SKKN-2002 B Tỉnh

Đề tài SKKN - Giúp học sinh hình thành khái niệm lịch sử và nêu qui luật lịch sử...
PHẦN THỨ NHẤT : MỞ ĐẦU

I/ LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
Hình thành khái niệm lịch sử và nêu qui luật phát triển lịch sử là nhiệm vụ
quan trọng của việc dạy học lịch sử. Công việc này được tiến hành một cách
khoa học trên cơ sở nghiên cứu đi sâu vào bản chất của sự vật hiện tượng để rút
ra những qui luật chi phối nó và trên cơ sở đó giúp học sinh tiếp cận chân lí.
Nhưng thực tế hiện nay, một tồn tại lớn đang xảy ra trong việc giảng dạy lịch sử
ở trường phổ thông là giáo viên đã biến bài học lịch sử thành một bài học chính
trị khô khan với nhiều sự kiện lịch sử khó nhớ mà giáo viên đã thông báo cho
học sinh một cách thiếu sinh động, không thấy được logic phát triển theo qui
luật lịch sử hoặc giáo viên chỉ nêu các lý luận một cách chung chung không có
cơ sở từ sự kiện lịch sử làm cho học sinh nhàm chán rơi vào chủ nghĩa công
thức. Từ thực tiễn đó, trên cơ sở nghiên cứu phương pháp luận sử học, phương
pháp dạy học lịch sử, kinh nghiệm của bản thân qua thực tế giảng dạy, tôi đã tự
mình rút ra một số kinh nghiệm có thể gíup học sinh hình thành khái niệm lịch
sử và nêu quy luật lịch sử trong giảng dạy môn lịch sử lớp 8 bậc THCS.
II/LỊCH SỬ VẤN ĐỀ:
Hình thành khái niệm lịch sử, nêu qui luật lịch sử của xã hội loài người là
yêu cầu được nêu ra trong phương pháp giảng dạy và sách giáo viên lịch sử lớp
8 nhưng những tài liệu này chỉ nêu ra yêu cầu chung chứ không có hướng dẫn cụ
thể nên giáo viên còn gặp nhiều khó khăn khi thực hiện yêu cầu này trong quá
trình giảng dạy
III/PHẠM VI ĐỀ TÀI:
Kinh nghiệm giúp học sinh hình thành khái niệm lịch sử và nêu qui luật
lịch sử trong giảng dạy lịch sử thế giới lớp 8.
PHẦN THỨ HAI: NỘI DUNG
I/THỰC TRẠNG BAN ĐẦU:
Trong cấu tạo chương trình lịch sử cấp THCS, lớp 6,7 học sinh tìm hiểu
về lịch sử dân tộc Việt Nam từ cội nguồn đến cuối thế kỷ XV của thời kỳ

nguyên thủy và phong kiến. Chuyển sang chương trình lịch sử lớp 8, ngay ở
họckỳ I học sinh phải tìm hiểu về lịch sử thế giới từ cách mạng tư sản Anh đến
cách mạng XHCN tháng Mười Nga . Đây là một sự chuyển đổi đột ngột về nhận
thức với học sinh : từ lịch sử dân tộc sang lịch sử thế giới xa lạ, từ xã hội
phong kiến sang xã hội tư bản, từ học 1 tiết/ tuần sang 2 tiết / tuần. Ngoài ra
dung lượng kiến thức lịch sử đựơc đưa vào chương trình quá nhiều sự kiện và
hiện tượng lịch sử đã làm cho giáo viên dành nhiều thời gian vào việc cung cấp
các sự kiện và hiện tượng này nên không còn thời gian đi sâu vào bản chất các
sự kiện, phân biệt các sự kiện cùng loại và sự kiện khác loại, phân biệt được cái
chung và cái riêng của từng sự kiện lịch sử . Hơn nữa trong cấu tạo chương trình
lịch sử 6,7,8 học sinh chỉ tìm hiểu lịch sử xã hội loài người từ thời nguyên thủy
Giáo viên Đinh Thị Bích Nga - Trường THCS Phù Đổng
1
Đề tài SKKN - Giúp học sinh hình thành khái niệm lịch sử và nêu qui luật lịch sử...
đến thời kỳ phong kiến và chủ nghĩa tư bản đã bỏ qua thời kỳ lịch sử chiếm hữu
nô lệ của xã hội loài người. Kiến thức của giai đoạn này chỉ được nhắc đến trong
một tiết của bài mở đầu nên học sinh sẽ gặp khó khăn khi tiếp cận với chương
trình lịch sử 8, trước yêu cầu nắm bắt qui luật phát triển của xã hội loài người.
Hình thành khái niệm lịch sử và nêu ra qui luật lich sử của xã hội loài người là
việc làm cần thiết song rất khó khăn và phức tạp. Bằng kinh nghiệm của bản
thân qua thực tế giảng dạy tôi xin được trình bày kinh nghiệm của mình trong
việc thực hiện nhiệm vụ trên.
II/BIỆN PHÁP THỰC HIỆN:
1/Xác định các khái niệm và quy luật lịch sử trong chương trình lịch sử
8(tập 1):
-Có nhiều khái niệm lịch sử cần được hình thành trong chương trình cho học
sinh, ở đây chuyên đề chỉ tập trung vào 2 khái niệm lịch sử : đó là khái niệm
:cách mạng tư sản, cách mạng vô sản.
-Quy luật lịch sử : tập trung vào qui luật đấu tranh giai cấp và qui luật phát triển
của xã hội loài người đó là sự thay thế của xã hội tư bản chủ nghĩa với xã hộị

phong kiến và của xã hội xã hội chủ nghĩa với xã hội tư bản chủ nghĩa.
2/Các bước tiến hành:
2.1/Hình thành khái niệm lích sử :
a ./ Khái niệm cách mạng tư sản:
a.1:Hình thành khái niệm ban đầu:
Cách mạng xã hội là một phương tiện để tạo ra sự chuyển biến từ hình
thái kinh tế xã hội này sang một hình thái kinh tế xã hội khác mang tính qui luật
trong sự vận động của xã hội loài người, bằng những kiến thức đã học trong
phần lịch sử xã hội phong kiến lớp 6-7, học sinh đã hiểu được cuộc đấu tranh
giai cấp được hình thành từ mâu thuẫn giữa giai cấp bóc lột với giai cấp bị bóc
lột. Chính sách bóc lột nặng nề của giai cấp phong kiến đã bần cùng hóa đời
sống của người dân và kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế xã hội là nguyên
nhân của các cuộc khởi nghĩa của nông dân trong lòng xã hội phong kiến, nên
khi tìm hiểu về cách mạng tư sản giáo viên phải cho học sinh tìm hiểu về hoàn
cảnh kinh tế xã hội cụ thể của từng nước cụ thể để tìm ra mâu thuẫn chính dẫn
đến bùng nổ cuộc cách mạng, diễn biến của cách mạng và ý nghĩa của cách
mạng đó. Khái niệm cách mạng tư sản được hình thành ngay trong tiết 4:
Bài 1: NHỮNG THẮNG LỢI BƯỚC ĐẦU CỦA GIAI CẤP TƯ SẢN
I/Cách mạng tư sản Anh thế kỷ XVII
Đây là bài đầu tiên hình thành khái niệm cách mạng tư sản cho học sinh,
nên gíáo viên phải cung cấp cho học sinh những đặc trưng cơ bản nêu lên bản
chất của khái niệm bằng cách liệt kê các bộ phận cấu thành nội dung của sự kiện
theo dàn ý sau:
1/ Nguyên nhân cách mạng:
-kinh tế:
-xã hội:
2/ Diễn biến cách mạng:
Giáo viên Đinh Thị Bích Nga - Trường THCS Phù Đổng
2
Đề tài SKKN - Giúp học sinh hình thành khái niệm lịch sử và nêu qui luật lịch sử...

-Lãnh đạo cách mạng :
-Lực lượng cách mạng:
-Kết quả:
3/ Hình thức cách mạng:
4/ Tính chất cáchmạng:
Bằng hệ thống câu hỏi phát hiện, nêu vấn đề , câu hỏi suy luận ...như:
-Sự phát triển của các công trường thủ công và ngành ngoại thương ở miền
Đông Nam nước Anh là biểu hiện của nền kinh tế gì?
(sự ra đời của nền kinh tế tư bản trong lòng xã hội phong kiến Anh)
-Sự phát triển của nền kinh tế tư bản đã làm cho xã hội Anh có gì thay đổi?
(Tư sản Anh trở nên giàu có, xuất hiện quý tộc mới, nông dânAnh bị thất
nghiệp)
-Chính sách cai trị độc đoán, đặt thêm nhiều thuế mới, nắm độc quyền sản xuất
của chính quyền phong kiến đã tạo ra mâu thuẫn mới nào?
(Tạo ra mâu thuẫn giữa giai cấp phong kiến với tư sản và quý tộc mới)
-Vì sao có mâu thuẫn này?
(Chính quyền phong kiến đã cản trở sự phát triển của nền kinh tế tư bản)
Sự tham gia của giai cấp tư sản, một lực lượng xã hội làm chủ nền sản xuất tiến
bộ , và một bộ phận quý tộc mới thuộc giai cấp phong kiến bên cạnh giai cấp
nông dân đã bị bần cùng hóa đã làm cho mâu thuẫn xã hội trở nên sâu sắc là
nguyên nhân dẫn đến việc phải lật đổ chế độ phong kiến để giải phóng lực
lượng sản xuất mới, đổi đời cho nông dân. Bức tranh lịch sử của nước Anh vào
thế kỷ XVII được tạo dựng nên với các đặc điểm:
1/Nguyên nhân của cách mạng:
- Kinh tế: nền kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển mạnh mẽ. Anh là một trung
tâm tài chính, công nghiệp, thương mại bậc nhất thế giới.
-Xã hội:Tư sản Anh trở nên giàu có.
Xuất hiện quý tộc mới có quyền lợi gắn liền với tư bản, làm cho nông
dân Anh thất nghiệp.
Giai cấp phong kiến cai trị độc đoán, tăng thuế mới, chiếm độc quyền

về sản xuất và buôn bán, cản trở sự phát triển nền kinh tế tư bản đã làm xuất
hiện mâu thuẫn giữa giai cấp phong kiến với giai cấp tư sản, quý tộc mới, nông
dân .
2/Diễn biến cách mạng:
Trên cơ sở phân tích nguyên nhân dẫn đến cuộc cách mạng, học sinh sẽ dễ
dàng nhận biết lực lượng cách mạng, mục đích của cuộc cách mạng qua hệ
thống câu hỏi của giáo viên:
-Lực lượng cách mạng là ai? (giai cấp tư sản, quý tộc mới, nông dân)
-Giai cấp nào giữ vai trò lãnh đạo? Vì sao? (tư sản và quý tộc mới, đây là
giai cấp tiến bộ nhất gắn liền với nền sản xuất tiên tiến nhất)
-Mục đích cách mạng là gì? (lật đổ chế độ phong kiến chuyên chế phản
động tạo điều kiện cho kinh tế tư bản phát triển)
Lãnh đạo cách mạng: giai cấp tư sản và qúy tộc mới.
Giáo viên Đinh Thị Bích Nga - Trường THCS Phù Đổng
3
Đề tài SKKN - Giúp học sinh hình thành khái niệm lịch sử và nêu qui luật lịch sử...
Lực lượng cách mạng: giai cấp nông dân.
Kết quả:lật đổ chính quyền phong kiến, đưa tư sản và quý tộc mới lên nắm
chính quyền tạo điều kiện cho kinh tế tư bản phát triển, thành lập chế độ quân
chủ lập hiến.
3/Hình thức:đấu tranh giai cấp .
Để xác định hình thức của cuộc cách mạng, giáo viên sử dụng câu hỏi:
-So sánh nguyên nhân cuộc cách mạng tư sản với nguyên nhân cuộc khởi
nghĩa của nông dân có điểm gì giống nhau? (do chính sách áp bức bóc lột của
giai cấp này đối với giai cấp khác trong xã hội)
Chính điểm giống nhau này sẽ giúp học sinh nhận biết cách mạng tư sản về bản
chất chính là cuộc đấu tranh giai cấp giữa giai cấp bị bóc lột với giai cấp bóc lột.
4/Tính chất cách mạng:cách mạng tư sản chưa triệt để.
Tính chất của cuộc cách mạng phụ thuộc vào các yếu tố tạo thành cách
mạng như:nguyên nhân, diễn biến của cuộc cách mạng. Cũng bằng hệ thống câu

hỏi, giáo viên sẽ dẫn dắt học sinh hình thành khái niệm trên cơ sở nắm vững mối
quan hệ giữa các đặc trưng cơ bản.
Cách mạng do giai cấp nào lãnh đạo?
Lực lượng chính của cách mạng là giai cấp nào?
Kết quả của cuộc cách mạng?
Vậy cuộc cách mạng do giai cấp tư sản lãnh đạo với lực lượng chính là nông
dân nhằm lật đổ chế độ phong kiến để đưa tư sản lên nắm chính quyền tạo
điều kiện cho kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển gọi là cách mạng tư sản.
Ở nước Anh, sau khi cách mạng kết thúc có còn tàn tích của chế độ phong
kiến không ? (lập chế độ quân chủ lập hiến, quý tộc mới nắm chính quyền)
Những tàn tích còn sót lại của chế độ phong kiến đã làm cho cách mạng tư sản
Anh mang tính chất chưa triệt để .
a.2/Bước 2: đối chiếu, so sánh để củng cố khái niệm :
Sau bài cách mạng tư sản Anh, khi dạy đến tiết 5 mục II/ Chiến tranh
giành độc lập của 13 thuộc địa ở Bắc My (bài 1) và tiết 6,7,8 bài 2:CÁCH
MẠNG TƯ SẢN PHÁP (1789-1794) giáo viên không giải thích nội dung khái
niệm mà qua phân tích các nội dung cơ bản của cuộc cách mạng (nguyên nhân,
diễn biến ) kết hợp với việc lập bảng thống kê so sánh, để học sinh tìm ra điểm
giống nhau, những nét chung và sự lặp lại của các sự kiện, qua các câu hỏi:
Tiết 5:
-Nguyên nhân cuộc cách mạng tư sản Anh và chiến tranh giành độc lập ở Bắc
Mỹ có những điểm gì giống nhau ?
-Kết quả của cuộc chiến tranh giành độc lập ở Bắc Mỹ có điểm gì giống với
cách mạng tư sản Anh ?
-Cuộc chiến tranh giành độc lập ở Bắc Mỹ còn mang tính chất cách mạng gì
nữa ?
Tiết 6,7,8:
-Tình hình kinh tế, xã hội nước Pháp có điểm gì giống với nước Anh ?
-Vì sao mâu thuẫn xã hội ở nước Pháp sâu sắc hơn ở nước Anh ?
Giáo viên Đinh Thị Bích Nga - Trường THCS Phù Đổng

4
Đề tài SKKN - Giúp học sinh hình thành khái niệm lịch sử và nêu qui luật lịch sử...
-Kết quả của cách mạng Pháp có gì giống và khác với cách mạng tư sản Anh ?
Hệ thống câu hỏi đối chiếu, so sánh đã giúp học sinh hệ thống hóa được kiến
thức ở các bài học cùng loại và tự lập được bảng thống kê so sánh như sau:
(Những dòng in nghiêng trong nội dung các đề mục của bảng thống kê so sánh
thể hiện những điểm giống nhau của 3 cuộc cách mạng )

Đặc
điểm
Anh (1640) Bắc Mỹ(1775) Pháp(1789-1794)
NGU
YÊN
NHÂ
N
KINH
TẾ
XÃ HỘI
- kinh tế tư bản
phát triển.
-xuất hiện giai
cấp tư sản và quý
tộc mới có quyền
lợi gắn liền với
sản xuất tư bản.
Giai cấp phong
kiến bóc lột và
cản trở kinh tế tư
bản. Xuất hiện
mâu thuẫn giữa

giai cấp phong
kiến với tư sản,
quí tộc mới và
nông dân.
-kinh tế tư bản
phát triển.
-xuất hiện giai
cấp tư sản và chủ
nô có quyền lợi
gắn liền với sản
xuất tư bản.
Chính phủ Anh
cản trở sự phát
triển kinh tế tư
bản của thuộc địa
Xuất hiện mâu
thuẫn giữa thực
dân Anh với tư
sản, chủ nô, nông
dân ở Bắc Mỹ.
-kinh tế tư bản
phát triển.
-xuất hiện giai
cấp tư sản có
quyền lợi gắn liền
với sản xuất tư
sản. Giai cấp
phong kiến và
tăng lữ bóc lột và
cản trở sự phát

triển kinh tế tư
bản.Xuất hiện
mâu thuẫn giữa
phong kiến và
tăng lữ với tư
sản, nông dân.
DIỄN
BIẾN
LÃNH
ĐẠO
LỰC
LƯỢNG
CÁCH
MẠNG
KẾT
QUẢ
-tư sản và quý tộc
mới
-nông dân..
-lật đổ giai cấp
phong kiến đưa tư
sản và quí tộc
mới lên nắm
chính quyền, tạo
điều kiện cho kinh
-tư sản và chủ nô.
-nông dân, nô lệ,
dân tình nguyện
châu âu.
-đánh bại quân

Anh giành lại độc
lập, đưa tư sản và
chủ nô lên nắm
chính quyền,tạo
điều kiện cho kinh
-tư sản.
-nông dân
-lật đổ giai cấp
phong kiến đưa tư
sản lên nắm chính
quyền tạo điều
kiện cho kinh tế tư
bản phát triển.
Giáo viên Đinh Thị Bích Nga - Trường THCS Phù Đổng
5