Xác định chi phí dự phòng trong các dự án đầu tư xây dựng

VẤN ĐỀ

HÔM NAY

XÁC ĐỊNH CHI PHÍ DỰ PHÒNG

TRONG CÁC DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG

Tóm tắt: Chi phí dự phòng là khoản mục chi phí
không thể thiếu trong ngân sách dự án để đảm bảo
sự thành công của dự án đầu tư xây dựng. Bài báo
đã xem xét một số vấn đề cơ sở lý luận về chi phí dự
phòng và xác định chi phí dự phòng theo thông lệ
quốc tế và ở Việt Nam, từ đó chỉ ra những điểm khác
biệt giữa hai cách tiếp cận. Mặt khác, bài báo cũng
đã chỉ ra 6 tồn tại trong việc xác định và quản lý chi
phí dự phòng theo các quy định hiện hành ở Việt
Nam và đề xuất 4 giải pháp định hướng cho các vấn
đề này, góp phần hoàn thiện quy định pháp luật về
đầu tư xây dựng và nâng cao hiệu quả các dự án.
Từ khóa: Dự án đầu tư xây dựng, rủi ro dự án đầu
tư xây dựng, chi phí dự phòng, quản lý rủi ro, cơ sở dữ
liệu quản lý chi phí đầu tư xây dựng.
Nhận ngày 15/8/2017, chỉnh sửa ngày 25/8/2017,

Abstract: Contingency is the cost item that
can’t be lack in the project budget to ensure the
success if the construction investment project. The
article has reviewed some of the theoretical basics
of contingency costs and determining contingency
cost under the international practice and in Vietnam,

from which, it points out the differences between
these two approaches. On the other hand, the article
also points out six shortcomings in the defining and
managing contingency expenses under the current
regulations in Vietnam and proposes four solutions
to these issues, contributing to the improvement of
Laws on investment in construction and improving
the effectiveness of projects.
Key words: Construction investment project, risks

chấp nhận đăng ngày 31/8/2017.

in construction investment project, contingency cost,

TS. Nguyễn Liên Hương*

risk management, data base to manage the cost in
construction investment.

*Khoa Kinh tế và Quản lý xây dựng- Trường Đại học Xây dựng
Số 55.2017

XÂY DỰNG & ĐÔ THỊ

45


VẤN ĐỀ

HÔM NAY

Việc dự toán chi phí cho một dự án đầu tư xây dựng

Hiệp hội Tăng cường Kỹ thuật Chi phí (The Association for

được tiến hành theo hai bước: (i) tính toán các chi phí cơ

the Advancement of Cost Engineering), chi phí dự phòng

sở và (ii) xác định các rủi ro và thiết lập chi phí dự phòng.

có thể được xác định theo các phương pháp sau:

Chi phí cơ sở được hiểu là các chi phí mà có khả năng xảy

- Đánh giá của chuyên gia (Expert judgment);

ra nhất ở mọi giai đoạn của dự án, mà thường là bao gồm

- Theo các nguyên tắc định trước (Predetermined

toàn bộ các chi phí của dự án có thể nhận dạng được và

guidelines);

được dự toán. Theo quá trình thực hiện dự án, chi phí cơ

- Phân tích mô phỏng (Simulation analysis);

sở sẽ tăng lên trong khi chi phí dự phòng sẽ giảm đi, do

- Mô hình hóa theo tham số (Parametric modeling).

các rủi ro dẫn đến cần bố trí các khoản dự phòng ngày

Các phương pháp này còn được phân loại thành hai

càng được nhận dạng nhiều hơn [4]. Chi phí dự phòng

nhóm khá phổ biến là:

là khoản mục không thể thiếu trong ngân sách dự án để

- Các phương pháp tất định (Deterministic methods)

đảm bảo sự thành công của dự án. Tuy nhiên, việc xác

- Các phương pháp xác suất (Probabilistic methods).

định các khoản chi phí dự phòng cho các dự án đầu tư

Trong thực tế, các phương pháp tất định phổ biến

xây dựng ở Việt Nam vẫn còn nhiều vấn đề khi thực hiện

hơn. Cách tiếp cận này được sử dụng bởi các chủ đầu tư

trong thực tế, và cũng có những sự khác biệt nhất định so

không muốn, vì nhiều lý do, thực hiện các đánh giá rủi ro

với thông lệ quốc tế.

cho dự án. Trong nhóm này có các cách tiếp cận sau:

CHI PHÍ DỰ PHÒNG TRONG DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG

- Quy định một tỷ lệ phần trăm cố định tùy thuộc vào

VÀ PHƯƠNG PHÁP XÁC ĐỊNH THEO THÔNG LỆ QUỐC TẾ

loại dự toán họ đang tính toán. Ví dụ, ở dự toán nhóm 5

Để hiểu rõ hơn vể chi phí dự phòng cho dự án đầu tư

theo cách phân loại của tổ chức này, người ta xác định chi

xây dựng, cần hiểu về rủi ro cho loại dự án này. Rủi ro dự

phí dự phòng là 40%, trong khi dự toán nhóm 2 thì tỷ lệ

án nói chung được định nghĩa là “một sự kiện hay điều

ấy sẽ là 15%.

kiện chưa chắc chắn mà nếu nó xảy ra, sẽ có ảnh hưởng

- Đánh giá của chuyên gia: Phương pháp này sử dụng

đến ít nhất một mục tiêu của dự án, ví dụ như phạm

một chuyên gia hoặc một nhóm chuyên gia, nội bộ hoặc

vi, tiến độ, chi phí và chất lượng. Rủi ro luôn nằm trong

thuê ngoài, về quản lý rủi ro và về loại dự án đang xem xét

tương lai” [5]. Theo cách hiểu này, rủi ro có thể tạo ra các

để xác định giá trị dự phòng.

kết quả tích cực (rủi ro thuộc loại cơ hội) hoặc tiêu cực (rủi

Việc sử dụng các phương pháp xác suất để xác định

ro thuộc loại nguy cơ), khác với cách hiểu phổ biến ở Việt

chi phí dự phòng khi tính dự toán chi phí kém thông

Nam là rủi ro chỉ mang nghĩa tiêu cực. Các rủi ro, có thể

dụng hơn. Các phương pháp này thường được sử dụng

ảnh hưởng đến các mục tiêu khác của dự án như phạm

cho các dự án rất phức tạp. Sử dụng phương pháp này,

vi, tiến độ, chất lượng, nhưng người ta cũng thường tìm

một loạt các chi phí có khả năng phát sinh được gán cho

cách quy đổi về chi phí để dễ đo lường hậu quả, hệ quả.

từng hạng mục của dự án sử dụng mức độ tin cậy theo

Nhiều nghiên cứu trên phạm vi quốc tế cho thấy, rất

các giá trị khác nhau của chi phí dự án. Chi phí dự phòng

nhiều các dự án đầu tư xây dựng phải đối mặt với việc

tổng thể được xác định dựa trên mức độ tin cậy tổng thể

chi phí dự án có nguy cơ vượt ngân sách. Do đó, khi tính

mà chủ đầu tư mong muốn cho cả dự án.

toán ngân sách cho các dự án này, người ta phải đưa vào

Các phương pháp xác suất có thể sử dụng mô phỏng

các khoản chi phí dự phòng. Các khoản chi phí dự phòng

hoặc không sử dụng mô phỏng. Các phương pháp mô

có thể được phân loại theo nhiều cách, trong đó có thể

phỏng xác suất là các phương pháp đòi hỏi chi phí cao

phân loại dựa trên loại rủi ro nó được sử dụng để xử lý,

nhất vì cần các phần mềm mô phỏng phức tạp. Các

thành chi phí dự phòng cho các rủi ro đã nhận dạng được

phương pháp không sử dụng mô phỏng liên quan đến

(allowances) và chi phí dự phòng cho các rủi ro chưa nhận

việc sử dụng các phương pháp phân tích để tính toán rủi

dạng được (contingencies). Cách phân loại này chưa được

ro và chi phí dự phòng, như:

sử dụng rộng rãi ở Việt Nam, và cũng chưa được đề cập

- Phương pháp cây xác suất (Probability Tree); FOSM

đến trong các quy định pháp luật và hướng dẫn về quản

(First-Order Second-Moment, tạm dịch là Khoảng khắc

lý chi phí đầu tư xây dựng hiện hành.

thứ hai của Chuỗi Taylor); Giá trị kỳ vọng (Expected Value);

Có nhiều phương pháp xác định chi phí dự phòng, theo

46 HỌC VIỆN CÁN BỘ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VÀ ĐÔ THỊ

Kỹ thuật soát xét và đánh giá chương trình (Program


VẤN ĐỀ

HÔM NAY

Evaluation and Review Technique – PERT); Ước lượng

bố trí vốn và chỉ số giá xây dựng phù hợp với loại công

tham số (Parametric Estimation); Phân tích thứ bậc

trình xây dựng có tính đến các khả năng biến động giá

(Analytical Hierarchy Process); Dự báo theo nhóm tham

trong nước và quốc tế. Thông tư 06/2016/TT-BXD đã

chiếu (Reference Class Forecasting);

đưa ra công thức để tính toán loại chi phí dự phòng này

Việc sử dụng các phương pháp này một cách chi tiết

cho đủ các trường hợp xác định Sơ bộ tổng mức đầu tư,

để dự báo chi phí dự phòng sẽ được tìm hiểu trong một

Tổng mức đầu tư, dự toán xây dựng công trình và cả dự

nghiên cứu khác.

toán giá gói thầu. Trong đó, đã yêu cầu tính toán cả mức

CHI PHÍ DỰ PHÒNG TRONG DỰ ÁN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG
THEO CÁC QUY ĐỊNH HIỆN HÀNH Ở VIỆT NAM
1. Các khoản mục chi phí dự phòng và phương pháp
xác định theo quy định hiện hành ở Việt Nam
Theo hướng dẫn của quy định pháp luật hiện hành,
trong thành phần của tổng mức đầu tư cũng như dự toán

biến động bình quân của chỉ số giá xây dựng theo thời
gian dựng công trình so với mức độ trượt giá bình quân
của đơn vị thời gian (quý, năm) đã tính và được xác định
trên cơ sở dự báo xu hướng biến động của các yếu tố chi
phí giá cả trong khu vực và quốc tế bằng kinh nghiệm
chuyên gia.

xây dựng, dự toán gói thầu của các dự án đầu tư xây dựng

Theo Thông tư 06/2016/TT-BXD [2], trong tính toán sơ

phải tính toán đến chi phí dự phòng để đảm bảo đủ vốn

bộ tổng mức đầu tư và tổng mức đầu tư, chi phí dự phòng

cho việc thực hiện dự án, các gói thầu của dự án khi có

do yếu tố trượt giá (GDP2) được xác định theo công thức

các tình huống bất trắc xảy ra. Theo quy định tại Nghị

sau:

định 32/2015/NĐ-CP và Thông tư 06/2016/TT-BXD, trong

(5)

dự án đầu tư xây dựng, chi phí dự phòng gồm chi phí dự

Đối với việc xác định dự toán xây dựng công trình, dự

phòng cho khối lượng công việc phát sinh và chi phí dự

toán gói thầu thi công xây dựng, dự toán gói thầu mua

phòng cho yếu tố trượt giá trong thời gian thực hiện dự

sắm vật tư, thiết bị lắp đặt vào công trình thì chi phí dự

án. Theo quy định tại Thông tư 10/2015/TT-BKHĐT, ngoài

phòng cho yếu tố trượt giá (GDP2) được xác định theo

hai khoản mục trên, còn có thêm chi phí dự phòng cho

công thức:

các khoản tạm tính được tính thêm tùy dự án [1]. Riêng



trong việc xác định Sơ bộ tổng mức đầu tư, theo hướng

Có thể thấy, cách tiếp cận về xác định chi phí dự

dẫn của Thông tư 06/2016/TT-BXD, chi phí dự phòng phải

phòng theo các quy định pháp luật hiện hành ở Việt Nam

bổ sung ước tính chi phí phần khối lượng không lường

có nhiều sự khác biệt với thông lệ quốc tế. Mặt khác, các

trước được của dự án. Các văn bản quy phạm pháp luật

quy định này còn chưa xem xét đến các vấn đề phức tạp

nói trên cũng đã chỉ rõ, việc xác định các khoản mục chi

nảy sinh trong các dự án lớn và phức tạp.

(6)

phí này tuân thủ theo quy định về quản lý đầu tư xây

2. Một số vấn đề tồn tại trong việc xác định các chi

dựng, với quy định hiện hành là Nghị định 32/2015/NĐ-

phí dự phòng trong dự án đầu tư xây dựng theo quy

CP và Thông tư 06/2016/TT-BXD [2, 3].

định pháp luật hiện hành

Theo đó, Chi phí dự phòng cho yếu tố khối lượng công

Các quy định pháp luật trên đã có định hướng khá rõ

việc phát sinh được tính bằng tỷ lệ phần trăm (%) trên

ràng để giải quyết bài toán xác định các chi phí dự phòng

tổng chi phí xây dựng, chi phí thiết bị, chi phí quản lý dự

trong dự án đầu tư xây dựng. Tuy nhiên, trong thực tế

án, chi phí tư vấn đầu tư xây dựng và chi phí khác (trong

thực hiện, việc xác định các khoản mục chi phí dự phòng

giá gói thầu, chi phí dự phòng cho từng loại gói thầu

nói trên còn một số vấn đề phải giải quyết để đảm bảo

được tính bằng tỷ lệ phần trăm trên chính khoản mục chi

yêu cầu tính đúng, tính đủ, nâng cao hiệu quả quản lý dự

phí chính của gói thầu đó).

án đầu tư xây dựng, cụ thể:

Chi phí dự phòng cho yếu tố trượt giá tùy thuộc vào

- Chưa có sự thống nhất về các khoản mục chi phí dự

mục đích tính toán, được xác định trên cơ sở độ dài thời

phòng giữa quy định của Bộ Kế hoạch Đầu tư và Bộ Xây

gian thực hiện dự án (trong Sơ bộ Tổng mức đầu tư hoặc

dựng; như trên đã chỉ ra, Thông tư 10/2015/TT-BKHĐT đề

Tổng mức đầu tư), hoặc thời gian xây dựng công trình

xuất có dự án có thể tính thêm chi phí dự phòng cho các

(tính bằng tháng, quý, năm, trong dự toán xây dựng công

khoản tạm tính trong khi các hướng dẫn của Bộ Xây dựng

trình), hoặc thời gian thực hiện của gói thầu, kế hoạch

không đề cập đến khoản mục này.
Số 55.2017

XÂY DỰNG & ĐÔ THỊ

47


VẤN ĐỀ

HÔM NAY

- Phương pháp xác định chi phí dự phòng cho khối

phí mới, hay do chất lượng (chi phí chất lượng), do thời

lượng công việc phát sinh còn chưa có hướng dẫn cụ thể

gian kéo dài… Các vấn đề nói trên thường xảy ra ở các

cách tính tỷ lệ dự phòng, mới chỉ quy định căn cứ để xác

dự án lớn, phức tạp, nhất là các dự án thực hiện theo hợp

định mức tỷ lệ này là mức độ phức tạp của công trình

đồng EPC, gây hệ lụy xấu cho quản lý chi phí, trong thanh

thuộc dự án và điều kiện địa chất công trình nơi xây dựng

tra, kiểm toán các dự án đầu tư xây dựng.

công trình và quy định mức độ tối đa cho tỷ lệ này tùy
thuộc vào giai đoạn tính toán.

- Việc phân cấp quản lý tất cả giá trị và khoản mục chi
phí dự phòng cho chủ đầu tư là chưa hợp lý và khác biệt

- Phương pháp tính chi phí dự phòng khối lượng dựa

so với thông lệ quốc tế. Thông lệ quốc tế chia chi phí dự

vào một tỷ lệ tối đa cố định là chưa thực sự sát với thực tế.

phòng ra làm hai nhóm: Chi phí dự phòng cho các rủi ro

Các dự án khác nhau có đặc điểm khác nhau (do tính duy

đã được nhận dạng và chi phí dự phòng cho các rủi ro

nhất của dự án) nên sẽ có các rủi ro khác nhau. Từ đó việc

chưa được nhận dạng. Việc xác định dự phòng theo một

quy định khống chế một mức dự phòng tối đa như nhau

loại rủi ro như ở Việt Nam sẽ làm giảm hiệu quả việc sử

cho tất cả các dự án là chưa khoa học, bởi vẫn có thể có

dụng các khoản dự phòng này.

các dự án đòi hỏi mức dự phòng lớn hơn tỷ lệ phần trăm

Các vấn đề trên đòi hỏi phải được giải quyết nhằm

cố định đã quy định. Mặt khác, quy định này đưa đến thực

tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý chi phí đầu tư

tế phổ biến là mức tỷ lệ cao nhất được lấy để tính toán,

xây dựng nói riêng và quản lý dự án đầu tư xây dựng nói

gây thất thoát, lãng phí trong nhiều trường hợp, nhất là

chung, đảm bảo nguyên tắc đã được đề cập đến trong

khi sử dụng hợp đồng trọn gói.

Điều 3, Nghị định 32/2015/NĐ-CP, đó là chi phí đầu tư xây

- Chưa có các hướng dẫn cụ thể để dự báo xu hướng

dựng phải được tính đúng, tính đủ cho từng dự án, công

biến động của các yếu tố chi phí giá cả trong khu vực và

trình, gói thầu xây dựng, phù hợp với yêu cầu thiết kế, chỉ

quốc tế phục vụ việc tính toán mức biến động bình quân

dẫn kỹ thuật, điều kiện xây dựng, mặt bằng giá thị trường

của chỉ số giá xây dựng theo năm xây dựng công trình so

tại thời điểm xác định chi phí và khu vực xây dựng công

với mức độ trượt giá bình quân của năm cần tính (trong

trình.

việc xác định chi phí dự phòng cho yếu tố trượt giá); vấn

ĐỊNH HƯỚNG VỀ GIẢI PHÁP GIẢI QUYẾT CÁC TỒN TẠI

đề này cùng với việc xác định xu hướng biến động bằng

VỀ XÁC ĐỊNH CHI PHÍ DỰ PHÒNG TRONG DỰ ÁN ĐẦU TƯ

kinh nghiệm chuyên gia sẽ dẫn đến các hệ lụy phức tạp

XÂY DỰNG

trong quản lý chi phí, trong thanh tra, kiểm toán các dự
án đầu tư xây dựng.

- Đối với các dự án lớn, phức tạp, chi phí dự phòng
nên được phân thành hai loại theo thông lệ quốc tế, đó

- Bên cạnh rủi ro do phát sinh khối lượng và trượt giá

là chi phí dự phòng cho các rủi ro đã nhận dạng được,

đã được đề cập trong chi phí dự phòng, còn một số yếu

tuy nhiên chiến lược đối phó rủi ro được áp dụng là chấp

tố có thể gây phát sinh chi phí mà chưa được tính toán

nhận, và chi phí dự phòng cho những rủi ro chưa nhận

đến ví dụ như: Do không kiểm soát được hoặc xác định rõ

dạng được. Đối với các rủi ro đã nhận dạng được, có thể

phạm vi dự án, gói thầu hoặc ngay cả công việc, dẫn đến

chia nhỏ ra thành ba loại theo cách phân loại của Bộ Kế

phát sinh thêm đầu mục công việc mới, khoản mục chi

hoạch và Đầu tư trong Thông tư 10/2015/TT-BKHĐT, đó

48 HỌC VIỆN CÁN BỘ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VÀ ĐÔ THỊ


VẤN ĐỀ

HÔM NAY

là: Chi phí dự phòng trượt giá, chi phí dự phòng phát sinh

- Với các dự án rất phức tạp, các phương pháp trên có

khối lượng và chi phí dự phòng cho các khoản tạm tính

thể không đảm bảo đủ độ chính xác, cần xác định chi phí

(nếu có). Chi phí dự phòng cho khối lượng công việc phát

dự phòng dựa trên kế hoạch quản lý rủi ro của dự án đầu

sinh có thể được tính toán bằng một tỷ lệ % ước lượng

tư xây dựng.

theo phương pháp chuyên gia, hoặc các phương pháp

Các quy định pháp luật và hướng dẫn về xác định chi phí

khác đề xuất dưới đây. Chi phí dự phòng trượt giá và chi

hiện nay mới chỉ giải quyết được một số vấn đề trong việc

phí dự phòng cho các khoản tạm tính (nếu có) tính toán

xác định chi phí dự phòng cho các dự án đầu tư xây dựng.

theo các quy định pháp luật hiện hành. Chi phí dự phòng

Còn khá nhiều vấn đề còn tồn tại, nhất là đối với các dự án

cho các rủi ro chưa nhận dạng được cần được ước lượng

đầu tư xây dựng phức tạp, như bài báo đã chỉ ra 6 vấn đề

theo một tỷ lệ phần trăm, dựa trên ý kiến chuyên gia.

chính. Bài báo đã dựa trên kinh nghiệm quốc tế và điều kiện

- Nguyên tắc quản lý các loại chi phí dự phòng trên

Việt Nam, đề xuất 4 giải pháp mang tính định hướng để giải

như sau: Chi phí dự phòng cho các rủi ro đã nhận dạng

quyết các vấn đề này, nhằm đảm bảo nguyên tắc đã được

được quản lý theo các gói thầu, tùy thuộc vào loại hợp

đề cập đến trong Điều 3, Nghị định 32/2015/NĐ-CP, đó là chi

đồng tính toán; chi phí dự phòng cho các rủi ro chưa

phí đầu tư xây dựng phải được tính đúng, tính đủ cho từng

nhận dạng được cần do cấp quyết định đầu tư quản lý,

dự án, công trình, gói thầu xây dựng. Các giải pháp cụ thể

chỉ khi được cấp này phê duyệt, lượng vốn cho khoản dự

cho các vấn đề này sẽ được nghiên cứu chi tiết hơn ở các

phòng này mới được chuyển vào ngân sách dự án để chi

nghiên cứu sau.

tiêu cho các rủi ro phát sinh hợp lý.
- Với các dự án lớn và phức tạp, để tính chính xác hơn

Tài liệu tham khảo

tỷ lệ chi phí dự phòng cho khối lượng công việc phát sinh,

1. Bộ Kế hoạch và Đầu tư (2015), Thông tư số 10/2015/

bài báo đề xuất áp dụng phương pháp ước lượng dựa

TT-BKHĐT ngày 26 tháng 10 năm 2015 của Bộ Kế hoạch

trên cơ sở các công trình tương tự về quy mô và địa điểm.

và Đầu tư về việc quy định chi tiết về kế hoạch lựa chọn

Thông tin về các khoản dự phòng đã được sử dụng từ

nhà thầu, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, chủ biên.

một số dự án nhất định đã thực hiện ở cùng địa phương

2. Bộ Xây dựng (2016), Thông tư số 06/2016/TT-BXD

cần được thu thập lại, người làm công tác quản lý chi phí

ngày 10/03/2016 của Bộ Xây dựng hướng dẫn xác định và

phân tích các chi phí đã phát sinh cho các rủi ro này để

quản lý chi phí đầu tư xây dựng, chủ biên.

ước lượng chi phí dự phòng gán cho dự án đang xét. Để

3. Chính Phủ (2015), Nghị định 32/2015/NĐ-CP ngày

làm được điều này, các địa phương (các Sở Xây dựng) và

25/03/2015 của Chính phủ về quản lý chi phí đầu tư xây

cả ở cấp Trung ương (cơ quan chuyên môn thuộc Bộ Xây

dựng, chủ biên.

dựng) cần xây dựng và vận hành các trung tâm dữ liệu

4. Keith Molenaar, Stuart Anderson và Clifford

phù hợp. Số liệu về chi phí của các công trình xây dựng đã

Schexnayder

hoàn thành ở các địa phương được thu thập thông qua

estimating, chủ biên.

(2011),

AASHTO

practical

guide

to

công tác tư vấn và/hoặc mệnh lệnh hành chính để tập

5. PMI (2012), A Guide to the Project Management

hợp vào các trung tâm dữ liệu trên. Dữ liệu thu thập được

Body of Knowledge, 5th ed., Project Management

không chỉ phục vụ việc xác định chi phí dự phòng, mà

Institute.

còn có thể sử dụng để thực hiện các nhiệm vụ xác định và
quản lý chi phí đầu tư xây dựng khác.

Số 55.2017

XÂY DỰNG & ĐÔ THỊ

49