Tiểu luận môn Sinh học cơ thể động vật: Tìm hiểu sự xuất hiện và tiến hóa của hệ tuần hoàn ở động vật

ĐẠI HỌC HUẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

TIỂU LUẬN 
MÔN: SINH HỌC CƠ THỂ ĐỘNG VẬT
Đề tài: TÌM HIỂU SỰ XUẤT HIỆN VÀ TIẾN HÓA 

CỦA HỆ TUẦN HOÀN Ở ĐỘNG VẬT

Giáo viên hướng dẫn: GS –TS Ngô Đắc Chứng
Học viên thực hiện: Lê Thị Ngọc Trâm
Lớp: Lý luận và Phương pháp K24 (2015­2017)


Huế, tháng 01 năm 2016

2


MỤC LỤC
PHẦN I: MỞ ĐẦU                                                                  Trang
I. Lý do chọn đề tài:­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­4
II. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­5
III. Phương pháp nghiên cứu:­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­5
PHẦN II: NỘI DUNG
CHƯƠNG I: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ HỆ TUẦN HOÀN
1. Khái niệm hệ tuần hoàn­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­6
2. Sự xuất hiện hệ tuần hoàn­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­6
3. Cấu tạo chung của hệ tuần hoàn­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­6
4. Nguồn gốc của hệ tuần hoàn­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­7
5. Vai trò của hệ tuần hoàn­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­7

CHƯƠNG II: SỰ TIẾN HÓA CỦA HỆ TUẦN HOÀN Ở CÁC NHÓM 
ĐỘNG VẬT
1. Các dạng hệ tuần hoàn của động vật không xương sống 9
1.1. Xoang tuần hoàn ­ tiêu hóa­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­9
1.2. Hệ tuần hoàn chính thức ở giun vòi­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­10
1.3. Sự xuất hiện của các đôi “tim bên” của giun đốt­­­­­­­­­­­­10
1.4. Sự xuất hiện tim chính thức và hệ tuần hoàn hở ở ngành 
Chân khớp và ngành Thân mềm­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­11
2. Các dạng hệ tuần hoàn ở động vật có xương sống­­­­­­­­­­13
2.1. Cấu tạo hệ tuần hoàn ở động vật có xương sống­­­­­­­­­­13
2.2. Các dạng hệ tuần hoàn ở động vật có xương sống­­­­­­­­13
3


2.2.1. Hệ tuần hoàn của cá miệng tròn (Cyclostomata)--------------13
2.2.2. Hệ tuần hoàn của cá sụn (Chondrichthyes)----------------------15
2.2.3. Hệ tuần hoàn của cá xương (Osteichthyes)---------------------16
2.2.4. Hệ tuần hoàn của cá phổi(Dipnoi)­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­17
2.2.5. Hệ tuần hoàn của lưỡng cư (Amphibia)---------------------------18
2.2.6. Hệ tuần hoàn của bò sát (Reptilia)------------------------------------20
2.2.7. Hệ tuần hoàn của chim (Aves)­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­23
2.2.8. Hệ tuần hoàn của thú (Mammalia)------------------------------------25

PHẦN 3: KẾT LUẬN­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­27
TÀI LIỆU THAM KHẢO­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­28

4


PHẦN I: MỞ ĐẦU

I. Lý do chọn đề tài:
Sinh vật nói chung và động vật nói riêng khi sống trong môi trường phải thường  
xuyên trao đổi chất và năng lượng với môi trường. Đối với cơ  thể  đơn bào sự 
trao đổi chất diễn ra trực tiếp với môi trường ngoài và các chất có thể  chuyển  
dịch giữa tế  bào và môi trường xung quanh bằng cơ chế khuếch tán. Tuy nhiên  
tốc độ khuếch tán tỉ lệ thuận với bình phương khoảng cách. Chẳng hạn để vận 
chuyển cùng lượng glucose khuếch tán đi 100μm mất 1 giây, 1mm cần 100 giây, 
1cm thì cần đến 3 giờ. Đối với động vật đa bào do cơ  thể  cấu tạo ngày càng  
phức tạp, hầu hết các tế bào của cơ thể không trực tiếp tiếp xúc với môi trường  
ngoài, kích thước cơ thể lớn,  nhu cầu trao đổi chất mạnh mẽ nên cần thiết phải 
xuất hiện hệ  tuần hoàn giải quyết vấn đề  vận chuyển các chất theo khoảng  
cách xa một cách nhanh chóng. Hệ  tuần hoàn có chức năng liên kết môi trường  
dịch mô của tế bào và dịch cơ thể với cơ quan thực hiện sự trao đổi khí, cơ quan 
hấp thụ  chất dinh dưỡng và cơ  quan thải chất dư  thừa. Ví dụ, trong phổi của  
thú, oxy từ không khí hít vào sẽ được khuếch tán qua lớp biểu mô mỏng của phế 
nang để vào dòng máu, còn CO2 thì khuếch tán từ máu qua biểu mô phế nang vào  
khí thở ra. Sự vận động của dòng chất dịch trong hệ tuần hoàn do tác động của  
tim và mạch máu nhanh chóng đưa máu giàu oxy đến các phần của cơ thể và đưa 
máu chứa các sản phẩm đã trao đổi chất (chất bã thải) đến các cơ quan để  thải  
ra ngoài.
Vậy hệ tuần hoàn ở động vật xuất hiện như thế nào? Xu hướng tiến hóa của  
hệ  tuần hoàn  ở  các nhóm động vật ra sao? Để  hiểu sâu hơn về  những vấn đề 
trên tôi quyết định chọn đề  tài “Tìm hiểu về  sự  xuất hiện và tiến hóa của hệ  
tuần hoàn ở động vật”

5


II. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu: Hệ tuần hoàn ở động vật

Phạm vi nghiên cứu: chỉ tập trung nghiên cứu: 
­ Giới thiệu chung về khái niệm, sự xuất hiện, cấu tạo, nguồn gốc và vai 
trò của hệ tuần hoàn ở động vật
­ Sự  tiến hóa của hệ tuần hoàn  ở  các nhóm động vật không xương sống  
và động vật có xương sống.
III. Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp nghiên cứu đề tài là phương pháp tổng hợp các tài liệu được  
lấy từ các nguồn thông tin như sách, báo đài, internet. Dựa vào sự phân tích, tổng 
hợp, so sánh, đối chiếu các tài liệu để thực hiện đề tài.

6


PHẦN II NỘI DUNG 
CHƯƠNG I  GIƠI THIÊU CHUNG V
́
̣
Ề HỆ TUẦN HOÀN
1. KHAI NIÊM V
́
̣
Ề HÊ TUÂN HOAN
̣
̀
̀
Hê tuân hoan la hê c
̣
̀
̀ ̀ ̣ ơ quan trong cơ thê co ch
̉ ́ ưc năng vân chuyên cac chât

́
̣
̉
́
́ 
tư bô phân nay đên bô phân khac đê đap 
̀ ̣
̣
̀ ́ ̣
̣
́ ̉ ́ ứng nhu câu trao đôi chât cua c
̀
̉
́ ̉ ơ thê.̉
2. SỰ XUẤT HIỆN CỦA HỆ TUẦN HOÀN
Ở  cac đông vât đ
́ ̣
̣ ơn bao va đa bao bâc thâp ch
̀ ̀
̀ ̣
́ ưa xuât hiên hê tuân hoan,
́
̣
̣
̀
̀  
nhưng đên cac nhom đông vât đa bao bâc cao h
́ ́
́
̣

̣
̀ ̣
ơn, hê tuân hoan xuât hiên nh
̣ ̀
̀
́ ̣
ư môṭ  
hê qua tât yêu, do cac li do sau đây: 
̣
̉ ́ ́
́ ́
1. Diên tich bê măt c
̣ ́
̀ ̣ ơ thê la nho so v
̉ ̀ ̉
ơi thê tich c
́ ̉ ́ ơ  thê, vi thê, s
̉ ̀ ́ ự  khuyêch
́  
tan cac chât qua bê măt c
́ ́
́
̀ ̣ ơ thê không đap 
̉
́ ứng được nhu câu trao đôi chât cua c
̀
̉
́ ̉ ơ 
thể
2. Đôi v

́ ơi cac đông vât sông 
́ ́ ̣
̣ ́ ở  trên can, bê măt c
̣
̀ ̣ ơ  thê phai la không thâm
̉
̉ ̀
́  
nươc đê đam bao gi
́ ̉ ̉
̉
ữ được lượng nươc cân thiêt trong c
́ ̀
́
ơ thê. Vi vây, s
̉
̀ ̣ ự  thai va
̉
̀ 
lây cac chât tr
́ ́
́ ực tiêp qua bê măt c
́
̀ ̣ ơ thê la rât kho xay ra.
̉ ̀ ́
́ ̉
3. Cac khoang cach bên trong rât l
́
̉
́

́ ớn, gây kho khăn cho viêc khuyêch tan.
́
̣
́
́
Nhưng vân đê trên co thê khăc phu đ
̃
́ ̀
́ ̉
́
̣ ược trước tiên nhờ sự xuât hiên cac hê
́ ̣
́ ̣ 
cơ  quan chuyên biêt co ch
̣
́ ưc năng nh
́
ư  trao đôi khi, tiêu hoa, bai tiêt va sau đo la
̉
́
́
̀ ́ ̀
́ ̀ 
sự liên kêt cac c
́ ́ ơ quan nay v
̀ ơi nhau thông qua hê thông tuân hoan. 
́
̣
́
̀

̀
Hê thông nay co thê vân chuyên nhanh chong cac chât t
̣
́
̀ ́ ̉ ̣
̉
́
́
́ ừ nơi nay sang n
̀
ơi 
khac, do đo môi c
́
́ ̃ ơ quan chuyên biêt kia co thê th
̣
́ ̉ ực hiên tôt ch
̣
́ ưc năng cua minh.
́
̉
̀
3. CÂU TAO CHUNG CUA HÊ TUÂN HOAN
́
̣
̉
̣
̀
̀
Môt hê tuân hoan câu tao hoan chinh bao gôm cac thanh phân sau:
̣ ̣ ̀

̀ ́ ̣
̀
̉
̀
́
̀
̀
3.1. Dich tuân hoan
̣
̀
̀
Dich tuân hoan: la chât giup vân chuyên cac chât khi, cac hormone, khang
̣
̀
̀
̀ ́
́ ̣
̉
́
́
́ ́
́  
thê,  th
̉
ưc ăn va cac san phâm thai d
́
̀ ́ ̉
̉
̉ ư thưa.
̀

Ở  nhiêu loai đông vât, dich tuân hoan con co cac săc tô đăc biêt, giup tăng
̀
̀ ̣
̣
̣
̀
̀ ̀ ́ ́ ́ ́ ̣
̣
́
 
kha năng vân chuyên oxy cua mau. Ví d
̉
̣
̉
̉
́
ụ: hemoglobin 
Dich tuân hoan co thê la mau hoăc hôn h
̣
̀
̀ ́ ̉ ̀ ́
̣
̃ ợp mau – dich mô
́
̣
3.2. Bơm mau
́
La c
̀ ơ chê đê tao ra s
́ ̉ ̣

ự chênh lêch vê ap l
̣
̀ ́ ực, giup dich tuân hoan co thê l
́ ̣
̀
̀ ́ ̉ ưu  
thông trong cơ thê.̉
Co nhiêu c
́
̀ ơ  chê giup dich tuân hoan co thê chay trong c
́ ́ ̣
̀
̀ ́ ̉
̉
ơ  thê. Nhiêu loai
̉
̀
̀ 
đông vât 
̣
̣ ở măt phăng tiên hoa cao đa hinh thanh tim co kha năng co bop tao ap l
̣
̉
́ ́
̃ ̀
̀
́ ̉
́ ̣ ́ ực  
7

đê đây mau đi trong mach. Tuy nhiên, đôi v
̉ ̉
́
̣
́ ơi nhiêu loai đông vât bâc thâp, tim
́
̀
̀ ̣
̣
̣
́
 
chưa hinh thanh hoăc ch
̀
̀
̣
ưa phat triên hoan thiên, chi la cac mach co bop, thi đê tao
́
̉
̀
̣
̉ ̀ ́
̣
́
̀ ̉ ̣  
ap l
́ ực đu l
̉ ớn giup dich tuân hoan l
́ ̣

̀
̀ ưu thông thi phai co s
̀ ̉ ́ ự phôi h
́ ợp với hoat đông
̣
̣  
vân đông c
̣
̣
ơ đê tăng ap l
̉
́ ực dong chay.
̀
̉
3.3. Mach mau
̣
́
La câu truc ông, giup vân chuyên dich tuân hoan trong c
̀ ́
́ ́
́ ̣
̉
̣
̀
̀
ơ thê, t
̉ ừ tim đên cac
́ ́ 
mô cơ quan rôi lai tr
̀ ̣ ở vê tim.

̀
Ở  cac nhom đông vât bâc cao, trong mach mau co thê hinh thanh cac van,
́
́
̣
̣
̣
̣
́ ́ ̉ ̀
̀
́
 
đam bao cho mau chi l
̉
̉
́
̉ ưu thông theo môt chiêu.
̣
̀
Trong hê thông tuân hoan, cac thanh phân trên đ
̣
́
̀
̀
́
̀
̀
ược bô tri sao cho s
́ ́
ự trao 

đôi chât gi
̉
́ ưa mau va cac tê bao cua mô diên ra môt cach co hiêu qua.
̃
́ ̀ ́ ́ ̀ ̉
̃
̣ ́
́ ̣
̉
4. NGUÔN GÔC CUA HÊ TUÂN HOAN
̀
́
̉
̣
̀
̀
Hê tuân hoan 
̣
̀
̀ ở hầu hết  đông vât xuât hiên gân nh
̣
̣
́ ̣
̀ ư đông th
̀
ời với sự xuât́ 
hiên la phôi th
̣ ́
ư 3. M
́

ột số trường hợp đặc biệt:
Ở Giun voi: hê tuân hoan hinh thanh do s
̀ ̣
̀
̀ ̀
̀
ự hinh thanh va phat triên nhu mô
̀
̀
̀ ́
̉
 
đêm gi
̣
ưa thê xoang nguyên sinh, phân con lai cua thê xoang nguyên sinh tao thanh
̃
̉
̀ ̀ ̣ ̉
̉
̣
̀  
hê tuân hoan
̣ ̀
̀
Từ Giun đôt: hê tuân hoan hinh thanh do s
́ ̣
̀
̀ ̀
̀
ự phat triên thê xoang th

́
̉
̉
ứ sinh.  
Thê xoang th
̉
ứ sinh khi hinh thanh va phat triên se chen ep thê xoang nguyên sinh
̀
̀
̀ ́
̉
̃ ̀ ́
̉
 
co t
́ ư tr
̀ ươc đo, phân con lai cua thê xoang nguyên sinh se hinh thanh hê tuân hoan.
́ ́
̀ ̀ ̣ ̉
̉
̃ ̀
̀
̣ ̀
̀
5. VAI TRO CUA HÊ TUÂN HOAN
̀ ̉
̣
̀
̀
­ Hê tuân hoan ch

̣ ̀
̀ ưa dich tuân hoan, đam bao môi liên hê gi
́ ̣
̀
̀
̉
̉
́
̣ ưa cac phân cua
̃ ́
̀ ̉  
cơ thê.̉
­ Vân chuyên chât trong c
̣
̉
́
ơ thể
+ Vân chuyên cac chât khi: vân chuyên O
̣
̉
́
́ ́ ̣
̉
 cơ quan hô hâp đên cac tê bao
́ ́ ́ ́ ̀ 
2 từ
va CO
̀ 2  tư cac tê bao đên c
̀ ́ ́ ̀ ́ ơ quan hô hâp đê th
́ ̉ ải ra ngoai.

̀
+ Vân chuyên cac chât dinh d
̣
̉
́
́
ương hâp thu đ
̃
́
̣ ược từ cac c
́ ơ  quan tiêu hoá  
đên cac mô va tê bao cua c
́ ́
̀ ́ ̀ ̉ ơ  thê, vân chuyên cac chât thai t
̉
̣
̉
́
́
̉ ừ tê bao đên cac c
́ ̀ ́ ́ ơ 
quan bai tiêt đ
̀ ́ ể bài tiết ra ngoài.
+ Vân chuyên cac hormone t
̣
̉
́
ư tuyên tiêt đên cac c
̀
́ ́ ́ ́ ơ quan đich.

́
Điêu chinh s
̀
̉
ự cân băng cua môi tr
̀
̉
ường trong cơ thê:̉
­ Do mau co ti lê H
́ ́ ̉ ̣ 2O cao, giup điêu hoa thân nhiêt ôn đinh.
́
̀ ̀
̣ ̉
̣
­ Cac thanh phân mau giup ôn đinh cân băng cac yêu tô cua môi tr
́
̀
̀
́
́ ̉
̣
̀
́ ́ ́ ̉
ường 
trong cơ thê: Hemoglobin va hê đêm giup ôn đinh pH; ôn đinh ap suât thâm thâu,…
̉
̀ ̣ ̣
́ ̉
̣
̉

̣
́
́ ̉
́
­ Bao vê c
̉
̣ ơ thê:̉
8


+ Cac tê bao mau đong vai tro bao vê c
́ ́ ̀
́ ́
̀ ̉
̣ ơ  thê giup chông lai cac vât la xâm
̉
́
́
̣ ́ ̣ ̣
 
nhâp: đai th
̣
̣ ực bao, cac tê bao limpho B va limpho T.
̀
́ ́ ̀
̀
+ Do sự lưu thông liên tuc cua dich tuân hoan trong hê mach ma cac tê bao
̣
̉
̣

̀
̀
̣
̣
̀ ́ ́ ̀ 
va cac khang thê co thê di chuyên đên vi tri bi nhiêm môt cach nhanh chong, bao vê
̀ ́
́
̉ ́ ̉
̉
́ ̣ ́ ̣
̃
̣ ́
́
̉
̣ 
cơ thê khoi cac tac nhân trên
̉
̉ ́ ́
­ Điêu hoa hoat đông c
̀ ̀
̣
̣
ơ thê:̉
+Dich tuân hoan con giup vân chuyên cac hormone t
̣
̀
̀ ̀
́ ̣
̉

́
ừ cơ quan tiêt đên cac
́ ́ ́ 
cơ quan đich, gop phân điêu hoa cac hoat đông cua c
́
́
̀
̀ ̀ ́
̣
̣
̉ ơ thê.̉

9


CHƯƠNG II. TIÊN HOA CUA HÊ TUÂN HOAN 
́
́
̉
̣
̀
̀ Ở NHOM
́  
ĐÔNG VÂT 
̣
̣
1.   CÁC   DẠNG   HỆ   TUẦN   HOÀN   CỦA   ĐỘNG   VẬT   KHÔNG 
XƯƠNG SỐNG
Hệ tuần hoàn của động vật không xương sống rất đa dạng, tùy thuộc vào 
kích thước và hình dạng cơ thể. Môi trường sống khác nhau cũng gây ra sự biến  

đổi của hệ tuần hoàn.
1.1. Xoang tiêu hóa­ tuần hoàn
Những động vật đơn giản như   hải miên, ruột khoang  chưa có hệ  tuần 
hoàn thực sự. Thành cơ thể của chúng chỉ gồm 2 lớp tế bào bao lấy một xoang ở 
trung tâm gọi là xoang tiêu hóa­ tuần hoàn.   Xoang này vừa để  tiêu hóa, vừa để 
phân phối các chất cho cơ thể. Các chất dịch trong xoang thông với môi trường 
ngoài qua một lỗ duy nhất. Sự tiêu hóa bắt đầu trong xoang và các chất đang tiêu  
hóa dở  dang sẽ  hấp thụ vào các tế  bào  ở  lớp trong  túi để  tiếp tục tiêu hóa nội 
bào sau đó các chất dinh dưỡng được khuếch tán ra lớp ngoài với một khoảng  
cách ngắn.

Nước ra ngoài

Xoang 
trung 
tâm

Thành 
ngoài

Nước 
vào 
qua 
lỗ

Tế bào cổ áo

Hình 1.1 . Xoang tiêu hóa ­ tuần hoàn ở hải miên
( nguồn :  />10

Ở  giun dẹp, xoang vị  hay ruột phân nhánh cùng với cấu tạo cơ  thể  dẹp  
giúp tối ưu hóa cho bề mặt khuếch tán.

1.2. Hệ tuần hoàn chính thức ở giun vòi (Nemertini)
Đối với các động vật có cấu tạo phức tạp hơn, gồm nhiều lớp tế bào thì  
xoang tiêu hóa – tuần hoàn không đủ để vận chuyển các chất cho toàn bộ cơ thể 
vì khoảng cách khuếch tán quá lớn.
Hệ  tuần hoàn chính thức xuất hiện  ở  giun vòi (Nemertini). chúng có một  
mạch máu lưng hai mạch máu bụng chạy dọc cơ  thể   và được nối với nhau  ở 
các mạch máu ngang

Hình 1.2. Hệ tuần hoàn ở giun vòi
(Nguồn:  />Như  vậy, giun vòi đã có hệ tuần hoàn chính thức nhưng còn đơn giản và 
chưa hoàn thiện, cụ thể hệ tuần hoàn ở nhóm động vật này chưa có tim để đẩy  
máu đi khắp cơ thể. Hệ mạch đơn giản,  chưa có hệ thống mao mạch.
1.3. Sự xuất hiện của các đôi “tim bên” ở giun đốt
11


Ở  giun đốt, hệ  tuần hoàn đã có cấu tạo phức tạp hơn: Một mạch máu 
lưng, mạch bụng và mạch dưới  thần kinh. Đặc biệt, có các đôi “ tim bên” bơm  
máu vào các mạch, thực chất đây là 5 đôi mạch vòng có cấu tạo từ các yếu tố cơ 
.
Máu lưu chuyển là nhờ  sự  co bóp của mạch lưng và các đôi  “tim bên”.  
Máu được chuyển từ  mạch lưng xuống mạch bụng, giữa 2 mạch máu chính có 
các mạch máu nhỏ  dẫn đến thành cơ  thể, máu có màu.  Huyết sắc tố  phân tán 
trong huyết tương.

Hình 1.3. Hệ tuần hoàn ở giun đất

(Nguồn :  />Như  vậy  ở  giun đốt có hệ  tuần hoàn kín với áp suất máu cao, do đó sự  vận 
chuyển máu cung cấp chất dinh dưỡng cho nhu cầu trao đổi chất cao  trong các 
mô và tế bào.
1.4. Sự xuất hiện tim chính thức và hệ tuần hoàn hở ở ngành chân khớp và 
ngành thân mềm
Ở  chân khớp và đa số thân mềm,  hệ  tuần  hoàn  phát  triển  yếu  vì  một  
phần chức năng vận chuyển khí đã được hệ hô hấp đảm nhận. 
Cấu tạo   hệ  tuần hoàn gồm các buồng tim nằm dọc  ở  mặt lưng, phía 
trước có động mạch đầu là phần kéo dài của động mạch chủ.
Mỗi buồng tim có 1 đôi lỗ  tim. Sự  hoạt động của buồng tim do các cơ 
duỗi của mặt lưng và mặt bụng. Các cơ  này làm co giãn xoang lưng và xoang 
bụng để  đưa máu ra hay vào buồng tim, kết hợp với sự  co gi ãn của cơ  buồng 
tim.
Máu di chuyển từ thể xoang vào buồng tim qua đôi lỗ tim (do cơ duỗi co 
đã làm giãn xoang bao tim). Tiếp theo thành  ống tim co để  đẩy máu lên động 
12


mạch đầu và vào nội quan. Cơ màng bụng co làm cho máu từ  vùng đầu chuyển 
ra nội quan phía sau rồi tập trung vào các khe xoang hổng   trước khi trở    về 
xoang  bao  tim.  Số  lượng  buồng  tim  thay  đổi  tuỳ   loài (gián có  13 buồng,  
côn trùng thấp có ít hơn). Số lần co bóp cũng  khác  nhau tuỳ nhóm và tuỳ trạng  
thái  hoạt  động  của  cơ  thể.  

Hình 1.4. Hệ tuần hoàn ở chân khớp
(Nguồn :  />Máu của côn trùng phần lớn không có màu hay có thể  có màu vàng nhạt  
hay   màu   xanh   (thay   đổi   tuỳ   loài   và   theo   giới   tính   như   ở   ấu   trùng   bướm 
Lymantria). Máu gồm huyết tương lỏng và huyết thể. Thành phần huyết tương 
của máu thay đổi tuỳ theo giai đoạn phát triển khác nhau như lột xác, hoá nhộng, 
hoá trưởng thành...bao gồm muối vô cơ, chứa nhiều chất dinh dưỡng các chất 

thải, men và sắc tố, trong đó hàm lượng nước giao động khoảng 75 – 90%. Các 
huyết thể (tế bào máu) gồm các tế bào amip bơi lội tự do trong huyết tương, có 
khả năng thực bào, các tế bào tham gia vào  chức  năng  bài  tiết  (tế  bào  quanh  
tim,   tế  bào   vàng…).   Máu  của côn trùng không  có  sắc  tố  hoạt  tải  ô  xy  
hay  cố  định  khí cacbonic. Riêng ấu trùng muỗi Chironomus máu có chứa sắc tố 
hemoglobin, khi nồng độ ôxy  trong  nước  giảm, lượng sắc tố cũng  giảm.
13


Như vậy, hệ tuần hoàn của chân khớp đã có buồng tim tuy nhiên đây là hệ 
tuần hoàn hở, một phần máu lưu thông bên ngoài hệ mạch (máu đổ vào xoang 
bao quanh các cơ quan)  máu trộn lẫn với dịch mô và trao đổi chất trực tiếp với 
các tế bào của cơ thể, máu lưu thông trong động mạch dưới một áp lực thấp, 
khả năng phân phối và điều hòa máu tới các phần của cơ thể còn yếu.

2. CÁC DẠNG HỆ TUẦN HOÀN CỦA ĐỘNG VẬT CÓ XƯƠNG 
SỐNG
2. 1. Câu tao hê tuân hoan cua đông vât co x
́ ̣
̣
̀
̀ ̉
̣
̣
́ ương sông
́
Gôm hê mau kin va hê bach huyêt h
̀
̣ ́ ́ ̀ ̣ ̣
́ ở. 

a. Hệ maú
­ Mau gôm huyêt t
́ ̀
́ ương va cac tê bao mau, trong đo, hông câu co ch
̀ ́ ́ ̀
́
́ ̀
̀ ́ ứa cać  
săc tô hemoglobin lam chung co mau đo.
́ ́
̀
́
́ ̀ ̉
­ Tim: la phân phinh cua đ
̀ ̀
̀
̉ ộng mạch chu, co câu tao c
̉ ́ ́ ̣ ơ tim va cac ngăn tim:
̀ ́
 
tâm thât, tâm nhi. 
́
̃
­ Mach mau gôm co đông mach, tinh mach và mao m
̣
́ ̀
́ ̣
̣
̃
̣

ạch.
b. Hê bach huyêt
̣ ̣
́
­ Gôm mach b
̀
̣
ạch huyêt thông v
́
ơi tinh mach,
́ ̃
̣  thể  xoang va tuyên bach
̀
́
̣  
huyêt.
́
Mach bach huyêt l
̣
̣
́ ớn co thanh mach ro rang, con cac mach nho đi t
́ ̀
̣
̃ ̀
̀ ́
̣
̉
ới cac c
́ ơ 
quan không co thanh nên đô tr

́ ̀
̉ ực tiêp vao khe cac tê bao. Mach bach huyêt co chô
́ ̀
́ ́ ̀
̣
̣
́ ́ ̃ 
phinh rông thanh xoang bach huyêt, tich tr
̀
̣
̀
̣
́ ́ ư bach huyêt.
̃ ̣
́
Tuyên bach huyêt la n
́ ̣
́ ̀ ơi san sinh ra bach câu. Tuy
̉
̣
̀
ến nay co thê liên hê tr
̀ ́ ̉
̣ ực 
tiêp v
́ ơi mach bach huyêt nh
́
̣
̣
́ ư  hach bach huyêt; hoăc co thê liên hê gian tiêp v

̣
̣
́
̣
́ ̉
̣
́
́ ới 
mach thông qua ty hay la lach.
̣
̀
́ ́
Bach huyêt đ
̣
́ ược vân chuyên đi khăp c
̣
̉
́ ơ thê nh
̉ ờ vao:
̀
­

Sự co bop cua cac tim bach huyêt
́ ̉
́
̣
́

­

Do sưc ep cua cac nôi quan 
́ ́ ̉
́ ̣

2.2. Các dạng hệ tuần hoàn ở động vật có xương sống
Hệ tuần hoàn của động vật có xương sống gồm có tim, hệ động mạch, 
hệ tĩnh mạch và mao mạch được tổ chức trên một sơ đồ chung. Trong quá trình 
tiến hóa từ cá đến động vật có xương sống bậc cao kể cả người, hệ tuần hoàn 

14


có những biến đổi thể hiện ở cấu tạo tim và do sự biến đổi trong cơ chế hô hấp 
từ mang sang phổi.
2.2.1. Hê tuân hoan cua ca miêng tron (
̣
̀
̀ ̉
́ ̣
̀ Cyclostomata).
Hê tuân hoan cua ca miêng tron co câu tao điên hinh cua cac loai co x
̣
̀
̀ ̉
́ ̣
̀ ́ ́ ̣
̉
̀
̉
́

̀ ́ ương  
sông 
́ ở nươc, bao gôm:
́
̀
­ Tim: gôm 2 ngăn: môt tâm thât va môt tâm nhi. Ngoai ra con co thêm
̀
̣
́ ̀ ̣
̃
̀
̀
́
 
xoang tinh mach.
̃
̣
­ Hê đông mach (ĐM): Đông mach bung, co bâu chu ĐM, 
̣ ̣
̣
̣
̣
̣
́ ̀
̉
môi bên mang co
̃
́ 
8 đông mach phânh nhanh đên mang, 8 ĐM r
̣

̣
́
́
ơi mang, ĐM chu l
̀
̉ ưng phân nhanh
́  
tơi cac nôi quan.
́ ́ ̣
­ Tinh mach: Tinh mach đuôi, hai tinh mach chinh sau, xoang tinh mach, hai
̃
̣
̃
̣
̃
̣
́
̃
̣
 
tinh mach chinh tr
̃
̣
́
ươc, tinh mach ganh gan, tinh mach gan, xoang tinh mach.
́ ̃
̣
́
̃
̣

̃
̣
Hê tuân hoan ch
̣ ̀
̀ ưa co ông Cuvier va hê ganh thân nh
́ ́
̀ ̣ ́
̣
ư ở cac nhom ca khac.
́
́
́ ́

Chu thich :
́ ́
1. Đông mach t
̣
̣ ơi mang
́

12. Đông mach phân tiêt
̣
̣
́

2. Đông mach r
̣
̣
ơi mang
̀

13. Đông mach mang
̣
̣

3. Đông mach r
̣
̣
ơi mang cua n
̀
̉ ửa 

14. Tâm thât

mang thứ nhât́

15. Bâu chu đông mach
̀
̉ ̣
̣

4. Đông mach đuôi
̣
̣

16. Xoang tinh mach
̃
̣

5. Đông mach canh ngoai

̣
̣
̉
̀

17. Tâm nhĩ

6. Đông mach canh trong
̣
̣
̉

18. Tinh mach chinh tr
̃
̣
́
ươć

7. Đông mach bung
̣
̣
̣

19. Tinh mach chinh sau
̃
̣
́

8. Đông mach mac treo
̣

̣
̣

20. Tinh mach đuôi
̃
̣

9.   Ông
́   liên   hệ   giưã   tinh
̃   mach
̣  

21. Hê ganh gan
̣ ́

chinh tr
́
ước va sau
̀

22. Tinh mach gan
̃
̣

10. Đông mach chu l
̣
̣
̉ ưng

23. Tinh mach canh d

̃
̣
̉
ươí

11. Đông mach chu bung
̣
̣
̉ ̣

24. Tinh mach d
̃
̣
ươi ruôt
́
̣
15


Hình 2.1. Sơ đồ hệ tuần hoàn của cá miệng tròn
Cac đăc điêm tiên hoa :
́ ̣
̉
́
́
­ Xuât hiên thêm xoang tinh mach la n
́
̣
̃
̣

̀ ơi tâp trung mau t
̣
́ ừ cac tinh mach
́ ̃
̣  
trươc khi mau đô vao tâm nhi. S
́
́ ̉ ̀
̃ ự xuât hiên xoang tinh mach nay gop phân đam bao
́ ̣
̃
̣
̀ ́
̀ ̉
̉  
cho mau l
́ ưu thông liên tuc trong vong tuân hoan theo cac nhip đêu đăn nhau.
̣
̀
̀
̀
́
̣
̀ ̣
­ Xuât hiên bâu chu đông mach la n
́
̣
̀
̉ ̣
̣

̀ ơi chưa mau tr
́
́ ươc khi mau đ
́
́ ược đây
̉  
vao cac đông mach r
̀ ́ ̣
̣
ơi tim.
̀
­ Xuât hiên tinh mach ganh gan (TM c
́ ̣ ̃
̣
́
ửa gan) va tinh mach gan: co thê thây,
̀ ̃
̣
́ ̉
́  
co s
́ ự chuyên hoa ro rang h
́ ̃ ̀ ơn.
­ Xuât hiên hê thông cac đông mach canh co nhiêm vu dân mau đi nuôi phân
́ ̣
̣
́
́ ̣
̣
̉

́
̣
̣ ̃
́
̀ 
đâu va tinh mach canh dân mau đa trao đôi khi t
̀ ̀ ̃
̣
̉
̃
́ ̃
̉
́ ừ phân đâu tr
̀ ̀ ở vê tim.
̀
Tĩnh mạch ganh gan d
́
ẫn lưu máu từ lách, tụy và ruột non nhờ đó mà gan có 
thể  tiếp cận được nguồn dinh dưỡng cũng như  các sản phẩm phụ  của quá trình  
tiêu hóa thức ăn.
Tinh mach gan la tinh mach dân mau t
̃
̣
̀ ̃
̣
̃
́ ừ gan, đô tr
̉ ực tiêp vao tinh mach chu
́ ̀ ̃
̣

̉ 
dươi, la mach dân mau t
́ ̀ ̣
̃
́ ư gan sau khi đa th
̀
̃ ực hiên trao đôi chât.
̣
̉
́
 Ở ca miêng tron, ta thây đa băt đâu co s
́ ̣
̀
́ ̃ ́ ̀ ́ ự phân hoa cua hê mach thanh cac
́ ̉
̣ ̣
̀
́ 
mach đên cac phân riêng biêt, lam tăng hiêu qua trao đôi chât.
̣
́ ́
̀
̣ ̀
̣
̉
̉
́
2.2.2. Hê tuân hoan cua Ca sun 
̣
̀

̀ ̉
́ ̣ (Chondrichthyes)
­ Tim: Gôm 4 phân: xoang tinh mach, tâm nhi, tâm thât va côn chu đông
̀
̀
̃
̣
̃
́ ̀
̉ ̣  
mach.
̣
­ Hê đông mach (ĐM): ĐM chu bung, cac ĐM t
̣ ̣
̣
̉ ̣
́
ơi mang va r
́
̀ ơi mang, rê ĐM
̀
̃
 
chu l
̉ ưng, ĐM chu l
̉ ưng, ĐM canh.
̉
­ Hê tinh mach: Tinh mach chinh sau, Tinh mach canh, Hê tinh mach ganh
̣ ̃
̣

̃
̣
́
̃
̣
̉
̣ ̃
̣
́  
thân, ông Cuvier, Hê tinh mach ganh gan va tinh mach gan, cac tinh mach bên.
̣
́
̣ ̃
̣
́
̀ ̃
̣
́ ̃
̣

16


Hình 2.2. Sơ đồ hệ tuần hoàn của cá sụn
Cac đăc điêm tiên hoa:
́ ̣
̉
́
́
­ Xuât hiên côn chu đông mach thay thê cho bâu chu đông mach. Côn chu

́
̣
̉ ̣
̣
́
̀
̉ ̣
̣
̉ 
đông mach đ
̣
̣
ược xem la môt bô phân cua tâm thât vi co y
̀ ̣
̣
̣
̉
́ ̀ ́ ếu tố cơ, co thê co bop t
́ ̉
́ ự  
đông va đăc biêt la co van giup mau di chuyên theo môt chiêu.
̣
̀ ̣
̣ ̀ ́
́
́
̉
̣
̀
­ Xuât hiên hê tinh mach ganh thân.

́ ̣
̣ ̃
̣
́
̣
­ Xuât hiên hê tinh mach bên dân mau t
́ ̣
̣ ̃
̣
̃
́ ừ cac chi chăn vê ông Cuvier, trong
́
̃ ̀ ́
 
đo, t
́ ư chi tr
̀
ươc co cac đông mach va tinh mach d
́ ́ ́ ̣
̣
̀ ̃
̣
ươi đon.
́ ̀
­  Xuât hiên ông Cuvier la n
́ ̣ ́
̀ ơi cac tinh mach t
́ ̃
̣ ư cac phân c
̀ ́

̀ ơ thê đô vao tr
̉ ̉ ̀ ước 
khi mau đô vao xoang tinh mach. Co 2 ông Cuvier nhân mau t
́ ̉ ̀
̃
̣
́ ́
̣
́ ừ tinh mach hai bên
̃
̣
 
cơ thê.̉

Hình 2.3. Dòng máu chảy trong cá sụn

17


  Từ Ca sun, ta đa thây hê mach co s
́ ̣
̃ ́ ̣
̣
́ ự  phân hoa ro rang thanh cac mach
́ ̃ ̀
̀
́
̣  
riêng biêt dân mau đên va đi t
̣ ̃

́ ́ ̀ ừ cac phân riêng biêt cua c
́
̀
̣ ̉ ơ thê. Điêu nay se lam tăng
̉
̀ ̀ ̃ ̀
 
hiêu qua trao đôi chât va khi 
̣
̉
́ ̀ ́ở cac c
́ ơ quan. 
Cac đăc điêm trên giup Ca sun co thê thich nghi v
́ ̣
̉
́
́ ̣
́ ̉ ́
ơi đ
́ ời sông di chuyên
́
̉  
nhanh nhen, săn băt môi đông vât, kich th
̣
́ ̀ ̣
̣
́
ươc c
́ ơ thê l
̉ ớn.

2.2.3. Hê tuân hoan 
̣
̀
̀ ở Ca x
́ ương(Osteichthyes)
­ Tim co 3 ngăn: Môt tâm thât, môt tâm nhi va xoang tinh mach. 
́
̣
́
̣
̃ ̀
̃
̣
Ở hê tuân
̣
̀ 
hoan kiêu ca x
̀
̉
́ ương không co côn chu đông mach.
́
̉ ̣
̣
­ Hê đông mach: Co bâu chu đông mach, đông mach bung, cac đông mach
̣ ̣
̣
́ ̀
̉ ̣
̣
̣

̣
̣
́ ̣
̣  
tơi mang va r
́
̀ ơi mang, cac rê chu đông mach nhâp thanh đông mach l
̀
́ ̃
̉ ̣
̣
̣
̀
̣
̣
ưng phân 
nhanh t
́ ơi cac nôi quan, vong đông mach đâu phat vê phia tr
́ ́ ̣
̀
̣
̣
̀
́ ̀ ́ ước, co đông mach canh
́ ̣
̣
̉  
trong va đông mach canh ngoai.
̀ ̣
̣

̉
̀
­ Hê tinh mach: 
̣ ̃
̣
+ Mau 
́ ở  phân đuôi tâp trung vao tinh mach đuôi, sau đo phân thanh hai
̀
̣
̀ ̃
̣
́
̀
 
nhanh: môt nhanh mang mau đô vao tinh mach d
́
̣
́
́ ̉ ̀ ̃
̣
ươi ruôt, qua thân vao tinh mach
́
̣
̣
̀ ̃
̣  
chinh sau. 
́
Ở ca x
́ ương, cac mach mau bên trai lam thanh ganh thân, con 

́
̣
́
́ ̀
̀
́
̣
̀ ở bên phaỉ  
cac tinh mach chinh sau đi qua thân liên tuc, không phân nhanh lam thanh hê ganh
́ ̃
̣
́
̣
̣
́
̀
̀
̣ ́  
thân, rôi t
̣
̀ ới ông Cuvier.
́
+ Tinh mach canh trên đ
̃
̣
̉
ưa mau 
́ ở  phân trên cua đâu rôi tâp trung vao tinh
̀
̉

̀ ̀ ̣
̀ ̃  
mach chinh sau.
̣
́
+ Tĩnh mach canh d
̣
̉
ươi mang mau phân bung cua mang h
́
́
̀ ̣
̉
ợp vơi tinh mach
́ ̃
̣  
gan rôi đô vao ông Cuvier. Mau t
̀ ̉ ̀ ́
́ ừ ông Cuvier 
́
ở  môi bên đi vao xoang tinh mach,
̃
̀
̃
̣  
đô vao tâm nhi.
̉ ̀
̃

18

3.Bâu đông mach chu
̀ ̣
̣
̉
4. Đông mach chu bung
̣
̣
̉ ̣
5. Đông mach t
̣
̣ ơi mang
́
6. Đông mach r
̣
̣
ơi mang
̀
7. Vong đông mach đâu
̀
̣
̣
̀
8. Đông mach chu l
̣
̣
̉ ưng
9. Đông mach canh
̣

̣
̉
10. Đông mach đon
̣
̣
̀
11. Tinh mach chinh tr
̃
̣
́
ươć
12. Tinh mach chinh sau
̃
̣
́
13. Tinh mach đon
̃
̣
̀
14. Tinh mach gan
̃
̣
15. Hê ganh gan
̣ ́
16.   Tinh
̃   mach
̣   đuôi   đổ   vao
̀   hệ  
ganh gan
́

17. Hê ganh thân trai
̣ ́
̣
́
 

1. Tâm nhĩ

18. Tinh mach đuôi
̃
̣

2.Tâm thât́

19. Ông Cuvier
́

Hình 2.4 Sơ đồ hệ tuần hoàn cá xương
Cac đăc điêm tiên hoa:
́ ̣
̉
́
́
So vơi Ca sun, ca x
́ ́ ̣
́ ương co bâu chu đông mach ch
́ ̀
̉ ̣
̣
ứ không co côn chu đông

́
̉ ̣  
mach.  Do câu truc tim đa phat triên hoan thiên h
̣
́
́
̃ ́
̉
̀
̣ ơn, vi thê không cân thiêt phai co
̀ ́
̀
́
̉
́ 
thêm môt bô phân hô tr
̣
̣
̣
̃ ợ cho hoat đông cua no nh
̣
̣
̉
́ ư côn chu đông mach 
̉ ̣
̣ ở Ca sun.
́ ̣
Ca x
́ ương co vong đông mach đâu đăc tr
́ ̀

̣
̣
̀ ̣ ưng cho lơp. Đây la mach mau đong
́
̀ ̣
́ ́  
vai tro dân mau đi nuôi vung đâu va nao bô, giup s
̀ ̃
́
̀
̀ ̀ ̃ ̣
́ ự trao đôi khi 
̉
́ở  nao diên ra tôt
̃
̃
́ 
hơn, nao hoat đông co hiêu qua h
̃
̣
̣
́ ̣
̉ ơn.  Ở  ca x
́ ương, vai tro cua nao bô, đăc biêt la
̀ ̉
̃
̣
̣
̣ ̀ 
tiêu nao rât quan trong trong viêc gi

̉
̃ ́
̣
̣ ư thăng băng va di chuyên cua ca.
̃
̀
̀
̉
̉
́
2.2.4. Hệ tuần hoàn của cá phổi (dipnoi)
Ở ca phôi, ngoai mang con co phôi thông v
́ ̉
̀
̀ ́ ̉
ới măt bung th
̣
̣
ực quan va co vach
̉
̀ ́ ́  
ngăn ở trong, tao thanh tô ong. 
̣
̀
̉
Hê tuân hoan ca phôi co cac đăc điêm sau
̣ ̀
̀ ́ ̉ ́ ́ ̣
̉
­ Tâm nhi co vach ngăn không hoan toan lam thanh hai n

̃ ́ ́
̀
̀ ̀
̀
ửa trai phai, co côn
́
̉
́  
chu đông mach, co van doc chia lam hai phân.
̉ ̣
̣
́
̣
̀
̀
­ Co đôi đông mach phôi xuât phat t
́
̣
̣
̉
́
́ ừ đôi đông mach mang r
̣
̣
ơi mang gân tim
̀
̀
 
va đôi tinh mach phôi đi t
̀

̃
̣
̉
ừ phôi, đ
̉ ưa mau t
́ ừ phôi vê n
̉
̀ ửa trai tâm nhi. Khi mang
́
̃
 
19


hoat đông, đông mach phôi cung mang mau đông mach, nh
̣
̣
̣
̣
̉
̃
́
̣
̣
ưng khi mang không 
hoat đông, đông mach phôi cung mang mau co khi cacbonic t
̣
̣
̣
̣

̉ ̃
́ ́ ́
ư tim t
̀
ơi phôi.
́
̉
­ Ngoai tinh mach chinh sau, 
̀ ̃
̣
́
ở ca phôi con co tinh mach chu sau, nhân mau
́ ̉
̀ ́ ̃
̣
̉
̣
́ 
cua tinh mach thân. 
̉ ̃
̣
̣

Hình 2.5. Hệ tuần hoàn của cá phổi
(Nguồn: />tml)
 

Hê tuân hoan cua ca phôi co vi tri trung gian gi
̣
̀

̀ ̉
́ ̉
́ ̣ ́
ưa hê tuân hoan cua cac loai
̃ ̣
̀
̀ ̉
́
̀ 

ĐV co x
́ ương sông 
́ ở nươc va can.
́ ̀ ̣
2.2.5. Hê tuân hoan 
̣
̀
̀ ở Lương c
̃ ư(Amphibia)
Lương c
̃ ư  (Amphibia) la đông vât co x
̀ ̣
̣
́ ương sông đâu tiên chuyên đ
́
̀
̉ ời sông
́  
từ  nước lên can, co c
̣

́ ơ  quan hô hâp la phôi, tuy nhiên, phôi cua L
́ ̀
̉
̉
̉ ương c
̃ ư  chưa  
đam bao đu nhu câu trao đôi khi cua no nên vân phai co thêm c
̉
̉
̉
̀
̉
́ ̉
́
̃
̉ ́
ơ quan hô hâp la da.
́ ̀
Do xuât hiên thêm c
́ ̣
ơ quan hô hâp la phôi, nên hê tuân hoan 
́ ̀ ̉
̣
̀
̀ ở Lương c
̃ ư có 
thêm môt vong tuân hoan qua trao đôi khi 
̣
̀
̀

̀
̉
́ở phôi, goi la vong tuân hoan nho.
̉
̣ ̀ ̀
̀
̀
̉
­ Tim co 3 ngăn: 2 tâm nhi va môt tâm thât. Tâm thât ch
́
̃ ̀ ̣
́
́ ưa co vach ngăn nên
́ ́
 
mau co s
́ ́ ự pha trôn, tuy nhiên s
̣
ự pha trôn nay không nhiêu, do co dây c
̣
̀
̀
́
ơ ở đay tâm
́
 
thât hay hê thông van ph
́
̣
́

ưc tap.
́ ̣
­ Hê đông mach: Co non đông mach v
̣ ̣
̣
́ ́
̣
̣
ơi van xoăn dân t
́
́ ̃ ới thân đông mach
̣
̣  
chung, phat ra ba đôi cung đông mach:
́
̣
̣
20


+  Đôi cung thứ nhât: la đông mach canh chung, phân chia thanh đông mach
́ ̀ ̣
̣
̉
̀
̣
̣  
canh trong va đông mach canh ngoai, dân mau lên đâu.
̉
̀ ̣

̣
̉
̀ ̃
́
̀
+ Đôi cung thứ hai: lam thanh đôi cung đông mach chu, sau khi phat ra hai
̀
̀
̣
̣
̉
́
 
đông mach d
̣
̣
ươi đon mang mau t
́ ̀
́ ơi chi tr
́
ươc, quay ra sau rôi h
́
̀ ợp lai thanh đông
̣
̀
̣  
mach chu l
̣
̉ ưng.
+  Đôi cung thứ ba: la môt đôi đông mach phôi da 

̀ ̣
̣
̣
̉
ở  gân tim, tr
̀
ước khi tơí 
phôi thi phat ra đông mach da l
̉
̀ ́
̣
̣
ơn, dân mau đên da đê trao đôi khi.
́
̃
́ ́
̉
̉
́
­ Hê tinh mach: noi chung giông nh
̣ ̃
̣
́
́
ư ở Ca phôi, nh
́ ̉
ưng tinh mach chinh sau
̃
̣
́

 
chi con thây 
̉ ̀
́ ở Lưỡng cư co đuôi, tiêu giam 
́
̉ ở lưỡng cư không đuôi.
Mau tinh mach t
́ ̃
̣
ừ hai chi sau va phân thân sau tâp trung vao đôi tinh mach
̀ ̀
̣
̀
̃
̣  
ganh 
́
Hình 2.6.Sơ đô hê đông mach cua
̀ ̣ ̣
̣
̉  
Lương c
̃ ư
1. Tâm nhĩ

7. Đông mach d
̣
̣
ươi đon
́ ̀

2. Tâm thât́

8. Đông mach l
̣
̣ ưng

3. Đông mach phôi
̣
̣
̉   9. Đông mach thân tang: 
̣
̣
̣
da

a­ động mạch gan;

4. Đông mach canh
̣
̣
̉

b­ động mạch da day; 
̣ ̀

5.   Côn   đông
̣   mach
̣   c­ động mạch ruôṭ
chủ

10. Tinh hoaǹ

6. Cung đông mach
̣
̣   11. Thâṇ
thứ nhât́

12. Đông mach châu
̣
̣
̣

­ Hê bach huyêt:
̣ ̣
́
Hê bach huyêt phat triên manh, gôm mach, tim bach huyêt va cac tui bach
̣ ̣
́
́
̉
̣
̀
̣
̣
́ ̀ ́ ́ ̣  
huyêt d
́ ươi da.
́
Co hai đôi tim bach huyêt l

́
̣
́ ớn: môt đôi 
̣
ở bên đôt sông th
́ ́
ứ ba va môt đôi gân
̀ ̣
̀ 
lô huyêt
̃
̣
Cac tui bach huyêt năm sat d
́ ́ ̣
́ ̀
́ ươi da, ch
́
ưa đây bach huyêt, đam bao s
́ ̀ ̣
́ ̉
̉ ự  trao  
đôi khi qua da diên ra dê dang.
̉
́
̃
̃ ̀
21


Cac đăc điêm tiên hoa:

́ ̣
̉
́
́
Tim Lương c
̃ ư  đa co 3 ngăn, co vach ngăn gi
̃ ́
́ ́
ữa 2 tâm nhi la n
̃ ̀ ơi nhân mau
̣
́ 
tư hai vong tuân hoan l
̀
̀
̀
̀ ớn va nho.
̀ ̉
Chưa co vach ngăn tâm thât, vi thê mau trong mach la mau pha.
́ ́
́ ̀ ́ ́
̣
̀ ́
Trong tim cua l
̉ ương c
̃ ư  chưa co s
́ ự  biêt lâp ra hai n
̣ ̣
ửa: nửa tinh mach va
̃

̣
̀ 
nửa đông mach. Chi 
̣
̣
̉ ở  tâm nhi trai mang mau đông mach con tâm nhi phai va tâm
̃ ́
́ ̣
̣
̀
̃ ̉
̀
 
thât mang mau pha trôn.
́
́
̣
Hê mach mau cua L
̣
̣
́ ̉ ương c
̃ ư  co s
́ ự  phân hoa ph
́ ưc tap h
́ ̣ ơn so vơi cac l
́ ́ ơṕ  
Ca:́
­ Do co c
́ ơ quan hô hâp thêm la da, nên 
́

̀
ở Lưỡng cư hê mach co s
̣ ̣
́ ự phân hoá  
thanh cac đông mach va tinh mach đên da co kich th
̀
́ ̣
̣
̀ ̃
̣
́
́ ́
ươc l
́ ơn, phuc vu cho viêc trao
́
̣
̣
̣
 
đôi khi 
̉
́ở da diên ra hiêu qua h
̃
̣
̉ ơn.
­ Co s
́ ự  phân chia ra 3 đôi cung đông mach t
̣
̣
ừ thân đông mach chung, đam

̣
̣
̉  
nhân s
̣ ự trao đôi khi 
̉
́ở cac phân khac nhau, han chê s
́
̀
́
̣
́ ự pha trôn cua mau.
̣
̉
́
­ Lương c
̃ ư co thêm tinh mach bung. Đây la đăc điêm đăc tr
́
̃
̣
̣
̀ ̣
̉
̣ ưng cho lơp.
́
Hê bach huyêt phat triên manh do s
̣ ̣
́
́
̉

̣
ự hô hâp co liên quan đên da.
́ ́
́
2.2.6. Câu tao hê tuân hoan cua Bo sat(
́ ̣
̣
̀
̀ ̉
̀ ́ Reptilia)
­ Tim co ba ngăn: Hai tâm nhĩ va môt tâm thât, tâm thât co vach ngăn không
́
̀ ̣
́
́ ́ ́
 
hoan toan, riêng ca sâu đa co vach ngăn đây đu.
̀
̀
́ ́ ̃ ́ ́
̀ ̉
­ Hê đông mach: Thân đông mach xuât phat t
̣ ̣
̣
̣
̣
́
́ ừ tim chia ra lam ba nhanh:
̀
́

+ Nhanh th
́
ứ nhât: đi t
́
ừ nửa phai tâm thât, mang mau tinh mach, tach ra hai
̉
́
́ ̃
̣
́
 
đông mach đi t
̣
̣
ơi phôi
́
̉
+ Nhanh th
́
ứ hai: đi tư n
̀ ửa phai tâm thât, mang mau tinh mach, uôn sang bên
̉
́
́ ̃
̣
́
 
trai, phat ra cung đông mach chu trai
́
́

̣
̣
̉ ́
+ Nhanh th
́
ứ ba: đi từ nửa trai tâm thât, mang mau đông mach, uôn sang bên
́
́
́ ̣
̣
́
 
phai, phat ra cung chu đông mach phai va đông mach canh.
̉
́
̉ ̣
̣
̉ ̀ ̣
̣
̉
Cung chu đông mach trai va phai uôn ra sau, h
̉ ̣
̣
́ ̀ ̉
́
ợp lai thanh đông mach chu
̣
̀
̣
̣

̉ 
lưng. Đông mach chu l
̣
̣
̉ ưng chay vê phia sau phat ra nhiêu đông mach l
̣
̀ ́
́
̀
̣
̣
ơn t
́ ơi cac
́ ́ 
nôi quan va đông mach nho t
̣
̀ ̣
̣
̉ ơi thanh c
́ ̀ ơ thê. Sau cung, đông mach chu l
̉
̀
̣
̣
̉ ưng chia ra  
thanh hai đông mach châu đi t
̀
̣
̣
̣

ơi chi sau va tiêp tuc chay vê đuôi thanh môt đông
́
̀ ́ ̣
̣
̀
̀
̣
̣  
mach đuôi.
̣
­ Hê tinh mach: Mau t
̣ ̃
̣
́ ừ sau cơ  thê vê tim lân l
̉ ̀
̀ ượt theo cac tinh mach sau
́ ̃
̣
 
đây:
+ Tinh mach châu nhân mau tinh mach t
̃
̣
̣
̣
́ ̃
̣
ừ tinh mach đuôi, tinh mach chân
̃
̣

̃
̣
 
sau, tinh mach ganh thân, tâp trung vao thanh tinh mach bung.
̃
̣
́
̣
̣
̀
̀ ̃
̣
̣
22


+ Tinh mach bung nhân mau t
̃
̣
̣
̣
́ ừ nhiêu tinh mach nôi quan, tr
̀ ̃
̣
̣
ở  thanh tinh
̀
̃  
mach ganh gan, phân mao quan thanh hê ganh gan, tâp trung lai thanh tinh mach
̣

́
̉
̀
̣ ́
̣
̣
̀
̃
̣  
gan, đô vao tinh mach chu sau. 
̉ ̀ ̃
̣
̉
+ Tinh mach chu sau đô vao xoang tinh mach rôi đô vao tâm nhi phai
̃
̣
̉
̉ ̀
̃
̣
̀ ̉ ̀
̃ ̉
Tinh mach bung 
̃
̣
̣ ở  Bo sat chi la phân mach mau tâp trung mau t
̀ ́ ̉ ̀ ̀
̣
́ ̣
́ ừ cac mach

́
̣  
nôi quan đô vao, không phân biêt v
̣
̉ ̀
̣ ới tinh mach gan nh
̃
̣
ư ở Lương c
̃ ư.
Mau t
́ ư tr
̀ ươc c
́ ơ thê vê tim lân l
̉ ̀
̀ ượt theo cac tinh mach sau đây:   
́ ̃
̣
­ Mau tinh mach 
́ ̃
̣ ở đâu đô vao hai tinh mach canh
̀ ̉ ̀
̃
̣
̉
­ Mau tinh mach 
́ ̃
̣ ở hai chi trươc tâp trung vao tinh mach d
́ ̣
̀ ̃

̣
ươi đon
́ ̀
­ Mau cua tinh mach canh va tinh mach d
́ ̉ ̃
̣
̉
̀ ̃
̣
ươi đon tâp trung vao tinh mach
́ ̀ ̣
̀ ̃
̣  
chu tr
̉ ươc, rôi đi vao xoang tinh mach
́ ̀
̀
̃
̣
­ Hai tinh mach phôi đ
̃
̣
̉ ưa mau đa đ
́ ̃ ược oxy hoa t
́ ư phôi vê tâm nhi trai.
̀ ̉ ̀
̃ ́

Hình 2.7. Sơ đồ hệ tuần hoàn của bò sát
23

Cac đăc điêm tiên hoa :
́ ̣
̉
́
́
Bo sat la l
̀ ́ ̀ ơp Đông vât co x
́
̣
̣ ́ ương sông đâu tiên sông hoan toan 
́
̀
́
̀
̀ ở can. Chung
̣
́  
thich 
́ ưng v
́ ơi đ
́ ời sông 
́ ở can, chuyên vân nhanh, hoat đông manh, c
̣
̉
̣
̣
̣
̣

ơ  quan hô hâp
́ 
hoan toan la phôi.
̀
̀ ̀ ̉
So vơi L
́ ương c
̃ ư, tim cua Bo sat đa co thêm vach ngăn không hoan toan
̉
̀ ́ ̃ ́
́
̀
̀ 
(vách ngăn hụt)  ở  tâm thât. S
́ ự  xuât hiên cua vach ngăn nay đa lam giam s
́
̣
̉
́
̀ ̃ ̀
̉
ự  pha 
trôn mau trong mach đi môt cach đang kê. 
̣
́
̣
̣
́
́
̉  Khi tim co bop, vach ngăn nay đ

́
́
̀ ược 
nâng lên cham vao noc cua tâm thât, phân chia ro rang mau trong tim thanh hai n
̣
̀ ́ ̉
́
̃ ̀
́
̀
ửa  
trai va phai. Đây la môt đăc điêm tiên hoa chuyên tiêp quan trong, giup hê tuân hoan
́ ̀ ̉
̀ ̣ ̣
̉
́ ́
̉
́
̣
́ ̣ ̀
̀ 
được hoan thiên h
̀
̣ ơn ở  Bo sat va tiêp tuc biên đôi thich nghi 
̀ ́ ̀ ́ ̣
́ ̉
́
ở  cac nhom đông vât
́
́

̣
̣ 
sau. 
Bo sat đa co hai vong tuân hoan, nh
̀ ́ ̃ ́
̀
̀
̀
ưng cung nh
̃
ư   ở  Lương c
̃ ư, hai vong
̀  
tuân hoan cua Bo sat ch
̀
̀ ̉
̀ ́ ưa biêt lâp v
̣ ̣ ới nhau.
Mau đê nuôi d
́ ̉
ương phân nao bô cua Bo sat hoan toan la mau đông mach,
̃
̀ ̃
̣ ̉
̀ ́
̀
̀ ̀ ́
̣
̣  
được bơm vao mach t

̀
̣
ừ nửa trai cua tâm thât, đam bao cho hiêu qua trao đôi khi 
́ ̉
́ ̉
̉
̣
̉
̉
́ở  
phân đâu cao, nao đ
̀ ̀
̃ ược nuôi dưỡng đây đu.
̀ ̉
Do bo sat chi co môt c
̀ ́ ̉ ́ ̣ ơ quan hô hâp la phôi nên mau cua tinh mach chu trên,
́ ̀ ̉
́ ̉ ̃
̣
̉
 
xoang tinh mach va tâm nhi phai hoan toan la mau tinh mach, khac v
̃
̣
̀
̃ ̉
̀
̀ ̀ ́ ̃
̣
́ ơi 

́ ở Lương
̃  
cư.
Tim bo sat vân con xoang tinh mach, tuy nhiên, so v
̀ ́ ̃ ̀
̃
̣
ới Lương c
̃ ư, xoang tinh
̃  
mach phat triên yêu, găn v
̣
́
̉
́
́ ới tâm nhi phai.
̃ ̉
Ở Bo sat, hê đông mach co đăc điêm đăc tr
̀ ́ ̣ ̣
̣
́ ̣
̉
̣ ưng la co hai cung chu đông mach
̀ ́
̉ ̣
̣  
trai va phai đi t
́ ̀ ̉
ừ hai nửa cua tâm thât, cung đông mach chu phai sau khi phat ra
̉

́
̣
̣
̉
̉
́  
đông mach canh thi cung v
̣
̣
̉
̀ ̀ ơi cung đông mach chu trai đô chung vao đông mach chu
́
̣
̣
̉ ́ ̉
̀ ̣
̣
̉ 
lưng. Sự  phân ra hai nhanh rôi châp lai nay lam giam s
́
̀
̣
̣
̀ ̀
̉
ự  pha trôn mau trong cac
̣
́
́ 
đông mach.

̣
̣
Riêng cá sấu xuất hiện vách ngăn tâm thất chia tim làm 4 ngăn nên máu đi  
nuôi co thể là máu đỏ tươi

24


Hình 2.8. Hệ tuần hoàn của cá sấu
(

 

nguồn:

  />
hoan.html )
2.2.7. Hê tuân hoan 
̣
̀
̀ ở chim (Aves)
­ Tim lơn, hai vong tuân hoan hoan toan biêt lâp v
́
̀
̀
̀
̀
̀
̣ ̣ ới nhau.
Tim: So vơi c

́ ơ thê, tim cua chim t
̉
̉
ương đôi l
́ ớn, không con xoang tinh mach,
̀
̃
̣  
gôm 4 phân: hai tâm thât va hai tâm nhi riêng biêt, lam tim phân ra hai n
̀
̀
́ ̀
̃
̣
̀
ửa, nửa bên 
phai ch
̉ ưa mau tinh mach va n
́
́ ̃
̣
̀ ửa bên trai ch
́ ứa mau đông mach.
́ ̣
̣
Tim chim đâp rât nhanh, nhip tim ti lê nghich v
̣
́
̣
̉ ̣

̣
ơi khôi l
́
́ ượng cơ thê, nh
̉
ờ đó 
mau l
́ ưu thông nhanh trong hê mach, đam bao cung câp oxy cho c
̣ ̣
̉
̉
́
ơ thê.̉
­ Hê đông mach: 
̣ ̣
̣
+ Chi co môt cung chu đông mach phai, đi t
̉ ́ ̣
̉ ̣
̣
̉
ừ tâm nhi trai dân t
̃ ́ ̃ ới đông mach
̣
̣  
chu l
̉ ưng. 
+  Ở  gôc cung chu đông mach phat ra môt đôi đông mach không tên, môi
́
̉ ̣

̣
́
̣
̣
̣
̃ 
đông mach không tên phân ra thanh 3 đông mach: đông mach canh, đông mach
̣
̣
̀
̣
̣
̣
̣
̉
̣
̣  
dươi đon, đông mach ng
́ ̀
̣
̣
ực. Thân chinh cua cung đông mach chu đi vong qua phê
́
̉
̣
̣
̉
̀
́ 
quan phai, keo dai doc côt sông thanh đông mach chu l

̉
̉
́ ̀ ̣
̣ ́
̀
̣
̣
̉ ưng, từ đo phat ra cac đông
́ ́
́ ̣  
25