Tóm tắt Luận án Tiến sĩ Triết học: Vai trò của khoa học và công nghệ hiện đại đối với việc phát huy các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc Việt Nam trong giai đoạn hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XàHỘI VÀ NHÂN 
VĂN

NGUYỄN THỊ KIỀU OANH

VAI TRÒ CỦA KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
HIỆN ĐẠI ĐỐI VỚI VIỆC PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ 
ĐẠO ĐỨC TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC VIỆT NAM 
TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

Chuyên ngành: CNDVBC & CNDVLS
Mã số: 62 22 03 02

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC


Hà Nội, 2017

2


Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Khoa học Xã 
hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội

Người   hướng   dẫn   khoa   học:   PGS.TS.   Dương   Văn 
Thịnh

Phản biện:
Phản biện:
Phản biện:

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng cấp Đại học 
Quốc gia chấm luận án tiến sĩ họp tại: Trường Đại học Khoa 
học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội
Vào hồi:   giờ   ngày   tháng   năm


Có thể tìm hiểu luận án tại: ­Thư viện Quốc gia Việt Nam
­ Trung tâm Thông tin – Thư viện, Đại học Quốc gia Hà Nội

4


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nói đến khoa học và công nghệ  hiện đại không ai có thể 
phủ  nhận những đóng góp vô cùng to lớn của chúng đối với sự 
phát triển của con người và xã hội. Điều này đã được minh chứng  
bằng lịch sử phát triển vàitrăm năm qua của xã hội và càng trở nên 
rõ ràng hơn bao giờ  hết khi loài người bước vào kỷ  nguyên của 
nền kinh tế  tri thức, kỷ nguyên mà mọi nguồn lực trí tuệ  của con 
người được phát huy tối đa. Chính vì vậy, khoa học, công nghệ 
ngày càng trở nên có “giá trị hàng đầu” trên thước đo giá trị của xã 
hội văn minh hiện đại, và do vậy nó được thúc đẩy phát triển và 
được ứng dụng rộng rãi trong đời sống xã hội. Tuy nhiên, khi khoa 
học và công nghệ được sử dụng như là một công cụ hữu hiệu nhất  
để  phục vụ  nhu cầu phát triển sản xuất và sau đó là các lĩnh vực 
văn hóa, xã hội khác thì cũng là lúc con người nhận ra tính hai mặt  
của nó. Nói cách khác, sử dụng khoa học và công nghệ không đồng 
nghĩa với phát triển và tiến bộ  xã hội; ngược lại, khoa học và công 
nghệ có thể gây ra những hậu quả khôn lường, nó có thể  hủy diệt 

chính sự  sống của loài người, hoặc có thể  biến con người thành  
những cỗ  máy vô cảm, phi nhân tính,… nếu chúng ta không nhận 
thức đúng mức vai trò của khoa học, công nghệ và đặc biệt không có 
cách thức kiểm soát nó một cách hiệu quả. Những hậu quả nhân văn 
do khoa học, công nghệ  bị  lạm dụng vì những mục đích chính trị 
hẹp hòi, vì thủ  đoạn của các loại tội phạm, vì lợi ích kinh tế… đã 
để  lại một mối lo ngại lớn cho loài người, trong đó nguy cơ  mai  
một, biến dạng các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc là một  
vấn đề không thể xem nhẹ.
Các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc Việt Nam là những 
giá trị  tinh thần cốt lõi của cả  một dân tộc, nói lên cốt cách đặc 
tr�� Về  mặt hành động: xuất hiện những hành vi đạo đức sai 
lệch trong xã hội.
2.2.2.3.Phát huy các giá trị  đạo đức truyền thống trong thời  
đại hiện nay cần đảm bảo các yêu cầu sau:
­ Kế thừa phải gắn liền với đổi mới
­ Trong mối quan hệ  giữa cái truyền thống và cái hiện đại, 
cần lấy cái hiện đại là cái chủ yếu
21


­ Phát huy các giá trị  đạo đức truyền thống phải nhằm mục 
tiêu xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
2.3. Vai trò của khoa học và công nghệ  hiện đại trong 
việc phát huy giá trị đạo đức truyền thống
2.3.1.   Khoa   học   và   công   nghệ   hiện   đại   góp   phần   định  
hướng trong việc phát huy các giá trị đạo đức truyền thống
Từ việc thay đổi lối sống mới, lối sống hiện đại được tạo ra 
chủ yếu từ những thành tựu khoa học và công nghệ hiện đại trong 
mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, con người đang có sự thay đổi rõ 

rệt trong nhận thức và thái độ  đối với các giá trị  đạo đức truyền 
thống dân tộc.
2.3.2. Khoa học và công nghệ  hiện đại là công cụ, phương  
tiện để phát huy các giá trị đạo đức truyền thống trong điều kiện  
mới
Khi khoa học và công nghệ  trở  thành động lực để  thỏa mãn 
các nhu cầu mới của con người hiện đại thì cũng chính là lúc khoa 
học và công nghệ thực hiện vai trò là phương tiện giúp hiện thực 
hóa những nhu cầu, ước mơ, những lý tưởng đạo đức của mình.
2.3.3.Khoa học và công nghệ  hiện đại góp phần tạo ra cơ  
sở cho việc đấu tranh, cải tạo các phong tục, tập quán lạc hậu,  
những chuẩn mực đạo đức không còn phù hợp với thời đại mới
Để  phát huy các giá trị  đạo đức truyền thống trong xã hội  
hiện đại thì bên cạnh việc tạo ra những điều kiện thuận lợi cho  
việc phát huy còn là quá trình đấu tranh, cải tạo các phong tục, tập  
quán lạc hậu, những chuẩn mực đạo đức không còn phù hợp với 
thời đại mới. 
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2
Khoa học và công nghệ  hiện đại với đạo đức là hai lĩnh vực 
khác nhau của đời sống xã hội, tuy nhiên giữa chúng có mối quan hệ 
22


biện chứng với nhau. Vì vậy, để  các giá trị  đạo đức truyền thống  
của dân tộc tồn tại và phát triển trong điều kiện cách mạng khoa  
học và công nghệ thì cần phải nâng cao vai trò của chính khoa học  
và công nghệ hiện đại đối với việc phát huy các giá trị truyền thống. 
Chương 3
VAI TRÒ CỦA KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆHIỆN ĐẠI 
TRONG VIỆC PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨCTRUYỀN 

THỐNG – THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA
3.1. Thực trạng vai trò của khoa học và công nghệ  hiện 
đại trong việc phát huy các giá trị  đạo đức truyền thống dân 
tộc Việt Nam trong giai đoạn hiện nay
3.1.1.Thực trạng vai trò của khoa học và công nghệ  hiện  
đại trong việc phát huy "truyền thống yêu nước"
Thứ   nhất,  khoa   học   và   công   nghệ   hiện   đại   góp   phần   định  
hướng cho nhận thức và thái độ  của con người Việt Nam đối với  
truyền thống yêu nước của dân tộc.
Thứ hai, bên cạnh vai trò định hướng, khoa học và công nghệ 
hiện đại còn trở  thành công cụ, phương tiện giúp con người phát  
huy truyền thống yêu nước một cách tích cực, phong phú và hiệu 
quả hơn so với khi đất nước ta còn nghèo nàn, lạc hậu.
Thứ  ba, khi khoa học và công nghệ  hiện đại trở  thành động  
lực để  hiện thực hóa tình yêu đối với quê hương, đất nước, con 
người Việt Nam thì đồng thời nó cũng tham gia tích cực vào cuộc 
đấu tranh, cải tạo các phong tục, tập quán lạc hậu, hay những  
chuẩn mực cũ không còn phù hợp với cuộc sống hiện đại.  Bên 
cạnh những kết quả đạt được, việc nâng cao vai trò của khoa học  
và công nghệ  đối với việc phát huy "truyền thống yêu nước" vẫn  
còn có những hạn chế, tồn tại.

23


3.1.2.Thực trạng vai trò của khoa học và công nghệ  hiện  
đại trong việc phát huy "truyền thống nhân ái". 
Thứ nhất, sự phát triển của khoa học và công nghệ hiện đại góp 
phần định hướng nhận thức mới về truyền thống nhân ái của dân tộc 
ta. 

Thứ  hai, các thành tựu của khoa học và công nghệ  hiện đại 
ngày càng được sử dụng rộng rãi nên con người có nhiều cách thức  
khác, hiện đại và hiệu quả  hơn để  thể  hiện tinh thần yêu thương  
giữa con người với nhau. 
Thứ  ba,  ngày nay, bên cạnh các công trình nghiên cứu cùng 
các sản phẩm khoa học và công nghệ hiện đại giúp cuộc sống con 
người trở nên tốt đẹp hơn, môi trường sống thêm trong lành, chất  
lượng cuộc sống  được nâng cao,  sức khỏe,  tuổi  thọ  con người  
được cải thiện,... thì cũng có không ít những nguy cơ đang rình rập, 
đe dọa cuộc sống của con người hàng ngày, hàng giờ. 
3.1.3. Thực trạng vai trò của khoa học và công nghệ hiện đại  
trong việc phát huy "truyền thống cần cù, tiết kiệm trong lao động"
Thứ  nhất, vai trò của khoa học và công nghệ  hiện đại trong 
việc định hướngvề mặt nhận thức.
Thứ hai, với vai trò là động lực và phương tiện, sự phát triển  
của khoa học và công nghệ đã và đang tạo ra cho con người nhiều 
cơ  hội và điều kiện để  con người phát huy truyền thống cần cù, 
tiết kiệm trong lao động. 
Thứ  ba,trong vai trò đấu tranh, cải tạo những quan niệm sai 
lầm, lạc hậu, những hành vi đi ngược lại truyền thống cần cù, tiết  
kiệm trong lao động của người Việt Nam hiện nay, khoa học và 
công nghệ cũng góp phần làm thay đổi nhận thức của một bộ phận  
người dân còn có nhận thức chưa đúng đắn về  truyền thống này 
trong bối cảnh thời đại mới. 

24


3.1.4.Thực trạng vai trò của khoa học và công nghệ hiện  
đại trong việc phát huy "truyền thống hiếu học"

Thứ  nhất, sự phát triển của khoa học và công nghệ  hiện đại  
đang tạo ra sự thay đổi sâu sắc và toàn diện trong nhận thức, quan  
niệm của người học về  mục tiêu học tập, nội dung kiến thức, 
phương pháp và cách thức học tập so với các giai đoạn trước.
Thứ  hai, là công cụ, phương tiện phát huy truyền thống hiếu  
học của dân tộc, những thành tựu của khoa học và công nghệ  đã 
tạo ra những điều kiện hết sức thuận lợi để mỗi người thực hiện 
mong muốn được học tập, mở mang kiến thức về các lĩnh vực của 
đời sống.
Thứ  ba,khoa học và công nghệ  hiện đại góp phần tạo ra cơ 
sở cho việc đấu tranh, cải tạo và xóa bỏ những quan niệm cũ, lệch 
lạc về học tập.
3.2. Những vấn đề  đặt ra từ  thực trạng vai trò của khoa 
học đến việc phát huy các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc 
Việt Nam hiện nay
3.2.1. Đảm bảo kết hợp hài hòa giữa mục tiêu phát triển  
kinh tế  với mục tiêu phát huy các giá trị  đạo đức truyền thống  
dân tộc trong chiến lược phát triển khoa học và công nghệ
Hiện  nay,   trong  chiến  lược  phát   triển  cũng  như   trong  quá 
trình triển khai ứng dụng các thành tựu khoa học và công nghệ vào 
thực tiễn chúng ta nhấn mạnh mục tiêu phát triển kinh tế. Chính vì 
vậy, mục tiêu hướng đến phục vụ phát triển các lĩnh vực khác như 
văn hóa, nâng cao đời sống tinh thần của người dân chưa thực sự 
được  nhấn mạnh trong đường lối, chính sách phát triển khoa học và 
công nghệ.

25


3.2.2.Giải quyết tốt mâu thuẫn giữa việc phát huy giá trị  

đạo đức truyền thống với xu hướng xa rời các chuẩn mực giá  
trị đạo đức truyền thống bởi những tác động tiêu cực của khoa  
học và công nghệ
Quá trình giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức truyền thống 
trong bối cảnh hiện nay đang gặp phải không ít trở ngại mà trước  
hết là xu hướng xa rời các chuẩn mực giá trị đạo đức truyền thống 
bởi những tác động tiêu cực của khoa học và công nghệ. Yêu cầu 
đặt ra đòi hỏi phải có sự  đổi mới các hình thức, phương pháp cho  
phù hợp, hiệu quả hơn trên cơ sở ứng dụng các thành tựu của khoa  
học và công nghệ hiện đại.
3.2.3. Phát huy vai trò của các chủ thể đồng thời đảm bảo  
sự phối hợp tích cực, hiệu quả giữa các chủ thể trong việc phát  
huy các giá trị đạo đức truyền thống
Muốn nâng cao hiệu quả  vai trò của các chủ  thể  phát huy,  
bên cạnh việc nâng cao năng lực tổ chức thực hiện của các chủ thể 
cần phải đảm bảo sự  phối hợp chặt chẽ, thường xuyên, có hiệu  
quả  giữa Đảng, Nhà nước, các tổ  chức đoàn thể, các cơ  sở  giáo 
dục, các gia đình và đặc biệt là đội ngũ các nhà nghiên cứu khoa  
học.
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3
Phát huy các giá trị  đạo đức truyền thống dân tộc trong thời  
đại cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại là một vấn đề có ý  
nghĩa quan trọng không chỉ đối với sự phát triển của các giá trị đạo  
đức, mà còn quan trọng đối với cả  sự  nghiệp phát triển khoa học 
và công nghệ  của đất nước ta hiện nay.Chính vì vậy, trong thời  
gian qua, các chủ thể  tham gia trực tiếp nhất vào quá trình này đã 
có những chuyển biến tích cực trong nhận thức và hành động đem 
lại những kết quả tốt đẹp. Đó là sự chỉ đạo định hướng của Đảng, 
sự quản lý của Nhà nước, giáo dục từ phía nhà trường, gia đình và  
các tổ chức chính trị ­ xã hội, đội ngũ các nhà khoa học. Tuy nhiên, 

26


bên cạnh đó còn tồn tại những bất cập, dẫn đến chưa thực sự 
nâng cao được vai trò của khoa học và công nghệ  trong việc phát 
huy các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân.
Thực trạng đó đòi hỏi phải có những phương hướng và giải  
pháp đúng đắn, cụ thể, kịp thời nhằm nâng cao hơn nữa vai trò của  
khoa   học   và   công   nghệtrong   việc   phát   huy   các   giá   trị   đạo   đức  
truyền thống dân tộc Việt Nam hiện nay.
Chương 4
PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM 
NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ 
HIỆN ĐẠI ĐẾN VIỆC PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ ĐẠO ĐỨC 
TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC VIỆT NAM HIỆN NAY
4.1. Phương hướng nâng cao vai trò của khoa học và công  
nghệ  hiện đại đến việc phát huy các giá trị  đạo đức truyền  
thống dân tộc Việt Nam hiện nay
4.1.1. Phát triển khoa học và công nghệ theo hướng nhân văn,  
nhân đạo
Quan điểm của Đảng ta luôn nhất quán với đường lối phát  
triển khoa học, công nghệ là nhằm “phát triển lực lượng sản xuất,  
phát triển kinh tế  để  xây dựng cơ  sở  vật chất ­ kỹ thuật của chủ 
nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân”, nghĩa là hướng đến 
mục tiêu phục vụ con người, vì sự phát triển của con người và xã 
hội. 
4.1.2. Tạo môi trường xã hội lành mạnh cho việc nâng cao  
vai trò của khoa học và công nghệ đối với việc phát huy các giá trị  
đạo đức truyền thống
* Điều kiện kinh tế ­ xã hội

* Điều kiện chính trị ­ xã hội

27


4.2. Một số  giải pháp cơ  bản nhằm nâng cao vai trò của 
khoa học và công nghệ  hiện đại đến việc phát huy các giá trị 
đạo đức truyền thống dân tộc Việt Nam hiện nay
4.2.1.Nâng cao nhận thức về vai trò của khoa học và công  
nghệ  trong việc phát huy các giá trị  đạo đức truyền thống dân  
tộc.
Mọi hoạt động khoa học từ  việc đưa ra định hướng đến 
nghiên cứu và tổ chức ứng dụng các thành tựu của khoa học và công 
nghệ đều phải xuất phát từ nhận thức của các chủ thể tham gia vào 
quá trình đó. Mỗi chủ thể đều có vai trò, nhiệm vụ khác nhau nhưng  
đều phải nhận thức rõ tầm quan trọng của khoa học và công nghệ 
trong việc phát huy các giá trị  đạo đức truyền thống dân tộc, từ đó 
xác định phương thức phù hợp nhất để  nâng cao vai trò của khoa  
học và công nghệ.
4.2.2. Tiếp tục đổi mới cơ  chế  quản lý về  khoa học và  
công nghệ  trong nền kinh tế  thị  trường nhằm tạo  động lực,  
đồng thời hạn chế  những tác động tiêu cực cho việc phát huy  
các giá trị đạo đức truyền thống
Trong thời gian qua, bằng các quy định trong các chính sách và 
cơ chế quản lý kinh tế do Nhà nước ban hành đã có tác dụng kích 
thích đổi mới và nâng cao trình độ  công nghệ  của sản xuất , đảm 
bảo kết hợp hài hòa giữa mục tiêu phát triển kinh tế  và văn hóa 
tinh thần trong xây dựng, hoạch định và thực thi các chiến lược, kế 
hoạch phát triển khoa học và công nghệ.

28


4.2.3.Nâng cao vai trò của giáo dục đạo đức cho đội ngũ  
cán bộ làm công tác khoa học, công nghệ  và cho cộng đồng sử  
dụng các thành tựu khoa học, công nghệ hiện đại 
Vai trò của khoa học và công nghệ  hiện đại có góp phần tích  
cực vào việc phát huy các giá trị  đạo đức truyền thống của dân tộc  
hay không phụ thuộc chủ yếu vào chính đội ngũ cán bộ làm khoa học 
và công nghệ cũng như bộ phận không nhỏ cộng đồng sử  dụng các  
thành tựu khoa học và công nghệ  hiện đại. Muốn vậy, bản thân họ 
cũng phải có những phẩm chất đạo đức truyền thống cơ bản.
4.2.4.Nâng   cao   hiệu   quả   phát   huy   các   giá   trị   đạo   đức  
truyền thống dân tộc thông qua giao lưu quốc tế
Trong thời đại cách mạng khoa học và công nghệ  hiện đại,  
giao lưu quốc tế  nói chung, giao lưu văn hóa nói riêng ngày càng 
trở  thành phổ  biến. Giao lưu văn hóa, thực chất chính là quá trình  
trao đổi giá trị giữa các quốc gia, dân tộc với nhau. Giá trị của mỗi 
dân tộc, kể  cả những giá trị  truyền thống được hình thành trên cơ 
sở phản ánh điều kiện kinh tế, chính trị, xã hội của cộng đồng, dân  
tộc khác, mặt khác còn là kết quả  của sự tiếp nhận các giá trị văn  
hóa khác.
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4
Trên cơ sở phân tích thực trạng vai trò của khoa học và công 
nghệ  hiện đại đối với việc phát huy các giá trị  đạo đức truyền 
thống dân tộc, xác định những vấn đề  đặt ra từ  thực trạng trên, 
Nghiên cứu sinh mạnh dạn đưa ra một số  phương hướng và giải 
pháp chủ yếu nâng cao vai trò của khoa học và công nghệ  đối với  
việc phát huy các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc.
KẾT LUẬN CHUNG

29


Các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc Việt Nam là những 
giá trị  tinh thần cốt lõi của cả  một dân tộc, nói lên cốt cách đặc 
trưng của con người Việt Nam được hun đúc qua hàng ngàn năm 
lịch sử  dựng nước và giữ  nước. Chính nhờ  việc giữ  gìn, phát huy 
tinh thần, đạo đức của dân tộc trong mỗi thời đại khác nhau mà  
dân tộc Việt Nam có được sức mạnh vượt qua muôn vàn khó khăn 
và giành hết thắng lợi này đến thắng lợi khác trong cuộc đấu tranh 
chống chọi với thiên nhiên khắc nghiệt và kẻ  thù xâm lược hùng 
mạnh. Ngày nay,  sự  phát  triển khoa học và công nghệ  đang có 
những   tác  động   mạnh   mẽ   làm   biến   đổi   những   giá   trị   đạo  đức  
truyền thống của dân tộc Việt Nam trên cả  hai phương diện tích  
cực và tiêu cực. Do vậy, việc nâng cao vai trò tích cực của khoa 
học và công nghệ, đồng thời hạn chế những tác động tiêu cực của  
nó đến việc phát huy các giá trị đạo đức truyền thống dân tộc là vô 
cùng cần thiết.
Quá trình khảo sát, phân tích thực trạng vai trò của khoa học  
và  công nghệ  đối  với  việc phát huy các giá  trị  đạo đức  truyền  
thống dân tộc trong giai đoạn hiện nay cho thấy, bên cạnh những  
kết quả đạt được còn tồn tại không ít hạn chế. Từ đó đặt ra những  
vấn đề  cần giải quyết tốt để  phát huy hơn nữa vai trò của khoa  
học và công nghệ trong việc định hướng các giá trị đạo đức truyền  
thống; là công cụ, phương tiện để  hiện thực hóa những lý tưởng 
đạo đức cao đẹp của dân tộc và góp phần đấu tranh, cải tạo những 
phong tục, tập quán lạc hậu và những chuẩn mực đạo đức không 
còn phù hợp.
Trên cơ  sở  thực trạng, luận án đã nêu ra phương hướng và 

một số  giải pháp cơ  bản nhằm nâng cao vai trò của khoa học và  
công nghệ  đối với việc phát huy các giá trị  đạo đức truyền thống 
dân tộc Việt Nam hiện nay.

30


DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC
CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
1. Nguyễn Thị Kiều Oanh (2015), "Sự biến đổi các giá trị đạo 
đức truyền thống dân tộc trong thời đại phát triển khoa học, 
công nghệ hiện nay", Tạp chí Giáo dục lý luận (233), tr.32­35.
2. Nguyễn Thị Kiều Oanh (2016), “Vai trò của khoa học, công 
nghệ trong việc phát huy giá trị đạo đức truyền thống dân tộc  
Việt Nam hiện nay”, Tạp chí Giáo dục lý luận (251), tr.33­35.