2.1.2.1 Cấu tạo
Công thức chung của sợi cotton: [C6H7O2(OH)3]n
H
CH2OH
O
H
O*
H H
O
H
OH
O
CH2OH
OH
H H
H
CH2OH
O
O
O
OH
H
*
H H
H
OH
O
CH2OH
O
Công thức cấu tạo của cellulose
Mạch phân tử của sợi được tạo thành từ các gốc glucose, các gốc này
liên kết với nhau bằng mối liên kết glucosid.
Các phân tử cellucose trong sợi cotton liên kết với nhau bằng lực tương
tác Vander Waals và liên kết hydro.
16
2.1.2.2 Tính chất vật lý
Khối lượng riêng: 1.52 – 1.56 g/cm3.
Tính hút ẩm: sợi cotton có độ hút ẩm cao và trương nở khi ngâm trong
nước.
Tính nhăn: dễ nhăn.
Không phát sinh tĩnh điện.
Khi đốt cháy xơ sợi thì có mùi khét giống như mùi giấy cháy và khi lấy
ngọn lửa ra khỏi xơ sơi thì xơ sợi vẫn tiếp tục cháy. Tro đen, mềm, bóp dễ
vỡ.
2.1.2.3. Tính chất hóa học
Ánh sáng: sợi cotton dễ bị lão hóa dưới tác dụng của ánh sáng có các tia
tử ngoại và oxy không khí, dẫn đến làm giảm tính chất cơ lý, giảm độ bền cơ
học, giảm độ mềm mại…
Nhiệt độ: sợi cotton không bền nhiệt, độ bền của sợi giảm ít hay nhiều
phụ thuộc vào nhiệt độ và thời gian tác động.
Tác dụng của nước: xơ sợi cotton không tan trong nước mà chỉ bị
trương. Dưới tác dụng của hơi nước trong thời gian dài thì độ bền cơ học của
xơ cellulose giảm do bị thủy phân, đồng thời bị oxy hóa thành oxyt cellulose.
Dung môi hữu cơ: sợi cotton không tan trong các dung môi thông thường
như: alcol, ester, benzen…Chỉ bị hòa tan trong [Cu(NH3)n](OH)2.
Tác dụng của acid: xơ sợi cotton kém bền với acid, nhất là với acid vô
cơ. Nhưng trong ngành công nghiệp dệt, acid được sử dụng nhiều trong quá
trình làm sạch, nhuộm…Vì vậy, cần phải chú ý tới nồng độ và thời gian sử
dụng. Ở nhiệt độ thấp, sợi cotton hòa tan vô hạn trong H2SO4 đậm đặc.
17
Tác dụng của kiềm: sợi cotton tương đối bền trong dung dịch kiềm ở
nồng độ loãng, nhưng ở nhiệt độ cao và có oxy không khí thì sợi cotton sẽ bị
phân hủy. Nếu sử dụng kiềm với nồng độ, thời gian và trong môi trường thích
hợp sẽ làm tăng độ bóng mượt, làm cho sợi xốp, bóng và mềm mại hơn.
Tác dụng của chất oxy hóa: các chất oxy hóa như H2O2, NaCl…Với
nồng độ đậm đặc ở nhiệt độ cao có thể phá hủy cấu trúc sợi, làm giảm độ
bền, độ ăn màu do tạo thành oxyt cellulose.
Tác dụng của chất khử: chất khử không ảnh hưởng nhiều đến xơ sợi.
Tác dụng của vi sinh vật: nếu độ ẩm của xơ sợi vượt quá mức cho phép
(78 – 80%) thì vi sinh vật sẽ xâm nhập và phát triển, có thể phá hủy cấu trúc
sợi.
2.2.Nguyên liệu nhuộm
2.2.1.Lý thuyết về nhuộm
Nhuộm là quá trình gia công trong dung dịch nhằm đưa thuốc nhuộm
trong môi trường ngoài dung dịch vào sâu trong vật liệu dệt tạo cho sản
phẩm có nhiều màu khác nhau, đạt một số chỉ tiêu chất lượng cần thiết.
Động học của quá trình nhuộm được chia thành 5 giai đoạn:
Giai đoạn 1: Thuốc nhuộm và chất trợ khuyếch tán từ dung dịch tới bề
mặt xơ. Giai đoạn này xảy ra rất nhanh.
Giai đoạn 2: Thuốc nhuộm và chất trợ hấp phụ từ dung dịch đến bề
mặt xơ. Thuốc nhuộm thực hiện liên kết với xơ sợi xảy ra nhanh chóng (liên
kết Vander –waals).
Giai đoạn 3: Thuốc nhuộm và chất trợ hấp phụ từ mặt ngoài vào trong
lỏi xơ. Giai đoạn này xảy ra khó khăn nhất, nhiều trở lực nhất và là giai đoạn
chậm nhất, quyết định tốc độ của quá trình nhuộm.
18
Giai đoạn 4: Thuốc nhuộm thực hiện liên kết với xơ, bám chặt vào vật
liệu, người ta thường gọi giai đoạn này là giai đọan gắn màu.
Giai đoạn 5: Khuếch tán chất trợ và thuốc nhuộm không tạo liên kết từ
vật liệu dệt ra môi trường ngoài.
Trong năm giai đoạn trên thì giai đoạn ba là giai đoạn diễn ra chậm
nhất.
Do đó, giai đoạn ba sẽ quyết định đến tốc độ, thời gian nhuộm và các chỉ
tiêu kinh tế.
Mục đích sử dụng chất trợ trong quá trình nhuộm:
Làm cho vải ướt nhanh và hoàn toàn, thường dùng chất ngấm.
Làm cho thuốc nhuộm hấp thụ đều lên xơ, dùng chất đều màu.
Làm cho thuốc nhuộm ổn định ở trạng thái phân tán cao, dùng chất
phân tán.
Giảm sự tạo bọt, dùng chất chống bọt (thường dùng ở dạng silicon làm
thay đổi sức căng bề mặt).
2.2.2 Phân loại thuốc nhuộm
Loại thuốc nhuộm mà nhà máy thường sử dụng:
Thuốc nhuộm
Loại sợi
t0 nhuộm (0C)
Hoạt tính
Cotton
60
Phân tán
PES
130135
Cation
CD
< 135
Acid
Nylon
7080
pH nhuộm
10.511
4.55.5
44.5
45
2.2.2.1 Thuốc nhuộm phân tán
Trong công nghiệp có một số xơ nhân tạo và xơ tổng hợp rất ít hút ẩm,
rất khó thấm ướt, người ta gọi chúng là xơ ghét nước như: xơ acetate,
triacetate, PA, PES, polyacrylonitrin..v.v. Vì vậy những xơ này hầu như
không bắt màu bằng những thuốc nhuộm hòa tan trong nước vẫn dùng để
nhộm cellulose và các xơ ưa nước khác. Để nhuộm những xơ ưa ghét nước
19
này người ta phải dùng một loại thuốc nhuộm riêng gọi là thuốc nhuộm phân
tán.
Ngày nay thuốc nhuộm phân tán được nhiều nước và nhiều hãng trên
thế giới sản xuất với các tên gọi khác nhau: Disperse (LX), Ferone (sandoz),
Synthen(Ba Lan), Ostaket (Tiệp Khắc), Fantagen (CHDC Đức), Dispersol
(ICI),Palamil (BASF), Resolin (Bayer), Terasil (CibaGeigy), Samaron
(Hoechst), Cibacet (Ciba)..vv..
Mặc dù tên gọi khác nhau, nhưng tất cả các thuốc nhuộm phân tán đều
có đặc điểm chung là độ hòa tan trong nước của chúng rất nhỏ (không quá
0.1mg/l), chúng được nghiền đến độ mịn rất cao (0.10.2µm) và được hòa vào
dung dịch ở dạng huyền phù phân tán cao, ở dạng này khi nhuộm chúng sẽ bắt
vào xơ. Tuy không hòa tan trong nước nhưng cấu tạo hóa học của thuốc nhuộm
phân tán có ảnh hưởng rất lớn đến khả năng bắt màu vào xơ của chúng, vì thế
cùng một thuốc nhuộm phân tán nhưng nó sẽ bắt màu vào xơ này tốt hơn xơ
kia và cho độ bền màu cũng như ánh màu khác nhau. Khi sử dụng chúng cần
phải chú ý lời chỉ dẫn và phải thí nghiệm lại. Một thuốc nhuộm phân tán tốt
cần có độ bền màu với ánh sáng, gia công ướt và bền màu với thăng hoa cao.
Đặc điểm thứ hai của thuốc nhuộm phân tán là chúng có phân tử nhỏ,
cũng vì thế nên chúng mới có khả năng khuyếch tán vào những xơ ghét nước và
có cấu trúc chặt chẽ.
Bên cạnh thuốc nhuộm phân tán không tan trong nước, người ta còn sản
xuất những thuốc nhuộm tan tạm thời trong nước, khi nhuộm ở nhiệt độ cao,
nhóm cho tính tan của thuốc nhuộm này sẽ tự tách ra, và giải phóng phân tử
thuốc nhuộm không tan trong nước ở dạng phân tán cao để nó bắt màu vào xơ.
Cơ chế và các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình nhuộm
Mặc dù thuốc nhuộm phân tán đã được sản xuất và sử dụng phổ biến
nhưng cho đến nay vẫn chưa thật rõ thực chất của mối liên kết giữa thuốn
nhuộm và xơ. Đến nay vẫn còn tồn tại hai loại ý kiến giải thích về cơ chế
nhuộm các xơ tổng hợp bằng thuốc nhuộm phân tán.
Một số tác giả cho rằng các hạt thuốc nhuộm phân tán tuy không tan
trong nước nhưng do phân tử nhỏ và ở dạng phân tán cao nên có khả năng
khuếch tán vào các mao quản tuy hẹp của xơ kể cả những xơ có cấu trúc
chặt chẽ. Sau khi đã vào xơ rồi thì nó được giữ lại nhờ lực VanderWaals và
lực liên kết hidro giống như các lớp thuốc nhuộm khác.
20
Loại ý kiến thứ hai cho rằng: trong dung dịch nhuộm, khi các hạt thuốc
nhuộm phân tán không tan trong nước tiếp xúc với các xơ ghét nước thì
không xảy ra quá trình khuếch tán thuốc nhuộm và các mao quản của xơ, mà
xảy ra quá trình hòa tan, xơ trong trường hợp này coi như dung dịch rắn nó
hòa tan các hạt thuốc nhuộm không tan trong nước. Hiện tượng này giống
như trường hợp dung môi hữu cơ hay trong các ester của acetic acid.
Quá trình nhuộm xơ tổng hợp bằng thuốc nhuộm phân tán phụ thuộc
vào nhiều yếu tố nhưng quan trọng hơn cả là cấu trúc xơ, kích thước của
phân tử thuốc nhuộm và nhiệt độ nhuộm.
Những xơ có mật độ phân tử càng cao, cấu trúc càng chặt chẽ và tỉ lệ
các thành phần tinh thể càng lớn thì càng khó nhuộm bằng thuốc nhuộm phân
tán, càng yêu cầu điều kiện nhuộm phức tạp hơn. Ngược lại, những xơ nào
tuy ghét nước nhưng có phần vô định hình nhiều hơn, nghĩa là xốp hơn thì
càng dễ nhuộm hơn, còn về kích thước hạt thuốc nhuộm thì cũng vì lí do
không hòa tan trong nước nên thuốc nhuộm phân tán càng có kích thước nhỏ
và ở trạng thái phân tán càng cao thì chúng càng dễ khuếch tán vào xơ.
Kỹ thuật nhuộm bằng thuốc nhuộm phân tán
Để nhuộm xơ acetate và xơ tổng hợp bằng thuốc nhuộm phân tán, tùy
theo tình hình thiết bị sẵn có và loại chế phẩm dệt mà người ta quyết định
nhuộm theo một trong các phương pháp sau đây: nhuộm ở áp suất thường,
nhuộm khi có mặt chất tải, nhuộm ở áp suất cao và nhiệt độ cao, nhuộm
theo phương thức gia nhiệt khô ( thermosol).
Dưới đây là những nguyên tắc chung:
Nhuộm các chế phẩm dệt từ tơ acetate
Khi nhuộm các chế phẩm dệt từ tơ acetate bằng thuốc nhuộm phân tán
người ta lấy khoảng 2% thuốc nhuộm so với vải.
Thuốc nhuộm được trộn đều với nước ở 40oC thành bột nhão sau đó
được pha loãng bằng nước nóng ở t0=5060oC đến nồng độ quy định, lọc và
đưa vào máng nhuộm. Để cho dung dịch ổn định cần thêm chất phân tán vào
máng nhuộm và nhuộm 1 giờ ở 60–70 oC, không nên tăng nhiệt độ lên cao
nữa, vì lúc này tơ có thể bị xà phòng hóa nhất là khi dùng xà phòng làm chất
phân tán.
21
Xơ triacetate vì bền hơn với nhiệt độ nhuộm và môi trường kiềm nên có
thể nhuộm ở nhiệt độ sôi. Kết thúc quá trình nhuộm chế phẩm dệt được
giặt nhiều lần bằng nước nóng và nước lạnh.
Nhuộm các chế phẩm dệt từ xơ PES
Các chế phẩm dệt từ xơ polyester có thể nhuộm theo phương pháp dưới
đây:
Nhuộm ở áp suất thường, không dùng chất tải
Nhuộm ở áp suất thường dùng chất tải
Nhuộm ở nhiệt độ cao và áp suất cao.
Ở nhà máy nhuộm và hoàn tất thì nhuộm bằng máy Jet với nhiệt độ cao
và áp suất cao.
Thành phần dung dịch nhuộm trong trường hợp này rất đơn giản:
Thuốc nhuộm.
Chất phân tán.
Chất giảm bọt.
Thí dụ nhuộm màu vàng thì công thức có thể lấy như sau:
Disperse yellow R 2% so với vải
Disperstex
0.5%
CF 18
0.5%
Quá trình nhuộm được tiến hành ở 125130 oC trong thời gian 60120
phút trong các máy nhuộm cao áp kiểu Jet Circular, Bean và Jigger cao áp. Sau
khi nhuộm vải được giặt bằng nước nóng, khi cần xử lý bằng dung dịch
Na2S2O4 0.5 g/l để làm sạch và cho màu tươi hơn.
Các loại thuốc nhuộm phân tán sử dụng trong công ty:
Hiện nay, các loại thuốc nhuộm phân tán công ty đang sử dụng là:
Lonspere, Terasil và Dianix. Thường sử dụng là Lonspere. Các loại thuốc
nhuộm này có dãy sắc rộng và hiệu quả cao.
Việc lựa chọn thuốc nhuộm phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: khả năng
công nghệ tại nơi sản xuất, xơ sợi, tiêu chuẩn độ bền màu, tùy theo yêu cầu
của khách hàng…
22
2.2.2.2 Thuốc nhuộm hoạt tính
Thuốc nhuộm hoạt tính đầu tiên xuất hiện trên thị trường thế giới vào
năm 1956 do hãng ICI của Anh sản xuất với tên gọi Proxion, sau đó một vài
năm hãng Ciba của Thụy Sĩ gọi là Cibacron. Đến nay hầu hết các nước có
công nghiệp sản xuất thuốc nhuộm đã sản xuất được thuốc nhuộm hoạt tính
với tên gọi thương phẩm khác nhau như: MProcion, HProcion (ICI),
Drimaren ( Sandoz), Levafix (Bayer), Racton (Geigy), Remasol (Hoecht),
Diacton (nhật). Ở Liên Xô được sản xuất với tên gọi là activnui ( hoạt
tính) ..vv..
Các mặt hàng thuốc nhuộm hoạt tính ngày nay được sản xuất rất đa
dạng, bao gồm những thuốc nhuộm hoạt tính để nhuộm cellulose, hoạt tính
phân tán để nhuộm xơ polyamid và hoạt tính phức kim loại để nhuộm len, tơ
tằm. Thuốc nhuộm hoạt tính được sử dụng nhanh và rộng rãi trong công
nghiệp dệt nhuộm như vậy là do chúng có những tính chất ưu việt dưới đây:
Có độ bền màu cao với gia công ướt ngang với độ bền màu của thuốc
nhuộm hoạt tính.
Có màu tươi không kém thuốc nhuộm acid và bazo.
Giá thành rẻ và kỹ thuật nhuộm đơn giản.
Tất cả thuốc nhuộm hoạt tính được sản xuất trên thế giới hiện nay có
thể chia làm 13 nhóm theo cấu tạo hóa học, song tất cả chúng đều có thể
viết dưới dạng công thức tổng quát SFTX
Ở đây:
S – nhóm cho thuốc nhuộm tính tan, thường là nhóm SO3Na
F – là phần mang màu của thuốc nhuộm, nó quyết định màu của thuốc
nhuộm
T – là gốc mang nhóm phản ứng
X – là nhóm phản ứng
Nhóm phản ứng X của thuốc nhuộm hoạt tính rất khác nhau, có thể là
các nguyên tử Clo hoặc các nhóm nguyên tử chưa no –CH=CH2– và trong một
phân tử thuốc nhuộm hoạt tính có thể chứa một hoặc hai nhóm phản ứng.
Tất cả các nhóm phản ứng đều giống nhau là hoạt động hóa học, tuy
mức độ có khác nhau, chúng dễ dàng kết hợp với các nhóm định chức của xơ
cellulose, protein và PA. Khi phản ứng được thực hiện, sẽ tạo thành mối liên
23
kết hóa trị giữa thuốc nhuộm và xơ, cũng chính nhờ đó mà thuốc nhuộm hoạt
tính có độ bền màu cao với ma sát, gia công ướt và các dung môi hữu cơ. Còn
độ bền màu với tác dụng của ánh sáng và khí quyển thì phụ thuộc vào cấu
tạo của gốc thuốc nhuộm (gốc F).
Như đã nói ở trên, theo cơ chế phản ứng thì TNHT chia làm 2 loại:
TNHT phản ứng với xơ theo cơ chế ái nhân.
TNHT phản ứng với xơ theo cơ chế cộng hợp ái điện tử.
Dạng tổng quát của phản ứng của thuốc nhuộm hoạt tính với xơ có thể
trình bày khi lấy thuốc nhuộm halogenua triazin làm ví dụ:
Đối với những thuốc nhuộm monoclotriazin (Procion H, Cibacron) sẽ
phản ứng với xơ như sau:
Ngoài phản ứng với xơ, thuốc nhuộm còn phản ứng với nước (gọi là
phản ứng thủy phân) như sau:
Phản ứng này làm giảm hiệu suất sử dụng thuốc nhuộm nhưng khó
tránh khỏi, nên phải tìm cách hạn chế nó đến mức tối đa.
Để cho các phản ứng kể trên có thể thực hiện được thì quá trình nhuộm
loại thuốc nhuộm này cần tiến hành trong môi trường kiềm với trị số
pH = 10.511. Độ kiềm cao hơn sẽ làm tăng lượng thuốc nhuộm thủy phân.
Đối với loại thuốc nhuộm diclotrazin (procion M) do hoạt tính cao, dễ
tham gia phản ứng với xơ, nhưng cũng dễ bị thủy phân nên phải nhuộm ở
pH = 89. Vì chứa hai nguyên tử Clo có khả năng tham gia phản ứng nên một
phần tử thuốc nhuộm có thể liên kết với hai phân tử cellulose và làm cho xơ
có cấu trúc mắt lưới.
Khi nhuộm theo phương pháp gián đoạn, quá trình nhuộm được tiến
hành làm hai bước. Ở bước đầu, vải được nhuộm trong môi trường trung
hòa, dung dịch chỉ chứa thuốc nhuộm và chất điện ly giống như thuốc
nhuộm trực tiếp. Do ái lực của thuốc nhuộm hoạt tính với xơ cellulose nhỏ
hơn nhiều so với ái lực của thuốc nhuộm trực tiếp, nên ở bước một thuốc
nhuộm được phân bố rất đều trên xơ. Cũng vì lý do đó nên nồng độ chất
điện ly trong máng nhuộm phải lấy tới 30 g/l. Ở bước hai, người ta thêm
24
kiềm vào máng nhuộm, thường là Na2CO3. Tuy trong bước một thuốc nhuộm
được phân tán đều trên xơ nhưng chúng chỉ được giữ trên xơ bằng lực liên
kết VanderWaals và lực liên kết hydro. Chỉ trong bước hai thuốc nhuộm mới
được cố định trên sơ bằng mối liên kết hóa học như đã trình bày ở trên.
Chia quá trình nhuộm ra làm hai bước như vậy không những để đạt
được độ bền màu cao mà còn giảm lượng thuốc nhuộm bị thủy phân. Nhờ
thêm kiềm vào dung dịch sau khi đại bộ phận thuốc nhuộm đã được xơ hấp
phụ, nên tốc độ thủy phân của thuốc nhuộm nằm trên xơ sẽ xãy ra chậm
hơn nhiều so với khi nó còn nằm trong dung dịch.
Những thuốc nhuộm hoạt tính chứa 2 nhóm phản ứng (diclotriazin) rất
dễ
tác dụng với cellulose, chúng liên kết hóa học với xơ ngay ở nhiệt độ 20
30oC, còn các thuốc nhuộm chứa 1 nhóm phản ứng (monoclotriazin) thì phải
nhuộm ở nhiệt độ 7595oC. Thí dụ khi vải cellulose bằng thuốc nhuộm
Procion M (diclotriazin) người ta tiến hành như sau: thoạt tiên vải được
nhuộm ở nhiệt độ không quá 30oC trong vòng 5060 phút trong dung dịch
chứa: 0.53% thuốc nhuộm so với khối lượng vải, 1030 g/l muối ăn. Sau đó
thêm từ từ 110 g/l Na2CO3 vào máng rồi lại tiếp tục nhuộm 6090 phút nữa.
Sau khi nhuộm vải được giặt bằng nước lạnh, giặt nóng bằng dung dịch
chứa: 2 g/l chất tẩy rửa tổng hợp và 1 g/l Na2CO3 trong thời gian 30 phút ở
nhiệt độ gần nhiệt độ sôi để khử sạch những thuốc nhuộm bị thủy phân,
không liên kết với vải, bảo đảm cho vải độ bền màu theo quy định. Cuối
cùng vải được giặt bằng nước ấm. Còn khi nhuộm bằng thuốc nhuôm H
ProCion thì trong bước một cần nhuộm ở nhiệt độ 4050oC, ở bước 2 nhuộm
ở 7595 oC. Quy trình nhuộm có thể lấy như trên nhưng nồng độ kiềm có thể
tăng thêm.
Khi nhuộm thuốc nhuộm hoạt tính theo phương pháp liên tục, có thể
thực hiện theo phương pháp 1 máng và 2 máng (hay còn gọi là 1 pha và 2
pha). Khi nhuộm theo phương pháp 1 máng thì dung dịch nhuộm chứa đồng
thời thuốc nhuộm và tác nhân kiềm cũng như các phụ kiện khác. Còn trong
trường hợp thứ 2 thì thuốc nhuộm được đưa vào 1 máng riêng, kiềm và hóa
chất khác đưa vào một máng riêng, để tránh thuốc nhuộm bị thủy phân khi có
mặt kiềm. Dù nhuộm theo phương pháp nào thì sau khi ngấm ép và sấy khô
25
