Về đánh giá độ nguy hiểm của các thiên tai ở Việt Nam

TRAO ĐỔI - THẢO LUẬN

VỀ ĐÁNH GIÁ ĐỘ NGUY HIỂM CỦA
CÁC THIÊN TAI Ở VIỆT NAM
GS.TS. Nguyễn Trọng Yêm, TS. Nguyễn Quốc Thành (1)
TS. Trần Tuấn Anh, TS. Ngô Thị Phượng, ThS. Vy Thị Hồng Liên

Đánh giá độ nguy hiểm của các thiên tai là nhiệm vụ quan trọng nhất trong quá trình nghiên cứu, đánh
giá thiên tai.
Độ nguy hiểm của một thiên tai, được hiểu ở đây, trước hết là những đại lượng đặc trưng cho độ lớn tác
động (lực tác động, tính chất tác động) của thiên tai đó vào những đối tượng nhất định (con người, tài sản,
công trình, môi trường…) trong một khoảng không gian và thời gian nhất định.
Độ nguy hiểm của thiên tai cần được đánh giá trên một thang giá trị chung trên cơ sở kết hợp đánh giá độ
nguy hiểm theo các thông số vật lí và cả theo các thông số thiệt hại. Bằng cách ấy cho phép dễ dàng so sánh độ
nguy hiểm của các thiên tai với nhau và đánh giá tổng hợp độ nguy hiểm của chúng.
Đánh giá độ nguy hiểm của thiên tai theo các thông số vật lý cũng cần kết hợp đánh giá dựa trên các tư liệu
từ các thiên tai đã xảy ra và cả trên các yếu tố sinh thiên tai. Đánh giá độ nguy hiểm của mỗi thiên tai cần tính
đến xác xuất xuất hiện của nó.
Ở nước ta, trong những năm sau này, nhiều thiên tai quan trọng đã được nghiên cứu, đánh giá. Với những
mức độ khác nhau, độ nguy hiểm của các thiên tai đã được đánh giá theo những chuẩn mực chung. Các thông
số vật lí được lựa chọn phản ánh khá tốt độ nguy hiểm của những thiên tai này. Tuy nhiên, đánh giá độ nguy
hiểm tổng hợp của từng thiên tai trên cơ sở kết hợp hữu cơ các loại thông số cũng như tính đến xác suất xuất
hiện của thiên tai còn chưa làm được nhiều.
Đánh giá độ nguy hiểm tổng hợp của nhiều thiên tai lần đầu tiên đã được thực hiện ở nước ta. Độ nguy
hiểm và đánh giá độ nguy hiểm của các thiên tai là những vấn đề rất phức tạp, đòi hỏi cộng động các nhà khoa
học nghiên cứu thiên tai trên thế giới cũng như ở Việt Nam nhiều nỗ lực hơn nữa.

Mở đầu
Đánh giá độ nguy hiểm của các thiên tai là
nhiệm vụ quan trọng nhất trong quá trình nghiên
cứu đánh giá thiên tai. Vì thiên tai là tác nhân gây

ra thiệt hại.
Độ nguy hiểm của thiên tai được hiểu ở đây,
trước hết là những đại lượng đặc trưng cho độ lớn
tác động (lực tác động, tính chất tác động) của thiên
tai đó vào những đối tượng nhất định (như con
người, tài sản, công trình, môi trường…) trong một
khoảng không gian và thời gian nhất định.
Độ nguy hiểm thường được biểu hiện qua các
thông số, chỉ số hoặc tiêu chuẩn.
Độ nguy hiểm của thiên tai thường được đánh

giá qua các thông số vật lí và các thông số thiệt hại
do thiên tai gây ra.
1. Đánh giá độ nguy hiểm của thiên tai qua các
thông số vật lí
Đánh giá độ nguy hiểm qua các thông số vật lí
được tiến hành trên cơ sở tư liệu của các thiên tai
đã xảy ra và trên cơ sở phân tích các yếu tố sinh
thiên tai.
1.1. Xác định các thông số trên cơ sở các tư liệu
của các thiên tai đã và đang xảy ra
Việc này được tiến hành theo các bước với những
nội dung như sau:
1.1.1. Xác định và lựa chọn các thông số
Thông số đặc trưng của các thiên tai thường được

Viện Địa chất, Viện HLKHCN Việt Nam

1

Chuyên đề số III, tháng 11 năm 2016

15


đánh giá theo những đại lượng khác nhau. Ví dụ ngập
lụt theo độ sâu nước lụt. Bão theo tốc độ gió mạnh
nhất trong bão. Động đất theo cường độ chấn động
mặt đất…
Với những thiên tai địa chất ngoại sinh, các thông
số thường được phân thành 3 nhóm: nhóm các thông
số đặc trưng cho hình dạng xuất hiện của thiên tai.
Đó là kích thước (đường, diện tích, thể tích) của các
dạng xuất hiện; nhóm các thông số đặc trưng cho sự
phân bố không gian của các thiên tai (cường độ xuất
hiện); nhóm các thông số đặc trưng cho sự phát triển
của thiên tai theo thời gian [6].
Các thông số đặc trưng cho độ nguy hiểm của mỗi
thiên tai có thể có nhiều. Cần chọn một, hai, ba hoặc
vài thông số đặc trưng nhất.
1.1.2. Phân cấp các thông số
Độ lớn tác động của nhiều thiên tai, đặc biệt là các
thiên tai phát triển nhanh, biến đổi khá rõ qua một số
ngưỡng, tạo nên một số cấp nhất định. thường không
nhiều (2,3,4,5,6,7 cấp) và được diễn tả bằng những
chuyên từ rất ấn tượng kèm theo những thông số với
những đơn vị đo cụ thể. Nếu sử dụng các thang đo
có sẵn mà việc phân cấp chưa phù hợp thì phải điều
chỉnh lại. Ví dụ phân cấp bão: bão với cấp gió – VIII IX, 62 – 74 Km/h ÷ 75 – 88 Km/h (Thang Beaufort);
bão mạnh – X - XI, 89 – 102 Km/h ÷ 103 – 117 Km/h;

bão rất mạnh – XII - XV, 118 – 133 Km/h ÷ 150 – 166
Km/h; siêu bão – XVI - XVII, 184 – 201 Km/h ÷ 202
– 220 Km/h [4].
1.1.3. Xây dựng các thông số tổng hợp
Nhu cầu so sánh độ nguy hiểm của các thiên tai
với nhau, đánh giá tổng hợp độ nguy hiểm của các
thiên tai càng đòi hỏi phải tìm ra một thông số đặc
trưng tiêu biểu nhất hoặc xây dựng được một thông
số tổng hợp (trên cơ sở tổng hợp các thông số thành
phần đã được lựa chọn, xác định) đặc trưng cho mỗi
thiên tai.
Việc xây dựng thông số tổng hợp này, hiện nay
thường được thực hiện bằng cách xây dựng các ma
trận. Trong trường hợp các “thông số thành phần”
không phản ánh tương đồng “độ nguy hiểm thành
phần”, thì khi xây dựng ma trận người ta phải đưa
vào các trọng số.
1.2. Xác định các thông số trên cơ sở các yếu tố
sinh thiên tai
Mỗi yếu tố sinh thiên tai của một thiên tai nào
đó đều ít nhiều góp phần tạo nên độ nguy hiểm của
thiên tai đó. Xác định được các “độ nguy hiểm thành
phần” (thông số thành phần), các độ nguy hiểm do

16

Chuyên đề số III, tháng 11 năm 2016

từng yếu tố sinh thiên tai tạo nên, và sau đó, tổng
hợp chúng, cho phép xác định được “độ nguy hiểm

chung”, “độ nguy hiểm tổng hợp” của thiên tai.
Những việc trên được tiến hành theo các bước với
những nội dung tương tự như mục 1.1: xác định và
lựa chọn các yếu tố; phân cấp các bộ phận của mỗi
yếu tố theo mức độ ảnh hưởng của chúng đến độ
nguy hiểm của thiên tai; tổng hợp các độ nguy hiểm
của các yếu tố để tạo nên độ nguy hiểm chung của
thiên tai.
2. Đánh giá độ nguy hiểm của các thiên tai theo
những thiệt hại mà chúng có thể gây ra
Như đã nói khi đánh giá độ nguy hiểm của từng
thiên tai theo các thông số vật lí, người ta đã có ý thức
tạo ra các kết quả hướng tới, trong chừng mực nào
đấy, có thể so sánh độ nguy hiểm của các thiên tai
với nhau và đánh giá độ nguy hiểm tổng hợp của các
thiên tai thông qua việc đánh giá phân chia các cấp độ
nguy hiểm của từng thiên tai.
Tuy nhiên, việc làm này vẫn chưa thể đạt yêu cầu
mong muốn. Ví dụ, “cấp độ nguy hiểm cao” đánh giá
theo các thông số vật lí của thiên tai A vị tất đã có thể
so sánh ngang bằng với cấp độ nguy hiểm cùng cấp
của thiên tai B. Vì thế, người ta thấy cần thiết phải xây
dựng một thang chung đánh giá độ nguy hiểm của
các thiên tai. Và người ta đã tìm đến xem xét những
thiệt hại do thiên tai gây ra với quan điểm xuất phát
là: “Thiệt hại do thiên tai gây ra càng lớn thì độ nguy
hiểm của thiên tai càng cao và mức độ thiệt hại do
từng thiên tai gây ra ngang nhau thì mức độ nguy
hiểm của chúng là ngang nhau”.
Theo hướng này, các tổ chức hàng đầu nghiên

cứu về thiên tai của nước Nga đã xây dựng nên sơ đồ
chung đánh giá độ nguy hiểm cho hầu hết các thiên
tai [5]. Theo sơ đồ này các thiệt hại do thiên tai được
đưa vào đánh giá bao gồm 3 nội dung (đối tượng): độ
lớn của khoảng không gian bị tác động và mức độ bị
tác động; số người chết; và tài sản bị thiệt hại (tính
theo USD). Mức độ thiệt hại được phân thành 7 cấp
tương ứng với 7 cấp độ nguy hiểm (từ nguy hiểm rất
không đáng kể đến cực kì nguy hiểm).
Tuy nhiên, cần nói rằng, những nội dung (đối
tượng) cụ thể bị thiệt hại do thiên tai cần được đưa
vào đánh giá và phân cấp mức độ thiệt hại do thiên
tai gây ra còn có nhiều ý kiến khác nhau [5].
Việc xác định quan hệ tương ứng giữa phân cấp độ
nguy hiểm theo các thông số vật lí và theo các thông
số thiệt hại chưa phải đã được chấp nhận chung [1].


TRAO ĐỔI - THẢO LUẬN

3. Xác suất (tần suất, tần số) xuất hiện với việc
đánh giá độ nguy hiểm của thiên tai
Ngày nay, khi đánh giá độ nguy hiểm của mỗi
thiên tai, cùng với việc xác định các thông số phản
ánh cường độ (lực tác động) của thiên tai, người ta
còn cố gắng xác định xác suất (tần xuất, tần số) xuất
hiện của chúng.
[6] cho rằng: “Độ nguy hiểm của các quá trình
địa chất ngoại sinh được hiểu là xác suất xuất hiện
của chúng trên một khoảng không gian nhất định,

trong một khoảng thời gian nhất định và với những
đặc trưng năng lượng nhất định (tốc độ phát triển
của quá trình; diện tích, ở đó nó xuất hiện; thể tích
đá bị lôi cuốn trong quá trình; độ xê dịch của chúng)”
4. Về vấn đề đánh giá độ nguy hiểm của thiên tai
ở Việt Nam
Ở nước ta, trong những năm sau này, việc đánh
giá độ nguy hiểm của các thiên tai, ở mức độ khác
nhau, đều đã cố gắng hướng theo những chuẩn mực
chung, không những thế, còn có những sáng tạo nhất
định.
Với thiên tai bão, đánh giá độ nguy hiểm không
chỉ theo tốc độ gió bão mạnh nhất mà còn theo cả
lượng mưa bão; với hạn không chỉ tính đến chỉ số
khô hạn mà còn tần suất hạn…
Với trượt – lở đất, lũ quét – lũ bùn đá đã đánh giá
đúng những yếu tố sinh thiên tai quan trọng nhất,
nhấn mạnh vai trò của lớp phủ (vỏ phong hóa, lớp
thổ nhưỡng…) rất đặc thù ở nước ta.
Với động đất, đã đánh giá độ nguy hiểm theo chấn
động động đất và cả gia tốc dao động nền với xác suất
vượt quá 10, 5, 1% trong 50 năm.
Đánh giá tổng hợp độ nguy hiểm của nhiều thiên
tai, lần đầu tiên đã được thực hiện ở nước ta [2], [3] .

Tuy nhiên, đánh giá độ nguy hiểm tổng hợp của
từng thiên tai trên cơ sở kết hợp hữu cơ nhiều loại
thông số cũng như tính đến xác suất xuất hiện của
thiên tai còn chưa làm được nhiều.
Kết luận

Độ nguy hiểm của thiên tai cần được đánh giá
trên một thang giá trị chung trên cơ sở kết hợp đánh
giá độ nguy hiểm theo các thông số vật lí và các thông
số thiệt hại.
Bằng cách ấy cho phép dễ dàng so sánh độ nguy
hiểm của các thiên tai với nhau và đánh giá tổng hợp
độ nguy hiểm của chúng.
Đánh giá độ nguy hiểm của thiên tai theo các
thông số vật lí cũng cần kết hợp đánh giá dựa trên
những tư liệu từ các thiên tai đã xảy ra và dựa trên các
yếu tố sinh thiên tai.
Đánh giá độ nguy hiểm của các thiên tai cần tính
đến xác suất xuất hiện của chúng.
Ở nước ta, với những mức độ khác nhau, độ nguy
hiểm của các thiên tai đã được đánh giá theo những
chuẩn mực chung; đánh giá độ nguy hiểm tổng hợp
của nhiều thiên tai lần đầu tiên đã được thực hiện.
Tuy nhiên, đánh giá độ nguy hiểm tổng hợp của
từng thiên tai trên cơ sở kết hợp hữu cơ nhiều loại
thông số cũng như tính đến xác suất xuất hiện còn
chưa làm được nhiều.
Độ nguy hiểm, đánh giá độ nguy hiểm của thiên
tai là những vấn đề rất phức tạp, đòi hỏi cộng đồng
các nhà khoa học nghiên cứu thiên tai trên thế giới
cũng như ở Việt Nam nhiều nỗ lực hơn nữa.
Bài báo này là một trong các kết quả của đề tài
KC.08.28/11-15■

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Nghiên cứu xây dựng bản đồ phân vùng tai biến môi

trường tự nhiên lãnh thổ Việt Nam. Đề tài cấp Nhà
nước KC.08.01, 2006. Nguyễn Trọng Yêm chủ nhiệm –
Lưu trữ Viện Địa chất – Viện HLKHCN Việt Nam.
2. Nghiên cứu bổ sung, xây dựng và xuất bản bộ bản đồ
các tai biến thiên nhiên phần đất liền Việt Nam trên cơ
sở kết quả nghiên cứu từ năm 2000 đến nay. Đề tài cấp
Nhà nước KC.08.28/11-15, 2015. Nguyễn Quốc Thành
chủ nhiệm – Lưu trữ Viện Địa chất – Viện HLKHCN
Việt Nam.

3. Thủ tướng chính phủ,2014, Quyết định chi tiết về cấp độ
rủi ro thiên tai số 44/2014/QĐ-TTg
4. Chris Chiesa, 2005. The Asia Pacific National hazards
and vulnerability Atlas – http\\atlas.pdc.org.
5. Bлaдимèpoв B. A, Воробьев Ю. Л , ОсиÏов В.И
(Ред.), 2002. Ïpиpoдíûå îïàñíîñòè è îáøåñòâî.
- ÊÐÓÊ, Ìîñêâà.
6. Осипов В.И, (Глав.ред.), Опасные зкзогенные
процессы 1999. ГЕОС Москва

Chuyên đề số III, tháng 11 năm 2016

17