Luận văn tiến sĩ Lịch sử: Quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Vương quốc Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

TRẦN HẢI ĐỊNH

QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI
CỦA VƯƠNG QUỐC CAMPUCHIA
TỪ NĂM 1993 ĐẾN NĂM 2013

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

NGHỆ AN - 2018


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

TRẦN HẢI ĐỊNH

QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI
CỦA VƯƠNG QUỐC CAMPUCHIA
TỪ NĂM 1993 ĐẾN NĂM 2013
Chuyên ngành: Lịch sử thế giới
Mã số: 9229011

LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ

Người hướng dẫn khoa học:

1. GS.TS. ĐỖ THANH BÌNH
2. PGS. TS. NGUYỄN CÔNG KHANH

NGHỆ AN - 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả
nêu trong Luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Nếu sai sót tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm.
Nghiên cứu sinh

Trần Hải Định


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................. 1
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................... 4
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu......................................................................... 4
4. Nguồn tài liệu ................................................................................................... 4
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................................. 5
6. Đóng góp của luận án ....................................................................................... 5
7. Bố cục của luận án............................................................................................ 6
Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ..................................... 7
1.1. Những công trình nghiên cứu của các tác giả Việt Nam ................................. 7
1.2. Những công trình nghiên cứu của các tác giả nước ngoài............................. 10
1.2.1. Nghiên cứu của các tác giả Campuchia ................................................. 10
1.2.2. Nghiên cứu của các tác giả nước ngoài khác ......................................... 14
1.3. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án cần
tập trung giải quyết ............................................................................................. 15

1.3.1. Về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài......................................... 15
1.3.2. Những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu............................................. 16
Chương 2. NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN QUÁ TRÌNH
PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI CỦA VƯƠNG QUỐC CAMPUCHIA
TỪ NĂM 1993 ĐẾN NĂM 2013 ......................................................................... 18
2.1. Bối cảnh thế giới và khu vực Đông Nam Á.................................................. 18
2.1.1. Bối cảnh thế giới................................................................................... 18
2.1.2. Bối cảnh khu vực Đông Nam Á ............................................................ 25
2.2. Tình hình chính trị, kinh tế - xã hội Campuchia từ năm 1979 đến năm 1992 .... 32
2.2.1. Tình hình chính trị................................................................................. 32
2.2.2. Tình hình kinh tế - xã hội ...................................................................... 33
2.3. Tình hình chính trị và chính sách đối ngoại của Campuchia giai đoạn
1993 - 2013......................................................................................................... 36
2.3.1. Khái quát tình hình chính trị ................................................................. 36
2.3.2. Chính sách đối ngoại............................................................................. 42
Tiểu kết chương 2 ............................................................................................... 45


Chương 3. QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ CỦA VƯƠNG QUỐC
CAMPUCHIA TỪ NĂM 1993 ĐẾN NĂM 2013................................................ 47
3.1. Giai đoạn tái thiết và cơ cấu lại nền kinh tế (1993 - 2003)............................ 47
3.1.1. Các chính sách, kế hoạch chủ yếu ......................................................... 47
3.1.2. Sự phát triển kinh tế Campuchia trong những năm 1993 - 2003 ............ 50
3.2. Giai đoạn thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, cải cách và mở rộng hợp tác để
phát triển (2004 - 2013) ...................................................................................... 63
3.2.1. Các chiến lược và chính sách phát triển ................................................ 63
3.2.2. Sự phát triển kinh tế Campuchia trong những năm 2004 - 2013 ............ 67
Tiểu kết chương 3 ............................................................................................... 81
Chương 4. SỰ PHÁT TRIỂN XÃ HỘI CỦA VƯƠNG QUỐC CAMPUCHIA
TỪ NĂM 1993 ĐẾN NĂM 2013 ......................................................................... 82

4.1. Chính sách và kế hoạch phát triển xã hội của Chính phủ .............................. 82
4.2. Sự phát triển một số lĩnh vực xã hội ở Campuchia từ năm 1993 đến
năm 2013 ........................................................................................................... 87
4.2.1. Phát triển giáo dục ................................................................................ 87
4.2.2. Phát triển y tế và chăm sóc sức khỏe cộng đồng.................................... 93
4.2.3. Xóa đói giảm nghèo.............................................................................. 98
4.2.4. An sinh và phúc lợi xã hội .................................................................. 100
4.2.5. Công trình hạ tầng xã hội và phát triển dịch vụ công........................... 105
Tiểu kết chương 4 ............................................................................................. 109
Chương 5. NHẬN XÉT VỀ QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI
CỦA VƯƠNG QUỐC CAMPUCHIA TỪ NĂM 1993 ĐẾN NĂM 2013 ........ 110
5.1. Những thành tựu và hạn chế chính trong phát triển kinh tế - xã hội............ 110
5.1.1. Thành tựu phát triển kinh tế - xã hội ................................................... 110
5.1.2. Hạn chế trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội............................... 115
5.2. Những đặc điểm của quá trình phát triển kinh tế - xã hội Vương quốc
Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013 ............................................................ 119
5.2.1. Sự phát triển kinh tế - xã hội Campuchia giai đoạn 1993 - 2013 có
điểm xuất phát thấp nhưng tốc độ khá nhanh ...................................... 119
5.2.2. Sự phát triển kinh tế - xã hội của Campuchia bị chi phối bởi chế độ
chính trị đa đảng và hệ thống kinh tế thị trường .................................. 120
5.2.3. Sự phát triển kinh tế - xã hội diễn ra không đồng đều và mất cân đối.... 121


5.2.4. Sự phát triển kinh tế - xã hội của Campuchia dựa nhiều vào các
nguồn lực từ bên ngoài........................................................................ 123
5.3. Một số kinh nghiệm từ quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Vương
quốc Campuchia giai đoạn 1993 - 2013 ............................................................ 124
5.3.1. Về vai trò của Nhà nước trong hoạch định chính sách, cải cách phát
triển kinh tế - xã hội............................................................................ 124
5.3.2. Về xây dựng một nền kinh tế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước... 125

5.3.3. Về phát huy vai trò kinh tế tư nhân ..................................................... 126
5.3.4. Về tạo lập và thu hút đầu tư ................................................................ 127
KẾT LUẬN........................................................................................................ 130
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................. 137
DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt
ADB
AFTA

Tiếng Anh
Asian Development Bank
ASEAN Free Trade Area

Tiếng Việt
Ngân hàng Phát triển Châu Á
Khu vực mậu dịch tự do
ASEAN
APEC
Asia-Pacific Economic
Diễn đàn Kinh tế
Cooperation
châu Á -Thái Bình Dương
ARF
ASEAN Regional Forum
Diễn đàn khu vực ASEAN

ASEAN
Association of
Hiệp hội các quốc gia
Southeast Asian Nations
Đông Nam Á
ASEM
The Asia-Europe Meeting
Diễn đàn Hợp tác Á - Âu
CHND
Cộng hòa Nhân dân
CNRP
Cambodian Relief Party
Đảng Cứu nước Campuchia
CPP
Cambodian People's Party
Đảng Nhân dân Campuchia
EFA
National education plan for
Kế hoạch Quốc gia giáo dục
everyone
cho mọi người
EU
European Union
Liên minh châu Âu
FDI
Foreign Direct Investment
Đầu tư trực tiếp nước ngoài
FUNCINFEC (Tiếng Pháp) Uni National pour Mặt trận Thống nhất dân tộc vì
un Cambodge Indépendant, Ne một nước Campuchia độc lập,
utre, Pacifique, et Coopératif

trung lập, hoà bình và hợp tác
GDĐH
Giáo dục đại học
GDP
Gross Domestic Product
Tổng sản phẩm quốc nội
GMS
Greater Mekong Subregion
Tiểu vùng sông Mekong
mở rộng
HIV/AIDS
Human immunodeficiency
Hội chứng suy giảm miễn dịch
virus infection / acquired
mắc phải ở người
immunodeficiency syndrome
HRP
Human Rights Party
Đảng Nhân quyền
IMF
International Monetary Fund
Quỹ Tiền tệ Quốc tế
INPRD
Implementation Plan for the
Kế hoạch Thực hiện
National Program for
Chương trình Quốc gia
Rehabilitation & Development Phục hồi và Phát triển
NPRD
National Program for

Chương trình Quốc gia
Rehabilitation and
Phục hồi và Phát triển
Development


NDP
Nxb
ODA
PRSP
RGC
SEDP
SEZ
SMEs
SRP
THCS
THPT
Tp.
TTXVN
UNESCO
UNICEF
USD
XHCN
WB
WFP
WHO
WTO

National Development Program Chương trình Phát triển
Quốc gia

Nhà xuất bản
Official Development
Hỗ trợ phát triển chính thức
Assistance
Poverty Reduction
Chiến lược giảm nghèo
Strategy Paper
Royal Gorvment
Chính phủ Hoàng gia
of Campuchia
Campuchia
Socio-Economic
Kế hoạch
Development Plan
Phát triển Kinh tế Xã hội
Special Economic Zone
Khu Kinh tế đặc biệt
Small and Medium Enterprise
Doanh nghiệp vừa và nhỏ
Sam Rainsy Party
Đảng Sam Rainsy
Trung học cơ sở
Trung học phổ thông
Thành phố
Thông tấn xã Việt Nam
UN Educational Scientific
Tổ chức Giáo dục, Khoa học
and Cultural Organization
và Văn hóa của Liên Hợp Quốc
United Nations Children's Fund Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc

United States Dollar
Đồng đô la Mỹ
Xã hội chủ nghĩa
World Bank
Ngân hàng Thế giới
World Food Programme
Chương trình
Lương thực thế giới
World Health Organization
Tổ chức Y tế Thế giới
World Trade Organization
Tổ chức Thương mại thế giới


DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ
Trang
Bảng:
Bảng 3.1.
Bảng 3.2.
Bảng 3.3.
Bảng 4.1.
Bảng 4.2.
Bảng 4.3.
Bảng 4.4.
Bảng 4.5.
Bảng 4.6.
Bảng 4.7.
Bảng 4.8.
Bảng 4.9.
Bảng 5.1.

Các chỉ số ngành nông nghiệp, nông thôn Campuchia trong
những năm 2000 - 2003 ................................................................... 57
Kim ngạch, cán cân xuất nhập khẩu của Campuchia giai đoạn
2004 - 2013 (đơn vị triệu USD)........................................................ 76
Xuất khẩu gạo của Campuchia trong những năm 2009 - 2013.......... 77
Một số chỉ số phát triển giáo dục tiểu học ở Campuchia từ năm
học 1993 - 1994 đến năm học 2012 - 2013....................................... 89
Tỉ lệ dân số từ 15 tuổi trở lên biết chữ phân theo vùng và giới
tính trong những năm 2004 - 2013 ................................................... 90
Tỉ lệ biết chữ phân theo nhóm tuổi và giới tính ................................ 90
Một số chỉ số phát triển giáo viên THCS ở Campuchia từ năm
học 1993 - 1994 đến năm học 2012 - 2013....................................... 91
Một số chỉ số phát triển giáo viên THPT ở Campuchia từ năm
học 1993 - 1994 đến năm học 2012 - 2013....................................... 92
Thống kê về giáo dục đại học 2013 - 2014 ....................................... 93
Giới hạn chuẩn nghèo quốc gia theo vùng........................................ 98
Số lượng và tỷ lệ thuê bao điện thoại giai đoạn 2008 - 2011........... 107
Số lượng và tỷ lệ thuê bao Internet giai đoạn 2008 - 2011.............. 108
Vốn đầu tư giai đoạn 1994 - 2012 .................................................. 123

Biểu đồ:
Biểu đồ 2.1. Số ghế đảng FUNCINPEC, CPP và SRP (hiện nay là CNRP)
giành được trong các kỳ bầu cử Quốc hội......................................... 41
Biểu đồ 3.1. Cơ cấu kinh tế của Campuchia trong những năm 1993 - 2003.......... 51
Biểu đồ 3.2. Mức tăng trưởng kinh tế của Campuchia trong những năm
1993 - 2003 ..................................................................................... 52
Biểu đồ 3.3. Cơ cấu công nghiệp của Campuchia trong những năm 1993 - 2003 ... 54
Biểu đồ 3.4. Cơ cấu giá trị gia tăng ngành công nghiệp Campuchia trong
những năm 1993 - 2003 ................................................................... 55

Biểu đồ 3.5. Tốc độ tăng trưởng ngành nông nghiệp Campuchia trong những
năm 1993 - 2003 .............................................................................. 56
Biểu đồ 3.6. Tốc độ tăng trưởng ngành dịch vụ của Campuchia trong những
năm 1993 - 2003 .............................................................................. 58


Biểu đồ 3.7. Sự thay đổi cơ cấu kinh tế của Campuchia trong những năm
2004 - 2013 ..................................................................................... 67
Biểu đồ 3.8. Tốc độ tăng trưởng kinh tế Campuchia trong những năm
2004 - 2013 .................................................................................... 68
Biểu đồ 3.9. Tốc độ tăng trưởng trong cơ cấu các ngành kinh tế Campuchia
trong những năm 2004 - 2013 ......................................................... 69
Biểu đồ 3.10. Tốc độ tăng trưởng của các ngành công nghiệp ở Campuchia
trong những năm 2004 - 2013 ......................................................... 71
Biểu đồ 3.11. Tốc độ tăng trưởng của ngành nông nghiệp Campuchia trong
những năm 2004 - 2013................................................................... 73
Biểu đồ 3.12. Tăng trưởng trong lĩnh vực dịch vụ của Campuchia trong
những năm 2004 - 2013 .................................................................. 74
Biểu đồ 4.1. Tỷ lệ người biết chữ ở Campuchia trong những năm 2004 - 2013 ... 89
Biểu đồ 4.2. Tỷ lệ nghèo ở Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013 .................... 99
Biểu đồ 5.1. GDP tính theo đầu người một số năm của Campuchia trong
giai đoạn 1993 - 2013 ................................................................... 110


1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay, trong bối cảnh toàn cầu hóa diễn ra ngày càng mạnh mẽ, cải cách
và hội nhập kinh tế quốc tế đã trở thành một trong những động lực quan trọng để
phát triển kinh tế - xã hội, làm tăng sức mạnh tổng hợp của mỗi quốc gia. Hội nhập

kinh tế quốc tế đã đóng góp quan trọng vào việc mở rộng và đưa quan hệ của các
quốc gia ngày càng phát triển có chiều sâu, toàn diện và tạo thế đan xen lợi ích, đặc
biệt là các quốc gia có mối quan hệ láng giềng, tương đồng về địa lý, tài nguyên,
điều kiện kinh tế, xã hội. Do đó, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của các quốc
gia ít nhiều có sự ảnh hưởng lẫn nhau; Việc nghiên cứu những chính sách, chiến
lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia láng giềng trở thành vấn
đề quan trọng của mỗi quốc gia, trong đó có Việt Nam.
Là một trong ba nước nằm trên bán đảo Đông Dương, từ năm 1970,
Campuchia bị đế quốc Mỹ thực hiện cuộc chiến tranh xâm lược. Cũng từ đây, nhân
dân ba nước Việt Nam, Lào, Campuchia cùng sát cánh bên nhau tiến hành cuộc
kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Ngày 17/4/1975, Thủ đô Phnom Penh được giải
phóng, cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân Campuchia kết thúc thắng lợi.
Tuy nhiên, ngay sau đó tập đoàn Khmer Đỏ đã phản bội cách mạng, đưa đất nước
Campuchia bước vào thời kỳ diệt chủng đen tối. Dưới sự lãnh đạo của Mặt trận Dân
tộc cứu quốc Campuchia, cùng với sự phối hợp, giúp đỡ của quân tình nguyện Việt
Nam, nhân dân Campuchia đã đứng lên lật đổ chế độ diệt chủng Pol Pot - Ieng Sary,
thành lập nước Cộng hoà Nhân dân Campuchia và đưa đất nước bước vào thời kỳ
hồi sinh. Từ đây, nhân dân Campuchia vừa phải thực hiện công cuộc xây dựng lại
đất nước, vừa phải tiến hành cuộc đấu tranh chống lại các thế lực đối lập liên kết
với nhau chống phá cách mạng, phá hoại sự ổn định đất nước. Với sự giúp đỡ của
cộng đồng quốc tế, ngày 23/10/1991, Hiệp định hoà bình Campuchia được ký kết
giữa 19 nước và 4 phái chính trị ở Campuchia tại Thủ đô Paris (Pháp). Hiệp định là
cơ sở pháp lý để chấm dứt tình trạng nội chiến và là điều kiện để nhân dân
Campuchia thực hiện hoà giải, hoà hợp dân tộc. Căn cứ vào Hiệp định Paris, dưới
sự giám sát của Liên Hợp Quốc, từ ngày 23 đến ngày 27/5/1993, cuộc bầu cử Quốc
hội lập hiến được tiến hành ở Campuchia. Ngày 21/9/1993, Quốc hội thông qua
Hiến pháp mới, tái lập nền Quân chủ Lập hiến. Sihanouk trở về ngai vàng sau 38
năm từ bỏ. Hun Sen (Đảng Nhân dân Campuchia) và N.Ranarit (Mặt trận Thống
nhất dân tộc vì một nước Campuchia độc lập, trung lập, hoà bình và hợp tác
(FUNCINFEC) làm đồng Thủ tướng thể hiện sự hợp tác của hai đảng nhằm chống

lại Pol Pot, ổn định lòng dân trên đất nước Chùa Tháp. Đồng thời, sau khi tiến hành


2
tổng tuyển cử lần thứ nhất năm 1993, Quốc hội, Chính phủ Vương quốc Campuchia
đã cố gắng đưa ra những chính sách xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội phù hợp
với hoàn cảnh đất nước cũng như xu thế phát triển của thế giới.
Những biến đổi to lớn về tình hình trong nước và quốc tế trong những thập
niên cuối của thế kỷ XX đã đặt ra cho Chính phủ Vương quốc Campuchia nhiều
vấn đề lý luận và thực tiễn cần giải quyết. Thêm vào đó, trong bối cảnh toàn cầu
hóa và hội nhập quốc tế, sự bùng nổ của công nghệ thông tin và xu hướng dân chủ
hóa diễn ra ngày càng mạnh mẽ, sự tồn vong của quốc gia, dân tộc không còn đơn
thuần là sự độc lập về chính trị, toàn vẹn lãnh thổ mà Chính phủ phải có cách tiếp
cận linh hoạt, đúng đắn, tìm kiếm các giải pháp khả thi, vừa mang tính tổng thể,
toàn diện, vừa mang tính cụ thể. Trong đó, vấn đề là làm thế nào để khôi phục và
phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao vị thế quốc tế của quốc gia là một vấn đề quan
trọng, cấp thiết.
Xuất phát từ nhận thức về tình hình thế giới, khu vực và xu thế khách quan
của toàn cầu hóa, trong thời kỳ từ năm 1993 đến năm 2013, Vương quốc
Campuchia đã có những bước chuyển mạnh mẽ trong chính sách phát triển kinh tế
- xã hội với các cương lĩnh, chiến lược, kế hoạch phát triển. Những chính sách
phát triển kinh tế - xã hội của Chính phủ Campuchia trong giai đoạn này đã thúc
đẩy quá trình mở rộng nền kinh tế, chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung
sang nền kinh tế thị trường, phát huy những quan hệ kinh tế đối ngoại với các
nước trong khu vực và trên thế giới, tạo ra bước chuyển biến quan trọng trong sự
phát triển kinh tế - xã hội, góp phần đưa đất nước khỏi khủng hoảng và bước vào
thời kỳ phát triển mới. Cùng với những chính sách phát huy tiềm năng vốn có từ
tài nguyên, lao động và thị trường, Campuchia đã có những bước tiến mạnh mẽ
trong việc thu hút có kết quả vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài. Những kết quả ban
đầu của việc thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Campuchia, đánh dấu

bước chuyển biến về chất trong tư duy hoạch định chính sách kinh tế. Theo đó,
Campuchia đẩy mạnh việc khai thác các nguồn lực bên ngoài để phát huy lợi thế
bên trong, phục vụ cho sự nghiệp phát triển kinh tế đất nước. Là một nước đang
phát triển, Campuchia đã có những đóng góp quan trọng đối với cộng đồng quốc
tế nói chung và các nước đang phát triển nói riêng. Campuchia đang từng bước
nâng cao vị thế của mình trên trường quốc tế nhằm tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ
và giúp đở của bạn bè trên thế giới và góp phần tích cực vào củng cố, xây dựng và
phát triển một thế giới hòa bình, hợp tác và phát triển. Tuy nhiên, bên cạnh những
thành công trong việc duy trì hòa bình, ổn định chính trị - xã hội, cải cách và phát
triển kinh tế, thực hiện dân chủ hóa xã hội và phát triển mối quan hệ hợp tác trong
và ngoài khu vực... Campuchia đang phải đối mặt với rất nhiều vấn đề phức tạp


3
như: nền kinh tế vẫn phát triển theo chiều rộng, tăng trưởng kinh tế chủ yếu dựa
vào một số ngành hạn hẹp; sự chênh lệch, mất cân đối trong cơ cấu kinh tế;
khoảng cách giàu nghèo; sự ảnh hưởng của các nước lớn ngày một sâu hơn đến
kinh tế, chính trị và chính sách đối ngoại của Campuchia; vấn đề tham nhũng và
chống tham nhũng; vấn đề phát triển bền vững; những tác động của cuộc cách
mạng khoa học - công nghệ....
Thực tế lịch sử đã chứng minh rằng, trong quá khứ và hiện tại, nhân dân Việt
Nam và nhân dân Campuchia đã có mối quan hệ láng giềng hữu nghị, chia ngọt sẻ
bùi, tương thân tương ái, chung lưng đấu cật cải tạo tự nhiên và chống ngoại xâm.
Hiện nay, quan hệ hợp tác Việt Nam - Campuchia đang diễn ra trong bối cảnh khu
vực và quốc tế có những chuyển biến quan trọng. Sau khi Chiến tranh Lạnh kết
thúc, xu hướng khu vực hoá, quốc tế hoá và toàn cầu hoá đang diễn ra mạnh mẽ
buộc các quốc gia trên thế giới phải tích cực hội nhập, gia tăng sức mạnh kinh tế để
đương đầu với các cuộc cạnh tranh thương mại ngày càng gay gắt hơn. Việt Nam và
Campuchia lại có chung đường biên giới, là láng giềng của nhau, đều là các thành
viên chính thức của ASEAN và từ cuối năm 2015 là thành viên của Cộng đồng

ASEAN. Những áp lực từ việc tham gia Khu vực Mậu dịch tự do ASEAN (AFTA)
và thực hiện lộ trình AFTA khiến hai nước cần tăng cường hợp tác kinh tế trên cơ sở
bình đẳng, cùng có lợi, từng bước thu hẹp khoảng cách chênh lệch về kinh tế với
các nước trong khu vực và trên thế giới. Sự phát triển kinh tế - xã hội của Vương
quốc Campuchia diễn ra như thế nào đều có những ảnh hưởng nhất định đến Việt
Nam. Quá trình xây dựng và phát triển đất nước của Việt Nam và Campuchia có thể
hoàn toàn không giống nhau, song cả hai nước có điểm chung là đều hướng tới mục
tiêu đưa đất nước thoát khỏi tình trạng lạc hậu, chậm phát triển do hậu quả của
chiến tranh kéo dài cũng như những năm phát triển trì trệ sau đó. Việc nghiên cứu,
đánh giá quá trình phát triển, phân tích những nguyên nhân thành công và hạn chế
của kinh tế - xã hội Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013 và rút ra những đặc
điểm, bài học kinh nghiệm sẽ có ý nghĩa thực tiễn đối với các quốc gia đang phát
triển, trong đó có Việt Nam.
Quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Vương quốc Campuchia từ sau khi
tái lập năm 1993 đến năm 2013 diễn ra như thế nào? Những thành tựu kinh tế - xã
hội mà nhân dân Campuchia đã đạt được trong 20 năm này cũng như những hạn
chế, đặc điểm của quá trình phát triển này ra sao?… Giải đáp được những vấn đề
này không chỉ có ý nghĩa khoa học mà còn có giá trị thực tiễn sâu sắc.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi quyết định chọn vấn đề: “Quá trình
phát triển kinh tế - xã hội của Vương quốc Campuchia từ năm 1993 đến năm
2013” làm đề tài luận án tiến sĩ, chuyên ngành Lịch sử thế giới.


4
2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu
Luận án hướng đến mục tiêu nghiên cứu đầy đủ, hệ thống và chuyên sâu về
quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Vương quốc Campuchia trong giai đoạn 1993
- 2013, làm rõ thực trạng sự vận động, phát triển, về kinh tế - xã hội, lý giải những
nguyên nhân thành công và hạn chế, rút ra những đặc điểm và một số bài học kinh

nghiệm từ quá trình phát triển đó.
2.2. Nhiệm vụ
- Phân tích những nhân tố tác động đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội
của Vương quốc Campuchia giai đoạn 1993 - 2013;
- Phân tích các chính sách phát triển, làm rõ quá trình phát triển kinh tế - xã
hội, đánh giá những thành tựu, hạn chế của kinh tế, một số lĩnh vực xã hội, nguyên
nhân đạt được thành tựu và hạn chế của kinh tế - xã hội ở Vương quốc Campuchia
trong giai đoạn 1993 - 2013;
- Rút ra những đặc điểm và bài học kinh nghiệm từ quá trình phát triển kinh
tế - xã hội giai đoạn 1993 - 2013 của Vương quốc Campuchia.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng
Đối tượng nghiên cứu của luận án là quá trình phát triển kinh tế - xã hội của
Vương quốc Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013.
3.2. Phạm vi
- Về nội dung: Đề tài Quá trình phát triển kinh tế - xã hội Campuchia từ
năm 1993 đến năm 2013 được nghiên cứu dưới góc độ sử học. Về kinh tế, luận án
nghiên cứu chủ yếu sự hình thành và thực thi chính sách, kế hoạch và quá trình
phát triển kinh tế. Về xã hội, luận án đề cập đến sự chuyển biến xã hội trên một số
lĩnh vực cơ bản như giáo dục, y tế, xóa đói giảm nghèo, an sinh và phúc lợi xã hội,
kết cấu hạ tầng và các dịch vụ công.
- Về thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu quá trình phát triển kinh tế - xã
hội của Vương quốc Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013, nghĩa là bắt đầu từ khi
Campuchia tái lập thể chế nhà nước Quân chủ lập hiến, thực hiện chính sách hòa
hợp dân tộc đến khi kết thúc nhiệm kỳ thứ IV của Quốc hội vào tháng 7 năm 2013.
Tuy nhiên, để đảm bảo tính khách quan và logic của đề tài, chúng tôi đề cập đến
một số yếu tố về kinh tế, chính trị, xã hội tiêu biểu của Campuchia cả giai đoạn
trước năm 1993 và sau năm 2013.
Ngoài giới hạn nêu trên, các vấn đề khác không thuộc phạm vi nghiên cứu
chính của Luận án.

4. Nguồn tài liệu
Nguồn tài liệu được khai thác, sử dụng chủ yếu trong luận án gồm:


5
4.1. Tài liệu gốc
- Các cương lĩnh chính trị, các văn bản, văn kiện của Chính phủ, các bộ,
ngành, các đảng phái chính trị của Campuchia và đánh giá của Chính phủ
Campuchia về việc thực hiện các chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội
(1993 - 2013).
- Các văn bản, báo cáo, các số liệu thống kê của Chính phủ và các bộ, ngành
của Campuchia; các báo cáo, thống kê, đánh giá của Ngân hàng Thế giới.
4.2. Tài liệu tham khảo khác
- Các tác phẩm về lịch sử Đông Nam Á, lịch sử Vương quốc Campuchia.
- Các luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ.
- Các bài báo đăng trên các tạp chí chuyên ngành.
- Các bài báo điện tử, các websites.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp luận: Luận án dựa trên quan điểm duy vật lịch sử về hình
thái kinh tế - xã hội của chủ nghĩa Mác - Lênin để nghiên cứu về sự phát triển kinh
tế - xã hội của Vương quốc Campuchia.
- Phương pháp nghiên cứu cụ thể: Luận án sử dụng hai phương pháp chủ
yếu là phương pháp lịch sử và phương pháp lôgic. Luận án còn kết hợp sử dụng các
phương pháp liên ngành như tổng hợp, thống kê, phân tích, đối chiếu, so sánh và
suy luận logic… để giải quyết những vấn đề khoa học đặt ra nhằm tái hiện một cách
khách quan và khoa học quá trình phát triển kinh tế - xã hội Campuchia từ năm
1993 đến năm 2013.
6. Đóng góp của luận án
Luận án là công trình nghiên cứu có hệ thống và chuyên sâu về quá trình
phát triển kinh tế - xã hội Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013 dưới góc nhìn của

nhà nghiên cứu Việt Nam.
Trên cơ sở nội dung nghiên cứu, luận án chỉ ra những đặc điểm của quá trình
phát triển kinh tế - xã hội Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013, đồng thời làm rõ
thành tựu, hạn chế và những nguyên nhân của nó trong quá trình phát triển kinh tế xã hội Campuchia ở giai đoạn này, từ đó rút ra những kinh nghiệm tham khảo cho
Việt Nam và một số nước đang phát triển trong việc hoạch định và thực thi các
chích sách, chiến lược, chương trình và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của quốc
gia, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Luận án là một tài liệu chuyên khảo hữu ích cho công tác nghiên cứu, giảng
dạy và học tập về lịch sử Campuchia, đặc biệt là việc tìm hiểu chuyên sâu về các
vấn đề kinh tế - xã hội của Campuchia (1993 - 2013).


6
7. Bố cục của luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội
dung của luận án gồm 5 chương:
Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chương 2. Những nhân tố tác động đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội
của Vương quốc Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013
Chương 3. Quá trình phát triển kinh tế của Vương quốc Campuchia từ năm
1993 đến năm 2013
Chương 4. Sự phát triển xã hội của Vương quốc Campuchia từ năm 1993
đến năm 2013
Chương 5. Nhận xét về quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Vương quốc
Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013


7
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu về Campuchia nói chung, sự phát triển kinh tế - xã hội của
Campuchia nói riêng là chủ đề thu hút sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu, nhiều
chính trị gia. Qua khảo sát, tiếp xúc với các nguồn tư liệu trong và ngoài nước,
chúng tôi nhận thấy về quá trình phát triển kinh tế - xã hội Camuchia sau khi tái lập
vương quốc đã có một số nhà nghiên cứu đề cập ở những khía cạnh khác nhau.
1.1. Những công trình nghiên cứu của các tác giả Việt Nam
Trước khi gia nhập ASEAN, việc nghiên cứu về các nước Đông Nam Á nói
chung, nghiên cứu về Campuchia của các tác giả Việt Nam chưa nhiều. Từ những
năm 90 của thế XX, trong quá trình hội nhập ASEAN, các nhà nghiên cứu Việt Nam
đã quan tâm nhiều đến việc nghiên cứu lịch sử các nước trong khu vực, trong đó có
lịch sử Campuchia. Tuy nhiên, hướng nghiên cứu chính vẫn tập trung đề cập đến
chính sách đối ngoại và quan hệ Campuchia với một số nước. Trong đó, khi đề cập
đến vấn đề nghiên cứu của mình, các học giả có trình bày một số vấn đề liên quan
đến sự phát triển kinh tế - xã hội Campuchia nhưng ở mức độ sơ lược và khái quát.
Nhóm những công trình nghiên cứu về lịch sử, văn hóa, chính trị - xã hội,
chính sách hợp tác, quan hệ đối ngoại trong đó có đề cập đến kinh tế - xã hội
Campuchia (1993 - 2013) có:
Tác giả Phạm Đức Thành (1995) trong cuốn Lịch sử Campuchia, NXB Văn
hóa Thông tin [40] với 10 chương đã nghiên cứu lịch sử Campuchia từ buổi đầu
dựng nước đến những năm 90 của thế kỷ XX. Đây là một công trình nghiên cứu khá
toàn diện và có hệ thống về các lĩnh vực lịch sử, văn hóa, kinh tế, xã hội
Campuchia. Tuy vấn đề phát triển kinh tế - xã hội Campuchia từ sau năm 1993 chưa
được chú trọng đề cập một cách đầy đủ, toàn diện, song đây là tài liệu tham khảo
hữu ích và góp phần cung cấp cái nhìn tổng quát cho tác giả trong quá trình nghiên
cứu nội dung luận án.
Năm 1997, Đề tài cấp Bộ, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á Campuchia sau
giải pháp chính trị [7] đã nghiên cứu diễn biến chính trị, cuộc đấu tranh vì hòa giải,
hòa hợp dân tộc của Campuchia và chính sách phát triển kinh tế - xã hội của Chính
phủ Vương quốc Campuchia nhiệm kỳ I (1993 - 1998).
Đề tài cấp Bộ Campuchia gia nhập WTO và bài học kinh nghiệm cho Việt

Nam do Phạm Đức Thành (Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, 2004) làm chủ nhiệm
[41] đã tìm hiểu về quá trình gia nhập WTO của Campuchia và những thuận lợi,
khó khăn khi Campuchia gia nhập tổ chức này. Đề tài khẳng định việc gia nhập
WTO của Campuchia là một dấu mốc quan trọng đánh dấu sự hội nhập, phát triển


8
kinh tế - xã hội của Vương quốc này. Đồng thời, đề tài cũng đưa ra những đề xuất
kiến nghị cho Việt Nam trong quá trình gia nhập WTO.
Tiếp đó, năm 2005, Đề tài cấp Bộ của Viện Nghiên cứu Đông Nam Á Lộ
trình Campuchia gia nhập WTO và tác động của chúng đến chiến lược phát triển
kinh tế - xã hội Campuchia” [6] đã tập trung nghiên cứu lộ trình gia nhập WTO của
Campuchia năm 2004 và bước đầu phân tích những thay đổi trong chính sách kinh
tế - xã hội của Campuchia sau khi gia nhập WTO.
Đề tài độc lập cấp Nhà nước của Lê Văn Cương và cộng sự (2006) Các xu
hướng chủ yếu của Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào, Vương quốc Campuchia
trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI và tác động của nó đến công cuộc xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc Việt Nam [3] đã phân tích, đánh giá một cách tương đối toàn diện
các nhân tố tác động đến xu hướng phát triển của CHDCND Lào và Vương quốc
Campuchia trong những năm đầu thế kỷ XXI và tác động của nó đến công cuộc xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam. Trong chương 7 của đề tài, các tác giả đã đưa ra
khả năng phát triển của đất nước này trong những năm tiếp theo.
Đề tài cấp Nhà nước (2010) Cơ sở lịch sử, chính trị, xã hội, văn hóa và pháp
lý của vùng biên giới đất liền Việt Nam - Campuchia và những giải pháp nhằm phát
triển bền vững vùng biên giới giữa hai nước do Nguyễn Sỹ Tuấn làm chủ nhiệm
[43] đã phân tích những tác động của nền tảng xã hội đến sự phát triển kinh tế như
đặc điểm cư dân/dân tộc, vấn đề sinh kế, đặc trưng văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng...
của vùng biên giới đất liền Việt Nam - Campuchia. Đặc biệt, trong chương V, các
tác giả đã đi sâu nghiên cứu đặc điểm, hiện trạng kinh tế - xã hội và quan hệ thương
mại đầu tư khu vực biên giới giữa Việt Nam - Campuchia.

Nguyễn Tiến Ngọc và cộng sự (2008) với đề tài cấp Bộ Tình hình
Campuchia, quan hệ Việt Nam - Campuchia sau Hiệp định Paris về Campuchia và
chính sách của ta", Ban Đối ngoại Trung ương [31] đã đề cập đến tình hình
Campuchia từ sau Hiệp định Paris về Campuchia từ năm 1991 đến 2008, trong đó
có tình hình kinh tế - xã hội. Từ đó, tác giả đã có những đánh giá bước đầu về quan
hệ trên một số lĩnh vực giữa hai nước Việt Nam - Campucchia.
Tác giả Nguyễn Duy Dũng (Chủ biên, 2010) trong cuốn Tam giác phát triển
Việt Nam - Lào - Campuchia, từ lý thuyết đến thực tiễn, Nxb Khoa học Xã hội [4]
đã tập hợp nhiều nguồn tài liệu gốc đề cập đến các vấn đề chủ yếu như các khuôn
khổ lý thuyết về phát triển và quản lý phát triển vùng tam giác; thực trạng phát triển
kinh tế xã hội; những vấn đề về dân số, lao động và việc làm các tỉnh trong khu vực
tam giác phát triển, trong đó có các tỉnh Đông Bắc Campuchia. Có thể nói, đây là
một công trình tham khảo có giá trị cho đề tài dưới góc độ nghiên cứu liên kết phát
triển vùng, khu vực.


9
Tác giả Lê Thị Ái Lâm (2006) với đề tài cấp Bộ, Viện Nghiên cứu Đông
Nam Á Thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội Campuchia từ thập kỷ 90 đến nay [25]
đã trình bày thực trạng phát triển kinh tế - xã hội của Campuchia trong giai đoạn
đầu cải cách và xây dựng kinh tế thị trường (1994 - 2004). Trong đề tài này, tác giả
đã phân tích các nội dung liên quan đến tăng trường kinh tế, vấn đề dân số, nguồn
nhân lực, thị trường lao động, các vấn đề xã hội... của Campuchia.
Tác giả Nguyễn Văn Hà và cộng sự với đề tài Những vấn đề chính trị, kinh tế
nổi bật của Campuchia giai đoạn 2011 - 2020 và tác động chủ yếu đến Việt Nam,
(Đề tài cấp Bộ, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, 2011) [13] đã phân tích những vấn
đề chính trị nổi bật của Campuchia giai đoạn 2001 - 2010, đánh giá những vấn đề
kinh tế nổi bật của Campuchia với một số đặc điểm như duy trì tốc độ tăng trưởng
kinh tế cao và dựa trên một số ngành hạn hẹp, thực hiện những cải cách kinh tế và
mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại. Trên cơ sở đó, đề tài đã đưa ra những dự báo về

tình hình chính trị và kinh tế nổi bật của Campuchia trong giai đoạn 2011 - 2020 và
phân tích những tác động chủ yếu đến Việt Nam.
Nhóm các công trình nghiên cứu về quan hệ Campuchia với ASEAN và các
nước, khu vực, trong đó có đề cập đến kinh tế - xã hội Campuchia tiêu biểu có:
Công trình được xuất bản bằng ba thứ tiếng Việt, Lào, Khmer Tam giác phát
triển Việt Nam - Lào - Campuchia, hợp tác, hữu nghị, phát triển do Nguyễn Duy
Dũng chủ biên (NXB Thông tin Truyền thông, 2012) [5] đã tập trung đánh giá thực
trạng phát triển trong khu vực Tam giác, nêu lên những thành tựu và hạn chế chủ
yếu trong hợp tác khu vực bao gồm: tăng trưởng và mở rộng các quan hệ thương
mại và đầu tư, hợp tác trong phát triển cơ sở hạ tầng, nhất là giao thông, thông tin…
Trên cơ sở đó, tác giả nêu lên những giải pháp cho sự phát triển kinh tế - xã hội ở
khu vực này.
Cuốn Quan hệ Việt Nam - Campuchia từ sau Chiến tranh Lạnh, Nxb.
KHXH, Hà Nội [16] của tác giả Trần Xuân Hiệp (2014), được công bố trên cơ sở
Luận án tiến sĩ “Quan hệ Campuchia - Việt Nam (1993 - 2010). Tác giả đã đề cập
trong những cơ sở quan trọng của quan hệ hợp tác Việt Nam - Campuchia; nghiên
cứu một số lĩnh vực kinh tế của Campuchia trong mối quan hệ hợp tác với Việt
Nam, phân tích thực trạng quan hệ hợp tác giữa hai nước và đánh giá những triển
vọng hợp tác giữa hai nước.
Bên cạnh các công trình nghiên cứu đề cập trực tiếp hoặc gián tiếp đến kinh
tế - xã hội của Vương quốc Campuchia (1993 - 2013), nhiều bài báo, bài nghiên cứu
đã được công bố trên các tạp chí khoa học, hội thảo khoa học có đề cập đến một số
mặt, một số lĩnh vực phát triển kinh tế - xã hội Campuchia từ 1993 đến 2013 liên
quan đến đề tài, có giá trị tham khảo như:


10
Hoàng Thị Minh Hoa, Nguyễn Văn Cường với bài Khái quát về quan hệ kinh
tế, thương mại Việt Nam với Lào và Campuchia giai đoạn 1991 - 2005 [18] đã khái
quát thực trạng quan hệ kinh tế, thương mại giữa Việt Nam với Lào và Campuchia

giai đoạn 1991 - 2005. Trong nghiên cứu này, nhóm tác giả đã đánh giá những kết
quả, hạn chế, nguyên nhân và những triển vọng hợp tác trên lĩnh vực kinh tế,
thương mại giữa Việt Nam với Lào và Campuchia những năm tiếp theo.
Các tác giả Hoàng Thị Minh Hoa, Trịnh Văn Minh với bài Quan hệ Nhật
Bản - Campuchia trên lĩnh vực nông nghiệp nông thôn, giáo dục và y tế (1991 2007) [19] đã đi sâu nghiên cứu 3 lĩnh vực chủ yếu trong quan hệ Nhật Bản Campuchia là nông nghiệp nông thôn, giáo dục và y tế trong giai đoạn 1991 đến
năm 2007 với việc phân tích những tiềm năng, lợi thế và những kết quả, hạn chế,
khả năng hợp tác trên các lĩnh vực này giữa hai nước.
Những công bố khoa học liên quan đến sự phát triển của một số lĩnh vực
kinh tế - xã hội Campuchia (1993 - 2013) có: Lê Phương Hòa với bài Thực trạng
phát triển cơ sở hạ tầng ở tam giác phát triển Việt Nam - Lào - Campuchia” [20];
Nguyễn Hồng Nhung với nghiên cứu Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội vùng
biên giới Việt Nam - Campuchia” [32]; Nguyễn Thành Văn với nghiên cứu Khái
quát tình hình chính trị, kinh tế - xã hội và đối ngoại Campuchia năm 2012 [49];
Hoàng Kinh Thất (dịch) với bài Kinh tế Campuchia tăng trưởng mạnh [21]; Hoàng
Ngọc Phong, Nguyễn Thị Hoàng Điệp với bài Tỉnh Mundul Kiri Campuchia quy
hoạch phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2020 [35]. Đặc biệt, tác giả Nguyễn Văn
Hà với nhiều bài viết chuyên sâu về một số lĩnh vực kinh tế - xã hội Campuchia
như: Đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Campuchia thập kỷ qua [9]; Hội nhập kinh tế
của Campuchia trong thập kỷ qua” [10]; Quan hệ Campuchia - Trung Quốc trong
tương quan với các nước lớn [12]; Thực trạng và giải pháp phát triển vùng biên
giới Việt Nam - Campuchia.. [11]. Đây là cơ sở dữ liệu tham khảo có giá trị nhằm
làm rõ những vấn đề liên quan đến luận án.
1.2. Những công trình nghiên cứu của các tác giả nước ngoài
1.2.1. Nghiên cứu của các tác giả Campuchia
Kể từ khi Campuchia thực hiện chính sách mở cửa, hội nhập kinh tế quốc tế,
những công trình nghiên cứu về kinh tế - xã hội của Camuchia của các tác giả
Campuchia được phổ biến khá rộng rãi. Đây là một trong những nguồn tư liệu có
giá trị làm cơ sở dữ liệu tham khảo để thực hiện các mục tiêu của luận án.
Năm 1994, Viện Quốc gia về Dữ liệu Campuchia đã công bố công trình
រ តតពិនិត េសដកិចសងមៃន បេទសកម (Theo dõi kinh tế - xã hội Campuchia)

[108]. Trên cơ sở đánh giá thực trạng Campuchia trên các lĩnh vực kinh tế - xã hội
sau hơn hai thập kỷ bị chìm sâu vào nội chiến và tình hình Campuchia sau năm


11
1993; công trình đề ra các nhiệm vụ, giải pháp mà Chính phủ Hoàng gia
Campuchia phải thực hiện nhằm tái thiết và xây dựng đất nước. Những dữ liệu này
góp phần quan trọng cho luận án trong việc phân tích năng lực của Campuchia từ
sau năm 1993 khi nước này bước vào giai đoạn tái thiết và xây dựng đất nước.
Cuốn

នេ

មុខេដម ីយកឈះនិងអភិវឌ បេទសកម

មួ យនឹងទស

◌ នៈ យុទ
ស (Tiến lên phía trước, khắc phục và phát triển Campuchia dựa trên
quan điểm chiến lược) của Hội đồng Phát triển Campuchia (1998) [87] đã phân tích
những chính sách của Chính phủ Hoàng gia Campuchia sau năm 1993 nhằm khắc
phục những khó khăn trên các lĩnh vực để phát triển bền vững. Kết quả nghiên cứu
cho thấy, từ một nền kinh tế bị bao vây, tự cung tự cấp, Campuchia đã bước đầu
thành công trong việc chuyển đổi và dần trở thành một quốc gia có nền kinh tế thị
trường với sự mở cửa, hội nhập với thế giới. Để đạt được thành tích này, việc định
hướng chiến lược đối nội và đối ngoại hết sức quan trọng và rất cấp bách. Những
đặc điểm này đã bổ sung cho luận án thêm những nội dung bổ ích về cách thức triển
khai một số chính sách có liên quan đến đề tài.
Tiếp theo, có thể kể đến các công trình của Keat Chunn và Aun Porn
Moniroth (1999)

ទ

រអភិវឌ េសដកិចកម

-េ

លនេ

យនិង

រអ នុវតយុ

ស (Sự phát triển kinh tế của Campuchia - những chính sách chiến lược và quá
រអភិវឌ េសដកិចនិង េ

trình thực hiện) [96]; Sok Touch (2003) với
យកំែណទ មង់េ

កង បេទសកម

ប

លនេ

បឈមនិងទស នវស័យកងដំេណរ

រស ហរណកម (Sự phát triển kinh tế và chính sách cải cách ở Campuchia, thách
thức và triển vọng trong quá trình hội nhập) [103]. Đây là những công trình tập
trung đánh giá sự phát triển kinh tế Campuchia khi thực hiện các chính của Chính
phủ; Đồng thời định hướng các nguyên tắc, biện pháp lớn trong việc hoạch định

chính sách phát triển kinh tế vĩ mô trong giai đoạn hội nhập.
Năm 1999, Keo Norin với cuốn វ

គប

ែដល តវេ

ះ

យេ

កង បេទ

សកម - ែផកទី 1 (Sự phân tích vấn đề cần giải quyết tại Campuchia - phần 1)
[99] đã đề cập đến 12 vấn đề quan trọng đã và đang nảy sinh trong quá trình xây
dựng đất nước ở Campuchia. Từ những phân tích về vấn đề đói nghèo, tham nhũng,
hệ thống giáo dục và cải cách... cho đến phương hướng và nguyên tắc để phát triển
đất nước. Tác giả đã chỉ ra những bất cập mà xã hội Campuchia đã và đang phải đối
mặt và sẽ tiếp tục là vấn đề nan giải nếu không có hướng khắc phục và một chính
sách thực chất.
Năm 2002, Keo Norin với cuốn ប
រអភិវឌ កម

និងកំែណទ មង់ទស នវស័យស

ប់

- ែផកទី 2 (Vấn đề bất cập và quan điểm cải cách vì sự phát triển

12
Campuchia - phần 2) [100] gồm có 3 chương lớn (229 trang) đã phân tích sự thiếu
ổn định trong xã hội Campuchia từ nguồn gốc, thực trạng, nguyên nhân, tình hình
kinh tế - chính trị và nguyên tắc phát triển xã hội Campuchia. Thông qua những đề
cập trên, tác giả tiếp tục có những đóng góp về lý luận và thực tiễn cho những nhà
hoạch định chính sách nắm được khuyết điểm và đưa ra một số khuyến nghị về các
chính sách phúc lợi xã hội, phục vụ đời sống nhân dân.
Kao Kim Hourn (2000) với cuốn កម

េ

កងសហវត ថី:

រប ប់អតី

ត លនិង រទនឹងរង់ ំេដម ីក ងអ គត (Campuchia trong thiên niên kỷ
mới, khép lại quá khứ và hướng tới tương lai) [93] gồm 12 chương tập hợp nhiều
bài phát biểu của các chính trị gia Campuchia liên quan đến tư duy nhận thức và sự
chuẩn bị của Campuchia trong việc xây dựng, phát triển và bảo vệ đất nước trong
xu thế toàn cầu hóa và tiến trình hội nhập quốc tế. Nội dung các bài phát biểu được
tập hợp trong công trình này thể hiện rõ mong muốn của các nhà lãnh đạo nói riêng
và nhân dân Campuchia nói chung trong việc đoàn kết toàn dân tộc và tập trung mọi
nguồn lực nhằm xây dựng môi trường hòa bình để phát triển, đối phó với mặt tiêu
cực của toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày một sâu rộng, tăng cường vị thế quốc
gia trên trường quốc tế.
Năm 2012, Vandy Kaonn với hai tác phẩm gồm បវតិ

សកម

ពី

និគមនិយម
ង
ំ រហូ តដល់បចប ន គទី 1 ទី 2 និងទី 3 (Lịch sử
Campuchia từ chế độ thực dân Pháp đến nay - tập 1, 2 và 3) [105] và cuốn
កីសុបិននិង រពិត (Giấc mơ và sự thật) - tập 1 và 2 [106] đã phân tích toàn diện
về lịch sử đấu tranh giành độc lập và quá trình thăng trầm của đất nước trước và sau
khi giành được độc lập ngày 09/11/1953 và đã nêu lên một cách cụ thể về thực trạng
cũng như diễn biến từng giai đoạn từ khi giành được độc lập cho tới nay. Công trình
cho thấy hướng tiếp cận, nghiên cứu và trình bày với nhiều điểm sáng tạo, mang lại
nhiều thông tin bổ ích, góp phần nâng cao nhận thức lý luận về đổi mới, vững tin
vào sự nghiệp cải cách do Đảng Nhân dân Campuchia và Chính phủ Hoàng gia khởi
xướng và lãnh đạo.
Tiếp đó, Chhay Sophal trong tác phẩm Hun Sen: Chính trị và Quyền lực hơn
40 năm trong lịch sử Khmer” [67] đã trình bày một cách khái quát về nhân vật có
tầm ảnh hưởng lớn trên chính trường Campuchia, đó là Samdech Hun Sen - một
chính trị gia, một nhà lãnh đạo tài ba, xuất phát từ một gia đình nông dân, nhưng có
tư duy chính trị phi thường; Tư duy và nhận thức cùng với chiến lược và chiến thuật
phát triển quốc gia của Hun Sen là tư liệu quan trọng nhằm trình bày các một số nội
dung của luận án như vấn đề bảo vệ độc lập dân tộc, chính sách hòa hợp dân tộc...
của Campuchia.


13
Luận án Tiến sĩ của Yang Peou (Viện Hàn lâm Hoàng gia Campuchia, 2014)
ទំ ក់ទំនងកម - ៃថ ប់ពី ំ 2008 ដល់ ំ 2012 (Quan hệ Campuchia - Thái
Lan từ năm 2008 - 2012) [109] đã nghiên cứu khá công phu về quan hệ giữa
Campuchia và Thái Lan từ năm 2008 đến năm 2012 với việc khái quát được mối
quan hệ giữa hai nước này trên các lĩnh vực ngoại giao, kinh tế - xã hội; mối quan
hệ giữa hai nước kể từ khi xảy ra vụ tranh chấp ngôi đền Preah Vihear trong bối

cảnh tình hình chính trị Thái Lan có nhiều bất ổn và giải pháp để hai nước bình
thường hóa quan hệ.
Luận văn Thạc sĩ của Sok Dareth (Học viện Ngoại giao, 2011) với đề tài
Quan hệ Campuchia - ASEAN từ năm 1999 đến nay [37] tập trung trình bày quan hệ
Campuchia - ASEAN trước năm 1999 và những mục tiêu của Campuchia khi gia
nhập ASEAN; thực trạng quan hệ Campuchia - ASEAN trên các lĩnh vực chính trị,
kinh tế, văn hóa - xã hội, triển vọng quan hệ Campuchia - ASEAN và đề xuất những
giải pháp nhằm phát triển quan hệ Campuchia đối với khu vực.
Luận án Tiến sĩ của Sok Dareth (Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh,
2015) với đề tài Cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc của Vương quốc
Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013 [39] tập trung trình bày những nhân tố tác
động đến công cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc của Vương quốc Campuchia
từ năm 1993 đến năm 2013; thực trạng cuộc đấu tranh bảo vệ độc lập dân tộc ở
quốc gia này trong 20 năm sau khi tái lập chế độ Quân chủ lập hiến. Trong chương
2 của Luận án, tác giả đã phân tích những nhân tố tác động đến cuộc đấu tranh bảo
vệ độc lập của Campuchia, trong đó có đề cập đến các nền tảng kinh tế - xã hội.
Đồng thời, trong chương 3, tác giả đề cập đến đường lối đối nội, đối ngoại của
Chính phủ Vương quốc Campuchia, đặc biệt là đường lối về kinh tế. Đây là tài liệu
tham khảo có giá trị nhằm làm rõ những chủ trương, chính sách phát triển kinh tế xã hội ở Vương quốc Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013.
Luận án Phó tiến sĩ Kinh tế Sa Sambo (Đại học Kinh tế Tp. Hồ Chí Minh,
1995) Một số vấn đề về chiến lược huy động nguồn vốn đầu tư cho sự phát triển kinh
tế Campuchia trong những năm trước mắt [37] đã phân tích nhu cầu và khả năng tích
luỹ vốn cho sự phát triển kinh tế Campuchia trước năm 1995 và đưa ra một số vấn đề
có tính chiến lược, biện pháp để huy động vốn trong thời kì 1995 - 2000.
Đề cập đến phát triển ngành Du lịch Campuchia, có Luận án Tiến sĩ của Ouk
Vanna (Đại học Kinh tế Quốc dân, 2004) Điều kiện và các giải pháp chủ yếu để
phát triển du lịch Campuchia thành ngành kinh tế mũi nhọn” [34]. Đây là công
trình đề cập chi tiết đến một ngành kinh tế cụ thể, trong đó trình bày cơ sở lí luận và
những kinh nghiệm, đánh giá các điều kiện và thực trạng phát triển ngành du lịch;
Đồng thời nêu lên định hướng, các giải pháp chủ yếu để phát triển ngành du lịch trở

thành ngành kinh tế mũi nhọn của Campuchia.


14
Về sự phát triển của ngành may mặc ở Campuchia, có Luận án Tiến sĩ Kinh
tế của Kong Putheara (Đại học Kinh tế Tp. Hồ Chí Minh, 2005) Giải pháp phát
triển xuất khẩu hàng may mặc Campuchia đến năm 2010 [23]. Trong luận án này,
tác giả đã nghiên cứu những nhân tố ảnh hưởng tác động đến khả năng xuất khẩu
của các doanh nghiệp may mặc, thực trạng xuất khẩu và đưa ra các giải pháp để
phát triển xuất khẩu hàng may mặc Campuchia.
Đề cập đến vấn đề đầu tư trực tiếp của nước ngoài vào Campuchia có Luận
án Tiến sĩ Kinh tế của Lors Pinit (Đại học Kinh tế Tp. Hồ Chí Minh, 2005) Thu hút
vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào ngành công nghiệp Campuchia [27]. Luận án
đã phân tích thực trạng thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài và tác động của nó
đến ngành công nghiệp Campuchia. Từ đó, tác giả còn đề xuất quan điểm, mục tiêu,
giải pháp thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào ngành công nghiệp Campuchia.
Về vấn đề hội nhập của Campuchia có Luận án Tiến sĩ Kinh tế của Vuth
Phanna (Đại học Kinh tế Quốc dân, 2009) Hội nhập kinh tế quốc tế với chuyển
dịch cơ cấu kinh tế của Campuchia [50]. Luận án đã phân tích quá trình hội nhập
kinh tế quốc tế của Campuchia và tác động của nó tới quá trình chuyển dịch cơ
cấu kinh tế, những mặt ưu điểm và hạn chế trong quá trình chuyển đổi. Từ đó,
tác giả đề xuất các giải pháp chuyển dịch cơ cấu kinh tế phù hợp quá trình hội
nhập ở Campuchia.
Tiếp đó có Luận án Tiến sĩ Kinh tế của Ly Rotha (Học viện Ngoại giao,
2015) Vai trò của lĩnh vực dịch vụ tài chính đối với quá trình hội nhập khu vực của
Vương quốc Campuchia [28] đã trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn của quá trình
hội nhập quốc tế của Campuchia, đặc biệt là về vai trò lĩnh vực dịch vụ tài chính nhân tố thúc đẩy, đưa ra một số biện pháp tăng cường hiệu quả của dịch vụ tài chính
đối với quá trình hội nhập của nước này.
1.2.2. Nghiên cứu của các tác giả nước ngoài khác
Vấn đề kinh tế - xã hội Campuchia từ năm 1993 đến năm 2013 cũng được

các học giả nước ngoài khác quan tâm, nghiên cứu.
David Chandler (1998) với cuốn History of Cambodia (Lịch sử Campuchia)
[56] đã có cách nhìn khái quát về lịch sử phát triển của Campuchia, trong đó có đề
cập đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội từ sau năm 1993. Cuốn sách này đã
được dịch sang tiếng Khmer năm 2009 [82] với 13 chương, 343 trang. Là người gắn
bó nhiều năm với các nước châu Á, vừa là nhà nghiên cứu, vừa là người hoạt động
thực tiễn trong cộng đồng các tổ chức tự nguyện, David Chandler đã nêu lên lịch sử
hình thành của Campuchia; những thăng trầm của các thời kỳ đấu tranh của nhân
dân Campuchia trong việc giành độc lập từ thực dân Pháp, khát vọng thoát khỏi chế
độ diệt chủng Pol Pot,... những khó khăn trong việc tái thiết đất nước và đánh bại


15
lực lượng Khmer Đỏ còn sót lại; tình trạng khó khăn, kém phát triển và nghèo khổ
của Campuchia sau năm 1979 và phân tích khá sâu sắc những khó khăn, thách thức
của Chính phủ Campuchia trong việc tái thiết và xây dựng lại đất nước.
Đề cập đến một số mặt, lĩnh vực kinh tế, xã hội của Campuchia trong quá trình
phát triển đất nước sau năm 1979, có công trình Cambodia’s curse: The modern
history of a trouble land (Lời nguyền của Campuchia: Lịch sử hiện đại của một vùng
đất khó khăn) [57] của Joel Brinkley (Public Affairs, New York, 2012). Công trình
với 17 chương, 386 trang đã trình bày những thực trạng đất nước Campuchia sau giải
phóng 07/01/1979 với hơn hai triệu người vô tội đã bị giết dã man, cơ sở hạ tầng bị
phá hũy, nguồn nhân lực khan hiếm... Tuy nhiên, tác giả lại chỉ trích sự lãnh đạo của
Chính phủ Hoàng gia từ nhiệm kỳ I đến nay với việc nêu lên một số vấn nạn như
tham nhũng, tranh chấp đất đai, vấn đề nhân quyền, khoảng cách giàu nghèo ngày
càng gia tăng... Đây là tín hiệu báo động mà tác giả luận án có thể tham khảo để rút ra
một số kinh nghiệm đối với Nhà nước và Chính phủ Hoàng gia nhằm xây dựng một
xã hội Campuchia hài hòa, công bằng, dân chủ và phồn vinh.
Liên quan đến quan hệ hợp tác giữa Campuchia với các nước có cuốn
China’s Internal and External Relations and Lessons for Korea and Asia (Quan hệ

đối ngoại và đối nội của Trung Quốc và các bài học cho Hàn Quốc và châu Á)
(Viện Thống nhất Hàn Quốc, 2013) [52]. Trong chương China’s Relations with
Laos and Cambodia (Quan hệ Trung Quốc với Lào và Campuchia) do tác giả
Carlyle A. Thayer viết, ông đã đi sâu vào tìm hiểu quan hệ Campuchia - Trung
Quốc giai đoạn 1993 - 2013 trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội. Tác
giả cho rằng, quan hệ chính trị Campuchia - Trung Quốc đã phát triển từ thấp đến
cao theo ba giai đoạn: Chính thức hóa quan hệ - Hợp tác đối tác toàn diện - Quan hệ
hợp tác đối tác chiến lược toàn diện.
Tác giả Aun Porn Moniroth: Economic Integration in East Asia: Cambodia's
Experience trong East Asian Visions: Perspectives on Economic Development (Hội
nhập kinh tế ở Đông Á: Kinh nghiệm của Campuchia trong tầm nhìn khu vực Đông
Á: nhận thức về phát triển kinh tế) (Ngân hàng Thế giới, 2007) [51] đã đánh giá khá
toàn diện và sâu sắc về sự thay đổi tư duy đến việc thực hiện các chính sách phát
triển kinh tế - xã hội theo hướng bền vững ở Campuchia; Đồng thời nêu lên những
kinh nghiệm, triển vọng phát triển kinh tế trong tiến trình hội nhập kinh tế Đông Á.
1.3. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án
cần tập trung giải quyết
1.3.1. Về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Qua việc tìm hiểu về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án,
chúng tôi nhận thấy một số điểm như sau: